Хоhооннор
методическая разработка на тему

   Иитээччи

О5олуун алтыhан,

Кэрэ5э угуйан,

Ырыа5а, хоhооццо

Иитээччи уерэтэр.

Иитээччи улэтэ

Элбэ5и эрэйэр:

О5о5о тапталы,

Тулуурдаах буолууну.

Сыралаах улэбит

О5о5о ананар,

Тереппут махтала

Уерууну уксэтэр.

Дьоллоох о5о сааьы

Инникини салайан,

Иитээччи идэтэ

Улэбит биьиэнэ

Оскуола5а барабын.

Оскуола5а барарбыттан

Киэн туттабын, долгуйабын,

Билии-кэруу дойдутун

Баhылыахпын ба5арабын.

Мин улааттым, сэттэлэнним

Оскуола5а барабын!

Дьоhун киhи буоламмын

Уэрэхтэниэм, сайдыа5ым.

Тэтэрээппин кинигэбин

Бэрийэммин кэрэбун,

Кэтэн барар тацаспын

Имэрийэн ылабын.

Букубаар

Букубаар барахсан

Дьэрэкээн ойуулаах

Арыйан кердеххе
Элбэ5и кэпсиэ5э.

Дор5оонтон дор5ооццо

Уэрэтэн иhиэ5э

Аhа5ас, бутэй диэн

Быhааран биэриэ5э.

Суhуэхтээн аа5арга

Быhалыы тиийбэккин

Судургу тыллары

Суhаллык булбаккын.

Бастатан кыраттан

Дор5оону билиэххэ

Арааран истэргэ

Тулуйан истиэххэ.

Учуутал этэрин

Бол5ойон истиэххэ,

Тулууру, дьо5уру

Чочуллан ылыахха.

                                                                        Ахсааны билиэххэ

Сыыппара дойдута

Сыыспакка эттэххэ

Сууhунэн чыыhыла

Суруллан туруута.

Ахсааны билэргэ

Толкуйдаан эттэххэ

Тобулу ойунэн

Суоттууру сатыахха.

Бииртэн биир уустугу

Кыраттан са5алаан

Ыарахан эппиэти

Таhааран иhиэххэ.

Массыына суоттуурун

Кэтэhэн турбакка

Тус-бэйэ ойунэн

Эппиэти булуохха.

Удьуор  утума

Ебугэ уерэ5э

Элбэххэ уерэтэр

Сайа5ас майгыга,

Суобастаах буоларга.

Кырдьа5ас дьоннору,

Убаастыы керерге

Кыра5а,кыаммакка,

Кемелеех буоларга.

Айыл5а кэрэтин

Харыстыы сылдьарга,

Сиэринэн-туомунан

Ыраастык туттарга!

Ийэлээх, а5аны

Солбуйар туhуттан

Удьуорбут утумун

Умнарбыт сатаммат!

    Чел олох.

Сарсыардаттан хамсанан,

Эти-сиини тургутан,

Айыл5аттан куус ылан

Чэбдик-ыраас санаалан.

Сибиэhэй салгыны э5ирийэн,

Чэпчэкитик уктэнэн,

Кууhу-уо5у сайыннаран

Суурэр дьарык оноhун.

Инникини мэлдьи талас

Чел оло5у тутуhан,

Чэгиэн-чэбдик туруктанан

Олох суолун тобулун.

   Куоска.

Куоскам аата

Мурка диэн

Олус ейдеех

Дьиэ кыыла.

Кини ууту иhэрин

Туохтаа5ар да ордорор,

Ол эрээри кутуйахха

Суостаах кыылы санатар.

      Шарик.

Бугун ытым Шаригым

То5о эрэ оонньообот,

Ойуоккалыыр бэйэтэ

Курутуйан кирийдэ.

Ба5ар кини миигиттэн,

Хоргуппута буолаарай?

Ба5ар ыттар астарын,

Амсайыа5ын ба5арар?

Мин санаабын эндэппэккэ,

Суурэн тиийдим ырыынакка

Ыппар ыллым "Педигри"

Кундулуе5ум Шарикпын!

      Кэрэмэс.

Мин ытым барахсан

Сурдээх быhый атахтаах,

Кытархай дьуhуннээх,

Чэрэгэр кулгаахтаах

Кэрэмэс диэн ааттаах.

Ханна да бардарбын

Кинилиин сылдьабын.

Эрэллээх харабыл,

Дьоhуннаах до5орум

Кэрэмэс буола5ын!

    Дьиэ кыыллара.

Ким билбэтэ буолаарай

Тиэргэн терут кыылларын.

Бары бииргэ сылдьаллар,

Эйэлэрин быспаттар.

Ынах, сылгы, сибиинньэ,

Куоска, бетуук, куурусса

Бары туспа тылынан

Ейдеhеллер, истэллэр.

Ынах билсэр ма5ыраан,

Сылгы кистээн ынырсар,

Ыппыт урэн биллэрэр

Атын киhи кэлбитин.

Куоска кун,н,э сыламнаан

Баара-суо5а биллибэт.

Оттон бетуук хаhыытаан

Кун тахсыытын куоттарбат.

Дьиэ кыыллара уhун куццэ

Солото суох сылдьаллар,

Сорохторо мэччийэн,

Кун киириитэ кэлэллэр.

    Маннайгы хаар.

Алтынньы ый арыллыыта,

Маннайгы хаар намылыйда,

Тунаа ма5ан ецунэн,

Дойдубутун буруйдэ.

Сырдыы тустэ барыта,

Ырааhырда тулабыт.

Хайыы-уйэ таhырдьа

О5о-аймах муhунна.

Сургэлэрэ кете5уллэн,

Кэлии-барыы элбээтэ,

Хаар киhини он,орон,

Уеруулэрэ урдээтэ.

      Куhун.

Кемус куhун тиийэн кэллэ

Оту-маhы саhардан

Ходуhалар сыhыылар

Хомулланнар холкулар.

Кус-хаас хойуу уерэ

Сылаас сиргэ таласта

Маннык кестуу бииринэн,

Дьикти кэрэ буолла5а.

Кетер-суурэр билбит курдук,

Кыстыыыр сирин булунар.

Кемус куhун, кунду куhун

Быйац кэми бэлэхтиир.

    Кыhын.

Туманынан ере тыынан,

Аацнаан кэллэ кыhыммыт.

Турба уота кыымынан,

Куускэ сайан куедьуйэр.

Тымныы тыына суоhур5уур,

Кэhэппиттии сананар,

Иэдэспитин, илиибитин

Ыга тутан кымаахтыыр.

Онтон ончу толлубакка,

Биир да куну тохтоппокко,

Оскуола5а уерэнэ

О5о-аймах талаhар.

     Сайын.

Сайылыкка сайын кэллэ,

Уеруу-кетуу уксээтэ.

Алаас сыhыы аайытын

Елгем оту ууннэрдэ.

Кэтэх тыа5а хаппыт маска

Кэ5э этэн чоргуйда,

Уеhээ ыраас халлаацца

Куерэгэйбит ыллаата.

Хонууларга сибэккилэр,

Тэтэрэннэр кестеллер.

Сыпсыкылар, аhыцалар

Оттон окко ойоллор.

Сайын кэллэ, сайын кэллэ,

Самаан сайын, э5эрдэ!

Уруйдуубут сайыны,

Айхаллыыбыт сайыны!

      Саас.

Кэрэтиэн кэрэ саас

Салаллан кэлиитэ,

Мастарбыт ке5ерен

Дыргыйар сыттара.

Халлаацца чыычаахтар

Куерэйэ кетеллер,

Онноо5ор сылгылар

Уербуккэ дылылар.

Тулалыыр эйгэбин

Кэрэхсии керебун.

Мин эмиэ айыл5а

О5ото буолабын.

 То5о тымныы кэлэрий?

Биэстээх уолбут, Вова уол,

Эhэтиттэн ыйытар.

«То5о тымныы кэлэрий,

Мэлдьи сайын буолбатый?»

"Сир урдугэр барыта

Кэлэн барар бириэмэлээх.

Сайын кэлиэ, кыhын кэлиэ

Оннук аргыый баран иьиэ.

Эн улаатыан, киhи буолуон,

Ыччаттаныац, о5олонуоц,

Онтон эмиэ мин курдук

Сиэттэргинээн алтыhыан.

Бириэмэни тохтоппоккун,

Бардар баран иhиэ5э.

Куммут-дьылбыт уларыйа,

Хатылана туруо5а".

     Ардах

Сарсыардаттан тохтообокко

Курулаччы ардаата,

О5олору оонньоппокко

Дьиэ5э хаайан олорто.

Онтон муччу туттаран

Эмискэччи тохтоото,

О5о- аймах уеруутуттэн

Таhырдьаны таласта.

Ча5ылыччы кун тыкта,

Ардаабытын мэлдьэстэ

Сайын кэрэ кестуутэ-

Айыл5абыт дьиктитэ.

   Сарбанньах.

Туннугум анныгар

Сарбанньах лаглайар,

Хоп-хойуу отоно

Кэрэтик кытарар.

Кун уота сыдьаайда

Сыламныы сылытан,

Сарбанньах отонун

Уруйдуу тоhуйда.

    Байанай.

Айан суола туруута,

Сэтинньи ый ортото

Байанай сиэринэн

Булчуттар ыйдара.

Систэри бысталаан,

Саарбалаан, саhыллан

Кылааннаах туулээ5и

Бултуйан кэлэллэр.

Дьо5урдаах булчукка

Байанай тосхойор,

Еруутун булдунан

Маанылаан тоhуйар.

  Балыксыттар.

Вова уол Петялыын

Балыктыы бардылар,

Балыкка мэциэтин

Чиэрбэни буллулар.

Ерускэ тиийэннэр

Дьоhуннаан оцостон

Куегулээх мастарын

Бэрийэн кердулэр.

Сынньанан бараннар

Балыктаан бардылар,

Бииртэн-биир кустэ5и

Хаптаран истилэр.

Уолаттар уердулэр,

Сыалларын ситтилэр,

Балыктаан-дуоhуйан

Дьиэлэрин буллулар.

      Хатыц.

Хатыц чарац быыhынан

Хааман иhэн керебун

Хатыцнарым киэн туттан

Маанымсыйбыт курдуктар.

Куех солко былааччыйалара

Аргыый тыалга хамсыыллар,

Ерус нарын долгунунуу

Устан эрэр курдуктар.

Хатыц маhым барахсан

Сахам сирин киэргэлэ.

Харыстыа5ым эйигин,

Хатыцчааным барахсан.

  Уу кыыhа.

Кун ортото уу урдунэн

Кетен истэ уу кыыhа.

Уу кыыhа кынталдьыйа,

Кынаттарын сэрбэттэ.

Онтон аргыый на5ыллык

Кэлэн окко олордо,

Харахтарын тэрбэттэ,

Кыламанын уhатта.

Уу кыыhа сэрэммиттии

Сыыйа тардан сацарда:

"Сайын то5о кэрэтээй

Сынньанарга, сытарга?!

Толоон, сыhыы урдунэн,

Кен,ул, босхо кетуеххэ.

Куулэй тэбэ сылдьыахха,

Табыгыстаах бириэмэ".

Уу кыыhа ере баран

Атыттары сэмэлээтэ:

«Кымырда5астар харбыалаhан,

Куну-дьылы билбэттэр.

Ере мехсен, улэлээн

Бэйэлэрин керуммэттэр,

Дьуhун-бодо буоланнар

Сирэйдэрэ дьаабыта.»

Ити курдук элэстэнэн,

Хайыы-уйэ тымныйда.

Харамайдар бука бары

Кыстыктарын булуннулар.

Арай били уу кыыhа

Тоhо кэлэн чуумпурбут.

Кымырда5астар боптулар

Кини дьиэ5э киирэрин.

"Ус сайыны билбэккэ

Сыыйа-тардан ыллаабытыц,

Кыhын кэлиэ суо5а диэн

Сэбэрэ5ин керуммутун".

Ити курдук уу кыыhа

Инникитин санаабакка

Киирэн биэрдэ тумугэр

Кыhын тымныы илиитигэр.

      Ба5а.

Бадараантан соhуччу

Ба5а ойон та5ыста.

Ба5а иhин сотунна,

Бадараацца ыстанна.

Ба5а, ба5а санаатын

Ба5аргаата ба5алыы.

Ба5ар ба5а байыа5а,

Бедец ба5а буолуо5а.

     Оо5уй.

Беседкабыт муннугар

Оо5уй дьиэтин туттубут.

Уонна аргыый кирийэн

Хайа5аска киирэн саспыт.

Оо5уй чуумпу кэлэрин

Кимнээ5эр да кэтэhэр.

Чуумпу тиийэн кэллэ5инэ

Хайа5астан ойон тахсар.

Туттуммахтаан хаалаары

Сыыhа-халты уктэнэр,

Сахсыр5аны, кумаары

Куоттарбакка бултуйар.

Сеп буоларын биллэ5инэ

Эмиэ тохтоон сынньанар.

Сарсын эмиэ кун баарын

Билэр курдук туттунар.

      МЭЭЧИК

Текунукпун- бекунукпун

Эрэъиинэ мээчикпин,

Тэйиэккэлээн - ойуоккалаан

О5олору уердэбин.

Миигин кытта оонньууллар

Окко, ууга, хонууга.

Арыт уеъэ куерэтэн

Быра5аллар салгын,н,а.

Миигин олуhун таптыыллар,

Кырачаан о5олор

Текунук - бекунук

Дьэрэкээн бэйэбин.

    МАССЫЫНА

Устээх уолга Миша5а

"Камаз" ылан биэрдилэр,

Уеруутуттэн Миша уол

Ойуоккалаан ыстанна.

Массыынатын хаба тардаат

Таъырдьаны былдьаста,

Тэлиэгэтин муцунан

Кума5ынан толордо.

Бэлэх буолбут "Камазпыт"

Тохтоло суох улэлээтэ,

Киэъэлик тулуйбакка

Икки ацы хайынна.

Миша уол" Бэлэ5ин"

 Тулуппата алдьатта,

Онтон ытаан мэрбэйдэ.

Хампырыйда сирэйэ.

   КЫРА КАТЯ

Кыра Катя дьоъуннах

Ийэтигэр кемелеъер,

Иъит сууйар,сотуъар

Дьиэтин -уотун дьаъайсар.

Кинитэ суох сатаммат

Бэрэскини астааъын,

Помидору ,о5урсуну

Былдьасыъан бысыъар.

Кыра Катя сотору

Биллибэккэ улаатыа,

Ийэтигэр а5атыгар

Туъалыыра элбиэ5э.

   ИЙЭБЭР

Ийэккэм барахсан

Чугас да киъигин,

Биъигини буебэйдээн

Тубугурэн тахса5ын.

Ийэм баарын тухары

Дьоллоохпун дэнэбин,

Туохха да биэрбэппин

Саамай кунду киъибин.

О5олоор харыстаац!

Ийэ5ит сурэ5ин,

Кини сырдык аатын

Еруу ере тутун!

 ЭЪЭЭБЭР АНЫЫБЫН

Мин эъэм геройдуу

Сэриигэ елбутэ,

Дойдутун туъугар

Оло5ун биэрбитэ.

Киэн туттан тураммын

Эъэбин саныыбын,

Кини албан аата

Уйэлэргэ ааттаныа.

Дьоллоох кецул олохпут

Куммут сырдык сыдьаайа

А5а дойду сэриитин

Улуу кыайыы тумугэ.

 УОТУНАН  ООННЬООМОЦ

Хатаннык хаъыытаан

Элээрэн бу кэллэ,

Тиэтэйбит - саарайбыт

Кып - кыъыл массыына.

Бу ханна ыксаата,

Туох дьиэтэ умайда?

Хара буруо унаарбыт,

Этээстээх дьиэлэргэ.

Массыына элээрдэ

Туормаъын баттаата,

Ыксаллаах быъыыга

Караул турунна.

Кирилиэс уураннар

Суурэннэр кэриэтэ,

Бутэъик этээскэ

Баар буола тустулэр.

Хара ыыс буруону,

Быыъынан киирэннэр,

Хорсуннук туттаннар

О5ону буллулар.

Аллараа айманан

Дьон -норуот мустубут,

О5ону кереннер

Уруйдаан уердулэр.

Бу маннык тубэлтэ

Буолбатын туъугар

О5олоор сэрэниц!

Уотунан оонньоомоц!

   РЯБИНА

У меня под окном

Рябина растет,

На солнечном свете

Улыбку даря.

Рябина краснеет,

Как будто смеясь

Над утром осенним,

Нам радость даря.

И птички лесные,

К рябине летят

И звонким трезвоном,

Во-всю голосят.

Рябина сегодня

С утра нарядясь,

Наполнена светом,

Нам счастье даря.

Люблю я рябину

За яркую краску,

И просто за-то,

Что растет под окном.

 ОСЕННИМ  ДНЕМ

В день осенний

Как - то раз,

Шли мы с папой

По тропинке.

Подошли мы к лесу,

На окраине села.

Под березовым кустом ,

Сели отдохнуть.

Веет лесом,чистотой,

Все вокруг красиво,

Даже солнышко как-будто,

Светит необычно.

А в конце опушки,

Возле водоема,

Сколько было ягод,

И лесных грибов.

Это все природа

Чудом угощает,

И на время с нами,

Скажет "Досвидание!".

      КОТЕНОК

Мой котенок маленький,

Пушистый да лохматенький,

Целый день без устали

Без дела кувыркается.

То мчится за клубочком,

За ниточкой цветной,

То с полочки сорвет

Все мамины коробки.

Котенок мой котенок,

Любимый мой зверек

С тобой дружить я буду,

В обиду не отдам.

     ВЕСНА

Весна , Весна твердят во всю

Все реки и ручьи,

А нежный звон подснежников

Откроет дверь , Весне.

Весна прекрасная пора,

Пора благоухания,

И будто все озарено,

Лучисто , ярким солнцем.

Деревья расцветают,

Вздыхая теплый воздух,

И птицы звонкой трелью,

Порхают в поднебесье.

Весна пора начала,

И пробужденья жизни,

Природа  вдохновляет,

Дыхание земли.

   ПЕРВЫЙ СНЕГ

Первый снег, как белый пух

На землю падает ложится,

Все кругом белым- бело,

Белизной покрыто.

Я от радости бегом,

Санки притащила,

И с бугра рысцою,

С ветром прокатилась.

Санки весело меня,

Опрокинули с бугра,

И счастливый хохот,

Охватил меня.

  ДЕТСКИЙ САД

В детский сад пойду я завтра,

Утром рано встану,

Мама косу заплетет

И завяжет бантом.

С папой взявшись за руки,

Мы пойдем пешком,

И в любимый садик,

С радостью придем.

 КУКЛА  ИЗ  САТИНА

Бабушка мне сшила,

Куклу из сатина,

Тряпочная кукла,

Мне вовсе не обуза.

Бабушкину куклу

Я очень полюбила,

И теперь надолго,

С нею не расстанусь.

Бабушкина кукла,

Искренний подарок,

От нее исходит,

Теплотой души.

Кукла из сатина,

Мне очень дорога,

С нею будет связан,

Детство золотое.

   ОБЛАКА

Облака вы облака

Вы откуда и куда?

По какой дороге,

Держите свой путь.

Может чуть немного

Смените свой путь,

И на землю к нам,

Погостить решите.

Облачным напитком

Нас вы напоите,

И воздушным тортом

Вы нас угостите.

Облака вы облака,

Белоснежные лошадки

Не спешите,задержитесь,

Хоть на чуточку мгновенья.

    МОЙ БРАТ СОЛДАТ

  Мой старший брат вернулся!

  Он в армии служил,

  И долг перед Отчизной,

  Почетно отслужил.

  Горжусь я старшим братом

  За доблестную храбрость,

  За то-что смелый,честный

  Присвоили сержанта.

  Когда я взрослым встану,

  Как брат солдатом буду,

  И в армии как надо,

  Почетно отслужу.

  Ну а пока от брата

  Досталась мне фуражка,

  И целый день я брату,

  Пытаюсь подражать.

     НОВЫЙ ГОД

Новый год ,Новый день

Это первый день в году,

Самый первый,самый новый

Что новее не бывает.

Новогодний чудо день

Начинается с подарков

Чудо день приносит всем,

Радость и веселье.

Новогодняя звезда,

Исполняет нам мечты,

Новый год нам дарит,

Новые надежды.

  САЦА  ДЬЫЛ

Саца дьылбыт,саца сылбыт

Тиийэн кэллэ салаллан,

Ырыа-тойук ананна

Саца дьылы керсерге.

Симэнэн турар харыйа

Кулумурдуу сыдьаайар,

Кини тула о5олор

Хороводтаан тэйэллэр.

Араас дьикти маскарадтар

Ырыа-хоъоон этэллэр,

Уцкуу-битии тэбэннэр

Уксэтэллэр уерууну.

Дьикти-кэрэ Саца Дьылы

Тымныы Моруос а5алар,

Кэтэъиилээх киъибит

Хаарчааналыын киирэн кэлэр.

  КЫАЙЫЫ  КУНЭ

Ыам ыйын то5ус кунэ

Улуу Кыайыы кыъыл кунэ,

Парад ере ньиргийэр,

Тула салют ыталлар.

Норуот чиэстиир кыайбыттары,
Аныыр махтал тыллары,

Уруй -Айхал ырыата

Болуоссакка дьиэрэйэр.

Туругурдун Кыайыы кунэ!

Буойуттарга Албан аат,

Ийэ дойду киэн туттар

Бэриниилээх дьонунан!

  ДЕНЬ ПОБЕДЫ

День Победы,каждый год

Это день волнения,

Вся страна скорбит всем тем,

Кто приближал Победу.

Слава храбрым всем бойцам,

Кто навсегда остался,

В тех полях сраженья,

На веки замирая.

Сколько было горя,

И людской печали,

Для того чтоб свергнуть,

Лютого врага.

Но наш народ восстал

Всем духом не робея,

И растоптал фашиста

Чтоб навсегда исчез!

И вот настал тот день,

Которого все ждали,

День мира и добра,

На нашей светлой жизни.

Сегодня мы клянемся!

Что будем как и вы,

Достойно защищать,

Россию от врагов.

 МЭНИК-ТЭНИК О5ОЛОР

Мэник- Тэник о5олор

Сылайбакка суурэллэр

Мэник-Тэник о5олор,

Сынньанары билбэттэр.

Мэник-Тэник о5олор,

Ойуоккалаан тэбэллэр,

Мэник-Тэник о5олор

Барытыгар ытталлар.

Мэник-Тэник о5олор,

Бол5омтону умналлар,

Мэник-Тэник о5олор

Бэрээдэги кэъэллэр.

Мэник-Тэник о5олор

Мэниктиири тохтотуц,

Мэник-Тэник о5олор

Уоскуйаахтаан олоруц.

   СНЕЖИНКА

Снежинка легкая пушинка

К нам с неба падает ложится

И как бы чудо нам даря

Танцуя в воздухе кружится.

Снежинку хочется поймать

В руках держать лелеять,

Но только падая в ладонь

Снежинка исчезает.

Увидеть бы творца,

Создавшего снежинку

В природе существует,

Немало колдовства.

Но стоит захотеть,

И я в кружении танца

С снежинкою войду

В охапку снегопада.

    ПОДСНЕЖНИК

Подснежник храбрый ты цветок,

Под снегом первым ты цветешь

Тебе не страшен холод ,сырость,

И ветер сильный ни почем.

Подснежник нежный ты цветок

Под снегом тайну прячешь,

Предвестник верный ты весны,

Надежды радости и счастья.

   ВОСПИТАТЕЛЬ

Любимый воспитатель,

Учитель детворы

Тебе всегда мы рады,

Дошкольники твои.

Вы ласковы с детьми,

И дарите любовь,

Порой когда и трудно,

Все силы отдаете.

Какое это счастье,

Воспитывать детей.

Держать в руках хрусталь,

Сердец детишек хрупких.

И вот сегодня мы,

Пришли сказать спасибо!

За вашу доброту,

И искреннюю радость.

Любимый воспитатель

Желаем чтоб всегда,

Вы были в окружении,

Улыбок теплых детских.