Варман
презентация по окружающему миру
Предварительный просмотр:
Подписи к слайдам:
Вăрман – пирĕн пуянлăх. Вăл нумай çимĕç парать: мăйăр, çырла, кăмпа… Вăрман – чĕр чунсемпе кайăксен çурчĕ. Вăрман – пирĕн тус. Вăл нŷрĕке тытма пулăшать, çакă вара çынна пахча çимĕç, тыр-пул илме май парать. Вăрман – пирĕн планетăн «ŷпки». Вăрманти йывăç-кукăр çав тери нумай кислород кăларать тата кăмрăк йŷçĕ газне çăтать. Вăрман сывлăша тусанран тасатать. Вăрман юхан шывсемпе кŷлĕсене упрать. Вăрман строительство материалĕсем парать.
Юман- нумай çул ŷ секен ç ир ĕ п, ус ă лл ă йыв ăç . Промышленно ç ра, строительств ă ра ус ă курнис ĕ р пу ç не унпа хал ă х медицининче те анл ă н ус ă кура ççĕ . Пир ĕ н т ă р ă хра ĕ л ĕ к-авалтанпах юман в ă рман ĕ сем йышл ă пулн ă . Хал ĕ в ĕ сем республик ă ра 150 пин гектар шутлана ççĕ . Анчах та, в ă рман çă сем ç улсеренех ç амр ă к хунавсем нумай лартса х ă вара ççĕ пулин те, юманл ă хсен лапт ă к ĕ п ĕ ч ĕ кленсех пырать.
Ç ĕр ç инче пур ĕ 120 т ĕ рл ĕ хур ă н ŷ сет. Ĕ л ĕ к хур ă на ç урхи уявсемпе ç ых ă нтарн ă . Ç уркунне, кунсем ă ш ă тсан, м ă нкун хы çç ă н теп ĕ р 7 эрнерен ç им ĕ к уяв ĕ пулн ă , вырсарни кун вара – Тройца. Ç им ĕ кпе Тройц ă на в ă рман ç ыв ă х ĕн че уявлан ă . Х ĕ рсем хур ă нсене лент ă семпе, пу ç к ă ш ă л ĕ семпе тата гирлянд ă семпе илемлетн ĕ , хур ă н й ĕ ри-тавра ç авр ă нн ă , хал ă х юррисене юрлан ă .
Ку йыв ăç а ачасем м ĕ н п ĕ ч ĕ кренех п ĕ ле ççĕ . Унпа п ĕ рле эпир Çĕ н ĕ ç ула к ĕ тсе илетп ĕ р. Ч ă р ă шсене кап ă рлатасси – тах ç антанпах пыракан й ă ла. Ĕ л ĕ клех кунсем в ă р ă мланма пу ç ласан ç ысем в ă рманалла утн ă , чи пыс ă к ч ă р ă ша теттесемпе илемлетн ĕ . Ç ак ă вара хирте тыр-пул паха пулассине, в ă рманта кай ă ксемпе ч ĕ р чунсем йышл ă пулассине п ĕ лтерн ĕ . Кил ĕ сене те ч ă р ă ш турач ĕ сене илсе тавр ă нн ă .
Ç ă ка ытти йыв ăç семпе хут ă ш ŷ сме юратать. Ч ă ваш республикинче ç ă кал ă хсен лапт ă к ĕ – 40 пин гектар ытла. Ку йыв ăç 150-200 ç ул пур ă нать. Х ă ш-п ĕ р ç ă касем 30 метр ç ŷ лл ĕ шнех ç ите ççĕ . Ç ă ка уссине каласа п ĕ терме те ç ук. Хурт-х ă м ă р ă стисемш ĕ н в ă л – чи лай ă х йыв ăç . Ç ă ка 10-12 кун хушши чечекре ларать. Ç ак хуш ă ра 1 гектар ç ă ка в ă рман ĕ нчен пыл хурч ĕ сем 1000 кг таран пыл пуха ççĕ .
В ĕ рене – урамсене тата парксене илем к ĕ рекен йыв ăç . Ун ă н ç ул ç исем к ĕ рхи в ă х ă тра пит ĕ илемл ĕ . В ĕ рене туни пит ĕ ç ир ĕ п, унпа промышленно ç ра тата строительств ă ра ус ă кура ççĕ . Флейта текен музыка ă сталан ă çĕ рте те юр ă хл ă . Хуласенче в ĕ рене сывл ă шри таса мар япаласене х ă й ç ине илет.
К ă с ă я п ĕ р кун хушшинче х ă й м ĕ н йыв ă р ă ш, ç ав ă н чухл ĕ хурт-к ă пшанк ă ç име пултарать. Т ă мана п ĕ р ç ултал ă к хушшинче пин ĕ пех ш ă ши тытать.
Кук ă р с ă мса х ĕ л ĕ пех хырпа ч ă р ă ш в ă ррипе т ă ранса пур ă нать. Ч ĕ пписене те х ĕ лле пусса к ă ларать. Сар кай ă к – т ĕ л ĕ нмелле в ĕç ен кай ă к. В ă л сайра йыв ăç л ă в ă рманта пур ă нать. Пир ĕ н пата апрельте в ĕç се килет.
Хура ку ç л ă , п ĕ ч ĕ к пу ç л ă , Эреветл ĕ те теветл ĕ , Шыва к ĕ т ĕ м те ч ŷ хент ĕ м, П ĕ рре ч ă мр ă м, п ă ч ă нт ă рр! … Ç ŷç сем пухр ă м, й ă ва тур ă м Пит илемл ĕ н те й ĕ ркелл ĕ н. Эреветл ĕ н те теветл ĕ н, Юр юрлар ă м, п ă ч ă нт ă рр! …
Улатакка так-так-так! Йыв ăç а таккар ĕ : «Т ĕ р ĕ слес к ă на п ă ртак, Ш ĕ к ĕ ерн ĕ мар-и? Тасатас ă на хуртран, Ыр ă -сыв ă ŷ ст ĕ р, Ан чирлет ĕ р ă нс ă ртран, Сив х ĕ ле те т ŷ ст ĕ р».
Чее тус пырать утса, Х ŷ рипе й ĕ рне ш ă лса. Ш ă шисене в ă л тытать. Ч ă хсене те юратать.
Х ĕ лле шур ă , Ç улла с ă р ă . Никама та х ă ратмасть, Пуринчен те х ă й х ă рать.
В ă рманта й ĕ пл ĕ ç ă мха выртать.
Х ŷ ри тукмак, ш ă л ĕ шак-шак.
Йыв ăç т ă р ă х сиккелет Ç ă мламас пакша. - Эй, п ă х-ха: илемл ĕ те, - Тет ĕ п юлташа. Х ă в ă лне к ĕ рсе каять, М ă й ă р ш ĕ к ĕ лчет; Каялла сиксе тухать, Ч ă йлатса илет. Клент ĕ р ев ĕ р х ŷ рине Кук ă ртайн ă х ă й, Ш ă п п ĕ р ç улл ă х м ă й ă рне Пу ç тарайн ă х ă й.
Вăрманти чĕр чунсене те виçесĕр тытмалла мар. Халĕ ятарлă правилăсене кăтартнă вăхăтра тата палăртнă чухлĕ çеç тытма юрать. Анчах та вăрмансене ытлашши касса пĕтернине, сунара çŷремелли йĕркене пăснине пула чылай чĕр чун – çŷлевĕç, карăк, пăчăр – çав-çавах хăрушлăхра. Раççейĕн Хĕрлĕ Кĕнекине кĕртнĕ ŷсен-тăрансемпе чĕр чунсене уйрăмах хытă упрама йышăннă. Вăрман тăрăхĕнче заповедниксем йĕркеленĕ .