"Туган тел саекмас чишмә"
консультация (средняя группа) на тему

Әти-әниләр өчен консультация

Туган тел саекмас чишмә

 Чал гасырлар арасында

Йолдыз булып янасы бар-

Юл бирегез нарасыйга,-

Аның ерак барасы бар,

Үзенә юл ярасы бар

(Р. Әхмәтҗанов.”Сабый елы”)

        Безнең әби-бабаларыбыз, тел һәм әдәбият гыйлемен белмәсәләр дә, сөйләмдә чит-ят сүзләр буталып йөрүен яратмаган, татарның татар белән саф татарча сөйләшүен, үз ана телеңдә милләтеңә хәлеңнән килгәнчә хезмәт итүне, аны алга өндәүне таләп иткән. Үз баласының нинди шартларда зиһенле, белемгә хирыс, гаилә җанлы, кешелекле, мәгърифәтле булып үсәсен үз тәҗрибәсендә ачыклаган.

        Туган тел дәрьясына сабый ничек чума ала соң?

        Иң беренче чиратта, әлбәттә, дөньяның иң гүзәл, иң мәрхәмәтле кешесе ана аша. Нинди чаралар беләнме? Иң әүвәл бишек җырлары ярдәмендә. Бишек җырлары аша, сабый тәүге мәртәбә матурлык, йөрәк җылысы, ата-ана, өлкәннәр мәхәббәте һәм мәрхәмәте, үз халкының рухы, аһәңле теле белән, туган ил, туган йорт, туган туфрак, чишмә суы, киң аланнар, урман-кыр кебек төшенчәләр белән рухи аралаша.

Бала йокысыннан уянгач та (уяныр вакыт җиткәч тә), халык тарафыннан аңа әйтерлек үрнәкләр иҗат ителгән:

Тор, тор, тургай,

Йокың туйган бугай.

Кояш яктырып чыккан,

Сине яланга чакырган.

Тор, тор, то-о-ор!

        Сабыйны физик яктан чыныктыру һәм үстерү максатларында, гадәттә, ата-аналәр баланың кул-аякларын хәрәкәтләндереп, гимнастика ясаталар, күкрәгеннән сыйпап, киерелдерәләр, сузылдыралар. Шунда шат күңел, көр һәм ягымлы тавыш белән халык поэзиясеннән үрнәкләр китерелә.

Киерелгәндә киндер буе,

Сузылганда салам буе,

Үс,үс,үс-с-с!..

Яки бала тез өстендә, аяк очында сикертелә:

Үч-үчти, үчтеки,

Үсмәгәнгә кечтеки,

Үсәр әле, зур булыр,

Зур булыр да, туй булыр!

Менә бала юындырыла. Монда поэзия, баланың рухи үсешен кайгырту, аның бәхетле, тәүфиклы, игелекле булып үсүенә өметләр:

Суы сарыксын,

Үзе калыксын,

Тигез канатлы булсын,

Озын гомерле булсын,

Бәхетле, тәүфиклы булсын,

Игелекле, шәфкатьле булсын.

Үсә-үсә бала үзе белән аралашучы кешеләрне таный, аларны үзенә “газиз җаннар” буларак кабул итә бара, тирә-юньдәге әйберләр, күренешләр, билгеләр белән таныша, аларның атамаларын дөрес әйтергә, аларны үзара бәйләнештә карарга, үзгәрешләрнең сәбәпләрен белергә өйрәнә. Чолгап алган мохитта ориентлашуы камилләшкән саен, сүзлек запасы да байый, сөйләме, сөйләм аһәңен тоюы чарлана. Тел баю һәм дөньяны танып белү процессының сыйфаты һәм нәтиҗәлелеге, һичшиксез табышмаклар, әкиятләр, тел шомарткычлар, җыр-биюләр, әдәби әсәрләр белән танышу исәбенә тәэмин ителә.

Кулланылган әдәбият.

1. М.Ф.Кашапова. Иң гүзәл тел- туган тел. - Казан, “Мәгариф”, 2009 ел

2. С.Г. Исмәгыйлева. Туган тел- очар канат. - Чаллы, “Камаз” , 1994.