Көслө затты кем тәрбиәләй?
консультация на тему

Көслө затты кем тәрбиәләй?

    Йәше инде етмеште үткән абруйлы бер уҙаман менән танышбыҙ. Ғүмер баҡый Ислам ҡушҡанса йәшәргә тырышҡан, шул юлда ғилем таратыу менән мәшғүл булған дин әһеле ул, шуға ла күп һорауҙарға яуапты белә, һис ҡасан буш һүҙ һөйләмәй, һәр әйткәнен тиерлек Ҡөрьән аяттары, хәҙистәр, төрлө тарихи мәғлүмәттәр, үҙенең башынан үткән хәлдәр менән бәйләп, дәлилләп ебәрә.

       Шулай бер саҡ имам минән һорап ҡуйҙы: “Балаларыңдың икеһе лә малаймы?” “Эйе”, – тинем. “Улдар тәрбиәләү – оло яуаплылыҡ ул. Бына минең дүрт ҡыҙым бар, барыһы ла наҙланып ҡына үҫте, артыҡ мәшәҡәт тыуҙырманы. Ә малайҙарҙы гелән иғтибар үҙәгендә тотмайынса булмайҙыр, сөнки, устағы терегөмөш һымаҡ, ауышыраҡ яҡҡа тәгәрәүсәндәр”, – тигән яуап ишеттем.
    Әлбиттә, ир бала күп осраҡта атаһынан, үҙенән өлкәнерәк малайҙарҙан, ағайҙарҙан, бабайҙарҙан өлгө ала. Тимәк, ул дөрөҫ тәрбиәләнһен өсөн төрлө быуын вәкилдәре булған был кешеләрҙән аҡыллылыҡ та, юғары мәҙәниәтлелек тә, көслө ихтыярлылыҡ та талап ителә. Бөгөн беҙ, ғөмүмән, ҡустыларыбыҙға, улдарыбыҙға, ейәндәребеҙгә үрнәк күрһәтә алабыҙмы? Һис юғында үҙ ғәмәлдәребеҙҙең, ҡылыҡтарыбыҙҙың, һүҙҙәребеҙҙең эҙемтәләре хаҡында уйлана беләбеҙме, улар өсөн яуап бирергә әҙербеҙме?
     Урта йәштәрҙәге бер ағай: “Егеттәр күп тә ул, ысын ирҙәр аҙ”, – тип һөйләп торғайны яңыраҡ. Аҙаҡ: “Үҙемә ҡатын-ҡыҙҙың ни өсөн ныҡ ылыҡҡанын шунан аңланым”, – тип өҫтәне. Баҡһаң, сәбәп ябай ғына икән: ирҙең тура һүҙле, айыҡ аҡыллы булыуы, вәғәҙәләрен үтәп барыуы ғына шарт. Юғиһә күптәр ысын ир-атты кино актерҙары кеүек һомғол буйлы, һүҙгә әүәҫ, һәр йәһәттән замандан артта ҡалмаҫҡа тырышҡан егеттәр араһынан ғына эҙләй. Тыштан матур күренгәндең эсе буш булыуы ла ихтимал бит. 
     Һүҙем һауанан алынған һымаҡ тойолмаһын өсөн бер генә күренешкә иғтибар йүнәлткем килә. Автобуста ҡатын-ҡыҙға кем урын бирә? Ғәҙәттә башҡаларҙан сағыулығы менән айырылып тормаған урта йәштәрҙәге ирҙәр. Фырт кейенгән, хушбуйға ҡойонған, усына затлы смартфон һалған йәш егеттәр ундай саҡта, йоҡлап ултырғанға һалышып, күҙен йома. Ҡайһы берәүҙәре, ишетмәмеш булып, ҡолаҡсын кейә – йәнәһе, йыр тыңлап бара. Эстән генә оялаларҙыр барыбер, тим. Ә тороп, янында баҫып тороусы гүзәл затҡа урын тәҡдим итһәләр, берәй ерҙәре кителер тип уйлайҙармы икән? Башҡа ир-егеттәр алдында баһалары төшәме? Әллә уларҙы берәйһе мәжбүр итәме ҡатын-ҡыҙҙы шулай интектерергә? 
        Йәш егеттәр генә түгел, өлкәнерәктәр ҙә урын биреп бармай һуңғы арала. “Беҙ шул маңҡа малайҙарҙан кәмме ни!?” – тиҙәрҙер инде. Ҡыҙыҡ: элек ололарҙан өлгө ала инек, хәҙер – киреһенсә.
     Урта Азия, Кавказ ирҙәре, автобус салонына ҡатын кеше килеп индеме, ултырғысынан тора һала. Ауырлымы-түгелме, йәшме, ҡартмы – барыбер хәстәрлек күрһәтәләр. Шунан китә быш-быш: “Бына, исмаһам, ир! Беҙҙекеләрҙән ни көтәһең?..” 

       Ярай, автобустан төштөк, ти. Автомобиль йөрөтөүселәр араһында мөнәсәбәттәр нисек? Ҡайһы саҡта ҡала урамының уртаһында машиналарын туҡтатып, юҡ-бар сәбәп арҡаһында үҙ-ара бәхәсләшергә тотонған әҙәмдәрҙе осратырға тура килә. Бер мәл шулай дәү джипта китеп барған ир, ҡапыл юлды быуҙы ла, бәләкәй генә автомобилдең руле артында ултырған йәш ҡыҙҙы эт ашамаҫ һүҙҙәр менән әрләргә кереште. Был хәлде күрмәһендәр, һүгенеүҙәрҙе ишетмәһендәр өсөн улдарымдың иғтибарын икенсе яҡҡа йүнәлтергә тырыштым.
       “Ирҙәрҙе һаҡлайыҡ!” – тип саң ҡағып йөрөгәндәрҙе аңламайым. Көслө затты нимә көсһөҙләндерә һуң? Кәрәгенән артыҡ иркәләтеү, һыртлатыу түгелме? “Заман һынауҙары ир-атҡа, ғаилә башлыҡтарына бик ауырға тура килде, улар шунлыҡтан төшөнкөлөккә бирелә, һына”, – тиҙәр. Ә ҡатындарға гел еңел булдымы? Һуғыш йылдарында, унан һуңғы осорҙа илдең хужалығын кем һаҡлап ҡалды, аяҡҡа баҫтырҙы? Кем унышарлап бала тапты, колхоз эшенән айырылмайынса уларҙы ҡарап үҫтерҙе? Ирҙәр ҡатнашманы, тимәйем, әммә гүзәл заттың нескә яурынына ятҡан ауырлыҡтарҙың һис тә кәм булмағанына ишараларға теләйем. 
        Нәҡ ХХ быуат, совет дәүере көслө затты “туғара” башланы буғай. Ирҙәр менән ҡатындарҙың тиң хоҡуҡлылығын таныу тәүгеләренең күп кенә бурыстарын икенселәренең иңенә ауҙартты. Ә кеше, әбей-бабайҙар әйтмешләй, барлыҡ ҡыйынлыҡтарға түҙә, рәхәтлеккә генә сыҙай алмай. Һөҙөмтә булараҡ, гүзәл зат нығынды, ә көслөләрҙең сафы һирәгәйҙе. Яуаплылыҡ тойғоһон юғалта барғандарҙы эскелек, буйҙаҡлыҡ, әрәмтамаҡлыҡ ише кире социаль күренештәр үҙенә ылыҡтырҙы. Етмеш йыл буйы тиерлек ирҙәрҙе беҙҙең йәмғиәт дөрөҫ тәрбиәләмәне: уларға бик яҡшы тигән хәлдә лә 120 — 150 һумлыҡ хеҙмәт хаҡы түләнде, шунан артығына, ниндәйҙер юғары вазифаға үрләүгә һирәктәр генә өмөтләнә ала ине; дәртләндереү сараларына килгәндә, фотоһүрәтеңдең почет таҡтаһына ҡуйылыуы, профсоюз тарафынан ял йортона путевка тапшырылыуы әллә ни ҙур һөҙөмтә бирмәгәндер; ойошма директорҙарының да хыялы бер фатир, бер машина, бер дача менән сикләнгәйне. Тигеҙләү сәйәсәте алып барылды, ғөмүмән. 
Уйлап ҡараһаң, бөгөн хәл ыңғай яҡҡа үҙгәрергә тейеш һымаҡ. Үҙеңде күрһәтеү, уңышҡа өлгәшеү, бай һәм етеш йәшәү өсөн мөмкинлектәр киң бит.

          Тик... был юлы аҙ хәрәкәтле йәшәү рәүеше, экологик яҡтан таҙа булмаған аҙыҡ-түлек, һыуҙың һәм һауаның бысранғанлығы, шулай уҡ төрлө гаджеттар ҡулланыу, тынсыу офистарҙа интегеп эшләү, юлдағы тығындан сыға алмайынса автомобиль эсендә сәғәттәр буйы ултырыу, һәр тарафтан ағылған кәрәкһеҙ мәғлүмәттәрҙең күплеге ҡамасаулай имеш.
         Ҡайһы берәүҙәр малайҙарҙың дөрөҫ тәрбиәләнмәүен балалар баҡсаһында ла, мәктәптә лә башлыса гүзәл зат эшләүе менән аңлатырға тырыша. Йәнәһе, ирҙәр бәләкәй саҡтан баҫылып үҫә, ҡатындарға бирешеп өйрәнә. Шуға ҡыҙҙарҙы малайҙарҙан айырып уҡытыу тәҡдиме менән сығыш яһаусылар ҙа күбәйә. Бәлки, ниндәйҙер кимәлдә хаҡлыҡ барҙыр, бәхәсләшергә йыйынмайым.
      Әлегә инаныуымса, сәбәп бер генә: ҡатын-ҡыҙ көслөрәк була башланы. Ирҙәр үҙҙәре ғәйепле буғай – заманында йәмғиәттәге, ғаиләләге урындарының тартып алыныуына юл ҡуйғандар бит.

       Хәҙер автобустағы урынды һаҡларға маташыуҙан ни файҙа?