Методическая копилка
Методическая копилка — это набор универсальных инструментов, которые в любую минуту придут на помощь при подготовке к занятиям. За годы работы собралось множество полезных материалов: презентации, сценарии уроков и мероприятий, методические рекомендации, статьи.
Скачать:
Предварительный просмотр:
Хоца Намсараев – буряад литературын үндэhэ hуури табигша
Буряад литературын хэшээл
МБОУ «Курумканская средняя общеобразовательная школа №1»
Будаева Ж.В., учитель бурятского языка и литературы
Хэшээлэй зорилгонууд:
Коммуникативна: hурагшадай холбоо хэлэлгэ хүгжөөлгын ажал ябуулха, литературна хэлэн дээрэ хэлүүлжэ hургаха;
Һургалгын: уран зохёолшын зохёохы замаар дүн гаргаха, үзэhэнөө бэхижүүлхэ, дабтан онсодхохо, тобшолол хэжэ шадаха дадал hайжаруулха;
Хүгжөөлгын: үхибүүдые уран зохёолшын творчество гүнзэгырүүлэн шудалха hонирхол татаха, хүгжөөхэ;
Хүмүүжүүлгын: уг гарбалайнгаа үндэhэ hуурида гамтайгаараар, анхаралтайгаар, болгоомжотойгоор хандаха хүсэл гүнзэгырүүлхэ, хамтын ажалай дүршэл олгуулха, үхибүүдэй хоорондохи нүхэсэлэй, бэе бэедээ туhаламжын мэдэрэл, хүмүүжэл үргэдхэхэ
Хэшээлэй түхэл: проектнэ
Хэшээлэй маяг: hурагшадай мэдэсэ, шадабари ба дадал шалгалга.
Онол арга: бэдэрэлгын, шэнжэлгын (поисковый, исследовательский)
Хэрэгсэлнүүд: компьютер, зурагууд, суглуулбаринууд, технологическа картанууд, текстhээ хэhэгүүдтэй карточканууд, презентаци
Хэшээлэй шатанууд:
- эмхидхэлэй үе
- гэрэй даабари шалгалга
а) асуудалнуудта харюу
б) литературна теории дабталга
в) технологическа картануудаар ажал
4. проектнүүдые хамгаалга
5. гэрэй даабари
Хэшээлэй ябаса:
«Хүнэй үндэhэн газар дээгүүр, модоной үндэhэн газар доогуур» гэhэн эпиграфээр буряад литературынгаа ээлжээтэ хэшээл эхилэе. Мүнөөдэрэй хэшээлнай Буряадаймнай, Россин гайхамшагта бэлигтэй уран зохёолшо, поэт, драматург, публицист, буряад литературын үндэhэ hуури табигшадай нэгэн, Х. Н. Намсараевай зохёохы замда зорюулагдажа, уран зохёолшын түрэhөөр 120 жэлэй ойн баярта зорюулагдана.
Мүнөөдэрэй хэшээлэймнай темэ:
«Хоца Намсараев-буряад литературын үндэhэ табигша»
Энэ хэшээл дээрээ бидэнэр уран зохёолшын зохёохы замаар дүн гаргажа, «Тиимэ байгаа» гэжэ рассказуудайнь циклээр хөөрэлдөөгөө үргэлжэлүүлжэ, үзэhэнөө бэхижүүлэн, тобшолол хэхэбди.
1. Гэрэй даабари шалгалга.
-Бидэ үнгэрэгшэ хэшээлдэ ямар зохёолтой танилсаабибди? Энэ рассказай хуряангы удха hанажа, асуудалнуудта харюусаябди.
1. Рассказай эхиндэ Галшын Дашатанай бууса ямараар зураглагданаб?
2. Галшын Даша наhа барахынгаа урда Бунжад хүгшэндөө юун гэжэ хэлэнэб?
3. Үбгэн Дашын наhа бараhанай hүүлээр Үлэгшэнэй Цэрэн гүйлгэжэ ерээд, Бунжад хүгшэндэ юун гээд үнеэн морин хоёрыень абаашааб?
4. Цэбүүдэй хүбүүн хайшан гэжэ Үлэгшэнэй Цэрэнhээ зөөриеэ бусаажа шадааб?
5. Һэшхэлэй талаар Үлэгшэнэй Цэрэн ямар хүн бэ?
6. Рассказ соо ямар хоёр талын хүнүүд харагданаб?
- Энэ рассказай гол идей ямар болоноб?
Багшын тобшолол
Энэ зохёол соомнай революциин урда, хаанта засагай үедэхи үгытэй буряад үхибүүд hураха аргагүй, дарлуулжа, баяд ноёдой аяг аашые, бүдүүлиг зангые даажа ябаашье hаа, буряад үхибүүдэй дунда эрэлхэг зоригтой, hүбэлгэн ухаатай, эсэргүү бодолтой хүнүүдэй бии байhаниинь энэ зохёолой гол идей болоно.
- «Үри нэхэбэри» гэhэн рассказнай литературын ямар түрэлдэ ороноб? Зорилгоороо болон ажабайдалые зураглаhан аргаараа уран hайханай литература түрэлөөрөө 3 ехэ бүлэг боложо хубаарна гэжэ мэдэнэт.
- Литературын ямар түрэлнүүдые мэдэхэбта?
- Эпос жанрнуудаараа ямарнууд боложо хубаардаг бэ?
- Хоца Намсараевай нэрээр буряад орон соомнай юун нэрлэгдэнхэйб?
Хоца Намсараевай нэрээр буряад драмын театр нэрлэгдэнхэй. Тэрэ ехэ бэлигэтэй драматург байhан, тэрэнэй «Тайшаагай ташуур», «Харанхы», «Жаргалай түлхюур» зүжэгүүдынь буряад драмын театрай тайзан дээрэ оло дахин табигдажа, олон тоото харагшадай анхарал татадаг юм. Гэхэтэй хамта, драматическа зохёолнуудынь мүнөөшье болотор удха шанараа алдаагүй. Эдэ зохёолнуудынь бидэ ахамад классуудта үзэхэбди. Уран зохёолшо ганса прозаическа зохёол бэшэдэг бэшэ. Хоца Намсараев литературын бүхы түрэлнүүдтэ эрхим зохёолнуудые бэшээ.
Уран зохёолшо литературын ямаршье жанрта бэшэхэдээ, уран зохёолойнгоо хэлэ образно, гоё болгохын тула олон янзын аргануудые хэрэглэдэг гэжэ бидэнэр мэдэнэнэбди. Мүнөө технологическа картануудаар ажаллахабди.
1. Ганга добын арада, ганса нарhанай баруун хажууда, Галшын Дашын муухан хара бууса, холоhоо харахада, унаhан модоной орбон шэнгеэр орбойходожо, харлажа байдаг hэн.
эпитет | метафора | зэргэсүүлгэ | олицетворени |
2. Үглөөгүүр болобо. Үнгын гоёхон шубууд жэргэжэ эхилбэ. Харин тэдэнэр Галшын Дашатанай газаахи гэртэхинь хооhоржо байна гэжэ нэгэшье мэдэнэгүй хэбэртэй.
эпитет | метафора | зэргэсүүлгэ | олицетворени |
- Үлэгшэнэй Цэрэн хоймор түрүүндэнь үлгөөтэй байhан Дашын хара гэжэ ангуушадай дунда айхабтар суутай, холошо мэргэн гэлсэдэг хара бууень даб гэжэ абаад, баhал тэрэнээ багадаа гэhэн хэбэртэй, хомхой нюдөөр гэр соогуурнь хараашалан байна.
эпитет | метафора | зэргэсүүлгэ | олицетворени |
- Удабашьегүй Үлэгшэнэй Цэрэн үндэр бууралайнгаа зүн соо гэшхүүлэ гэшхүүлhээр тэргэ дээрээ хэсылдижэ, тэнэг юм шэнги гансаараа дуугарhаар ерэбэ.
эпитет | метафора | зэргэсүүлгэ | олицетворени |
- Цэрэн туйлай ехээр залд гээд, хусахаяа hанаhан нохойдол хоёр гараараа газар тулан, сабшалаагүй бэлтышэhэн сагаан эреэн нюдөөр урдаhаань хаража, амаа ангайгаад, бархирхаяа hанашоод байна.
эпитет | метафора | зэргэсүүлгэ | олицетворени |
- Анхаралаа самбарта хандуулагты. Үгтэhэн хэhэгүүд сооhоо уран аргануудые түүжэ бэшэгты.
Эдэ хэhэгүүд соо Хоца Намсараев ямар уран аргануудые хэрэглээб?
- Υнэхөөрөө Х. Намсараевай хэлэн аймшагтай баян нугалбаритай, үргэн дэлисэтэй. Тэрэ зохёолнууд соогоо ехэ шадамараар, уянгата hайхан мүрнүүдээр юрыншье hаа юумэ зураглаха, үе сагай онсо шэнжэ тобойсо гаргажа, хүнэй сэдьхэлэй байдал, hанал бодолнуудые, абари зан гайхалтай бэрхээр харуулжа шадаха бэлигтэй байhан.
-Х. Намсараевай зохёолнуудые уншахадамнай олон танигдаагүй үгэнүүд ушараа.
Нэгэдэхи бүлэг үхибүүдтэ Х. Намсараевай зохёолнууд соохи танигдаагүй үгэнүүдэй буряад-ород словарь-толи зохёохо гэhэн даабари үгтэhэн байна. Бүтээhэн проектэеэ хэнтнай хамгаалхаб?
-Зай, үхибүүд, ехэл бэрхэнүүд гээшэлтэ даа, таанад яhала эрхимээр ажаллаат, тиихэдээ Х. Намсараевай «Тиимэ байгаа» гэhэн рассказуудай толиин түрүүшын авторнууд болобо гээшэт. Мүн Х. Намсараевай зохёолнуудые уншаха, үзэхэ, шүүмжэлхэдэмнай зохёолнуудайнь удхаар зурагууд үгы байба. Тиимэhээ 2 бүлэг үхибүүдтэ тус рассказуудай удхаар зурагудые зуража, ном барлаха гэhэн даабари үгтэhэн юм.
Проект хэнтнай хамгаалхаб? Проектээр бэшэн асуудалнуудые асуухадатнай болоно.
Бидэнэр Х. Намсараевай нэрые дурдахатайгаа хамта бэшэhэн зохёолнуудыень ухаандаа оруулаадхидагбди. Мүнөө анхаралаа слайднуудта хандуулагты. Энэ геройнууд ямар зохёолhооб?
- Рассказай ямар эпизод эндэ зураглагданхайб? (слайды)
-3-дахи бүлэг үхибүүд «Тахуунай» рассказ сооhоо эпизод шэлэжэ, зүжэг наада бэлдэбэ.
- Тахуунай танда hайшаагдаа гү?
- Юугэрээ hайшаагдааб?
- Ямар хүбүүн байнаб?
Багшын тобшолол. Үхибүүд, хүнэй наhанда, ажабайдалдамнай элдэб ушарнууд тохёолдодог гээшэ ааб даа. Тиимэhээ эдэ рассказуудай геройнууд Цэбүүдэй, Тахуунай мэтэ бага балшар наhанhаа эхилжэ, ухаагаараа бодомжолон, элдэб бэрхэшээлнүүдые дабаха абари зан өөртөө хүмүүжүүлхэ ёhотой байнабди.
Иигэжэ, үхибүүд, Х. Намсараевай литературна геройнууд, мүн уран зохёолшын өөрынь хуби заяан, тэрэнэй ажабайдал, зохёохы замынь бидэниие зориhоноо дабажа шадаха гэжэ hургана. Мүнөө сагта эрдэм ухаанай удха шанарынь ехэ. Тиимэhээ hайнаар hураха, хүнэй зэргэ хүн боложо, алтан энэ дэлхэй дээрэ өөрын онсо мүр гаргаха гээшэ танай гол зорилго болоно бшуу. Тиимэhээ гэртээ «Хоца Намсараевай зохёолнууд тухай минии hанамжа» гэhэн найруулга бэшээд ерэхэт. Зай, мүнөө хэшээлэйнгээ дүн гаргая. Хүн хайшан гэжэ нэрэ солоёо газар дэлхэй дээрэ үлөөдэг бэ? Х. Намсараевнай буряад литература болон искусствада гайхамшагта ехэ хубитаяа оруулжа, бэшэhэн зохёолнуудынь буряад уран зохёолой алтан жасада орожо, хэдышье олон жэлнүүдэй үнгэрөөшье hаа, удха шанараа гээгээгүй. Тиимэhээ бэлигтэй уран зохёолшомнай буряад литературын үндэhэ hуури табигшадай нэгэн гэжэ эрхэ бэшээр нэрлэгдэдэг. Эгээл энэ ушарhаа буряад арадай сэсэн мэргэн «Хүнэй үндэhэн газар дээгүүр, модоной үндэhэн газар доогуур» гэhэн оньhон үгөөр ээлжээтэ буряад хэлэнэймнай хэшээл дүүрэбэ, баяртай.
.
Предварительный просмотр:
Хадагай ёhо гурим. Хамаанай падежэй залгалтануудые зүб бэшэлгэ
Буряад хэлэнэй хэшээл
МБОУ «Курумканская средняя общеобразовательная школа №1»
Будаева Ж. В., учитель бурятского языка и литературы
Темэ: «Хамаанай падежэй залгалтануудые зүб хэрэглэлгэ»
Хэшээлэй зорилго:
Һургалгын: Хамаанай падежэй залгалтануудые аман болон бэшэмэл хэлэлгэдээ зүб хэрэглэлгэ бэхижүүлхэ;
Хүгжөөлгын: үхибүүдэй мэдэсэ үргэдхэхэ, hонирхол татаха, хүгжөөхэ;
Хүмүүжүүлгын: Хүндын ёhо гурим, золгохын ёhо заншал – хадаг тухай хөөрэлдөө үнгэргэхэдөө, хадаг бариха болон хадаг тогтоохо ёhонуудтай танилсалга.
Коммуникативна: Аман болон бэшэмэл хэлэлгэ хүгжөөлгэ.
Хэшээлэй ябаса:
Бугын дуунаар
Буурал Буряадаа
Бурьялма аялгаар угтанаб.
Табан үнгын хадагай
Сэнхир энэ хадаг
Сэсэн нүхэдтөө
Сэнгэжэ hуухыень баринаб
гэhэн Матвей Чойбоновой үгэнүүдээр ээлжээтэ буряад хэлэнэйнгээ хэшээл эхилхэмнай. Мүнөөдэрэй хэшээлэймнай темэ «Хамаанай падежэй залгалтануудые зүб хэрэглэлгэ».Ажалайнгаа дэбтэрнүүдээ нээжэ, мүнөөдэрэй hара, тоо, темэеэ бэшэгты.
Энэ хэшээл дээрэ бидэнэр хамаанай падежэй залгалтануудые аман болон бэшэмэл хэлэлгэдээ зүб хэрэглэлгэ бэхижүүлхэдээ, буряад hайхан заншалнуудайнгаа хүрдэ эрьюулэн, хүндын ёhо гурим, золгохын ёhо заншал – хадаг тухай хөөрэлдөө үнгэргэхэбди.
Анхаралаа самбарта хандуулагты.
1. Хамаанай падеж ямар асуудалнуудта харюусадаг бэ? Ажалайнгаа дэбтэрнүүд соохи таблицанууд соогоо хамаанай падежэй асуудалнуудые бэшэгты.
2. Хэшээлэй эпиграфтэ анхаралаа хандуулагты. Шүлэгэй энэ бадаг сооhоо хамаанай падеждэ байhан үгэнүүдые оложо, доогуурнь зурагты, залгалтануудыень илгагты. Тус үгэнүүд ямар залгалтануудтай байнаб?
3. Эдэ залгалтануудhаа гадна үшөө ямар залгалтануудые мэдэхэбта? Таблицанууд соогоо бэшэгты. Ажалай дэбтэрнүүд соохи зурагуудые анхаралтайгаар хаража, үгэнүүдтэ залгалтануудыень тааруулан табигты. Түрүүшын бүлэг зурагууд дээрэ юу харанабта? Эдэ үгэнүүд ямар залгалтануудые абанаб?
(1 слайд – үгын удаан аялганаар, хэлэнэй хойгуурхи –н хашалганар hүүлтэhэн байгаа hаань –Гай, (-гой, гэй) залгалтанууд залгагдадаг). (Бэлигма)
(2 слайд - түргэн –а, -э, -о аялгануудаар hүүлтэhэн үгэнүүдтэ –ын залгалта бэшэгдэдэг). (Алена)
(3 слайд – хашалганаар hүүлтэhэн үгэнүүдтэ –ай, (-ой, -эй) залгалтанууд залгагдадаг.) (Ошор)
(4 слайд – дифтонгоор, мүн –ы аялганаар hүүлтэhэн үгэнүүд –н залгалта абадаг). (Дулгар)
(5 слайд – түргэн И аялганаар, мүн Ь тэмдэгээр hүүлтэhэн үгэнүүд –иин залгалта абадаг). (Валя)
Мүнөө зураг дээрэхи үгэнүүдые хэрэглэн, холбуулалнуудые аман үгөөр зохёогты. Хамаанай падежэй залгалтанууд бэшэ залгалтануудhаа эгээн орёо гээшэ, юундэб гэхэдэ энэ падеж аяар 5 залгалтатай, хамаанай падеждэ үгэ хэзээ ямар залгалта абанаб гэжэ таанад яhала hайн ойлгоо гээшэд. Бэрхэнүүд!
Хэшээлэйнгээ эпиграфтэ дахин бусаябди. Бэлигма, энэ шүлэг уран гоёор манда уншаад үгыш даа.. Энэ шүлэг соо юун тухай хэлэгдэнэб, тулга (ключевые, опорные слова) үгэнүүдые ологты, тулга үгэнүүдэйнь доогуур долгитуулан зурагты.
(Энэ шүлэг соо угталга, хүндэ тухай хэлэгдэнэ, угтанаб, баринаб, хадаг гэhэн үгэнүүд тулга үгэнүүд болоно.
Буряад арад зон хүндэтэй айлшандаа ямар бэлэг баридаг бэ?
Мүнөө таанад проектнүүдээ хамгаалхат, түрүүшын бүлэг үхибүүдтэ «хадагай удха шанар» гэhэн шэнжэлхы проект бүтээхэ, энэ ажалдаа творческоор, стандартна бэшээр хандаха гэhэн даабари үгтэhэн юм. Мүнөө проектнүүдыетнай харая.
I группа: «Хадагай удха шанар»
“Хадаг” гэhэн үгэ түбэд үндэhэтэй, “тэнгэри” гэhэн удхатай юм. Хадаг – сэдьхэл ухаанай, эд зөөриин hүлдэ тэмдэг (символ, эмблема). Буряад-монгол зон хадагаа бэлэгэй дээдын бэлэг, хүндэлэл ёhололой эгээл дээдын тэмдэг гэжэ нэрлэдэг. Эгээл ехээр хүндэлhэн хүндөө хадагуудые баридаг гээшэбди. Хадаг хадаа Будда бурханай номнол hургаалай дэлгэрэн таража эхилхэдэ бии болоhон түүхэтэй.
Хадаг бүхэн өөрын нэрэтэй, хээтэй, үнгэтэй байдаг.
Эгээл багань hэблиг хадаг гэжэ нэрэтэй. 60 сантиметрhээ 1 метр хүрэтэр утатай. Юрын хадаг 1-hээ 1,5 метр хүрэтэр утатай, аюуша хадаг 2-hоо 4 метр хүрэтэр ута юм.
Хээгээрээ яагаад илгардаг бэ гэбэл, алхан хээтэй, найман тахилтай, түмэн үлзытэй байдаг. Түмэн үлзытэйнь хас тэмдэгшүү, тиин дотороо 3-4 янзын байжа магад: бүтүү утаhан хээтэй, набшаhан хээтэй, сэсэгшүү хээтэй.
Үнгын талаар иимэ илгаралтай: хүхэ, сагаан, шара, ногоон, улаан. Юрэнхыдөө hолонгын 7 үнгые холисолдуулан хэhэн байжа магад.
Ногоон хадаг- үнэр байдал, үндэр баян ургасын hүлдэ.
Хүхэ хадаг – эб hайхан байдалай удха шанар.
Улаан хадаг – галл гуламтын залирангүй, хэзээдэшьн дэгжэжэ байхын тэмдэг.
Сагаан хадаг – эхын hүн мэтэ сагаан сэдьхэл, арюун ухаан, сэхэ харгы, үлзы хэшэгэй hүлдэ.
Шара хадаг – ада баршадай хоронhоо зайсуулга.
Урда сагhаа хойшо табан үнгэтэ хадагуудые гэртээ хадагалхада, гарза хохидолгүй, амгалан тайбан байха юм гэлсэдэг.
Хүхэ үнгэтэй хадаг илангаяа дэлгэрэнги. Сагаалганай үедэ, хүүгэдээ айл болгоходоо, бусад ниитын найр нааданай үедэ хүхэ хадагаар аба, эжыгээ, түрэл гаралаа, хүндэтэй танилнуудаа, нүхэдөө золгодог ушартай. Юрэнхыдөө хадаг барюулха хүнтнай ямар тушаал зиндаатайб, ямар аша габьяатайб, дүтын гү, али холын гү, ниитын, хубиин ажабайдалда ямар удхатай ажал ябуулнаб – иимэл харааhаа бодомжолон, хадагаа шэлэжэ абадаг гээшэ. Тиихэдэ утын хэмжээн, хээ, үнгэ хараада абтана бшуу.
- Багша: Асуудалнууд бии гү? Зай бэрхэнүүд, hуугты. Хоёрдохи бүлэг үхибүүд «Хадаг бариха, абаха ёhо» гэhэн проект дүүргэхэ байhан, зай ажалаа харуулыт даа.
II группа: Хадаг бариха ёhо.
Хадагаа дундуурнь утаашань нугалхада, ама гараhан талыень нюур тала гэдэг, хоёр альган дээрээ тааруулан табижа, бариха хүн руугаа нюурта талыень харуулжа, эрхы хургаараа дээрэhээнь даража баряад, үреэлэй үгэ хэлэжэ, барижа золгодог. Аманиинь юун гэhэн удхатайб гэбэл, амандаа хэшэгтэй, олоhон олзотнай олзо боложо, дүүрэн жаргалтай ябахые хүсэнэб гэhэн тэмдэг мүн.
Хадагые мүнгэтэй, hүтэй аягатай, бусад бэлэгтэй хамта барижа золгодог.
Мүнгэн гээшэмнай баhал зүб, буруу талатай байдаг. Зүб талань хадаа дотор талань болоно. Шүбгэ мэтэ хурса оройтой ордонтой талань бэшэ, харин нүгөөдэ талань болоно. Мүнгэнэй дотор талые дээшэнь харуулаад, толгой талыень баруун гарайнгаа эрхы хургаар дараад, хадагтайгаар золгодог гээшэ. Хадаг барихадаа, хүнэй гар дээрэ, гарай шэлбэ дээрэ тохожо, табижа болохогүй. Гарайнь альган дээрэ зүб мүрөөр барюулха ёhотой. Мүн лэ хүзүүн дээрэнь табижа болохогүй.
Хадаг абаха ёhо.
Хадаг абажа байhан хүн хадаг барижа байhан хүнэй үреэлэй үгэ бултыень шагнажа, хоёр гарайнгаа альгые дэлгээгээд, эрхы хургаяа ёдойлгон, хадагыень хүлеэн абадаг. Харюугай үреэл хэлэхэ гээ hаа, хадагаа гар дээрээ эрьюулжэ, аман талаарнь тэрэ хүн тээшээ харуулаад, үреэлээ хэлэдэг. Эндэ онсо ажаглахаар юумэн гэхэдэ, хадаг барижа, хадаг абажа байhан хүнүүд орой соорхой байдаггүй, толгойдоо малгайтай байха ёhотой.
Хадагаа хүлеэжэ абаад, зүүн гар дээрээ баруун гараараа нугалжа эбхээд, үбэртэлдэг. Энэ хадаа дээдын бэлэгые ёhолон хүндэлжэ абаhанай тэмдэг гээшэ. Хадагые ганса гараараа дундаhаань шүүрэн абадаггүй. Хадаг абаад, иишэ тиишэнь табидаггүй, харин эгээл хүндэтэй дээрэ, сарюун сэбэр газарта табидаг. Зарим хүн хадаг барюулхадань, хүзүүндээ үлгэдэг. Иимэ ёhо буруу, анхан сагhаа Буряад-Монголдо иимэ гурим байгаагүй юм.
Урда сагта хадагай үсөөн байхада, бэе бэедээ дамжуулан, хүндэ ямбатай хүнүүдээ илган хүндэлжэ ябаhан саг байгаа. Юрэнхыдөө хадаг гээшэ алта мүнгэнhөөшье үлүү сэнтэй хүндын тэмдэг байгаа, байhаншье зандаа.
Багша: Элинсэг хулинсагайнгаа эртэ урда сагhаа сахижа ябаhан нангин ёhо заншалнуудай нэгэн болохо - хадагаар золгохо ёhо заншалаа зүбөөр хэрэглэжэ ябаял даа. Һурагшадай асуудалнууд:
-Хадаг hуугаад тогтоохо гү, али бодохо гү? Энэ асуудалда харюунууд бии гү?
Багшын онсодхол: Минии hанахада, хадаг наhатай зон, дээдын зиндаатай, аша габьяатай хүнүүд мүн ламанар хадаг hуугаад тогтоодог. Гэбэшье, хүн бэлэгэй эгээн дээдын бэлэг тогтоожо байhан хадаа бодоодшье абахадань болохо. Зай, таанад яhала эрхим проект бүтээгээ гээшэт, hуугты.
Иигэжэ бидэнэр энэ хэшээл дээрээ гансашье хамаанай падежэй залгалтануудай зүб хэрэглэлгэ ойлгоо бэшэбди, мүн буряад hайхан заншалнуудайнгаа угаа удха шанартай ёhо - хадагай удха шанар, хадаг бариха, тогтоохо ёhонуудтай танилсаабди. Энэ хадаа танай саашанхи ажабайдалдатнайшье яhала хэрэгтэй болохо.
Аба эжынгээ алтан гуламта болохо түрэл hайхан тоонтодоо ажалай амта, жаргалай шэмэг үзэхэhөө hайхан юумэн үгы гэлсэдэг.
- Хүндэтэ айлшад! Буряад hайхан заншалаа даган, сэнхир хадаг сэнгэжэ hуухыетнай баринаб. Ажалаар эхи татаhан харгы замтнай үлзы жаргалтай, аза талаантай байhай даа! Баяртай!
Предварительный просмотр:
Цели:
- Приобщение учащихся к духовной культуре, возрождению традиций и обычаев бурятского народа.
- сохранение преемственности опыта, знаний между поколениями; - сохранение исторических и трудовых, традиций бурятского народа;
- возрождение духовности и укрепление дружбы между представителями разных народов, проживающих в нашем селе;
Задачи:
- знакомство с разными жанрами устного народного творчества;
- выявление одаренных детей ;
- развитие эстетического вкуса;
- расширение кругозора о традициях и обычаях бурятского народа;
Ход мероприятия:
Звучит музыка. Шествие 8 представителей баргузинских бурят с родовыми знаменами.
1 ведущий:
Дуулаа hэн гут,
Байгалай эрьеэр тубхинэhэн
Эртын захяатай орон тухай?
Булагаар энгэрээ сэлиhэн
Буряадтаа алдартай Хурамхаан тухай?
2 ведущий:
Хараа hэн гут,
Найдалай хусоор шэнхинэhэн
Тахын хугжэмтэй
Бархан ундэроо тахижа байдаг
Барандаа алдартай
Баргажанай 8 эсэгэ тухай?
1 ведущий:
Хоер хадын худэр мододой
Суурагар бэетэй
Хуhан мододой
Эхэ байгаалиингаа хугжэмоо зэдэлуулхые
Дуулана гут?
2 ведущий:
Добрый день, гости нашего праздника! Сегодня мне посчастливилось с вами отпраздновать юбилей 350-летия вхождения Бурятии в состав Российского государства и 20-летие официального признания бурятского национального праздника «Сагаалган».
1 ведущий:
Амар сайн, хүндэтэ багшанар, айлшад! Одоошье Сагаа hарамнай морилбо. Энэ үеэр хони малнай түллэжэ эхилбэ, hаба hуулгаар дүүрэн сагаан эдеэн билтарна, салгидана, гуламтымнай гал улам ульhатайгаар бадарна. Буурал толгойтой эжынэрнай бурханаа дэлгээжэ, зулаяа бадараана. Сагаан hарын хуралда гээд нютаг зомнай Баргажанайнгаа дасанда сугларна, амгалан тайбанай, ажана байдалай түлөө үргэнэ, мүргэнэ. Энэмнай барандаа буряад зоной эгээл hайхан, эгээл hаруул hайндэр, Сагаалган. Сагаалган даа, Сагаалган! Сагаан hарада жэнхэни ёhоор бэе бэеэ золгожо, сагаан сэдьхэлээ сэлие, амар мэндэеэ хэлсэе, нүхэд! Мэндэ-э!
2 ведущий:
Сегодня мы собрались с вами, чтобы вспомнить историю. В этом году бурятская общественность широко отмечает 350-летний юбилей вхождения Бурятии в состав России. Наш регион на протяжении тысячелетий являлся своеобразным этнокультурным перекрестком, что накладывало отпечаток на психологический характер существовавших на его территории народов. Широкое этнокультурное взаимодействие способствовало формированию здесь культур открытого типа, готовых к культурным инновациям, терпимым к иноэтническому присутствию и склонных к контактам с различными народами.
1 ведущий:
Амар мэндэ-э!
Всем добра желаем
Вокруг аршаном, брызгая живым!
2 ведущий:
Жэлэй дурбэн сагта жэгдэ hэлгэн байдаг
Жэнхэни буряад дайдамни уларил гээшэ шэруун
Ууган сагаан угыень удхалхынгаа урда тээ
Урдам талын заншалаар амаршалая туруун: Мэндээ!
1 ведущий:
Саhа бодорhото хуйтэн убэл унгэржэ
Сагаагаа бариха элдин хаhа дутэлбэ гу?
Счахилзын узуур саhан дороhоо бултайжа
Сагаан hарамнай ури hараяа хутэлбэ гу? Мэндээ!
2 ведущий:
Когда приходит Белый месяц, мы,
Как предки, можжевельник воскуряем
Очаг свой прочищаем, поздравляем
Друг друга с окончанием зимы.
1 ведущий:
Амар мэндэ!» Как перенесли
Морозы жеребята и телята?
Да будет лето травами богато
Полно дарами щедрыми земли!
2 ведущий:
О деды! Со своих седых вершин
Вы внукам внуков счастья пожелайте
Высокие нам думы завещайте
Чтоб все достойны были как один.
1 ведущий:
Испокон веков буряты славились гостеприимством. Каждого человека, знакомого или незнакомого в бурятском доме встречал радушный прием.
2 ведущий:
Тиимэhээ элинсэг хулинсагайнгаа эртэ урда сагhаа сахин ябадаг хундэмуушэ заншалые сахин, «Буряад эдеэнэйм дээжэhээ» гэhэн конкурс эмхидхэе!
Сагаан hараар айлшадаа
Сагаан хадагаар хундэлэн,
Сагаан сэдьхэлhээ золгожо,
Сагаан эдеэгээр угтаял даа.
1 ведущий:
А сейчас, дорогие дети, и уважаемые гости, мы предлагаем вашему вниманию викторину «Знатоки родного края», посвященную юбилею 350-летия вхождения Бурятии в состав Российского государства. Итак, вопросы потомкам рода «Шоно».
Уважаемое жюри после каждого конкурса подводит итоги.
2 ведущий:
Объявляется конкурс визитных карточек. (Капитаны команд вытягивают жребий).
1 ведущий:
Приглашаем на нашу сцену потомков рода «Галзууд» с визитной карточкой. Они покажут нам своё красноречие и артистичность. А наше многоуважаемое жюри оценит оригинальность визитной карточки.
2 ведущий:
О край, солнцещедрый,
О край, голубоведрый
До боли святый край
До боли нежный
Пока жива здесь мать
Жива отцова честь
Я буду здесь любить
Я буду плакать здесь.
1 ведущий:
Мой край родной
Я не забыл свои начала,
Я вскормлен молоком твоих долин,
И песнь предков колыбель мою качала.
Священная земля Баргузина имеет древнюю историю и дала миру много великих имен. По ней ступала нога Чингин хана, с ней связаны легенды о Гэсэр хане, это родина знаменитого Соодой ламы.
2 ведущий:
Здесь высокие горы молчат
Здесь глубокие воды шумят
Здесь хорошие люди живут
1 ведущий:
А сейчас мы объявляем конкурс «Ода земле Баргузинской»
Команды в течение 10 минут с использованием словесного, песенного жанра готовят оду родной земле.
2 ведущий:
Ерыт наашаа ёохортоо
Ёохор наадан хуушаараа
Хуушан наадаа шэнэлжэ,
Шэнэ ёохор хатарая!
Хатарая!
1 ведущий:
Тойроод байhан залуушуул
Ерыт наашаа наадандаа
Наадандаа! (при паузе)
2 ведущий:
Наадан дээрээ ерээлди
Наадахаяа ерээлди
Наадаашамнай наадуужан
Наадагүйшүүл hуугуужан
1 ведущий:
Хатар дээрээ ерээлди
Хатархаяа ерээлди
Хатараашамнай хатаруужан
Хатараагүйшүүл hуугуужан.
2 ведущий:
Объявляем конкурс ёохоров.
1 ведущий:
Мянган жэлдэ, мунхэ дорюун
Мунгэн мэтэ ялалзан
Арюун, сарюун, амгалан тайбан
Аза талаантай, алдар солотой
Ажаhуухатнай болтогой!
Шэнэ жэлээр
Шэнэ hараар
Сагаан сэдьхэлээр
Сагаалганар!
2 ведущий:
Белый месяц, как в облачном сне,
с небес к нам спустился на белом коне
Летит аргамак по древней земле
уреэлов звон раздается везде!
Объявляем конкурс «Алтан гургалдай»
1 ведущий:
Харалган хуйтэн хагсуу hалхинай бусалхын тулоо
Хадарган жабар хара зудан ошохын тулоо
2 ведущий:
Халуюн хонгор ногоон хабарай ерэхын тулоо
Хадын боороер даллан hууха ургын тулоо
1 ведущий:
Маадайн маараха, малай туллэхэ хаhын тулоо
Манхан талая магтан дуулаха хухын тулоо
2 ведущий:
Маряан соохор эхэ тайгын хужын тулоо
Манай тулоо ажаhуудаг эжын тулоо. Мэндээ!,
1 ведущий:
Пусть сбудется то, что вами задумано!
Пусть приумножатся ваши богатства!
Пусть синее небо вас благословит!
Пусть мать земля вас счастьем одарит!
2 ведущий:
Белой дороги, белой мечты
мы вам желаем в месяц луны
Солнца в груди, нежной души
и бесконечной, светлой любви!
Предварительный просмотр:
ЭПИГРАФ:
«Мы вечно будем прославлять
Ту женщину, чье имя - Мать»
Цель мероприятия:
- воспитание уважения к мамам;
-развитие доброжелательных отношений между родителями и детьми;
- воспитание внимательности, заботливости, уважительного отношения к матери;
- развитие творческих способностей детей.
Ход проведения:
1 ведущий: Амар сайн, хүндэтэ эжынэрнай!
2 ведущий: Добрый день, дорогие наши мамы!
1 ведущий: Здравствуйте! Первый человек, которого мы любим в жизни, - конечно, мама. Эту любовь, самую естественную и бескорыстную, мы проносим через всю жизнь. В поэзии и музыке есть одна святая страница, дорогая и близкая каждому сердцу, каждой душе, стихи и песни о маме.
2 ведущий: И сегодня в знак благодарности, дорогие наши мамы, мы посвящаем Вам литературно-музыкальную композицию «Эхын нэрэ мүнхэ байг!».
1 ведущий: Эхэ, эхэ... Юун гэhэн нангин үгэ гээшэб даа! Байгаа замби, хүнүүд, ажабайдал, сэсэгүүдэй хангал, дуун, хүгжэм... Булта, булта эдээхэн гурбан үзэгүүд соо хамтаршаhан шэнгил.
2 ведущий: Эхэ, эхэ... Һаранууд, жэлнүүд, үенүүд үнгэрхэл; хада уулашье hаа хамхархал; уhан далайшье hаа шэргэхэл; хүнүүд үхэхэл, түрэхэл; байдалнайшье, зан абаримнайшье тиихэдэ хубилхал. Теэд ши, гансал ши, хубилангүй үлэхэлши даа. Мүнөөхи нойргүй hүнинүүд, мүнөөхил hанаа үнөөн... Эжымниш даа, алтамниш даа!
- Читает ученик
Встаньте все и выслушайте стоя
Сохраненное во всей красе
Слово это древнее, святое!
Распрямитесь! Встаньте!
Встаньте все!
Слово это сроду не обманет,
В нем сокрыто жизни существо,
В нем исток всего
Ему конца нет.
Встаньте, я произношу его: Мама!
Воспеваю то, что вечно ново.
И хотя совсем не гимн пою,
Но в душе родившееся слово
Обретает музыку свою…
Слово – это зов и заклинанье,
В этом слове сущего душа.
Это искра первая сознанья,
Первая улыбка малыша.
Слово это сроду не обманет,
В нем сокрыто жизни существо,
В нем исток всего
Ему конца нет.
Встаньте, я произношу его: Мама!
- Приветственный танец
- Георгий Дашабылов «Үлгын дуун» - читает Будаева Ж.В.
Энэ дэлхэй дээрэ мүнөө амиды ябаhан хүн бүхэн үлгы соо хэбтэжэ тэнжэhэн байха. Үлгын дуунай аялга амтатайхан нойр соогоо шагнан шагнан дуурсаhан байха.
Үлгын дуун… Ямаршье үе сагта, шэрүүн дайнай улаабхилжа, газар тэнгэри хоёрой ниилэжэ, газаа далайн дошхон долгиёо эбхэрүүлжэ байхадашье, жэлэй дүрбэн сагта, дуулим сэлгеэ үглөөгүүршье, сэнхир манатай үдэшэшье, одо мүшэдөө яларуулhан hүнишье зэдэлдэг үлгын ирагуу дуунууд.
Тэдэ дуунуудай үгэнүүд үндэhэн хэлээрээ, хүгжэм аялгаараа ондо ондоонуудшье hаа, нарай үхибүүдэй наартай амтатайгаар нойрсоходонь, аятайханаар амархадань хододоо зорюулагдаhан байдаг.
Бүхы дэлхэйн эхэнүүдэй гүнгэнэдэг, хангюурдадаг үлгын дуунууд удха, зорюулгаараа бэе бэедээ адлинууд бэшэ гү? Үри хүүгэдтээ жаргал, элүүр энхые, тамир хүсые юрөөдэггүй эхэнүүдые Бүмбэрсэг энэ дэлхэй дээрэ олохо гүт?
Оройдоошье үгы. Ерээдүйн hайн hайханиие, амгалан тайбаниие хүсэжэ, бата хүдэр бэетэй, булад хатуу балшантай баатар хүбүүн болохыень, «альганай шэнээн торгоор арбан захатые бүтээдэг» уран, үгышье hаа, хатуу хүнэй хайлан уяртар, уhанай уурал бааятар, хамаг амитанай нюдэнhөө нёлбоhо дуhалтар дуулаха хонгёо хоолойтой басаган болохыень эхэ бүхэн хүсэдэг бэшэ гү?
Энээнэйл түлөө, хүнүүд, тэмсыт! Үлгын дуунууд үлзы hайханаар зэдэлэг лэ!
1 ведущий: Самое прекрасное слово на Земле – мама. Это первое слово, которое произносит человек, и звучит оно на всех языках одинаково нежно. У мамы самые добрые и ласковые руки, они все умеют. У мамы самое верное и чуткое сердце – в нем никогда не гаснет любовь, оно ни к чему не останется равнодушным. И сколько бы ни было тебе лет, тебе всегда нужна мать, её ласка, её взгляд, и чем больше твоя любовь к матери, тем радостнее и светлее жизнь.
2 ведущий: А сегодня мы хотим согреть вас, передать вам свое тепло и нежность. И все самые добрые слова, слова признательности и любви, будут сегодня звучать в ваш адрес, дорогие мамы.
1 ведущий: Учащиеся 5 «а» класса поздравляют всех мам. Желают здоровья, радости и счастья.
- Песня «Эжы абадаа»
2 ведущий: Есть такая миссия на земле, которая целиком принадлежит Женщине: стоять у колыбели, бороться с любыми невзгодами, защищая огонек новой жизни, вводить маленького человека в мир и помогать ему, делать в нем первые шаги.
1 ведущий:
У матерей обязанность одна
Себя забыв,
В заботах распыляться
И плоть, и душу
Выложив до дна,
Душой и плотью
В ком-то повторяться
И ничего не требовать взамен!
2 ведущий: Лауреат эстрадного конкурса «Наранай туяа» ____________ посвящает Вам, дорогие мамы, песню «Эжэл гансам ерээрэй»
5. Убайд Раджаб «Мамочка» читают учащиеся 1 класса
6. песня «Мамонтенок»
1 ведущий: Дети для мамы – самое дорогое на земле. Любовь матери к детям безгранична, бескорыстна, полна самоотверженности. Мама всегда помнит о своем ребенке, где бы он ни находился.
2 ведущий: Какими бы взрослыми ни вырастали дети, для мам они всегда останутся детьми. И волнуются за взрослых своих чад мамы нисколько не меньше, чем тогда, когда качали их в колыбели. А детям, разлетевшимся из родительского гнезда, порой некогда позвонить, приехать. И болит материнское сердце.
2 ведущий: Мы взрослеем, мужаем, но место матери в нашей жизни остается совершенно особым, исключительным. Мы вырастим и улетим из родительского гнезда, а дома нас будут ждать, будут тревожиться за нас наши мамы. Наши самые родные, самые любимые!
- Аалы Токамбаева «Телеграмма» -
По ночам звучит надрывный кашель
Старенькая женщина слегла.
Много лет она в квартире нашей
Одиноко в комнате жила.
Письма были, только очень редки.
И тогда, не замечая нас,
Все ходила и шептала:
«Детки, вам ко мне собраться хоть бы раз.
Ваша мать согнулась, поседела,
Что поделать – старость подошла.
Как бы хорошо мы посидели
Рядышком у нашего стола.
Вы под этот стол пешком ходили,
В праздник пели песни до зари,
А потом разъехались, уплыли,
Улетели. Вот и собери».
Заболела мать.
И той же ночью
Телеграф не уставал стучать:
-Дети, срочно!
-Дети, очень срочно!
Приезжайте, заболела мать!
Из Февральска, Тынды и Ургала,
Отложив до времени дела,
Дети собрались. Да только жалко –
У постели, а не у стола.
Гладили морщинистые руки,
Мягкую серебряную прядь.
Почему же дали вы разлуке
Так надолго между вами встать?
Мать ждала вас в дождь
и в снегопады,
в тягостной бессоннице ночей.
Разве горя дожидаться надо,
Чтоб приехать к матери своей?
- Песня «Һананаб даа, шамайгаа»
9. песня «Мама, милая мама»
1 ведущий: Счастье матери – это счастье ее детей. Потому она порой бывает строгой, взыскательной, ведь она понимает свою ответственность за сына или дочь, желает им добра, счастья.
2 ведущий: Мать - первый учитель и друг ребенка, причем самый близкий и верный. Не всегда мы ценим труд матери, воздаём ей должное, выражаем ей свои любовь и благодарность. А ведь ничто так не согревает душу, как добрые, ласковые слова дочери и сына.
12. Современный танец
13. песня «Эжыдээ»
1 ведущий:
Эхэ тэнюун мүнхэ болтогой
Эрын соло эдлэхээр,
Эрхы дээрээ үргэhэн
Эжын нэрэ мүнхэ байг!
2 ведущий:
Хонгор жаахан намайгаа
Ходол оогшоон тэнжээhэн
Энхэ дэлхэйн эрдэни
Эхын нэрэ мүнхэ байг!
1 ведущий:
Ажал эрдэм хоёрто
Адли тэгшэ hургаhан
Эхин дуунайм hабагша
Эжын нэрэ мүнхэ байг!
2 ведущий:
1 ведущий:
Түгэс хэрэг зонхилhон
Түрэл дайдаяа хамгаалhан
Эрын эрхим хүб үүдэй
Эжын нэрэ мүнхэ байг!
2 ведущий:
Үри хүүгэд бүхэндөө
Үнэн зүрхөө зорюулжа,
Энхэрэн байдаг зүрхэтэй
Эжын нэрэ мүнхэ байг!
14. стихотворение «Гимн матери»
Я гимны матери пою
За то, что жизнь ее как подвиг,
Что сотворила жизнь мою
И злобы никогда не помнит.
Я гимны матери пою
За бесконечное терпенье,
За смелость в жизненном бою,
За сладкие любви мгновенья.
Я гимны матери пою:
На свете нет ее прекрасней.
Она несет нам в жизни счастье,
И звезды честь ей отдают.
Я гимны матери пою
За то, что нас она лелеет,
Как солнце, светит нам и греет,
И где она, там как в раю.
И повторять не устаю:
Превыше доброта и верность,
Я гимны матери пою!
1 ведущий:
Пусть в свете дней потухнут все печали,
Пусть сбудутся все материнские мечты.
Желаем, чтоб всегда вы освещали
Дорогу жизни светом доброты.
2 ведущий:
Поклон вам, мамы дорогие,
За ваш нелегкий, нужный труд.
За всех детей, что вы взрастили
И тех, что скоро подрастут.
За вашу ласку и вниманье,
За искренность и простоту.
За мужество и пониманье,
За чуткость, нежность, доброту.
1 ведущий: Мамы, какие бы мы вам стихи сегодня ни читали, какие бы благодарности ни произносили, все равно нет слов таких, чтоб выразить сполна, что значит мама и что для нас она.
2 ведущий: Кланяемся вам, мамы, за ваш великий материнский подвиг!
1 ведущий: Низко кланяемся тебе, женщина, чье имя – Мама!
2 ведущий: Дети, цените своих матерей, дарите им минуты радости, будьте заботливы и всегда помните, что мы все перед ними в неоплатном долгу.
1 ведущий: На этом наш концерт заканчивается. И мы еще раз говорим вам: спасибо.
2 ведущий: Пусть ваша доброта принесет тепло в сердца окружающих вас людей. Пусть в вашем сердце всегда звучит музыка любви, доброты, счастья, детского смеха!
1 ведущий: Живите долго, дорогие мамы!
2 ведущий: Будьте счастливы!
Вместе: До свидания! До новых встреч!
Предварительный просмотр:
Сценарий районного фестиваля-конкурса, посвященного 75-летию Дондока Улзытуева
«Ая гангын ороной бэлигтэ хүбүүн»
МБОУ «Курумканская СОШ №1»
Будаева Жаргалма Васильевна
Сценарий фестиваля – конкурса, посвященного 75 - летию Дондока Улзытуева
Денис Х.
Сэсэг мүнөө харахадаа,
сэдьхэлыешни hананаб.
Эрдэни шулуу барихадаа,
шүлэгыешни дурданаб.
Талын дунда ая гангын анхилхада,
нэрыешни нэрлэнэб.
Тоонто Буряадтаа дуун болоод
үлэhыешни мэдэрнэб.
Денис М:
Срок твоей жизни высокой
был до обидного мал.
Все эти годы,
как перст одинокий,
я, тебя, друг мой искал.
Поздним ли вечером,
ранним ли утром,
снег на дворе или дождь,
все мне казалось,
Дондок, почему-то –
вот – вот ко мне ты зайдешь.
Шёл я к тебе по сугробам забвенья,
то на гору Хайранга,
где твоё первое стихотворение
взмыло орлом в облака.
То на Байкале, где волны оглохли,
молча садился в челнок.
то заходил в многолюдный ёхор –
что же твой голос замолк?
1 вед: Добрый день, дорогие конкурсанты, уважаемые учителя и гости!
2 вед: Амар сайн, хүндэтэ нүхэд!
1 вед: Щедра и богата земля наших дедов и отцов – наша земля. Издревле и поныне она рождала и рождает мужественных героев, талантливых мастеров искусства и художественного слова.
2 вед: Неиссякаем этот вечно живой родник, питающий своими живительными соками нашу сегодняшнюю литературу.
1 вед:
Сэдьхэлэйнгээ долгиие
Сэхэ урагшань заланхайб.
Сэлгеэ Буряад дайдадаа
Сэсэг болон таранхайб.
2 вед: Этими строками поэта мы рады приветствовать вас на нашем сегодняшнем вечере, посвященном славному сыну земли бурятской, талантливому поэту Дондоку Аюшеевичу Улзытуеву.
1 вед: Энэ үдэрнүүдтэ Буряад ороноймнай арад зон буряадайнгаа бэлигтэ хүбүүн Дондок Аюшеевич Улзытуевай 75 жэлэй жабхаланта ойн баяр үргэнээр тэмдэглэнэ.
2 вед: Богата поэтическими талантами наша страна. Сколько их, признанных, любимых народом, звезд первой величины, сверкающих на бескрайнем небосводе поэзии.
1 вед: И радостно сознавать сегодня, что в этом созвездии свое место по праву занимает Дондок Аюшеевич Улзытуев.
2 вед: К югу от Улан – Удэ, в окруженье бескрайних бурятских степей и холмистых, плавных возвышений, на берегу небольшой речушки стоит древний бурятский улус – Шибертуй.
1 вед:
Ая гангын хангалаар анхилаадхёо гэнтэ,
Аршаанта сэлгеэ нютагни, амар мэндэ!
Арын оройhоо харахада,
Альган дээрэ мэтэ
Аржын толорон угтаа
Аглаг минии Шэбэртэ!
2 вед: Энэ хадаа Дондок Улзытуевай 1936 оной үүри hарада түрэhэн тоонто нютаг. Иимэ гоё hайхан нютагай Дондок «А» үзэгэй амтые нютаг дээрээ үзэжэ, шүлэгэй сагаан толгойе Улаан-Υдэдэ залгуулhан намтартай.
1 вед: «Хүлэг болохо унаганhаа, хүн болохо багаhаа» гэжэ манай арад хэлсэдэг. Бага балшар наhанhаа үзэhэн, хараhан, hураhан, дуулаhан, гайхаhан, баярлаhан, гомдоhон, голхорhон юумэнүүд тухайгаа Дондок Улзытуев шүлэгүүд соогуураа яhала элбэгээр мэдээсэhэн байдаг.
2 вед:
Хониной маараан,
үнеэнэй үүгэнээн соо
хотогор талада
балшар наhамни үнгэрөө
Адуунай үүрhээн,
хазаар ногтын шэнхинээн соо
аялга дуунайм эхин үгэнүүд түрөө.
1 вед: Дондогой оройдоо таба наhа хүрэжэ ябахада, Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн эхилжэ, hанаа амархан балшар наhаниинь ехэл эртүүр дүүрэшөө hэн. Үхибүүн Дондогшье ехэл эртүүр долдожо, боргожожо, ехэшүүлэй хэдэг ажалда ябажа эхилээ. Хошишон эхынгээ эрхим туhалагша боложо захалhан юм.
2 вед: Дондок Улзытуев «Ая ганга» гэжэ номойнгоо эхиндэ нэгэ hонирхолтой ушар мэдүүлнэ. Нэгэтэ хабарай үглөөгүүр «морхигорхон сагаан хонин» нарай хурьгаяа голобо ха. Эжынь удаан саг соо тээгэлээд, яашье хурьгыень абхуулжа ядаба, сүхэрбэ. Хажуудань hахижа байhан Дондок үгыень, аялгыень hайсар хадуужа абаhан юм. Энээн тухайгаа Д. Улзытуев иигэжэ бэшэhэн.
Ира Эрхитуева «Эжымни хонишлн байгаа»
1 вед: Эхын энэрхы сэдьхэл үхибүүнэйнгээ үнэхөөр дуушан болохыень аяар тэрэ сагта тааhан байна бшуу. Д. Улзытуев дуушан болоо, болохо саанаа эрхим дуушан болоо. Багаhаа хойшо нэгэл ямаршьеб даа ондоохон шэнжэтэй байгаа ха юм. Яагааб гэхэдэ, гансашье түрэhэн эжынь бэшэ, нютагайнь үльгэршэ үбгэн баhал тухайлаадхиhан юм ха.
2 вед:
А когда я бродил босиком
по крутым берегам Шибертуя
и за радугой бегал бегом,
и свистел, подражая синицам,
молчаливый старик Шойсорон
повстречал мою мать и промолвил;
- Либо станет сказителем он,
Либо просто чудным человеком.
1 вед: Дондок Улзытуев стал сказителем, поэтом. Поэтом особого склада – новатором в бурятской поэзии. Но в чем же заключается его своеобразие и почему Д. Улзытуева, несмотря на его короткую жизнь – прожил он всего 36 лет, - считают своим учителем бурятские поэты следующего за ним поколения?
2 вед: Дондок Улзытуев с величайшим инстинктом истинного художника относился к творческому наследию предков. Недаром многие его стихи стали народными песнями, недаром преданье и легенда когда-то кочевого народа стали народными песнями, недаром преданье и легенда были для него открытой книгой.
Стихи конкурсантов
1 вед: Дуун… Дуун болоhон шүлэгүүд… Бэшэhэн шүлэгүүдэйнгээ дуун боложо зэдэлхэдэнь, элин ниидээд, түрэл Буряад орон соогуураа тарахадань, арад түмэнэйнгөө тодон абаад, тон дуратайгаар ханхинаса дуулахадань, поэт ямар ехээр баясадаг, урма зоригоо бадаруулдаг гээшэб!
«Дуран тухай дуун» (хүгжэмынь Б. Цырендашиевай) Монтоева Оюна и Цыбиков Эрдэм
2 вед: Дуунай үгэ бэшэхэ – айхабтар хүшэр, хүндэ. Дондок Улзытуев шэнгеэр дуунай үгэ бэшэдэг поэт Буряад орондомнай хомор hэн. Тэрэ дуунда ехэ дуратай, хүгжэм гээшые гүнзэгыгөөр ойлгодог байгаа.
Песня Гармаева Н. Р. (Υүрэй сайхын урда тээ)
Песни конкурсантов
1 вед: Переводчиками его стихотворений был Ярослав Смеляков, восторгавшийся его подстрочными переводами, настолько они дышали поэзией. Станислав Куняев, сумевший передать не только строки друга, но и каким-то непостижимым образом и ритмику, интонационное богатство стихов Улзытуева.
2 вед: Элитэ ород поэт евгений Евтушенко Дондок Улзытуевай «Поэт» гэhэн алдар нэрыень бүхы Совет орон соогуураа тараалсаhан магтаалтай. Элитэ энэ шүлэгшэн Д. Улзытуевай «Ая ганга» гэжэ зохёолыень жэгтэй hайнаар, бүрин бүтэнөөр, аялга нэгэнтэйгээр, уран найруулга сасуулгатайгаар оршуулаа hэн.
1 вед: На просторах Бурятии, в сухих степях, лежащих между отлогими безлесными сопками, растет трава с мелкими голубоватыми цветами. Русские, забайкальцы в старину называли её богородской травой, вероятно за то, что имела благовонный запах. А буряты называют её звучным, красивым именем – ая – ганга.
«Вы слыхали когда-нибудь», читает Олег Тугутуров
2 вед: Ая ганга. Стоит только произнести это слово, и перед газами предстает облик Дондока Улзытуева, вспоминаются строки его стихов. Дело не только в том, что название этой травы часто встречается в стихах поэта, что оно стоит на обложке одной из его книг. Эта трава родной земли – поэтическое открытие Дондока Улзытуева. Точно так же, как и другим принадлежат открытия новых минералов или звезд на небе это название вместило в себя звуки, запахи и краски бурятских степей: трель жаворонка в вышине, аромат скошенных увядающих цветов, пестроту веселого ехора на летней поляне.
Степь оделась зелёной травой
Полыхает огнями цветов.
Нас укроет сегодня с тобою
Этот ярко расцветший покров.
Всё в слезах, головами качая,
Раскрываются венчики роз,
И весеннее солнце встречая,
эти розы смеются до слёз.
1 вед: Дондок Улзытуевай шүлэгүүдынь хүнэй сэдьхэл, мэдэрэл харуулhан, хүнэй зосоохи элдэб хүлгөө, доhолгоо гайхалтай олон янзын үнгэ шэрэтэй, баян хэлбэри маягтай, хурса удхатай.
2 вед: Юунэй түлөө тэрэ бэшэнэб – Эхэ оронойнгоо хуби заяан тухай гү, түрэhэн гараhан Шэбэртэеэ дурсана гү, жэнхэни түрэл буряад хэлэн тухайгаа гү, инаг гансынгаа дуран тухай домоглоно гү – поэдэй зохёолнууд соо модохир аялга гэжэ юумэнэй дээгүүр халюухайдаад гараhан ушар гэжэ байхагүй.
1 вед: Тематикын талаар Дондок Улзытуевай поэзи үргэн баян… Эхэ ороноо, түрэhэн нютаг Шэбэртэеэ, Байгал далайнгаа тунгалаг hайханиие, ая гангын хангалтама үнэрөөр дүүрэhэн тала дайдаяа, буряад арадайнгаа намдуу hайхан абари зан, ажал хэрэгынь, инаг дуранай арюун сэбэр мэдэрэлые магтан дуулана бэлигтэ буряадайм шүлэгшэн.
Дуулаа hэн гүт
Эхэ Буряад тухай үльгэр туужа,
Дуулгата Мүнхэ-Сарьдаг,
дуулим ехэ Хамар-Дабаан тухай?
үглөөнэй улаан нара
үгын дээжээр угтажа,
үндэр тэнгэритэ орон нютагаа
магтан түүрээел: ухай!
2 вед: Теэд хүлеэгдээгүй гэнтын аюул хүндэ үбшэндэ нэрбэгдэжэ, 1972 ондо Дондок Улзытуевнай миин 36-тайдаа наhа бараа бэлэй. Тэрээнтэй хамта тэрэнэй үшөө бэшэгдээгүй хэды олон шүлэг, дуунууд, поэмэнүүд гээгдэлсээ гээшэб! Һанаад үзэхэдэ, сээжэ унтарна. Унтарhаншье сээжымнай оёорто Дондок Улзытуевай hүүлшын шүлэг бусална.
Сэдьхэлэйнгээ долгиие
Сэхэ урагшань заланхайб.
Сэлгеэ Буряад дайдадаа
Сэсэг болон таранхайб.
1 вед: Наhа барахынгаа урда тээхэнэ Дондок Улзытуев «Захяа» гэжэ шүлэг бэшэhэн.
«Захяа»
Дондок Улзытуевай мүнхэ дурасхаалда зорюулжа, тэрэнэй тала нүхэр, базань Георгий Дашабылов «Һананаб даа, шамайгаа» гэhэн шүлэг бэшэhэн юм.
«Һананаб даа, шамайгаа»
2 вед: Буряад арадай сэдьхэл соо бадма-ленхобо болон мүндэлhэн оюун бэлиг түгэлдэр поэт Дондок Улзытуевай дурасхаал мүнхэ. Үглөөнэй улаан нарые үгын дээжээр угтажа, уран дуун сооhоо түрэhэн, уран hайханаар дуулаhаар мүнхэрhэн, үндэр бэлигтэ үнэн хүбүүгээ магтан түүрээел: болтогой!