Төбәк компоненттар

Башҡорт халыҡ уйындары

Алыш— балалар уйыны

Уйнаусылар сүкәйгән килеш тубыҡтарына ҡайыш йәки йүкәнән яһалған дүңгәләк кейәләр. Ҡулдар тубыҡ аҫтына ҡыҫтырыла. Балалар шул килеш һикергеләп йөрөй һәм бер-береһен, ҡулбаштары менән төртөп, йығырға тырыша. Йығылғаны уйындан сыға бара.

Кем аунамай ҡала, шул еңеүсе була. Был уйынды икегә бүленеп тә уйнарға була.

Аяна алтын, кейенә көмөш – балалар уйыны.

Уйнарға теләүселәр түңәрәккә баҫа. Һанашмаҡ әйтеп, бер көтөүсе һайлана. Уны уртаға сығарып, күҙен бәйләйҙәр. Түңәрәк ҡап уртаға бүленеп, ике рәт барлыҡҡа килтерә һәм ҡара-ҡаршы әйтешәләр:

– Күктә-күктә ниҙәр бар?

– Буҙ сәкмәнле йылан бар.

– Күкрәгендә ниҙәр бар?

– Тәңкә менән йофар бар.

– Тәңкәләрен бир миңә?

– Ниңә бирәйем һиңә.

– Йофарҙарын бир миңә?

– Ник бирәйем мин һиңә.

Ике рәт бер юлы: “Аяна алтын, кейенә көмөш”,- ти ҙә төрлө яҡҡа таралышып ҡаса. Шул ваҡытта күҙе бәйләнгән көтөүсе берәйһен тотоп ҡалырға тырыша. Тота алһа, тотолғандың күҙен бәйләйҙәр, тота алмаһа, үҙе тағы көтөүсе булып ҡала. Уйын яңынан башлана.

Аҡ тирәк-күк тирәк

Балалар уҙаҡлашып икегә бүленеп бер-берһенән 20—30 метр йыраҡлыкта теҙелеп баҫалар. Уйнаусылар бер-берһе менән ҡулға-ҡул тотоношалар. Беренсе яктағылар икенсе яҡтағыларға ҡысҡырып таҡмаҡлайҙар:

Ҡабыр-ҡабыр ҡабырсаҡ,

Ат башында кимерсәк.

Аҡ тирәк- күк тирәк

беҙҙән һеҙгә кем кәрәк?

Ҡаршы яҡтағылар яуап бирәләр:

Ҡап- ҡап ҡабырсыҡ,

Ҡабырсығым кимерсәк,

Уҡ аттым, батманы,

Һәмгелсәгем ҡатманы,

Аҡ та кәрәк, күк тә кәрәк,

Энә менән еп тә кәрәк,

Ҡашығаяҡ йыуылмаған,

Аҡ тирәк күк тирәк

Ал да кәрәк, гөл дә кәрәк,

Беҙгә иң матур йырсыбыҙ

Алма атлы ҡыҙ кирәк.

Исеме сыҡҡан уйынсы ҡаршы яктар сафын йүгереп барып өҙөп сығарға тырыша. Өҙә алһа, бер уйынсыны эйәртеп үҙ яғына алып ҡайта. Өҙә алмаһа, шул яҡта ҡала. Уйын шул тәртиптә, бер яҡта уйынсылар бөткәнсе дауам итә.

 Ҡара-ҡаршы әйтешеп уйнау

— Һике аҫтында май ҡайҙа?

— Сысҡан ашаған.

— Сысҡан ҡайҙа?

— Һалам аҫтында.

— Һалам ҡайҙа?

— Үгеҙ ашаған.

— Үгеҙ ҡайҙа?

— Һаҙға батҡан.

— Һаҙ ҡайҙа?

— Һайыҫҡан соҡоған.

— Һайыҫҡан ҡайҙа?

— Кәртә башында.

— Кәртә ҡайҙа?

— Утта янған.

— Ут ҡайҙа?

— Көл булған.

— Көл ҡайҙа?

— Күккә осҡан.

Бәшмәк йыйыу (урыҫ. Сбор грибов) — башҡорт милли балалар уйыны.

Балалар түңәрәккә баҫа. Уйынды ойоштороусы ике уйынсыны түңәрәк эсенә саҡырып сығара һәм уларҙың күҙҙәрен бәйләй. күҙе бәйләнгәндәрҙең аяҡ аҫтына "бәшмәк" рәүешендәге бер нисә әйбер ҡуйыла.

уйынды ойоштороксы күҙе бәйләнгәндәргә бер минут эсендә "бәшмәктәр"ҙе йыйып бөтөрөргә ҡуша. Түңәрәк эсендәгеләр төртөшә-төртөшә "бәшмәк" йыя башлайҙар. Кем билдәләнгән ваҡытта күп "бәшмәк" йыйып өлгөрә, шул еңе-се тип иғлан ителә. Түңәрәк эсенә башҡа уйнаусылар сыға.

Был уйынды ике тигеҙ төркөмгә бүленеп тә уйнарға була.

Кем алда өлгөрә? (урыҫ. Кто успеет опередить?)— башҡорт милли балалар уйыны. Ике бала, ҡара-ҡаршы тороп, бауҙың остарын тота. Уларҙың һәр береһе яғында, ике метр алыҫлыҡта, берәр түмәр ултыртыла.

Сигнал булыу менән, уйнаусылар икеһе лә бер-береһен үҙ яғына тарта башлай һәм һыңар ҡулы менән түмәрҙе тотоп алырға тырыша. Кем үҙ яғындағы түмәрҙе элегерәк тотоп өлгөрә, шул еңеүсе була. Бау тартышырғә йәнә ике кеше сыға.

Кикрикүк – балалар уйыны.

Был уйынды урамда йәки яланда уйнарға мөмкин. Уйнаусылар ике рәт булып бер-бер артлы баҫалар, алда ишһеҙ бер бала була. Ул: “Аҡтыр, күктер, бөтәгеҙ ҙә йүгеректер, кикрикүк!” – тип ҡысҡыра.

Был һүҙҙәрҙән һуң иң арттағы иш икеһе ике яҡтан алға йүгерә, ә “кикрикүк” тигән бала уларҙың береһен тоторға тейеш. Теге иш тоталмай яңынан ҡауышһа, баҫтырған бала яңынан көтөүсе була булып ҡала. Көтөүсе береһен тотһа, тотолғаны менән рәттәр алдына барып баҫа, ә ишен юғалтҡан бала, көтөүсе булып, иң алда тора һәм уйынды дауам иттерә.

Төлкө һәм тауыҡтар — балалар уйыны.

Балалар үҙҙәре араһыннан «төлкө», «әтәс» һайлап ҡуялар. Ҡалғандары «тауыҡтар» була. Төлкө бер ситкә китеп үҙенә оя билдәләй. Тауыҡтар ҙа шаҡмаҡ һыҙып һарай яһайҙар һәм шунда урынлашалар. Шул вакыт әтәс ҡысҡырып ебәрә, тауыҡтар уянып һарайҙан сығалар. Әтәс тауышына үҙ ояһында йоҡлап ятҡан төлкө уяна һәм тауыҡтарға һөжүм итә башлай. Төлкөнө күргәс, әтәс тауыҡтарҙы һарайға саҡыра, ә үҙе төлкө менән көрәшкә сыға. Әгәр төлкө берәр тауыҡты тотһа, ул тауыҡ төлкөгә әйләнә, төлкө иһә тауыҡ була. Тауыҡ тотолған һайын, яңы «әтәс» билдәләнә, алдағы әтәс тауыҡҡа әүерелә.

Төлкө булмайынса ҡалған тауыҡ еңеүсе була.

Ыҫмалабаш – балалар уйыны.

Ҡаҙ ҡанатынан ике ҙур ҡауырһынды алып, уларҙы һырттары менән бергә ҡуйып бәйләйҙәр. Йоҙороҡтай ыҫмаланы йомарлап, уға ҡауырһындарҙың башын теркәйҙәр. Был уйын ҡоралы тулайым ыҫмалабаш тип атала. Уны сәпкә атып, алыҫҡа ташлап йәки һауаға сөйөп уйнайҙар.

Кем ыҫмаланы сәпкә тейгеҙә йәки иң алыҫҡа ырғыта, йә булмаһа иң бейеккә сөйә, шул иң мәргән һәм көслө уйнаусы була.

Әбәк-көбәк (урыҫ. Абак-кубяк)— башҡорт милли балалар уйыны.

Уйнаусылар араһынан көтөүсе һайлана. балалар бер-бер артлы теҙелешеп тора. көтөүсе алда торған баланың усына һуғып:

Әбәк-көбәк, алтын табаҡ,

Етә алһаң, көмөш ҡалаҡ,

Етә алмаһаң, артыңа

Етмеш көрәк көл!-

ти ҙә йүгереп ҡаса, ә тегенеһе уны баҫтыра. көтөүсе, ҡасып барып, теҙелгән төркөмдөң артына баҫа алһа, баҫтырылған бала көтөүсе була. Ә инде ҡаса алмай баҫтырған балаға тотолһа, яүынан үҙе көтөүсе була; баҫтырып тотҡаны төркөмдөң артына барып баҫа. Уйын шул тәртиптә дауам итә.

 “Айыу-бүре юҡ икән”

                       Еләк йыям, ҡаҡ ҡоям

                           Әсәйемә бүләккә.

                           Бында еләк күп икән,

                           Айыу-бүре юҡ икән.

“У медведя во бору”

                               У  медведя  во бору

                               Грибы, ягоды беру.

                               А медведь сидит

                               И на нас рычит.

“Гуси-гуси”, “Ҡаҙҙар, ҡаҙҙар ҡайтығыҙ”

-  Гуси,  гуси!   -Ҡаҙҙар,  ҡаҙҙар,  ҡайтығыҙ!

-  Га – га – га.    – Беҙ  ҡайтырға  ҡурҡабыҙ.

-  Есть  хотите? -  Һеҙ нимәнән ҡурҡаһығыҙ?

-  Да – да – да!         -  Яман  күҙле бүренән!

-  Ну,  летите!    -  Бүре  ни  эшләп  ултыра?

-  Нет!  Нет!  Не -  Тешен  ҡайрап  ултыра,

-  Серый  волк             Беҙҙе тешләп  үлтерә.

     Под горой                    -  Дәртегеҙ  булһа,

     Не  пускает             Осоғоҙ ҙа ҡайтығыҙ!

     Нас  домой!

-  Ну,  летите,

    Как хотите,

    Только  крылья

    Сбрегите!

Балдаҡ атыш (урыҫ.стрельба в кольцо) — башҡорт балалар уйыны. Башҡорт халҡы борондан уҡ балаларҙы кесе йәштән үк мәргәнлеккә өйрәткән. Был уйын шуларҙың береһе.

Уйын урыны

Ауыл ситендәге тигеҙ ялан.

Әҙерлек

Уйнарға теләүселәр 4-5 баланан артып китһә, был уйынды уҙаҡлашып (ишләшеп) ике тигеҙ төркөмгә бүлергә мәмкин.

Һәр бер уйнаусыла йәйә йәки уғатар мылтыҡ һәм бер нисә башаҡлы уҡ булырға тейеш. Сәп урынына бүрәнә ағастан бысылған тәгәрмәсте алалар. Уның диаметры 15-20 см, ҡалынлығы 3 см тирәһе. Ул тәгәрмәсте ергә ныҡ итеп ҡаҙап ҡуйылған ағастың осона беркетәләр. Атыу һыҙығы сәптән 10 м самаһы алыҫлыҡта булырға тейеш.

Яҡтарға бүленеп уйнаған саҡта, ике сәп яһарға һәм уларҙың араларын 3-4 м ҡалдырып,йәнәш итеп ергә ҡаҙап ҡуйырға кәрәк. һәр яҡтың үҙенең бер баш уҡсыһы була.Йәш ағастан бысып алынған тәгәрмәстең йөҙөндәге ысын сәпкә оҡшаған түңәрәк һыҙыҡтар-бүлкәттәр бар. Ошо түңәрәк бүлкәттәрҙе өлөштәргә бүлеп сығырға кәрәк. Ул саҡта унынсы өлөш ағас үҙәгенә тура килергә тейеш. Сәпте түңәрәк бүлкәттәргә бүлеү ике тигеҙ төркөмгә

бүленеп уйнағанда кәрәк.Сөнки был осраҡта яҡтар араһындағы ярыштың һөҙөмтәһе мәрәй иҫәбе менән билдәләнәсәк.

Уйындың аңлатмаһы

Уҡсыла, билдәләнгән урындан тороп, ағас тәгәрмәстең үҙәгенә төбәп, тейгеҙергә тырышалар. Кемдең уғы сәптең иң үҙәгенә барып ҡаҙала, шул иң мәргән атыусыларҙан һанала. Ә үҙәктән ситәрәк тейгеҙгәндәре уртансылар була. Бөөтөнләй яҙа атҡандары насар уҡсылар була.

Ҡағиҙәләр

Ярыш башланғанда бөтә уҡсылар ҙа уҡ атҡан һыҙыҡ янына туплана.Сәптең арт яғында бер йән эйәһелә булырға тейеш түгел. Уҡтарҙың барыһы ла атылып бөткәс кенә, сәп янына барырға рөхсәт ителә. Һәр уҡсы үҙ уҡтарын таный белергә тейеш. Бер атҡанда нисәшәр уҡ атыуҙы алдан билдәләргә кәрәк. Яҡтарға бүленеп уйнағанда,уҡ атыуҙы сиратлап уҙғарырға кәрәк.Уҡ атыуҙар тамамланғас, ярыш һөөҙөмтәһен һәр яҡтың баш уҡсылары бергәләп тикшерә.

Уйындың әһәмиәте

Ҡул мускулдарын көсәйтә, мәргәнлекә өйрәтә, күҙҙең осҡорлоғон яҡшырта, ғәйрәтлек, үҙ көсөнә ышаныу тәрбиәләй

Осто-осто

Уйынсылар теҙелешеп ултыра йәки баҫып тора. Алып барыусы оса торған һәм осмай торған нәмәләрҙе буташтырып әйтә лә ҡулын күтәрә:

-Осто-осто – торналар осто.

-Осто-осто – тырмалар осто.

-Осто-осто – ҡарғалар осто.

-Осто-осто – арбалар осто.

Башҡалар тик осоусы әйбер әйтелгәндә генә ҡул күтәрергә тейеш. Кем осмай торған әйбер әйтелгәндә ҡулын күтәрә, шул йә алып барыусыны алмаштыра, йә уйындан сығарыла, йә берәй “яза”ға тарттырыла: йырлай, бейей, шиғыр уҡый һ.б.

Сөрәкә уйыны.

-Был уйын өсөн ике таяҡ кәрәк була. Береһен һалаһың, ә икенсеһе менән шул таяҡҡа һуғаһың. Әгәр шул һуҡҡан таяҡ ике тапҡыр әйләнеп сыҡһа, һин еңеүсе булаһың. Шулай итеп, таяҡты әйләндергән һайын берәр мәрәй йыйыла.

Уйындың әһәмиәте:

Уйын баланы көслө итеп тәрбиәләүгә булышлыҡ иткән. Физик яҡтан ыңғай тәьҫир иткән

Кәнсир.

-Берәй кәнсир*  эсенә 12-24 таш һалаһың да өҫтөнә ҡуяһың, ә таҡтаны бүрәнә өҫтөнә һалаһың. Кәнсирҙе таҡтаның бер осона ҡуяһың да ҡалҡып торған икенсе  осона ныҡ итеп баҫаһың. Кәнсир эсендәге таштар төрлө яҡҡа тарала. Шуны берәйһе йыя, ә ҡалғандар йәшенәләр. Йыйыусы йәшенеүселәрҙе эҙләй. Әгәр йыйыусы эҙләгән ваҡытта, әле табылмаған берәй йәшенеүсе сығып кәнсирҙе туҙҙырһа, йыйыусы киренән эҙләй башлай. Һәр бер кеше тапҡан һайын таҡтаға һуға бара. Уйын шулай дауам итә.

Уйындың әһәмиәте:

Йәшенмәк уйынының бер төрө булараҡ, уйын баланы иғтибарлылыҡҡа өйртһә, икенсе яҡлап һибелгән таштарҙы йыйғанда уйынсыларға тағы ла әүҙемерәк булыуҙы талап итә, яй ҡуҙғалыусан, ололар әйткәндәй, аяҡ өҫтө йоҡлап йөрөй торған кеше булһаң, был уйында йәшенгәндәрҙе эҙләүсе булып тик йөрөйһөң

Бишташ

-Бишташ уйынын уйнар өсөн иң беренсе биш таш алырға кәрәк. Уларҙың берәүһен алаһың, ә ҡалған дүртәүһен иҙәнгә теҙеп һалаһың. Теҙгәндә дүрт ташты дүрт мөйөшкә һалыпға кәрәк. Шунан ҡулыңдағы ташты өҫкә сорғотаң* һәм шул ваҡытта икенсе ташты бергә алып өлгөрәһең. Шулай итеп дүрт ташты алып бөтәһең. Тағы таштарҙы икешәрләп һалып, тағы алаһың. Өсөшәрләп һалып тағы ла шулай алаһың. Дүртәүһен бергә һалып алаң. Ошоларҙы алып бөтөргәс, ул дүрт ташты кәртәгә индерәләр. Кәртәгә индереү шулай уҡ башҡарыла. Ошолайтып уйнайһың  инде был уйынды

Йөҙөк һалыш. Теҙелешеп ултыраһың. Һәр кемдең алдына һалған һымаҡ итәһең дә, берәүһенә генә һалып китәһең. Шанан:

— Йөҙөк кемдә? Әйт, — тиһең, көтөүсе эҙләй. Тапмаһа, уйын дауам итә, тапһа, кемдән таба, шал кеше — көтөүсе була, һин уның урынына ултыраһың.

Ҡырҡташ.

        40 таш алына. Нисә кеше була, улар һәр береһе үҙҙәренә ат алалар. Улар бер-береһенән аттарын алырға тейештәр. Әгәр берәйһе икенсеһенең атын ала икән, шул атынан яҙған кеше атын һатып ала. 40 таштың әҙерәген усына ала һәм ҡулының һыртын ҡуя. Һибелгән таштарҙың бөтәһен дә ҡул һырты менән кире алырға тейеш була. Әгәр берәйһен төшөрһә, икенсе кеше дауам итә. Бер кеше бөтәһенең дә аттарын алып бөтмәйенсә һәм 40 ташты ла бөткәнсе алмайынса уйын бөтмәй. Кем 40 ташты ла йыя, шул был уйындың еңеүсеһе була. Иҫкәрмә: 40 таш та аҡ төҫтә булырға тейеш.

Уйындарҙың әһәмиәте: таштар менән уйнау иғтибарлылыҡты, сослыҡты үҫтерә.  Дөрөҫ һанарға, билдәле бер тәртипкә күнегеүгә өйрәтә.        

Себен уйыны.

Биш-алты утын ағасы оҙонлоғонда таяҡ алғандар һәм ергә тағы бер таяҡ ҡаҙап ҡуйғандар. Уның башына “себен” итеп тағы бер таяҡ ҡуйғандар. Шул  ергә ҡаҙалған таяҡтан алып 5-6 һыҙыҡ һыҙғандар. Һәм бер кеше таяҡтарының береһе менән иң яҡын һыҙылған һыҙыҡта тороп “себен”гә бәргән. Әгәр таяҡ “себен” торған таяҡҡа тейеп, “себен” төшә икән, һин мәрәй йыяһың һәм икенсе һыҙыҡҡа баҫып бәрәһең. Унда ла тейһә -  өсөнсөһөнә, дүртенсеһенә һәм башҡаларына баҫып ташлайһың. Әгәр уйын ваҡытында таяғың тейеп “себен”де төшөрмәһә, икенсе кеше уйынды башлай. Тағы ла һиңә сират килеп етһә, туҡтаған ереңдән түгел, ә киренән башлайһың. “Себен” ҡуйылған таяҡ янында бер кеше торорға тейеш. Ул көтөүсе була. Уйын шулай дауам итә.

Уйындың әһәмиәте:

Был уйын шулай уҡ унда ҡатнашыусыларҙы йыйнаҡлыҡҡа, төҙ итеп бәрә белеүгә өйрәтә.

Кәнсир.

-Берәй кәнсир*  эсенә 12-24 таш һалаһың да өҫтөнә ҡуяһың, ә таҡтаны бүрәнә өҫтөнә һалаһың. Кәнсирҙе таҡтаның бер осона ҡуяһың да ҡалҡып торған икенсе  осона ныҡ итеп баҫаһың. Кәнсир эсендәге таштар төрлө яҡҡа тарала. Шуны берәйһе йыя, ә ҡалғандар йәшенәләр. Йыйыусы йәшенеүселәрҙе эҙләй. Әгәр йыйыусы эҙләгән ваҡытта, әле табылмаған берәй йәшенеүсе сығып кәнсирҙе туҙҙырһа, йыйыусы киренән эҙләй башлай. Һәр бер кеше тапҡан һайын таҡтаға һуға бара. Уйын шулай дауам итә.

Уйындың әһәмиәте:

Йәшенмәк уйынының бер төрө булараҡ, уйын баланы иғтибарлылыҡҡа өйртһә, икенсе яҡлап һибелгән таштарҙы йыйғанда уйынсыларға тағы ла әүҙемерәк булыуҙы талап итә, яй ҡуҙғалыусан, ололар әйткәндәй, аяҡ өҫтө йоҡлап йөрөй торған кеше булһаң, был уйында йәшенгәндәрҙе эҙләүсе булып тик йөрөйһөң

Туп – соҡор уйыны:

Туп – соҡор уйынын уйнар өсөн иң тәүлә һыйырҙың баҡтаһын* алып туп эшләйҙәр. Шунан һәр бер уйнаусы тигеҙ урында бәләкәй генә итеп соҡор ҡаҙый, аҙаҡ тупты тәгәрәтәләр, кемдең тубы шул соҡорға төшә - шул  кеше уйындан сыға бара, кемдеке төшмәй - шул кеше үҙенә мәрәй йыйып бара. Кемдеке күберәк мәрәй - шул еңеүсе.

Уйындың әһәмиәте:

Был уйын да ҡатнашыусыларҙың әүҙем һәм етеҙ булыуҙарын талап итә. Тубыңды тәгәрәтеп ебәргәндә, тиҙлек менән иҫәпләшеү кәрәк: шәп барған туп  соҡорға төшмәй, уйынысыға мәрәй килтерәсәк

Мәскәй – әбей.

- Бер кеше әсәй, бер кеше Мәскәй әбей, ҡалғандары балалар булып бүленәләр һәм түңәрәккә торалар, әсә кеше  балаларҙы уратып йөрөй:

«Тимер ситән үрәйем

Мәскәй әбей инмәҫкә»,-  тип һамаҡлай ҙа һөткә китә, шул  ваҡыт Мәскәй әбей тыңлап тора ла балаларҙы баҫтырып тота башлай, кем тотола - шул Мәскәй әбей затына  әүерелә бара. Уйын шулай дауам итә.

Уйындың әһәмиәте:

Шулай уҡ тормошсан уйын. Яуыз заттарға ышанмаҫҡа, юҡһа үҙең дә шундай хәлгә ҡаласағыңды төшөндөрә. Етеҙлек, көс, иғтибарлылыҡ талап ителә был уйында.

Йәмле таш:

 -Бүрәнә алып, шуның өҫтөнә таҡта һалаһың, шул   уҡ таҡтаның да бер яҡ осона  күп  кенә итеп таш һалаһың. Бер кеше таҡтаның теге яҡ осона баҫһа, таштар тирә - яҡҡа һирпелә, шунан таштарҙы һирпкән кеше, кире йыйып һалырға тейеш. Уйындың шарты: һанап һәр ташты һалырға кәрәк.

           -Беҙ ошо уйындарҙы уйнаһаҡ, малайҙар ҡышын сәкән һуғып уйнай торғайнылар, ә йәйен инде йүгерек уйындар уйнаныҡ.

Уйындарҙың әһәмиәте:

Ҡурсаҡтар тормошҡа әҙерләһә, таштар менән уйын иғтибарлылыҡты, йылғырлыҡты  үҫтергән.

 Гөргөлдәк - йәшенер алдынан әйтелгән һанашмаҡҡа бәйле рәүештә барлыҡҡа килгән уйын исеме:гөр-гөр гөр әтәс, ике тауыҡ бер әтәс тип һанашмаҡ әйтелгән арала уйында ҡатнашыусылар йәшенеп бөтөргә тейештәр.

 Һәпәләк - эҙләүсенең күҙен бәйләп  баҫҡан урынында бер –икене өйөрөлтөп,башҡалар эргәһенән китә,эҙләүсе тотолоусының кем икәнлеген әйтергә тейеш була.

Ашыҡ- эре мөгөҙлө малдың тояғынан алынған һөйәк

Бура һуғыу- бер тигеҙ генә,утын ағасы кеүек ағастарҙы теҙеп ҡуйып алыҫтан тороп икенсе бер ағас менән бәреп йығыу.

Сәкән  һуғыу - хоккей уйыны һымаҡ

Сорғотаң - өҫкә сөйөү тигәнде аңлата

 Кәнсир - консерва ҡалайы

Сүрәтендә - төҫлө,һүрәтендә тигән һүҙ

Баҡта - малдың яҙғыһын ҡойола торған “ҡышҡы туны”

«Һуҡыр тәкә» уйыны

Бер баланың күҙен яулыҡ менән бәйләйһең. Ҡалғандар бүлмә буйлап унан ҡасып йөрөй. Күҙе бәйләнгән кеше уларҙы тоторға тырыша. Тотолған кеше үҙе һуңынан «һуҡыр тәкә» булып ҡала.

Һәпәләк

Был уйынды өс-дүрт бала ла уйнарға мөмкин. Берәүҙе, күҙҙәрен бәйләйҙәр ҙә, ишек тотҡаһына тотондоралар. Тотондороп:

Һуҡыр ағай, көтөп тор,

Ишек бауын тотоп тор.

Әбей бутҡа бешерә,

Бабай ашап бөтөрә,

Һыйырҙары баҡыра,

Быҙауҡайын саҡыра,

Үгеҙҙәре үкерә,

Кәзәләре һикерә,

Дөбөр-дөбөр дөптәтеп,

Тир-тир титәтеп.., —

тип арҡаһынан ҡаға-ҡаға, һамаҡлайҙар ҙа ҡасып китәләр. Күҙҙәре бәйләнгән бала уларҙы тоторға тейеш. Иң беренсе тотолған бала уйынды дауам итә .

«Күҙбәйләш» уйыны

Уйынсылар түңәрәкләп баҫа. Урталағы икәүҙен күҙе бәйләнә. Уйынсылар шым ғына тора. Урталағының береһе: «Һин ҡайҙа?» — тип, икенсеһен эҙләй. Күҙе бәйләнгән уйынсыны түңәрәктән ситкә сығарырға ярамай. Ҡалған уйынсылар уны кәрәкле йүнәлешкә бороп ебәреп торалар. Тоторға тырышыусы уйынсыларҙы уларҙың аяҡ тауышы, тын алыш буйынса эҙләй. Күҙе бәйләнгәне кемде тота, артабан шуның күҙен бәйләйҙәр: һуҡыр килеш башҡаларҙы ул эҙәрләй башлай. Уйын шулай дауам итә. Иң ҡыҙығы шунда: тегеләр бер-береһен эҙләгәндә, түңәрәк яһап тороусы уйынсылар ҡасып китеп бөтөргә лә мөмкин.

Йәшерәм яулыҡ.

Балалар түңәрәк яһап теҙелешеп ултыралар. Бер бала яулыҡ ала ла йөҙҙре менән түңәрәк эсенә ҡарап ултырған иптәштәрен тирәләп көйләп йөрөй.

Йәшәрәм яулыҡ,

 Йәшәрәм яулыҡ

Йәшел ҡайын аҫтына.

һиҙҙермәйсә һалып китәм

бер иптәшем артына.

шул арала яулыҡты берәйһенең артына һиҙҙермәйсә һалып китә. йыр бөтөп, яулыҡ һалыусы туҡтағас, барыһы ла үҙ тйрәләрен ҡарай. яулыҡ кем янына һалып ҡалдырылған - шул кеше яулык һалыусы булып ҡала. ә тегеһе уның урынына ултыра. уйын шул рәүешле дауам итә.

Йомаҡтар

Йомаҡ — халыҡ ижадының иң боронғо жанрҙарының береһе. Йомаҡтар кешеләрҙең, айырыуса балаларҙың, тапҡырлығын һынау һәм зирәклеген үҫтереү сараһы булараҡ ҡулланыла. Йомаҡтар айырым предметтың билдәһен икенсе бер предметҡа, күренешкә күсереү нигеҙендә барлыҡҡа килгән. Шуға күрә улар тормоштағы конкрет предметтар, күренештәр менән бәйләнгән.
«Йомаҡ» атамаһы башҡорт халҡында йомоу һүҙенән килеп сыҡҡан, йәғни йомаҡ - ул уйҙы йомоп, йәшереп әйткән фекер. Татар халҡында ул «табышмаҡ» тигән исем менән йөрөй һәм «тамырын табыу» тигән һүҙ менән аңлатыла. Татар фольклорында ла 20-се быуат баштарына тиклем табышмаҡ менән бер рәттән йомаҡ атамаһы ла киң ҡулланылған. Табышмаҡ атамаһы әзербайжан,төрөкмән, уйғыр,алтай, ә йомаҡ - ҡаҙаҡ, ҡарағалпаҡ,ҡумыҡ телдәрендә ҡулланыла. Рус фольклористикаһы иһә “загадка” һүҙенең килеп сығышын “гадать” һүҙенән сығып аңлата.

ТРАНСПОРТ ТӨРҘӘРЕ ТУРАҺЫНДА ЙОМАҠТАР

Ат түгел, кешнәмәй,

Йөҙ аттан кәм эшләмәй. /трактор/

Һыу эсә, бесән ашамай,

Үҙе дүрт аяҡлы. /автомобиль/

Балыҡ түгел, ҡош түгел,

Һыуҙа йөрөй үҙе гел. /пароход/

Ҡамыты юҡ, дуғаһы юҡ

Ҡара атым егеүле. /паровоз/

Эй ат саба, ат саба,

Һығыла билгенәһе,

Тояҡтары резина,

Тимерҙән дилбегәһе. /автомобиль/

Йә тәрән соҡор ҡаҙый ул,

Йә бейек өйөм өйә.

Төҙөүсөләр уны һөйә,

"Тимер бәһлеүән!” — тиә. /экскаватор/

Тимер сысҡан,

Сүс ҡойроҡ. /самолет/

Ҡанаты бар — елпемәй,

Эсе йылы — ел теймәй. /самолет/

Ҡанаты бар, йөнө юҡ,

Үҙе бара, юлы юҡ. /самолет/

Юҡ, мин поезд түгел,

Ләкин уға оҡшаған.

Сөнки йөрөйбөҙ беҙ

Тимер юлдарҙан. /трамвай/

Үҙе ура, үҙе һуға,

Үҙе ҡапсыҡҡа һала.

Шаулап, гөрләп эшләгәнгә

Ҡыр матурланып ҡала. /комбайн/

Тимер жираф, башы күктә,

Күп күтәрә көсө күпкә,

Тонна-тонна йөктәрҙе

Эләктереп ала ул,

Балкондарын балҡытып,

Бейек өйҙәр һала ул. /кран/

Ул үҙе шундай көслө,

Тешле-тешле сүмесле.

Бер үҙе эшләй ала

Йөз кешелек эште. /экскаватор/

Эйәремә менәләр,

Өҙәңгемә тибәләр.

Йөгөртәләр, саптыралар,

Кәрәк ергә китәләр. /мотоцикл/

Арымай, талмай,

Ат артынан ҡалмай. /арба/

Ике күсәр дөнъя кисер. /арба/

Ике аяҡлы үгеҙ,

Маңлайында ҡуш мөгөҙ. /велосипед/

Үҙе атта бара,

Үҙе атлап бара. /велосипед/

Үҙе бара, эҙе юҡ,

Маңлайында күҙе юҡ. /кәмә/

Ел өрә - үҙе бара. /елкәнле кәмә/

Хайран уның йөрөүе,

Бик йыраҡтан килүе,

Ай-һай, уның кешнәүе.

Аяғында тимере,

Тамағында күмере,

Ерҙе ярып килүе. /паровоз, поезд/

Уф-уф һулар,

Уфтанһа ла алып китер,

Барыр еренә етер. /паровоз, поезд/

Ҡылға аҫылына,

Тимергә таяна.

Ултыртып саба

Теләһәң ҡайҙа. /трамвай/

ЙОРТ ХАЙУАНДАРЫ ТУРАҺЫНДА ЙОМАҠТАР

Йомаҡ әйтәм, йомаҡ әйтәм,

Уны сискән сос булыр,

Сисәлмәгән тик торор.

Һаҡалы бар - бабай түгел,

Бер кемгә лә ағай түгел.

Тәү ҡарашҡа меҫкен, өтөк,

Үсектерһәң - китә төкөп. /кәзә/

Йылыта, кейендерә,

Әҙәмде һөйөндөрә. /һарыҡ/

Дүртәүҙер аяғы,

Ҡайсылай ҡолағы,

Таштан ҡаты тояғы. /ат/

Хайран уның йөрөүе,

Бик йыраҡтан килеүе,

Ай-һай уның кешнәүе.

Аяғында тимере,

Тамағында күмере,

Ерғе ярып килеүе. /ат/

Ишек алдында сүмәлә,

Аҫтында дүрт бағана,

Алдында ике һәнәк,

Артында һепертке. /һыйыр/

Ҡуян ҡолаҡлы, ат тояҡлы. /ишәк/

Муйыны – дуға, арҡаһы – эйәр. /дөйә/

Туны бар – сапаны юҡ,

Мыйығы бар – һаҡалы юҡ. /бесәй/

Арҡаһынан һыпырһаң,

Күҙҙәре ялт-йолт итә.

Гел яратып, иркәләп,

Һөйөп торғанды көтә. /бесәй/

Ауыҙы бар – көйшәмәҫ,

Теше бар – тешләмәҫ,

Ултырһаң – күтәрер,

Етәкләһәң – эйәрер. /ат/

Ары ла йүгерә Зәпзәки,

Бире лә йүгерә Зәпзәки.

Тамаҡ ҡыра Зәпзәки,

Һаҡал һелкә Зәпзәки. /кәзә/

Һәр кистә яландан ҡайта

Мөңрәй-мөңрәй көтөүҙән.

Май, ҡаймаҡ яһайҙар уның

Тәмле ап-аҡ һөтөнән. /һыйыр/

Бысраҡ һыуҙа аунай,

Мырҡ-мырҡ, мырҡылдай. /сусҡа/

Йәйен дә, ҡышын да,

Йылы тунда. /һарыҡ/

Бик оҙон мыйыҡтары,

Күҙҙәре янып тора.

Сысҡандарҙы аулар өсөн

Туҡтауһыҙ хәйлә ҡора. /бесәй/

Ишек алдында хужа,

Сит малдарҙы ул ҡыуа,

“Һау-һау!” - тиеп ул өрә,

Барса ерҙә өлгөрә. /көсөк/

Һаҡаллы ул, мөгөҙлө,

Һанға һуҡмай һис кемде.

Баҡсаға бик йыш инә,

Кәбеҫтәне кимерә. /кәзә/

Мендәр өҫтөндә ятыр,

Йә мейескә ул ҡасыр.

Көндөҙ әҙерәк серем итеп,

Төнөн сысҡан ул тотор. /бесәй/

Йүгерекләп йөрөр ул,

Ләү-ләү итеп өрөр ул,

Мал-тыуарҙы ҡыуыр ул,

Өйгә һаҡсы булыр ул. /көсөк/

Шып-шым баҫып йөрөй ул,

Сысҡандарҙы тота ул.

Һөт эсә лә рәхәтләнеп,

Мейес башында ята ул. /бесәй/

ҠЫРАҒАЙ ХАЙУАНДАР ТУРАҺЫНДА ЙОМАҠТАР

Эй тырыша – кәрәк уға

Сәтләүектең орлоғо.

Өйө ағас ҡыуышында,

Көлтә ҙурлыҡ ҡойроғо. /тейен/

Ағас башында туп һымаҡ

Ул һикереп шаяра,

Йә тубырсыҡ эҙләп йыя,

Йә ул сәтләүек яра.

Имәнгә ҡора өйөн,

Ниндәй кейек ул? ... /тейен/

Ҡойроғо көлтә кеүек,

Яратҡаны сәтләүек,

Ҡыуышҡа яһай өйөн,

Был ни, әлбиттә,… . /тейен/

Энәләре күп булһа ла,

Кейем текмәй был кейек.

Сәнскеле балаһын да

Һөйә: ”Йомшағым!”- тиеп. /терпе/

Энәһе күп: йөҙләп-меңләп,

Бер ни тегә алмай йүнләп. /терпе/

Борсаҡтай ғына күҙҙәре,

Морон осо ҡап-ҡара.

Яҡын килһәң, йоморлана,

Энәле - тотоп ҡара!

Кем белә, кем белә,

Йә әйтегеҙ тиҙ генә. /терпе/

Йәйен - урманда батша,

Ҡышын - ҡарҙан да аҫта. /айыу/

Йәйен - һоро, ҡышын - аҡ,

Ҡыҫҡа ҡойороҡ, шеш ҡолаҡ. /ҡуян/

Ерҙе тиштем – йәшәнем,

Ер өҫтөнә сыҡтым – үлдем. /һуҡыр сысҡан/

Йөрөмәй ул буранда,

Ҡышын йоҡлай урманда,

Йәйен солоҡ "таҙарта",

Еләкте лә ярата. /айыу/

Ҡылый күҙ, оҙон ҡолаҡ,

Баҡсаны үтмәй урап,

Һайлап, кишер кимерә,

Бигерәк шәп йүгерә. /ҡуян/

Ул тегеүсе булмаһа ла

Энәләр күп йөрөтә,

Яҡын килһәң - йомарлана,

Китһәң - йүгереп китә. /терпе/

Урманда йыш тап булыр,

Мөгөҙҙәре бигерәк ҙур,

Ат ҡәҙәре кәүҙәһе,

Һис еткермәй берәүҙе. /мышы/

Йәйгә сыҡһа һөйөнә,

Һоро тунын кейенә,

Ҡышын ҡарҙа күренмәй ул -

Кейенә аҡ кейемгә. /ҡуян/

Ҡара морон, һарғылт йөн,

Көлтә ҡойроҡ, хәйләкәр,

Тауыҡ итен бик ярата,

Ялан, урманда йәшәр. /төлкө/

Бәләкәй генә, бик етеҙ,

Йөнтәҫ ҡойроҡ, ялтыр күҙ,

Сәтләүекте бик ярата,-

Кем ағаста? Әйтегеҙ. /тейен/

Ҡомда мәҙәк юл ҡалдыра,

Һыуҙа йөҙә ҡай саҡта,

Үҙе менән һөйрәп йөрөй

Үҙенең өйөн йыраҡҡа. /гөбөргәйел/

ЙОРТ ҠОШТАРЫ ТУРАҺЫНДА ЙОМАҠТАР

Һыуҙа йыуынып алды,

Өҫтө ҡоро ҡалды. /ҡаҙ/

Әсәй көтә был ҡоштарҙы,

Улар тоя һөйөү, наҙ.

Бәпкәләрен сығарғанда,

Шатлығынан бейей ... . /ҡаҙ/

-Ҡыт-ҡытыҡ,-ти,-ҡытыҡ,-ти,-

Тибенеүе ҡыҙыҡ,-ти,

Әйтеп ҡуймағыҙ яҙыҡ,

Әлеге ҡош ул-… . /тауыҡ/

-Мин барыһын уятам,- тип

Ҡысҡыра,-кикирикүүүк!

Бара торған ерегеҙгә

Һуңлап ҡуймағыҙ берүк!

Һис кәрәк түгел бәхәс,

Был булыр инде … . /әтәс/

-Ҡаҡ-ҡаҡ,-тиер,-ҡаҡ,-тиер,

Ниҙер ҡағырға ҡушыр.

Үҙе ҡанат ҡағып ҡына

Һыу буйында булашыр.

Күл, йылғала табыр наҙ

Ҡыҙыл ситек кейгән … . /ҡаҙ/

Башы тараҡ, ҡойроғо ураҡ,

Ҡысҡыртып борғоһон, уята барыһын. /әтәс/

Оса лап-лап, төшә лап-лап,

Йөҙә шәп-шәп, йөрөй саҡ-саҡ,

Әкрен атлап, кейеҙен ҡаплап. /өйрәк/

Күбеп китһә, көймә кеүек,

Күпереп бешкән икмәк кеүек,

Губернский ҡыҙҙар кеүек,

Ултырыуы мулла кеүек,

Ҡысҡырыуы торна кеүек?! /күркә/

Гөбөр-гөбөр гөбөрә, ҡыҙыл күрһә, ҡабара. /күркә/

Тарағы бар - сәсен тарамай,

Урағы бар – иген урмай. /әтәс/

Бәләкәй генә һары йомғаҡ

Йүгереп йөрөй сиҙәмдә. /себеш/

Бәпкәләрен үләндә

Эйәртеп йөрөтә ул,

Оҙон муйын, ҡыҙыл тәпәй,

Ыҫылдап суҡымаҡсы ул. /ҡаҙ/

Таң атмаҫ борон уяна,

Ҡанат ҡаға, талпына,

- Килтере-е-е-п би-и-и-р!- тиеп һөрән һала,

Баҫып кәртә башына. /әтәс/

Ҡыт-ҡыт-ҡыт-ҡыт-ҡыт итә,

Килгәнебеҙҙе көтә,

Йомортҡаны алығыҙ! – тип,

Ул беҙгә хәбәр итә. /тауыҡ/

ҠОШТАР ТУРАҺЫНДА ЙОМАҠТАР

Тау-ҡаяны төйәк итә,

Бер ниҙән тормай өркөп.

Кемдең уны күргәне бар?

Ҡош батшаһы ул ... . /бөркөт/

Ҡыйыҡ башына йорт ҡуйҙым,

Ишек-тәҙрәһе асыҡ.

Яҙҙар еткәс, ҡайтып керҙе

Ошо йортҡа ... . /сыйырсыҡ/

Хужанан да, эттән дә

Һис тә ҡурҡып тормайҙар.

Ем һипкәйнем ҡаҙҙарға,

Килеп ҡунды ... . /турғайҙар/

Тәҙрәләремә ҡарап,

Ҡойма башына баҫҡан.

- Бөгөн ҡунаҡ көтөгөҙ, - тип

Шыҡырланы ... . /һайыҫҡан/

Ниңә ҡаҙҙар ҡаңғылдашып

Бәпкәләрен өйөргән?

Күктә ҡанаттарын йәйеп,

Бәпкә күҙләй ... . /төйлөгән/

Ниңә әле был балалар

Күккә ҡарап торалар?

Йылы яҡҡа үтеп китте,

Ҡаңғылдашып ... . /торналар/

Үҙе йомортҡа баҫмай,

Балаһын да баҡмай. /кәкүк/

Ҡулы юҡ, балсыҡ ташый,

Балтаһы юҡ, өй яһай. /ҡарлуғас/

Ҡыҙыл ситектәрен кейгән

Күк күлдәкле ҡыҙ килгән.

Күк күлдәк, ҡыҙыл ситекле

Әйтегеҙсе, кем икән? /күгәрсен/

Көндөҙ ул насар күрә.

Тап бына шуға күрә,

Үҙ ҡорбанын һағалап,

Төндә тора самалап. /ябалаҡ/

Айырып булмай был ҡоштоң

Исемен есеменән.

Һоҡландыра бөтәһен дә

Аҡтан-аҡ төҫө менән. /аҡҡош/

Осоп киләм, осоп киләм,

Күҙгә эләккәнде тибеп киләм. /бөркөт/

Ағас башында бер Ҡолой,

Көндөҙ йоҡлай, кис олой. /өкө/

Торған булһалар ҙа ҡысҡыралар

Торайыҡ та торайыҡ. /торна/

Баҫтырығы оҙон, көлтәһе ҡыҫҡа. /һайыҫҡан/

Көндөҙ йоҡлай, төнөн илай. /өкө/

Яңғыратып һыу буйҙарын

Һарай, алһыу таң тыуғас,

Моңло, дәртле … . /һандуғас/

Йылы яҡтан

Беҙгә килә,

Ул йылдарҙы

Һанай белә.

Был ниндәй ҡош?

Бирсе әйтеп! /кәкүк/

Бар белгәне ҡар ҙа ҡар,

Бер туҡтауһыҙ ҡар даулар.

Ниндәй ҡош мохтаж ҡарға?

Ни булһын инде … . /ҡарға/

Көнө буйы туҡ та туҡ,

Ағастан ҡорт табып туҡ.

Ағасты йырған ҡортҡа

Иң ҙур дошман … . /тумыртҡа/

 «Ҡыж-ҡыж » тиеп тауыш бирә,

Мороно, гүйә, көрәк.

Йылы яҡтан яҙын ҡайта,

Ниндәй ҡош, тиһең? ... . /өйрәк/

Аяҡтары уның оҙон,

Әйт, ниндәй ҡош, уйлап торма.

Яҙын ҡайта көҙөн китә,

“Тор-райыҡ” тиһә лә … . /торна/

Өй артындағы тирәккә

Ҡайсаҡ ҡунып китә ул.

Ҡасан ҡунаҡтар килерен

Беҙгә хәбәр итә ул. /һайыҫҡан/

Талға ҡунып, йөҙ төрлө

Йыр йырланы маҡтансыҡ.

Булһа булһын маҡтансыҡ,

Үҙебеҙгә бик танһыҡ. /сыйырсыҡ/

Һайлап алып ҡыу ағасты

Көнө буйы туҡылдар,

Ҡорттан һаҡлай ағастарҙы,-

Ә исеме кем булыр? /тумыртҡа/

(

"Шыҡырыҡ-шыҡырыҡ!" - һөрән һала,-

Нимә икән ул тапҡан?

Аҡлы-ҡаралы кәүҙәле,-

Ул ҡош була - ... . /һайыҫҡан/

Ҡатыҡты ла ул эсмәйҙер,

Эсмәйҙер ул һис тә һөт,

- Һөҙ һ-ө-ө-өт! - тип оҙаҡ өндәй

Тажлы башлы ҡош ... . /һөҙһөт/

Ауыр йөк һөйрәгән һымаҡ,

- Тар-р-р-т!- та, - Тар-р-р-т!- ярҙам һорай,

Тыныс төбәкте ярата,

Был ҡош булалыр ... . /тартай/

Көндөҙ яратҡан урыны

Ҡоро ағаста - аулаҡ,

Төн етте ниһә һунар итә

Бесәй башлы ... . /ябалаҡ/

Иң моңло йырҙы тыңлата

Беҙгә, йәмле яҙ булғас,

Барса кеше бирелеп тыңлай,

Ул ҡош була ... . /һандуғас/

Моңло итеп ул саҡыра,

Күренеп бармай бик үк,

Кә-күк, кә-күк,- тигән һүҙен

Ҡабатлай оҙаҡ ... . /кәкүк/

Йәй көнөндә бер ҡош күрәң

Туҡтап, ҡанат елпегән,

Сысҡан аулай, йә сиңерткә,

Ул ҡош була ... . /төйлөгән/

Һауала ул батша инде,

Саңҡып бирә ул тауыш,

Бөрйән башҡортоноң ҡошо,

Ул булалыр ... . /ҡарағош/

Ағас башында ояһы,

Йәйен-ҡышын ҡар даулай,

Ҡарауһыҙ ҡалдырһаң әгәр,

Себештәрҙән күҙ алмай. /ҡарға/

Ҡанатлы ла ҡолаҡлы,

Төнөн генә оса ул,

Ҡош тип әйтеп булмай уны,-

Ниндәй хайуан була ул? /ярғанат/

БӨЖӘКТӘР ТУРАҺЫНДА ЙОМАҠТАР

Йоҡонан тора иртә,

Үҙен-үҙе һикертә.

Йәйен уйнап үткәрә

Сырылдауыҡ ... . /сиңерткә/

Матур итеп селтәр үрҙе

Кешеләрҙән күрмәксе.

Аҫҡа табан төштө китте

Селтәр буйлап ... . /үрмәксе/

Бейек кенә бейек ҡаялар,

Ул ҡаяға ҡыйғыр оялар.

Һурпаһы хәләл, ите хәрәм,

Ул ни булыр икән?! /бал ҡорто/

Бесәнлектә бер көршәкте

Ҡарап торғас бик оҙаҡ

Салғым менән тейеү булды –

Һырып алды ... . /һағыҙаҡ/

Ҡап-ҡаранғы бүлмәлә

Селтәр бәйләй ҡыҙ бала. /бал ҡорто/

Бейек тауға менәләр,

Тоҡтар йөкмәп киләләр. /ҡырмыҫҡа/

Деү-деү, деү итә – дуғаға ҡуна,

Сей-сей, сей итә – ситәнгә ҡуна. /күгәүен/

Беҙелдәп оса ла семетеп ала,

Ул семеткән ерҙә ҡан ҡала. /серәкәй/

Бал ҡортона бик оҡшаған,

Тик саҡһа, саға елле!

Шул бөжәктекеләй, тиҙәр,

Ҡыҙҙарҙың нәҙек биле. /һағыҙаҡ/

Гөжләп тора өй-йорттары,

Ҡупҡан һуң ниндәй ғауға?

Хәүеф килһә, күмәкләшеп,

Дәррәү сығалар яуға. /ҡырмыҫҡалар/

Нисек итеп биҙмәйҙәр,

Бер туҡтауһыҙ безләйҙәр.

Безләшеп, улар беҙгә

Сәскәнән бал эҙләйҙәр. /бал ҡорто/

«Тоттом» тигәндә, тороп китте,

«Баҫтым» тигәндә, тороп ҡасты. /сиңерткә/

Шем шекерә-мекерә,

Тотам тиһәң, һикерә. /сиңерткә/

Ат башлы,

Болан мөгөҙлө,

Бүре кәүҙә,

Бүкән һын,

Ҡош ҡанатлы,

Ҡырмыҫҡа аяҡлы. /сиңерткә/

Эт башлы,

Ырғаҡ муйынлы,

Бүре кәүҙәле,

Бүкән һынлы,

Ҡуш ҡанатлы,

Тиктормаҫ йәнле. /сиңерткә/

Аяғы ҡулдан юғары,

Һикерә талдан юғары.

Ни ҡош түгел, ни ҡорт түгел,

Теҙе билдән юғары. /сиңерткә/

ТӘБИҒӘТ КҮРЕНЕШТӘРЕ ТУРАҺЫНДА ЙОМАҠТАР

Әй, малайҙар! Әй, ҡыҙҙар!

Ҡойҙоғоҙмо ҡоймаҡтар?

Килегеҙ, әйҙә, ултырығыҙ,

Табышайыҡ йомаҡтар.

Йәйен томра эҫелә

Күгәреп болоттар килһә,

Тамсылар булып тамыр,

Был ни була? Был ... . /ямғыр/

Күктән яуа ынйылай,

Үҙе ап-аҡ, мамыҡтай,

Аяҡ баҫһаң - шығырҙай,

Ул ҡыштың йырын йырлай. /ҡар/

Ағастарға ул ҡунған,

Ап-аҡ ҡар һымаҡ булған,

Анау урман әкиәттәге

Көмөш аҡ урман булған. /бәҫ/

Ҡыш көнө генә яуа,

Сафланып ҡала һауа,

Атлағанда шығыр-шығыр

Эҙҙәрҙе уйып ала. /ҡар/

Ап-аҡ ҡына, шәкәр түгел,

Йылыға иреп бара.

Ҡышын ерҙе ҡаплап ала,

Йомшаҡ ҡына, тотоп ҡара. /ҡар/

Эй, ыжғыра, асыулана,

Үкерә, ярһый, өрә.

Кеше йөрөй алмаһын, тип,

Ҡарҙарҙы юлға өйә. /буран/

Өшөттөрә, туңдыра –

Үҙе күренмәй күҙгә.

Ҡайсаҡ ул йүгерттерә,

Йылы тунды кейҙерә. /һыуыҡ/

Аҡ мунсаҡ төшөп ҡалды,

Ай күрҙе, ҡояш алды. /ысыҡ/

Осоп китә, йөҙөп китә,

Ваҡыт еткәс, иреп бөтә. /ҡар/

Йондоҙ булып ҡойола,

Мамыҡ булып йыйыла.

Ел булһа, оса,

Яҙ булһа, ҡаса. /ҡар/

Үкерә лә ҡотора,

бөтә ерҙе тултыра. /буран/

Күктән килде, ергә китте. /ямғыр/

Ялт-йолт ялтырай,

Ерҙең өҫтө ҡалтырай. /йәшен/

Тау арҡылы уҡ аттым,

Атҡан уғым юғалттым. /йондоҙ атылыу/

Аяҡһыҙ-ҡулһыҙ тәҙрә ҡаға. /ел/

Аяғы юҡ, ҡулы юҡ,

Һөйләшергә теле юҡ,

Ҡояш кеүек нуры юҡ,

Күрергә күҙе юҡ,

Һис етмәгән ере юҡ. /ел/

Уты юҡ, төтөнө бар. /томан/

Таҫмаларым йыуам да,

Киптерәмен дуғамда. /йәйғор/

Ишек алды таш була,

Өйгә инһә, һыу була. /боҙ/

Ишектән керер, түргә уҙыр. /һыуыҡ/

Аҡ булһа ла, һөт түгел,

Күп булһа ла, йөк түгел.

Һыу буйында ярала,

Ҡояш сыҡһа, тарала. /томан/

Йәшенегеҙ, ти, тиҙерәк,

Ҡурҡыныс минең утым.

Ҡаялағы бөркөттөң дә

Алам да ҡуям ҡотон. /йәшен/

Иретһәң, һыу була,

Ҡайнатһаң, быу була. /ҡар/

Мин дә эй күшегеп бөттөм,

Урман-ҡырҙар күшекте.

Күк күкрәүен ер аҫтында

Һуҡыр сысҡан ишетте. /ямғыр/

Ямғыр тынды, ҡояш сыҡты,

Ҡалҡты күктә ҙур күпер.

Шул күперҙең бөтә төҫөн

Айыра ала тик өлгөр. /йәйғор/

Көндөҙ йоҡлай, төндә илай. /ысыҡ/

Ҡыш буйы ятты - ятты ла,

яҙын тороп сапты. /ҡар/

Аҡ бабай, аҡ бабай,

Аҡ туныңды ҡаҡ, бабай. /ҡар/

Утта янмай, һыуҙа батмай. /боҙ/

Сәстәремде тағатып

Йөрөй нисек иренмәй?

Әллә уйнай йәшенмәк,

Үҙе ҡайҙа? Күренмәй. /ел/

ЙӘШЕЛСӘЛӘР ТУРАҺЫНДА ЙОМАҠТАР

Йәшелсә - витаминдар,

Ашайым да ҡуямым.

Йәшелсәләр хаҡында мин

Һеҙгә йомаҡ ҡоямын.

Бер-береһенән уҙышып

Үҫәләр гел бер өйҙә.

Өйҙәрен төп тип атайым,

Сығалар өйҙән көҙгә. /картуф/

Ҡыяҡтары йәм-йәшел дә,

Һап-һары уның башы.

Ашнаҡсыны илатһа ла,

Их, тәмләй ул һәр ашты. /һуған/

Ҡып-ҡыҙыл ғына күлдәкте

Ҡайҙан ала ... ?

Күлдәге матур булғас ни,

Уға хатта ер аҫтында

Һис күңелһеҙ түгелдер. /сөгөлдөр/

Ерҙән ҡаҙып алалар,

Аш, бәлешкә һалалар.

Көлгә күмә малайҙар,

Иҙеп ашай бабайҙар. /картуф/

Миңә оҡшай ҡурғаны,

Кетерләп үк торғаны,

Маҡтап бөтөргөһөҙ, уф!

Нимә ашайым? … . /картуф/

Әбей түгел, бабай түгел,

Үҙе ҡат-ҡат тун кейә,

Һыуҙар һибеп үҫтерәбеҙ-

Ул дымлы ерҙе һөйә.

Йәшкелтем һәм аҡ төҫтә,

Шытырлап тора тештә,

Ә исеме - ... . /кәбеҫтә/

Тәҙрәһе юҡ, ишеге юҡ,

Эсе тулы халыҡ. /ҡыяр/

Ер аҫтында алтын ҡаҙыҡ. /кишер/

Ҡат-ҡат тунлы,

Ҡарыш буйлы. /кәбеҫтә/

Бабай ҡат-ҡат тун кейгән,

Сисендерһәң – иларһың. /һуған/

Үҙе генә ашалмай,

Унан башҡа аш бармай. /һуған/

Келәте бар, малы юҡ,

Балаһының һаны юҡ. /ҡыяр/

Үҙе һимеҙ – майы юҡ,

Тиреһе ҡалын – йөнө юҡ. /шалҡан/

Йәшкелт аҡһыл төҫтә ул,

Ҡатлы-ҡатлы күлдәкле,

Әсәй турап ашҡа һала,

Ашағанда бик тәмле. /кәбеҫтә/

Ҡуян бик ярата икән

Ул ҡыҙыл йәшелсәне,

Ҡыш көнөндә Ҡар-бабайҙың

Танауы ул - беләһеңме? /кишер/

Әрсей ҡалһаң, йәһәт кенә

Күҙ йәштәрен ағыҙа.

Уны ашаһаң сирләмәйһең,-

Кәрәк түгел дарыу ҙа. /һуған/

Йоморо уның кәүҙәһе,

Унан аштар бик тәмле,

Әйт әле, һин, әйт әле,-

Был нимә ул? /бәрәңге/

Әй,малайҙар,әй,ҡыҙҙар!

Оҡшанымы йомаҡтар?

ЭШ ҠОРАЛДАРЫ ТУРАҺЫНДА ЙОМАҠТАР

Түтәлдерҙе ҡаҙып бөткәс,

Мыштырлап оҙаҡ торма.

Эшкә тотон йәһәт кенә

Ҡулыңа алып… . /тырма/

Бесән ҡалай ныҡ кипкән,

Йыйырға ваҡыт еткән.

Ҡарап торма,тик торма,

Йә,ҡулыңа тот … . /тырма/

Был ҡоралды сабый саҡтан

Ҡулда тоторға кәрәк.

Ғүмер буйы бары файҙа

Бирә кешегә… . /көрәк/

Ҡар көрәргә

Булһа кәрәк,

Нимә кәрәк?

Дөрөҫ! ... . /көрәк/

“Т” хәрефенә оҡшаш был

Оҫтаға кәрәк ҡорал.

Һыры бар урау-урау,

Был нимә? Был бит ... . /бырау/

Әй, күп тә һуң тештәре!

Әй, күп тә һуң эштәре!

Ағасты «ашай-ашай»,

Төрлө әйберҙәр яһай. /бысҡы/

Нисек кенә бәйләп тотма,

Ятҡырып булмай тоҡта.

Барыбер сыға тишеп,

Уның исеме нисек? /беҙ/

Был ҡорал менән

Шымартып алғас,

Ял итеп ҡала

Ҡытыршы ағас.

Түңәрәкләнеп

Оса юнысҡы,

Оҫта ҡулында

Нимә ул? /йышҡы/

ЙЫЛ МИҘГЕЛДӘРЕ ТУРАҺЫНДА ЙОМАҠТАР

Ҡар иреп,ер күренер,

Һайрар ҡоштар ҙа килер,

Йәшел үләндәр үҫер,-

Был ниндәй ваҡыт етер? /яҙ/

Көндәр бигерәк эҫелер,

Еләктәр ҙә бешәлер.

Көн дә беҙ һыу инәбеҙ,-

Ниндәй ваҡыт? Әйт әле. /йәй/

Ағастарҙан, һарғайып,

Япраҡтар ергә төшә.

Баландар ҡыҙарып бешә,-

Был ниндәй ваҡыт етә? /көҙ/

Көндәре һыуыҡ булыр,

Ерҙең өҫтө аҡ булыр,

Балалар санала шыуыр,-

Был ниндәй ваҡыт булыр? /ҡыш/

Ҡара ерҙең өҫтөнә

Ҡаҙ мамығын кем һипкән?

Аҡ юрғанды кем теккән,

Ап-аҡ ондо кем һипкән? /ҡыш/

Бабайым килә һағынып,

Аҡ толобон ябынып. /ҡыш/

Аҡ бабай, аҡ бабай,

Аҡ туныңды ҡаҡ бабай. /ҡыш/

Битеңде алландырыр,

Өҫтөңдө ҡарландырыр. /ҡыш/

Ҡурыштыра, бөрөштөрә,

Ике ҡулды һуғыштыра. /ҡыш/

Аҡ юрғанын ташлай,

Һыртын аса башлай. /яҙ/

Ҡара мыйыҡлы еҙнәм

Һағынып-һағынып килгән. /яҙ/

Аҡ юрғаным алып ҡуйҙым,

Йәшел юрғаным йәйеп ҡуйҙым. /яҙ/

Йәшел елән йәйепҡуйҙы,

Бар ҡайғыны алып ҡуйҙы. /йәй/

Кейгән кейеменең биҙәге

Бар донъяны биҙәне. /йәй/

Үҙе илай, үҙе һыйлай. /көҙ/

Ашай ҙа ашай,

Илай ҙа илай,

Бала-сағаны

Өйгә ҡыуалай. /көҙ/

Үҙе туҡ кеүек,

Ҡайғыһы юҡ кеүек,

Илай башлаһа –

Туҡтамай. /көҙ/

Ҡарҙар ирене,

Һыуҙар йүгерҙе,

Илап йылғалар,

Йәштәр түгелде.

Көндәр оҙая,

Төндәр ҡыҫҡара,

Был ҡайһы ваҡыт,

Йә, әйтеп ҡара? /яҙ/

(Ғ.Туҡай)

Ашлыҡтар үҫте,

Башаҡтар беште,

Ҡояш бешерә,

Тиргә төшөрә.

Халыҡ ашыға,

Китә баҫыуға,

Игенен ура -

Был ҡай саҡ була? /йәй/

(Ғ.Туҡай)

Ҡырҙар буш ҡала,

Ямғырҙар яуа,

Ерҙәр дымлана -

Был ҡай саҡ була? /көҙ/

(Ғ.Туҡай)

Һәр ер ҡарланған ,

Һыуҙар боҙланған ,

Уйнай ел-буран -

Был ҡай саҡ, туған? /ҡыш/

(Ғ.Туҡай)

АҒАСТАР ТУРАҺЫНДА ЙОМАҠТАР

Йәшел төҫлө кейемдәрен

Кейеп тора ағайҙар.

Йәйҙәр үтә, көҙҙәр үтә -

Һис бер уны һалмайҙар. /шыршы/

Бер ағаста мең ҡара. /муйыл/

Уңмай көндә - ҡояшта,

Йәшел була ул ҡыш та.

Оҙон буйлы бер ағай –

Күпте күргән ... . /ҡарағай/

Ул хас бойҙай орлоғо –

Шундай ғына ҙурлығы.

Етһен әле йәй генә -

Ул япраҡҡа әүерелә. /бөрө/

Суҡ толомло, аҡ һынлы,

Гел һөйкөмлө, яғымлы.

Сағылда табып яйын

Сәләмләй килгән һайын. /ҡайын/

Йәй ҙә йәшел, ҡыш та йәшел

Тауҙа ла, урманда ла.

Ултыра уртала илап

Ҡыш байрам ҡорғанда ла. /шыршы/

Йәм-йәшел йәйен,ҡышын да,

Энәһе күп ботаҡта.

Ул төҙәнә беҙгә килеп

Яңы йылда ҡунаҡҡа. /шыршы/

Майҙа ап-аҡ күлдәкле,

Унан йәшеллек кейә.

Ҡарайғас шул күлдәге,

Башҡайын түбән эйә. /муйыл/

Гел бейеккә, гел киңлеккә әйҙәр,

Йәмле булыр унан өйҙәр-өйҙәр,

Өй аҫтына һалһаң, йөҙ йыл түҙәр,

Ныҡ кешене уның кеүек тиҙәр. /имән/

Күлдәктәре аҡ ҡына,

Бөҙрә уның сәстәре.

Бысаҡ тейҙеме яҙын,

Сәсрәп сыға йәштәре.

Тик яраламаһын һис кем

Матур йәшел дуҫҡайын.

Урман булып шаулаһын

Беҙҙең ерҙә аҡ. /ҡайын/

Аҡ кейемен кейгән

Йәшел суғын элгән. /ҡайын/

Ирендәрҙе күгәртә,

Ҡан баҫымын үҙгәртә.

Яҙын, әйтерһең, кәләш,

Көҙөн – көп-көрән ... . /миләш/

Урамдарҙа йәй бураны,

Ап-аҡ иткән йорт-ҡураны. /тирәктәр/

ЕМЕШ-ЕЛӘКТӘР ТУРАҺЫНДА ЙОМАҠТАР

Алма тиһәң, алма түгел,

Ҡыяр тиһәң - түңәрәк. /киви/

Сәскәһе ап-аҡ, емеше ҡыҙыл,

Ҡыҙарып беште, ергә төштө. /алма/

Эсе ҡыҙыл, тышы ҡара,

Ышанмаһаң, ашап ҡара. /ҡарағат/

Кәкре ҡайын аҫтында,

Ҡан тамсылап ултыра. /ҡурай еләге/

Үләндәрҙә ҡыҙарып бешер,

Һабағын бөгөп, ергә төшөр. /ер еләге/

Лампочкаға бик оҡшаған

Татлы был емеш.

Исемен әйтһәң, һиңә лә

Сығарам өлөш! /груша/

"Бал”лы ижеге булһа ла,

Һис тә түгел ул татлы.

Миләшкә оҡшаш емештең,

Йә, исемен кем тапты? /балан/

“Алма” тиһәң, алалар.

Нимә һуң ул, балалар? /алма/

Ҡыҙыл төймә таптым,

Ауыҙыма ҡаптым. /ер еләге/

Үҙе ҡып-ҡыҙыл,

Күлдәге йәм-йәшел. /ер еләге/

Оҙон ҡурай үләндәр,

Ҡыҙыл алҡа элгәндәр. /ҡурай еләге/

Түңәрәк-түңәрәк шар кеүек,

Ҡыҙыл-ҡыҙыл ҡан кеүек,

Әсе лә, татлы ла,

Йотайым тиһәң, ташлы ла. /сейә/

ҺӨНӘРҘӘР ТУРАҺЫНДА ЙОМАҠТАР

Шым йөрөй еңел баҫып,

Мылтығын алған аҫып,

Шулай һунар итә ул,

Ул кеше кем була ул? /һунарсы/

Ҡармаҡ алып ҡулына

Китә йылға буйына,

Көн оҙон тик ултыра,

Сабаҡ,суртандар тота. /балыҡсы/

Атҡа атланып һыбай

Һыҙғыра йә ул йырлай,

Үҙе төшмәй эйәрҙән,

Эте уға эйәргән. /көтөүсе/

Иртүк тороп фермаға

Йүгерә атлай бара,

Аҡ халатын кейеп алып

Кем әле һыйыр һауа? /һауынсы/

Тыпыр-тыпыр, тыпыр-тыпыр...

Һикереп йөрөй туптай.

Ҡош ҡанатылай ҡулдары,

Күҙҙәре яна уттай. /бейеүсе/

Эшем күп шул - хат ташыйым

Өйҙәрҙән өйгә кереп.

Ҡаршы сығып алалар,

Минең килгәнде күреп. /хат ташыусы/

Хат , газета-журналдарҙы

Ул бар өйгә тарата.

Пенсия биргәнгә күрә,

Бар өлкәндәр ярата. /хат ташыусы/

Тәмле аштар бешерә,

Аш-һыуы төшкә керә.

Әйтегеҙсе, кем һуң шулай

Барыбыҙҙы ла һыйлай? /ашнаҡсы/

Ут менән көрәшәбеҙ беҙ,

Шуға көслө, ҡыйыубыҙ.

Бар кешегә кәрәк һөнәр –

Әйтегеҙсе, беҙ кемдәр? /янғын һүндереүселәр/

Беҙ бик иртә торабыҙ,

Алдыбыҙҙа - юлыбыҙ.

Барығыҙҙы ла йыйып,

Кәрәк ергә илтербеҙ. /автобус йөрөтөүсе/

Уҡырға ла өйрәтә,

Яҙырға ла өйрәтә.

Уны белә һәр кеше,

Ул була … . /уҡытыусы/

Ул ҡалалар төҙөй

Ҡағыҙҙа йылдар буйы.

Хыялы һәм оҫта ҡулы

Бүләк итә өй туйы. /архитектор/

Быяла күҙен көйләй ҙә

Бер генә йомоп ала –

Һеҙҙе иҫтә ҡалдыра.

Аңлатығыҙ, был эште

Кем бик оҫта башҡара? /фотограф/

Сәскә араһында үтә

Уның бөтә көндәре.

Матурлыҡ биҙәй дөнъяны -

Гөлдәр оҡшай һәр кемгә. /баҡсасы/

МУЗЫКА ҠОРАЛДАРЫ ТУРАҺЫНДА ЙОМАҠТАР

Таҡыя башын тубайтып,

Үҙе урманда үҫә.

Елкендереп күңелде,

Йәшен-ҡартын бейетә.

Наҙлы моңло был ҡорал

Ниндәй исем йөрөтә? /ҡурай/

Ҡырҙа үҫкән бер бала

Өйгә килеп моң һала. /ҡурай/

Бәләкәй генә көпшәлә

Уйылғандар тишектәр.

Моңло тауыш сығарһа,

Бейеп китә ситектәр. /ҡурай/

Үҙе үҫемлек,

Унан да моңло нәмә юҡ. /ҡурай/

Ҡарар күҙгә ҙур түгел,

Киләсәге ҙур уның. /ҡумыҙ/

Кире кәпәс кире һикерә. /ҡумыҙ/

Туҡмағанды ярата,

Бик дәртле көй тарата:

Тра-та-та-та! Тра-та-та! /барабан/

Эсе ҡыуыш,

Даңғылдарға уны ҡуш./барабан/

Йәнле йәнһеҙҙе ҡыйнай,

Йәнһеҙ ҡысҡырып илай. /барабан/

Сирткән һайын терт итә,

Шунда уҡ йырлап китә. /мандолина/

Телдәре күп булғанғалыр,

Көй һуҙа моңло итеп.

Яратам уны шуға мин,

Тыңлайым иҫем китеп. /гармун/

Тартыла ла һуҙыла,

Бар донъяға моң һала. /гармун/

Ауыҙы юҡ, күп телле,

Дәртләндермәй һуң кемде? /гармун/

Бармаҡ менән баҫалар,

Уйнап күңел асалар. /пианино/

Тейһәң, илаған,

Тауышы халыҡҡа уйнаған.

Эсендә эсәге бар,

Тышында түшәге бар. /думбыра/

Ҡолағы – ҡойроҡ осонда,

Эсәге – кендек өҫтөндә,

Тейһәң, илай. /думбыра/

Ебенә тейһәң, илаған,

Тауышы матур сыңлаған.

Өҫтөндә эсәге бар,

Аҫтында түшәге бар. /скрипка/

Әсәй әйтә бер йомаҡ:

Ап-аҡ ҡына тумалаҡ,

Аҡ мейескә инеп ята

Йомро-йомро йомарлаҡ. /икмәк/

ҠЫШ ТУРАҺЫНДА ЙОМАҠТАР

Көндәре һыуыҡ булыр,

Ерҙең өҫтө аҡ булыр,

Балалар санала шыуыр,-

Был ниндәй ваҡыт булыр? /ҡыш/

Ҡара ерҙең өҫтөнә

Ҡаҙ мамығын кем һипкән?

Аҡ юрғанды кем теккән,

Ап-аҡ ондо кем һипкән? /ҡыш/

Бабайым килә һағынып,

Аҡ толобон ябынып. /ҡыш/

Аҡ бабай, аҡ бабай,

Аҡ туныңды ҡаҡ бабай. /ҡыш/

Битеңде алландырыр,

Өҫтөңдө ҡарландырыр. /ҡыш/

Ҡурыштыра, бөрөштөрә,

Ике ҡулды һуғыштыра. /ҡыш/

Ап-аҡ ҡына, шәкәр түгел,

Йылыға иреп бара.

Ҡышын ерҙе ҡаплап ала,

Йомшаҡ ҡына, тотоп ҡара. /ҡар/

Ҡышын яуа аҡ булып,

Бигерәк тә йомшаҡ булып,

Атлағанда - шығыр-шығыр,

Эҙҙәрҙе ала уйып. /ҡар/

Күктән яуа ынйылай,

Үҙе ап-аҡ, мамыҡтай,

Аяҡ баҫһаң - шығырҙай,

Ул ҡыштың йырын йырлай. /ҡар/

Ағастарға ул ҡунған,

Ап-аҡ ҡар һымаҡ булған,

Анау урман әкиәттәге

Көмөш аҡ урман булған. /бәҫ/

Эй, ыжғыра, асыулана,

Үкерә, ярһый, өрә.

Кеше йөрөй алмаһын, тип,

Ҡарҙарҙы юлға өйә. /буран/

Өшөттөрә, туңдыра –

Үҙе күренмәй күҙгә.

Ҡайсаҡ ул йүгерттерә,

Йылы тунды кейҙерә. /һыуыҡ/

Ҡыш көнө генә яуа,

Сафланып ҡала һауа,

Атлағанда шығыр-шығыр

Эҙҙәрҙе уйып ала. /ҡар/

Осоп китә, йөҙөп китә,

Ваҡыт еткәс, иреп бөтә. /ҡар/

Йондоҙ булып ҡойола,

Мамыҡ булып йыйыла.

Ел булһа, оса,

Яҙ булһа, ҡаса. /ҡар/

Үкерә лә ҡотора,

Бөтә ерҙе тултыра. /буран/

Ишек алды таш була,

Өйгә инһә, һыу була. /боҙ/

Ишектән керер, түргә уҙыр. /һыуыҡ/

Иретһәң, һыу була,

Ҡайнатһаң, быу була. /ҡар/

Ҡыш буйы ятты - ятты ла,

Яҙын тороп сапты. /ҡар/

Аҡ бабай, аҡ бабай,

Аҡ туныңды ҡаҡ, бабай. /ҡар/

Утта янмай, һыуҙа батмай. /боҙ/

Мине бында яраталар,

Мине бында көтәләр,

Оҙаҡ-оҙаҡ уйнап китһәм,

Борсолошоп бөтәләр.

Беҙ бөтәбеҙ бергә - "беҙ",

Шуға күрә бергәбеҙ.

Шатлыҡ, бәхет менән үҫеп,

Бергә-бергә берегәбеҙ. (ғаилә)

Ҡат-ҡат ҡатлама,

Аҡылың булһа, ташлама. /китап/

Ағас түгел - япраҡлы,

Тун түгел – тегелгән. /китап/

Өнһөҙ, йәнһеҙ − иң яҡын дуҫ. /китап/

Шишмә түгел, әммә үҙен

"Белем шишмәһе” тиҙәр.

Бик белемле булғың килһә,

Ҡулдан төшмәһен, тиҙәр. /китап/

 Ауыҙы юҡ, теле юҡ,

Һөйләмәгән көнө юҡ.

Бер ҙә тынып тормай ул,

Һөйләп туйғас, йырлай ул. /радио/

Яҡын итә йыраҡты,

Күп тапҡырға ҙурайтып.

Астроном ағайҙар

Шуның аша ҡарайҙар. /телескоп/

Теле юҡ-һүҙе бар.

Күҙе юҡ-күрһәтә,

Бар нәмәне өйрәтә. /телевизор/

Күҙгә күренмәй,

Бик шәп йүгерә,

Һүндерһәң-һүнә,

Яндырһаң-яна,

Тотонһаң-үлтерә. /электр тогы/

Ҡумта эсендә кеше,

Йырлау, һөйләүҙә эше. /радио/

Кер кипкәнде тора көтөп,

Яңылыш тейһәң – ала өтөп. /үтек/

Өс йөҙ алтмыш биш бала турғай,

Ҡырҡ һигеҙ инә турғай,

Ун икеһе аҡҡош.

Шуны белмәгән – йолҡош. /йыл хисабы/

Ун ике батыр егет

Өс йөҙ алтмыш биш өйрәк

Алып ҡайттылар. /йыл хисабы/

Ун ике туған теҙелешеп торған.

Йөрөр, йөрөр ҙә тағы әйләнеп урынына ҡайтыр. /йыл эсендәге айҙар/

Ҡыйҡым, ҡыйҡым, ҡыйҡым ҡош

Ҡыйҡылдашып бара, имеш.

Утыҙлаған йомортҡа

Ояһында ҡала, имеш. /ай эсендә көн иҫәбе/

Ете туған юлға сыҡты,

Етеһе лә бер йәштә,

Исемдәре башҡа. /аҙна/

Бер ояла ете йомортҡа. /аҙна/

Ике туған,

Береһе аҡ булған,

Береһе ҡара булған. /көн менән төн/

Донъяла бар бер йәнлек,

Уның бер яғы аҡ,

Икенсе яғы ҡара. /көн менән төн/

Кисен үлә, иртән терлә. /көн/

Көндөҙ үлә, кис терелә. /төн/

Ҡара һыйыр килде,

Бар донъяны еңде. /төн/

Тәмле аштар бешерә,

Матур гөлдәр үҫтерә.

Өйөбөҙҙөң нуры ул,

Барыбыҙҙан оло ул. /өләсәй/

Уның сәскәйҙәре аҡтан-аҡ,

Һырлы-һырлы маңлайы.

Минең атай ҙур булһа ла,

Уның кесе малайы. /олатай/

Беҙҙең арала ул бигерәк көслө,

Белмәгән эше юҡтыр ҙа төҫлө.

Уның кеүек иртүк торормон,

Төрлө һөнәргә эйә булырмын. /атай/

Ул булмаһа, өй ҡараңғы,

Ул булмаһа, аш тәмһеҙ.

Ул –иң ҡәҙерле кеше,

Йәшәй алмайбыҙ унһыҙ. /әсәй/

Татлынан татлы,

Әсәйҙәргә кем татлы?/бала/

Әсәйемдең өлкән ҡыҙы ул,

Ә миңә кем булыр һуң?/апай/

Эй һөйләшә бер үҙе,

Аңлашылмай һис һүҙе.

Тәү аҙымдарын атлай,

Йығылһа, илап ятмай. /ҡусты/

Һанлы йомаҡтар

Атайым 32 йәштә саҡта, миңә 8 йәш ине. Хәҙер атайым минәң ике тапҡырға олораҡ.

Миңә нисә йәш? Атайым нисә йәштә? /атайың – 48 йәштә, үҙең 24–тә/

Аталары икәү, улдары икәү. Тапҡандар өс йомортҡа. Шуны үҙ-ара бүлғәндәр – кеше һайын берәр йомортҡа тейгән. Нисек ул шулай? /улар өсәү генә - атаһы, улы, ейәне/

Ике һигеҙ ун алты, тағы һигеҙ, тағы алты. /утыҙ/

Ике һигеҙ, бер туғыҙ, тағы һигеҙ, ун туғыҙ. /илле ике/

Ҡырҙа ҡырҡ бағана, бағана һайын ҡырҡ ҡулса,

Ҡулса һайын ҡырҡ ҡолонсаҡ, барыһы нисәмә ҡулса ла нисәмә ҡолонсаҡ? /1600 ҡулса, 6400 ҡолонсаҡ/

Мөйөш һайын бер бесәй. Һәр бесәйҙең ҡаршыһында тағы өсәр бесәй. Бүлмәлә бөтәһе нисә бесәй? /дүрт бесәй/

ЕР, УТ, ҺЫУ ҺӘМ ҺАУА ТУРАҺЫНДА ЙОМАҠТАР

Был донъяла бар дүрт ағай,

Береһе гел йүгерә – бер ҙә арымай,

Икенсеһе гел ашай – бер ҙә туймай,

Өсөнсөһө гел эсә – бер ҙә ҡанмай,

Дүртенсеһе гел көйләй – бер ҙә тауышы бөтмәй. /һыу, ут, ер, ел/

Еҫе юҡ, төҫө юҡ,

Унан башҡа тормош юҡ. /һыу/

Һоҫоп алдым – урыны юҡ. /һыу/

Баш тауҙа, аяғы диңгеҙҙә. /йылға/

Бормалы ла һуҙмалы,

Осона сыҡҡан булманы. /йылға/

Ҡышын йоҡлай, яҙын дулай. /йылға/

Тауҙан тыуа,

Түбән шыуа,

Ағаһын ҡыуа. /шишмә/

Туҫтаҡ тулы һыу,

Һыуҙың өҫтө быу. /күл/

Киң яурынлы бер ата

Балаларын тарата,

Тарата ла кире ала. /диңгеҙ/

Үҙе бында,

Үҙе беленмәй.

Тынға беленә,

Күҙгә күренмәй. /һауа/

Аяҡһыҙ-ҡулһыҙ ҡапҡа аса. /ел/

Тауышы бар, һүҙе юҡ,

Һөйләшергә үҙе юҡ. /ел/

Зәңгәр ашъяулыҡ

Бөтә донъяны ҡаплаған. /күк йөҙө/

Ҡыҙарып килеп сыға,

Яҡты нурҙарын һуҙа,

Көнө буйы йылыта,

Кисен өйөнә ҡайта. /ҡояш/

Тау артынан ут сыҡҡан. /ҡояш/

Донъя биҙәр йәм бит ул,

Һүнмәй торған шәм бит ул.

Алыҫ булһа ла үҙе,

Балҡып нурлана йөҙө. /ҡояш/

Йә көмөш ураҡҡа оҡшаш,

Еҙ батмусҡа ҡай ваҡыт,

Төнөн күктән нурын һибә,-

Әйт әле шуны табып. /ай/

Күктә тора кәүҙәһе,

Ергә төшә шәүләһе. /ай/

Ҡай ваҡыт ҡояш кеүек.

Ҡай ваҡыт ураҡ кеүек. /ай/

Сөм ҡара ашъяулыҡтың

Уртаһында – аҡ табаҡ.

Ялтыр сынаяҡтарҙы

Бөтөрлөк түгел һанап. /ай һәм йондоҙҙар/

Төнө буйы ем-ем итеп

Күҙ ҡыҫышып яналар,

Ҡояш сығыр мәл етһә,

Улар һүнеп йоҡлайҙар. /йондоҙҙар/

Өй башында сыбар кейеҙ. /йондоҙҙар/

Гәүһәр һиптем – ергә төшмәй,

Алайым тиһәм – буйым етмәй. /йондоҙҙар/

Килә-килә күп була,

Илай-илай юҡ була. /болот/

Үҙе аға – яры юҡ,

Барып еткән ере юҡ. /болот/

Әллә диңгеҙме йөкмәгән,

Йөкмәгәнме океан?

Күкте ҡаплап килеп сыҡты,

Уға нисек һыу һыйған!? /болот/

Ята торған яҫтығым

Сыбарлана, йәмләнә,

Төрлө төҫкә әйләнә. /ер/

Аҡ тунын кейә ҡышын,

Яҙын ҡара күлдәген.

Йәйен йәшелде кейһә,

Көҙөн һары төҫтәген. /ер/

Ҡыҙыл әтәс итһә ялт-йолт,

Ҡалмай унан бер йәм, бер ҡот. /ут/

Ҡыуыш эсендә ҡыҙыл әтәс. /ут/

Күрергә күркәм, тоторға ҡурҡам. /ут/

Шаян һары бесәйем

Битен йыуып ултыра,

Ел сыҡтымы – ҡотора. /ут/

Өй башында айыу бейей. /төтөн/

Ағайҙан да бейек,

Бабайҙан да бейек,

Батшанан да бейек,

Һалдаттан да бейек? /бүрек/

Тимер башлы ҡара йылан

Үҙ ҡойроғон үҙе тешләгән? /ҡайыш/

Биш егеткә бер ҡолаҡсын. /бейәләй/

Биш бүлмәгә бер ишек. /бирсәткә/

Юлға сыҡтым,

Ике юл сатына еттем,

Бер юлы икеһе буйлап киттем. /салбар/

Берәү уның бармағы,

Әйтерһең дә, ҡармағы,

Бәйләйҙәр уны ептән,

Йөндән йәки дебеттән,

Уға ҡулдар эйәләй,

Ә исеме … . /бейәләй/

Минең олатайға оҡшаш

Тағы ла бар бер бабай.

Тик уны мин һирәк күрәм,

Эштәре түгел ябай.

Яңы йылда ғына килә,

Һалҡынды бик ярата.

Үҙе бик ҡалын кейенә,

Шуныһы аптырата.

Йәшел елән йәйеп ҡуйҙы,

Бар ҡайғыны алып ҡуйҙы. /йәй/

Кейгән кейеменең биҙәге

Бар донъяны биҙәне. /йәй/

Яңы тыуған малай - бөтәһенә ағай.

Кескәй генә күҙҙәре,

Мороно оҙон бигерәк.

Уның исемен әйтеү өсөн

Өс кенә хәреф кәрәк.

Кәүҙәһе - бейек кәбән,

Танауы - ергә тейгән.

Аяҡтары - бүрәнә,

Юҡ ул беҙҙең тирәлә.

Бер таяҡта өс быуын.

Биш балаға бер исем.

Бер әсәлә биш бала.

Биш саталы һәнәк

Аҙым һайын кәрәк.

Әсәй аш һалһа һауытҡа,

Икмәк ҡуйһа өҫтәлгә,

Ашар өсөн, иң тәүендә,

Кәрәк була һуң нимә? /ҡалаҡ/

Бәләкәй генә аҡ тана:

-Мөгөҙөм бар, - тип маҡтана. /сәйнүк/

Өйҙә лә бар, һарайҙа ла:

Береһе ашау өсөн,

Икенсеһе һыйыр-малға

Бесәнде ташлау өсөн,

Икеһе лә бик кәрәк,

Исеме уның … . /һәнәк/

"Тажж" иттереп һалдым,

Ялт иттереп алдым.

Йомабикә сәп тә сөп.

АҢ-БЕЛЕМ, УҠЫУ-ЯҘЫУ, УҠЫУ ӘСБАПТАРЫ ТУРАҺЫНДА ЙОМАҠТАР

Бер байлыҡ бар − янмай,

Ҡараҡ та урлай алмай,

Төшөп тә юғалмай. /белем/

Аҡыллы сәсә барыр,

Аҡылһыҙ йыя барыр. /белем/

Әйтермен − минән китер,

Тыңламаһаң − Һинән китер./һүҙ/

Аҡсаһыҙ инәһең,

Хазина алып сығаһың. /мәктәп/

Теле юҡ, һүҙе бар,

Күҙе юҡ, күрһәтә,

Бар нәмәне өйрәтә. /китап/

Ҡат –ҡат ҡатлама,

Аҡылың булһа, ташлама. /китап/

Ағас түгел - япраҡлы,

Тун түгел – тегелгән. /китап/

Шишмә түгел, әммә үҙен

"Белем шишмәһе” тиҙәр.

Бик белемле булғың килһә,

Ҡулдан төшмәһен, тиҙәр. /китап/

Орлоғо ҡара,ере аҡ,

Ҡул менән сәсәләр,

Күҙ менән йыялар. /яҙыу, уҡыу/

Бишәү сәсә, берәү йыя. /яҙыу, уҡыу/

Иген сәсте биш малай,

Урҙылар ике ағай. /яҙыу, уҡыу/

Ҡул менән сәсәһең,

Күҙ менән йыяһың. /яҙыу, уҡыу/

Аҡ ерҙә эҙ һалған,

Эҙ ҡалмаған, һүҙ ҡалған. /яҙыу/

Ҡалаһы бар, халҡы юҡ,

Дингеҙе бар, һыуы юҡ. /карта/

Ямауы бар, йөйө юҡ. /карта/

Бабай бүреге йөҙ ямау. /глобус/

Өнһөҙ юлдар күрһәтер,

Күп нәмәгә өйрәтер. /компас/

Йүнәлештәрҙе күрһәтә,

Сәғәт түгел – теле бар.

Аҙаштырмай бер ҡасан,

Нимә һуң ул, балалар? /компас/

Аҡҡоштоң бер үҙенә

Өс йөҙ алтмыш биш ҡанат,

Мин торам уны һанап.

Көн дә кәмей бер ҡанат. /календарь/

Тимер ҡоҙоҡ, оҙон ҡойроҡ, бирә бойороҡ. /ручка/

Үҙе уҡый белмәһә лә,

Ғүмер буйы һүҙ яҙа. /ҡәләм, ручка/

Ҡулланған һайын

Ҡыҫҡара бара;

Ҡыҫҡарған һайын

Оҫтара бара. /ҡәләм/

Оҙон, йоҡа, төп-төҙ ул,

Билдәләй ул иң төҙ юл.

Юлдарҙың оҙонлоғон

Беләм һанап һыҙығын. /линейка/

Ишекле, тәҙрәһеҙ

Тап-тар өйҙә йәшәйҙәр.

Әҙерләгәндә дәрес

Сиратлашып эшләйҙәр. /пенал, ручка-ҡәләмдәр/

Торалар бергә бер йортта,

Төрлөһө төрлө төҫтә.

Аҡ ҡығыҙға бер ҡул йөрөтә

Төрлөһөн төрлө эшкә. /төҫлө ҡәләмдәр/

Ун ике битле,

Һыҙыҡ ситле,

Ап-аҡ төҫлө,

Тимер епле. /дәфтәр/

МИН НИМӘ?

Бер үҙемә өс күҙем -

Ҡыҙыл, йәшел һәм һары.

Берәүһен генә асып

Ҡарай аламын бары.

Асһам ҡыҙыл күҙемде,

Була күр һин түҙемле.

Елһәң дә бик буталып,

Әҙерәк тор туҡталып.

Шунан сират - һарыға,

Ҡабаланма барырға.

Ҡараһа йәшел күҙем -

"Юл асыҡ!" тигән һүҙем.

Ғ. Ғәлиәскәрова

КЕШЕ, УНЫҢ ТӘН АҒЗАЛАРЫ ТУРАҺЫНДА ЙОМАҠТАР

Донъяла бер йән бар,

Унан көслө кем бар? /кеше/

Иртән – дүрт аяҡ,

Төш – ике аяҡ,

Кис – өс аяҡ. /кеше/

Тәнем дә ул, йәнем дә ул,

Һикертә лә ул, йүгертә лә ул. /бала/

Көйҙөрә, һөйҙөрә,

Батшаны баш эйҙерә. /бала/

Ике бағана,

Бағана өҫтөндә мискә,

Мискә өҫтөндә шар,

Шар өҫтөндә урман. /кәүҙә/

Үҙе бер, йәбе дүрт,

Һәр йәбендә бишәр ботаҡ. /кәүҙә/

Бәләкәй генә бер һандыҡҡа

Донъялағы бөтә нәмә һыя. /баш/

Шарҙы урман ҡаплаған,

Йылдар үткәс салланған. /баш/

Бер йомғаҡта ете тишек. /баш/

Оло урман, оло урманға етә кесе урман, кесе урманға етә ялтырауыҡ, ялтырауҡҡа етә мышылдауыҡ, мышылдауыҡҡа етә шапылдауыҡ. /сәс, ҡаш, күҙ, танау, ауыҙ/

Оло урман да кесе урман,

Береһен ҡыралар,

Береһен һаҡлап торалар. /сәс һәм ҡаштар/

Йөҙлөк аҫтында йөҙ энә,

Ялт-йолт ябыла,

Йоҙаҡһыҙ бикләнә. /керпектәр/

Ҡыл-ҡыл, ҡыл һарай,

Ҡыл һарайҙың эстәрендә

Ҡыл аттарым уйнаҡлай. /керпектәр/

Тәрән күл - һыуы аҡмай. /күҙ/

Бер яланда ике күл. /күҙҙәр/

Ике туған бер-берһен күрмәһә лә,

Ғүмер буйы бергә ятып, бергә тора. /күҙҙәр/

Ике туған йәнәшә,

Сыға алмай тау аша. /күҙҙәр һәм танау/

Икәү ҡарап тора,

Икәү тыңлап тора,

Берәү һайрап тора. /күҙҙәр, ҡолаҡтар һәм тел/

Бер ағасҡа ике япраҡ. /ҡолаҡтар/

Аръяҡта ла,

Бирьяҡта ла

Ярты аласыҡ. /ҡолаҡтар/

Бер түңгәктә Тарбай,

Һис тә төшә алмай. /танау/

“Тей!”- тиһәң, теймәй,

“Теймә!” - тиһәң тейә. /ирендәр/

Бәләкәй генә ел ҡапҡа

Асыла ла ябыла. /ирендәр/

Бикләнмәгән һандығымда

Утыҙ ике ынйым бар. /тештәр/

Ҡыҙыл кәртә өҫтөнә

Аҡ тауыҡтар ултырған. /тештәр/

Таш аҫтында булһа ла

Бер ҙә тик тормай. /тел/

Һөйәге юҡ, ние юҡ,

Һөйләмәгән һүҙе юҡ. /тел/

Уртаһы уйылған, ике яҡҡа ҡыйылған. /мыйыҡ/

Атайымдың урманы үҫкән,

Осо-башы ергә төшкән. /һаҡал/

Ике яғымда ике ҡарауыл. /яурын, ҡулбаш/

Йыуан ағасҡа йөк аҫтым. /елкә/

Яҫы таҡта, ятып маҡта,

Яғырға ла ярамай,

Ябыуға ла ярамай. /арҡа/

Атайымдың тал сыбығы

Бөгөлә лә һығыла. /бил/

Биш балаға бер исем. /бармаҡ/

Бер таяҡта өс быуын. /бармаҡ/

Бер әсәлә биш бала. /ҡул/

Биш саталы һәнәк

Аҙым һайын кәрәк. /ҡул/

Ике ағай йәнәшә бара

Береһен-береһе уҙыша бара. /аяҡтар/

Береһе алға китеп бара,

Икенсеһе ҡалып бара.

Ҡыуып етә, уҙып китә,

Тегенеһен көтөп ала. /аяҡтар/

Алға сыҡһа ла урыны артта,

Артта ҡалһа ла урыны артта. /үксә/

Бауырһаҡ, сәк-сәк

Һары ҡуйҙар һыуға батты,

Шешенде лә өҫкә ҡалҡты.

Йәйҙем, йәйҙем дә һуҙҙым,

Һуҙҙым, һуҙҙым да өҙҙөм,

Һалдым саҡмағы, йәнен ҡаҡмаға,

Ҡаҡтым да алып ҡаптым.

Йырлай-йырлай үҫәбеҙ

Әсәй менән гөл ултырттыҡ.

1) Әсәй менән гөл ултырттыҡ,

Гөлдәр хуш еҫ тарата.

Уңғаным тип, үҫкәнем тип,

Әсәй мине ярата.

Ҡ-та:Гөлдәр хуш еҫ тарата,

Әсәй мине ярата.

2)Һәр көн һайын һыуҙар һибәм,

Яратам мин гөлөмдө,

Гөлөм кеуек илем матур,

Яратам мин илемде.

Ҡ-та:Яратам мин илемде,

Яратам мин гөлөмдө.

Яратам мин илемде,

Яратам мин әсәйде.

Гармунчы.

1. Гармун уйныйм, гармун уйныйм.

Һаман гармун уйныйм мин.

Остарып җиткәч барсында

Биетергә уйлыйм мин.

Остарып җиткәч барсында

Биетергә уйлыйм мин.

2. Учларыңны шапылдатып

Чәчләреңне сыпыр да.

Тыпыр-тыпыр, тыпыр-тыпыр,

Тыпыр-тыпыр, тыпыр да.

3. Эй, бии итек-читекләр.

Эй, уйныйм мин, уйныйм мин.

Минем кебек шәп гармунчы

Юктыр диеп уйлыйм мин.

Минем кебек шәп гармунчы

Юктыр диеп уйлыйм мин.

Әниемә

1) Бер кыз бала жыр чыгарган,

Багышлап Әнисенә.

Икәу бергэ жырлыйк, диеп,

Өйрәткән энесенә:

“Кояш, кояш, мәңге балкый,

Мәңге нур сибә

Кояш гомере телим мин,

Әнием, сиңа.”

2) жырны чишмәләр ишеткән,

Кошлар отып алганнар.

Сандугачлар һәм тургайлар

Матур көйгә салганнар:

“Кояш, кояш, мәңге балкый,

Мәңге нур сибә.

Кояш гомере телим мин,

Әнием, сиңа.”

3) Кушыл син дә, жырлыйк бергә,

Яңа матур жыр тусын.

Жирдэ Әнилэр кояштай

Озын гомерле булсын:

“Кояш, кояш, мэнге балкый,

Мәңге нур сибә.

Кояш гомере телим мин,

Әнием, сиңа.”

Әтиемнең йолдызы

Эльвира Хәмәтнурова көе

Рәмзия Вәлиуллина сүзләре

Әтиемнең йолдызы мин

Ул миңа шулай дәшә

Тәмле кәнфит, чикләвек,

Уенчык алып кайта.

Бер матур җыр

Бүләк итәм

Әтием җыр ярата:

Ля ля ля…

Кулымнан тотып әтием

Көндә бакчага илтә

Үзенең эше беткәч

Алырга килеп җитә.

Кичен әкият укыйбыз

Әтием белән бергә

Бик яратам әтиемне

Өстеннән төшмим бер дә

«Любизар» йырын

1. Беҙ һуғышҡа ингәндә, бәхилләштек барыбыҙ.

Беҙ һуғыштан сыҡҡанда, алдан сыҡты даныбыҙ.

Любизники любизар; маладис, маладис.

2. Француздар килеп ингән Мәскәү тигән ҡалаға,

Беҙҙең ғәскәр ҡыҫып алғас, сығып ҡасты далаға.

Любизники любизар, маладис, маладис.

3. Мәскәүгә лә керҙек беҙ, Парижды ла күрҙек беҙ,

Француздарҙы еңгәндә, ер емертеп йөрөнөк беҙ.

Любизники любизар, маладис, маладис.

Ҡояшлы ил.          

Ҡояшлы ил – бе22ең ил,

Күге уның гел ая2.

3ыш китер8ә 3ыш бабай,

6ә6әк алып килә я2.

Һауасы ла ере лә,

Салауат күпере лә,

Ям1ыры ла, 3ары ла –

Бе2гә я3ын бары ла.

*анду1аслы урманы,

Ашлы3 тулы 3ыр2ары,

Бөт5н ергә яң1ырай

Бе22ең бәхет йыр2ары.

Егеттәр

Йыйылғандар егеттәр,

Барыһы  һөлөк кеүектәр,

Алдылар ҡулға ҡорал,

Киттеләр яуға улар.

Гармунсы ла бар бында,

Бейеүсе лә бар бында,

Ҡурайсы ла бар бында,

Кем генә юҡ бында…

Эх егеттәр, егеттәр

Барыһы ыласын кеүектәр

Күңелләнеп алайыҡ

Ҡороп китте електәр.

Эх егеттәр, егеттәр

Сая бөркөт кеүектәр

Арысландай һуғыштылар

Батыр беҙҙең егеттәр.

Башҡорт халыҡ йыры

Айҙар ғынайым

Айҙар ғынайым да,
Вайҙар ғынайым.
һары һандуғасҡайым да,
Ҡара ҡарлуғасҡайым.
 
Баҫ, баҫ, өҙә баҫ,
Их, их, ҡара ҡаш!
Йөрәк йелкенеп торһон да,
Ғүмер дәртлерәк уҙһын.

Улай итеп, болай итеп,

Үтә көндә ғүмерҙәр.

Һикереп төшөп бейегәндә

Күтәрелә күңелдәр.

Айҙар ғынайым да,
Вайҙар ғынайым.
һары һандуғасҡайым да,
Ҡара ҡарлуғасҡайым.

Порт-Артур

Порт-Артур тигән таш ҡала

Күп ҡалаға баш ҡала,

Һары диңгеҙ буйҙарында

Ҙур ҡаланан һанала.

Ай-һай Порт-Артур

Була торғайның матур.

Дошмандарҙан уны яҡлап,

Күп ирҙәр башын һала;

Ирҙәр үлә, башын һала,

Бөтмәҫ дандары ҡала.

Порт-Артур тигән ҡалаға

Япондар туп аталар,

Аямай дошман, аямай,

Таш ҡоймаһын ваталар.

Япондар туп аталар,

Порт-Артурҙы ваталар.

Ҡайһы аяҡһыҙ, ҡайһы ҡулһыҙ

Ҡысҡырышып яталар.

Диңгеҙ өҫтө ҡып-ҡыҙыл ҡан,

Эркелеп үлек аға;

Ирҙәр үлә, башын һала,

Бөтмәҫ дандары

Туган телем

1. Балам! -- диеп,туган телдә

Эндәшә миңа әткәм.

Әнием! -- дип, әнкәемә

мин туган телдә әйтәм.

кушымта

Дөньяда иң матур ил

Ул -- минем туган илем.

Дөньяда иң матур тел

Ул -- минем туган телем.

2.Туган тел дә сөйләшеп

Яшим мин Туган илдә

Туган ил дигән сузне дә

Әйтәм мин туган телдә.

Кушымта

3. иң изге хисләремне мин

Туган телдә аңлатам.

Шуңа курә туган телне

Хөрмәтлим мин. яратам.

Әсмәбикә

Әлиләү-генәйем,

бәлиләү генәйем

Әсмәбикә тыпырҙатып

Баҫып килә генәйем.

Иртәлә кил, кистә кил

Тәрәҙәмде сиртә кил.

Сиртеүеңде танырмында

Ҡаршы сығып алырмын.

ӘНИЕМ КОЧАГЫ

МЕҢ МЕҢ ЙОЛДЫЗ МЕҢ МЕҢ КОЯШ ӘНИЕМ КОЧАГЫНДА

КҮПМЕ НУР ҺӘМ ЖЫЛЫЛЫК  БАР ӘНИЕМ КОЧАГЫНДА

ӘНИЕМНЕҢ КОЧАГЫ ИЗГЕЛЕКЛӘР УЧАГЫ

БАЛАМ ДИЕП НАЗЛАП СӨЕП ЯРАТ ЯРАТ СИН ТАГЫ

МЕНЛӘГӘН КАЙГЫ ХӘСРӘТНЕ ЮГАЛТА БЕЛӘ ӘНИ

ИЗГЕ ЯКТЫ ТЕЛӘКЛӘРНЕ КОНГӘ МЕҢ ТАПКЫР ТЕЛИ

ӘНИЕМНЕҢ КОЧАГЫ ИЗГЕЛЕКЛӘР УЧАГЫ

БАЛАМ ДИЕП НАЗЛАП СӨЕП ЯРАТ ЯРАТ СИН ТАГЫ

ӘНИЕМНЕң КОЧАГЫНДА АП- АК ГӨЛЛӘР ҮСКӘННӘР

АК КҮҢЕЛЕ БИЛГЕЛӘРЕ ЧӘЧЛӘРЕНӘ КҮЧКӘННӘР

ӘНИЕМНЕҢ КОЧАГЫ ИЗГЕЛЕКЛӘР УЧАГЫ

БАЛАМ ДИЕП НАЗЛАП СӨЕП ЯРАТ ЯРАТ СИН ТАГЫ

«Ул бик яҡшы йырлаусы»

1. Ул бик яҡшы уҡыусы

Уның уҡыуы яҡшы

Унан үрнәк алығыҙ.

ҡушымта:

Кәриә зәкәриә кумая

Кәри кума, зәкәр кума,

зәкәриә кумая.

2. Ул бик яҡшы йырлаусы

Уның йырлауы яҡшы,

Унан үрнәк алығыҙ.

3. Ул бик яҡшы бейеүсе

Уның бейеүе яҡшы

Унан үрнәк алығыҙ.

4.   Ул бик яҡшы уҡыусы

Яҡшы йырсы ла бейеүсе.

Уның уҡыуы яҡшы

Унан үрнәк алығыҙ.

Уның йырлауы яҡшы

Унан үрнәк алығыҙ.

Уның бейеүе яҡшы

"Дуслар"

1.Дус, дус, дус, мәңгелеккә дус
Күңел түремә дускаем син уз
Күңел түремә дускаем син уз
Зарланасың да, моңланасың да
Булмаган чакта яныңда чын дус
Булмаган чакта яныңда чын дус

Кушымта:

Дуслар кирәк киләм дисәң
Зур корабка дул өстөндә
Дуслар кирәк, дуссыз булмый
Бу дөньяда яшәп бер көндә
Бу дөньяда яшәп бер көндә

2.Дус, дус, дус, мәңгелеккә дус
Һәр вакыт изге кулыңны син суз
Һәр вакыт изге кулыңны син суз
Янган йөрәкне утын басырга
Күңел түремә дускаем син уз
Күңел түремә дускаем син уз

Кушымта:

3.Халкым өчөн язган җырлар
Ил күгендә чәчкәләр ата
Яратамы, яратмыймы
Дуслар булса, барсы ярата
Дуслар булса, барсы ярата

 «(тк9й шик9р, 9нк9й бал».

1.(ткэй (нкэй ике канат

Алар й9р9к туренд9
Сезг9 булган р9хм9т жырым

89р вакыт кунелемд9

Кушымта:
Оу Оу Оу 
Сез минем кояшым
9тк9й шик9р 9нк9й бал
Оу Оу Оу
Ин яраткан сузл9рем
9тк9й шик9р 9нк9й бал

2.Якты булсын имин булсын
Гомерегез козл9ре
Тормышымда якты маяк
9тк9й 9нк9й сузл9ре

3.Куп булса да язмышымда
Янэшемдэ ике яр
Минем дэ ике канатым
Әткэй шикэр Әнкэй бал.

«Любизар»

1. Беҙ һуғышҡа ингәндә, бәхилләштек барыбыҙ.

Беҙ һуғыштан сыҡҡанда, алдан сыҡты даныбыҙ.

Любизники любизар; маладис, маладис.

2. Француздар килеп ингән Мәскәү тигән ҡалаға,

Беҙҙең ғәскәр ҡыҫып алғас, сығып ҡасты далаға.

Любизники любизар, маладис, маладис.

3. Мәскәүгә лә керҙек беҙ, Парижды ла күрҙек беҙ,

Француздарҙы еңгәндә, ер емертеп йөрөнөк беҙ.

Любизники любизар, маладис, маладис.

Әниләр бәйрәме

Кояш көлә, мин елмаям,
8 нче Март буген.
Буген әниләр бәйрәме,
Шуңа куңелем шат минем.

Пр-в: 
Бәйрэм буген, бәйрэм, диеп,
Бар донья көлөп торсын.
Әни бәйрәме икәнне
Әти дә белеп торсын,Әти дә көлеп торсын.

Кайсын юам, кайсын җыям,
Чиста булсын, ак булсын
Әниләрнең күңеледәй
Бөтен нәрсә пакъ булсын.

Әсәй менән гөл ултырттыҡ

1. Әсәй менән гөл ултырттыҡ, 
   Гөлдәр хуш еҫ тарата.
   Уңғаным тип, үҫкәнем тип,
   Әсәй мине ярата.
   Ҡ-та:Гөлдәр хуш еҫ тарата,
   Әсәй мине ярата.

2)Һәр көн һайын һыуҙар һибәм,
Яратам мин гөлөмдө,
Гөлөм кеуек әсәй матур,
Яратам мин әсәйде.
Ҡ-та:Яратам мин әсәйде,
Яратам мин гөлөмдө.

Гармунчы

1)гармун уйным гармун уйным
һаман гармун уйным мин
остарып житкәч барсын да биетергә уйлыйм мин
остарып житкәч барсын да биетергә уйлыйм мин

2)учларымны шыпылдатып 
чәчләремне сыпырып
тыпыр(5раз) тыпырдап
тыпыр(5раз) тыпырдап

3)эй бии итек читекләр
эй уйныйм мин уйныйм мин 
минем кебек шәп гармунчы юктыр диеп уйлыйм мин

Италмас

Италмаслэсь сяськаёссэ

Весь бур киям возьысал.

Та яратон туганъёсме

Весь син азям возьысал.

Ой, италмас, италмас

Яратоно сяськае.

Ой, италмас, италмас

Яратоно туганэ.

Италмаслэсь сяськаёссэ

Адӟытэк но кылиськем.

Шулдыр гужемлэсь ортчемзэ

Шӧдытэк но кылиськем.

Гурезь йылэ тубысал но

Ӟег бусыез адӟысал.

Мусо яратон туганме

Туж мӧзмыкум адӟыса

«Ватан».

1.Родина моя- Реки и поля,

Я люблю тебя, милая земля.

Припев:

Мой Башкортостан- край нет родней,

Светлый уголок  Родины моей.

2.Родина моя- горы и поля,

Расцветай ,как сад, милая земля.

Башкортостан-родина моя

Башкортостан-родина моя
Башкортостан-дивные края
Это леса и тысячи рек
Дорог отчизне здесь каждый человек

Башкортостан Башкортостан  цвети моя республика Башкортостан
Башкортостан Башкортостан  Навеки Россия и Башкортостан

Славлю я батыров родины моей
И стрелой летящей сказочных коней
Золото недр золото середец
Землю эту славят поэт и певец

Гостеприимный край наш родной
Всех приглашает в свой дом большой
Будем с Россией крепко дружить
В мире согласии будем мы жить

Башкортостан-родина моя

Башкортостан-родина моя
Башкортостан-дивные края
Это леса и тысячи рек
Дорог отчизне здесь каждый человек

Башкортостан Башкортостан  цвети моя республика Башкортостан
Башкортостан Башкортостан  Навеки Россия и Башкортостан

Славлю я батыров родины моей
И стрелой летящей сказочных коней
Золото недр золото середец
Землю эту славят поэт и певец

Гостеприимный край наш родной
Всех приглашает в свой дом большой
Будем с Россией крепко дружить
В мире согласии будем мы жить

Туған тел

И туған тел, и матур тел, атам- әсәмдең теле!

Дөнъяла күп нимә белдем һин туған тел арҡылы.

Иң элек был тел менән әсәм бишектә көйләгән,

Ә уннары төннәр буйы атам хикәйәт һөйләгән.

О,язык мой мы навечно неразлучные друзья

С детства стала мне понятна радость и печаль твоя

Кыш бабай.

Агачларга б9сл9р элеп,

С7р9тл9рд9н п9р9з тегеп

Ясап куйган кыш бабай.

Р9семн9ре бигр9к матур,

Сокланып карап туймаслык

Оста ик9н кыш бабай

Өреп китс9 сулар ката,

Елгаларга бозлар ята

Тылсымлыда кыш бабай,

ку9тле ж9 кыш бабай ,

оста ик9н кыш бабай.

Ҡыш бабай.

Р.Ура3сина 87229ре

Әлфия Зиннурова к5й5.

Ҡыш бабай2ы4 а3 туны,

Бигр9к матур, в9т шуны.

Тунын кей9 л9 бейей,

Матур ба6а 9йт шуны.

Эй, 3ыш бабай,3ыш бабай,

Матур бейей шу3 бабай.

Я2 киле7 мен9н 3а6а,

Э2л9894 д9 , ю3, малай.

«Ватан» В.Гершовой.

1.Родина моя-

Реки и поля,

Я люблю тебя,

Милая земля.

Припев:

Мой Башкортостан-

Край нет родней,

Светлый уголок

Родины моей.

2.Родина моя-

Горы и поля,

Расцветай ,как сад,

Милая земля.

 «Ул бик я3шы йырлаусы»

1. Ул бик я3шы у3ыусы

Уны4 у3ыуы я3шы

Унан 7рн9к алы1ы2.

3ушымта:

К9ри9 З9к9ри9 кумая

К9ри кума, З9к9р кума, З9к9ри9 кумая.

2. Ул бик я3шы йырлаусы

Уны4 йырлауы я3шы,

Унан 7рн9к алы1ы2.

3. Ул бик я3шы бейе7се

Уны4 бейе7е я3шы

Унан 7рн9к алы1ы2.

4.   Ул бик я3шы у3ыусы

Я3шы йырсы ла бейе7се.

Уны4 у3ыуы я3шы

Унан 7рн9к алы1ы2.

Уны4 йырлауы я3шы

Унан 7рн9к алы1ы2.

Уны4 бейе7е я3шы

Унан 7рн9к алы1ы2.