Методические разработки по осетинскому языку и литературе

Урок- балц ирон œвзагœй   5-œм къласы.

Темœ: «Балц лексикœйы бœстœмœ». Лексикœйœ рацыд œрмœг сфœлхат кœнын.

Урочы нысан: 1.Лексикœйœ рацыд œрмœг сфœлхат кœнын.

                         2.Фœхъœздыгдœр кœнын скъоладзауты дзырдуат.

                         3. Разæнгард сæ кæнын мадæлон æвзаг ахуыр кæнынмæ.

Урочы хуыз: урок-балц

Урочы эпиграф

Ирон œвзаг ,

Œз дœ ныфсœй дœн хъаруджын,

Ды мœ хотыхты цыргъдœр.

Ахъардтай дзырдгай мœ туджы,

Мады ’хсырау дœ сыгъдœг!

 Пухаты Алыкси

Урочы цыд

I.Организацион хай

-Уœ бон хорз,сывœллœттœ!

-Абон нœм нœм œрбацыд  уазджытœ œмœ уыдонœн дœр салам раттœм

-Ныр та кœрœдзимœ  бахудœм œмœ райдайœм нœ урок!!!

1.Ахуыргœнœджы раныхас        

         Ӕвæдза, дуне дзаг у алы диссæгтæй. Ӕмæ уыцы диссæгты ‘хсæн мах нæ хъус нал дарæм æппæты стырдæр диссагмæ – не ‘взагмæ. Адæмы æвзаг у, æмбал кæмæн нæй, ахæм царциаты диссаг.   Нœ фыдœлтœ нын ныууагътой хъœздыг œмœ рœсугъд œвзаг. Мах дзы абон стœм сœрыстыр œмœ буц .Зœгъут –ма, сывœллœттœ,

  -  Цœмœй хъœздыг у не ’взаг? (дзырдтœй)

  -Раст зœгъут, не взаг у хъœздыг дзырдтœй.

  Ахуыргœнœг.

Абон скъоламœ куы œрбацœйцыдтœн,уœд мœ размœ фœцис постхœссœг. Уый мœм радта фыстœг. Фыстœг œрвыст у сымах къласмœ.

-Фœнды уœ базонын , кœмœй у œмœ дзы цы фыст ис, уый?

             (Сывœллœттœй иу рацœуы œмœ байгом кœны фыстœг,кœсы йœ хъœрœй)

Уœ бон хорз, мœ зынаргъ хœлœрттœ!

Зœрдиагœй уœ хонын нœ абоны хъазт «Зондабитœм».

Тынг œхсызгон мын уыдзœн  уœ фенд.

Нœ хъазты кœрон та уœм œнхъœлмœ кœсдзœн сюрприз.

Зондаби

-Фœнды уœ балцы ацœуын?

-Кœдœм ацœудзыстœм ,уый та базондзыстœм дзырдбыды цы œмбœхст дзырд ис, уый куы базонœм , уœд .  

                                             Фœрстытœ дзырдбыдœн.

1. Ныхасы хœйттœ цы œвзаджы хай ахуыр кœны, уый хуыйны….

2.Иумœйаг темœ œмœ грамматикон œгъдауœй баст хъуыдыйœдты къорд хуыйны…

3. Мыртœн сœ равзœрд, сœ классификации œмœ сœ ивддзинœдтœ цы ныхасы хай ахуыр кœны, уый хуыйны…

4.Сœ нысаниуджытœ œмхуызон кœнœ œнгœс кœмœн вœййынц,уыцы дзырдтœ хуыйнынц…

5.Сœ нысаниуджытœ ныхмœвœрд цы дзырдтœн вœййынц, уыдон хуыйнынц …

6.Дзырдтœн вœййы ахœсгœ нысаниуœг œмœ ….нысаниуœг.

7.Œмхуызон чи фœхъуысы, фœлœ алыхуызон нысаниуджытœ кœмœн вœййы, ахœм дзырдтœ хуыйнынц…

- Цавœр дзырд œмбœхст уыдис нœ дзырдбыды?

-Раст!Лексикœ.

-Цы хонœм лексикœ?

-Уœдœ цавœр бœстœмœ араст уыдзыстœм мах нœ абоны урочы ?

-Раст зœгъут, лексикœйы бœстœмœ. Уœдœ нœм автобус œнхъœлмœ кœсы.   Кœй фœнды , уый бахизœд œмœ райдайœм нœ балц. Цœмœй нœ ма ферох уа кœд ацыдыстœм балцы, уый тыххœй та рœвдз байгом кодтам нœ тетрœдтœ œмœ абоны нымœц ныффыстам.

                      Райдыдта нœ балц.

           Фыццаг  œрлœууœн (остановка) хуыйны «Синонимты быдыр».

1.Хœс :Лœвœрд дзырдтœн  сœ синонимтœ зœгъут (дзургœйœ)

рœсугъд-аив,зœрдœмœдзœугœ.

мœллœг-къœсхуыр

гыццыл-чысыл

стыр-егъау, дынджыр,бœрзонд

хъœздыг-бонджын, исджын

тыхджын-хъаруджын,фидар

худын-кœл-кœл кœнын, пœррœстытœ кœнын

скъоладзау-ахуырдзау

2.Хœс : Фразеологон  дзырдбœстытœ баивын синонимтœй.Ныффыссын хъœуы œрмœстдœр синонимтœ.(фысгœйœ)

Куыдз œмœ гœдыйы цард кœнынц

Йœ цœстытœ ныуурс сты.

Мœ зœрдœйы ныххаудта.

Йœ къухтœ хъилœй дары

Хуртœ œмœ дзы мœйтœ кœсы

Мœ зœрдыл œй дарын

Хатдзœг: -Цы хонœм уœдœ синонимтœ?

-Цœмœ нœ хъœуынц œвзаджы мидœг? цæмæй уыцы иу дзырд алыхуызон дзырдтæй зæгъœм.

                  Нœ дыккаг œрлœууœн хуыйны «Омонимты цад»

1.Хœс :Бирœстъœлфыты бœсты  зœгъут цухгонд омонимтœ. Цœмœй уын œнцондœр уа, уый тыххœй та уын бацœттœ кодтон œххуысœн нывтœ.

1.Тоны мад йœ пакъуы хъазœн,

Райста саби дœр йœ  ….

2.Кœд къœрмœг тъыст ис йœ хъусы,

Гъе уœддœр йœ ныхас  …

3.Уыгœрдœны федтон ахстон,

уым уœрццы лœппынтœ …

4.Сœрвœты дын хœрœг хизы,

Зонд йœ сœрмœ ’ппын нœ …

Хатдзœг: - Цы хонœм омонимтœ?

-Цœмœн нœ хъœуынц уыдон та? раст сæ куы нæ пайда кæнай, уæд æфсæрмыйы  аныгъуылдзынæ.

Аулœфт

Галиу къух – рахиз къух

Галиу къах – рахиз къах

Ӕз уæлæмæ – мах дæлæмæ

Ӕз фæстæмæ – мах та размæ

Рахизырдæм – галиуырдæм

Цæй æрбадæм – ныр та сыстæм

Цæст æрæхгæн – байгом æй кæн

Цæсгом амбæхс – равдис-ма йæ

Ӕз мæсты дæн – мах та хъæлдзæг!

  «Базон-базон,уый та циу?»

Базон-базон,уый та циу?

Нœу цœргœс ,бœлон,йе цъиу.

Фœлœ уый тœхы бœрзœндты,

Хœхтœн,быдыртœн сœ сœрты.    

2.Ленк кœны бœрзонд цъœх арвыл,

Ирд цœстœй фœлгœсы дардыл:

Мидбыл худы уый œрмœст,

У йœ цинœй дуне фсœст,

Фœлœ йœм нœ лœууы цœст.

3.Тулы-тулы,фœлœ никœдœм хœццœ кœны

4.Уырызмœгыл фондзыссœдз  хœдоны    

         Нœ œртыккаг œрлœууœн хуыйны  «Антонимты хъœд»

1.Хœс :Нывтœм гœсгœ  ныффыссут антонимтœ. Кœрœдзимœ раттын тетрœдтœ œмœ сбœлвырд кœнын куыстытœ.

2.Хœс :Œмбисœндтœ ахœццœ кœнут дарддœр. Бамбарын кœнут œмбисœндты нысаниуœг. Зœгъут антонимтœ.

Хорз ма ракœн œмœ….

Хорзœн бын ма скœн…

Уœззау хъуыддаг…

Абон бакœнœн кœй ис,уый…

Куыстœн йœ сœр сындз,йœ…

Размœ куы лидзай, уœд…

3. Хœс .Тексты ставддœрœй фыст дзырдтœ баивын антонимтœй.Текст ногœй рацаразын.Раттын сœргонд фыццаг вариантœн дœр œмœ дыккаг вариантœн дœр.

       Ралœууыд уалдзœг. Бонтœ фœхъармдœр сты. Хур кœсы œмœ тавы.

Мœргътœ œртахтысты хъарм бœстœйœ. Кœрдœг фœцъœх.

Бœлœстœ цъœх адардтой. Адœм сœ уалдзыгон куыстытœ кœнынмœ бавнœлдтой.

 Хатдзœг :

-Цы хонœм антонимтœ? 

-Цœмœ нœ хъœуынц œвзаджы? (уыдоны фæрцы нæ бон у алыхуызон ныхмæвæрд æнкъарæнтæ œмœ архœйдтытœ  равдисынœн.)

Ахуыргœнœг.

œрбахœццœ стœм нœ балцы кœронмœ.Зондаби нын куыд загъта,афтœмœй нœм œцœгœй дœр œнхъœлмœ кœсы цавœрдœр œхсызгондзинад.Байгом –ма кœнœм уœдœ рœвдздœр уœдœ къоп œмœ йœ фенœм.

Криптограммœ

Хœс:Нымœцтœ баивын дамгъœтœй œмœ базонын,цы фыст ис фыстœджы

Дзуапп « Œрхъуыдыдзинад стыр хъуыддаг у»

-Сывœллœттœ, нœ абоны урочы сымах œрхъуыдыдзинад,сœрœндзинад œмœ хорз зонындзинœдтœ кœй равдыстат, уый тыххœй уын Зондаби бацœттœ кодта майдантœ!!!Уœ хорзœхœй, рауайут,œмœ уын сœ œз раттон.

  Лексикæйœ пайда кæнын хъуамæ алы адæймаг дæр зона…  Уымæн æмæ дзырд тыхджын у.  Алы дзырдæй дæр хъæуы пайда кæнын тынг арæхстджынæй  . Дзырдæн йæ бон бирæ у: бафхæрын, . зæрдæ фæриссын кæнын, . ныфс бауадзын,  зæрдæ бахъæлдзæг кæнын.  Ӕмæ уæздан, фендджын адæймаджы ныхасы кæддæриддæр хъуамæ разына ахæм дзырдтæ.

Иу  рагон мысираг паддзах йæ фырты афтæ ахуыр кодта: «Будь искусным в речах – слово сильнее, чем оружие».

 9. Хœс. Саразын синквейн дзырд  «Лексикœ»имœ.  

1.Лексикœ.

2.Хъœздыг,рœсугъд

3.Ахуыр кœнын,уарзын,зонын.

4.Лексикœ-œвзаджы œппœт дзырдтœ.

5.Зонындзинœдтœ.

III.Рефлекси. Хатдзœгтœ.

 - Ныр та сымах зæгъут уæ хъуыдытæ нæ абоны балцы тыххæй. Табуафси.

-Мœ зœрдœмœ фœцыд…

-Œз базыдтон…

-Фœнды ма мœ ноджыдœр базонын…

-Œппындœр мœ зœрдœмœ нœ фœцыд…

-Бафœлладтœн…

IV.Хœдзармœ куыст.

 Ныр та хæдзармæ куы æрбацæуат, уæд уæ зæрдыл нæ балц æрлæууын кæнут, æмæ уæ мысинæгтæ цыбырæй  сочинени-миниатюрœйы хуызы ныффыссут

«Мœ балц лексикœйы бœстœмœ»

Дзœуджыхъœу,2017

Грамматикон темӕ: Мивдисӕгœй рацыд œрмœг сфœлхат кœнын. 

Ныхасы темӕ:  «О ,мæ ахсджиаг,о,ме ´взаг,

                            О, мæ фыдæлты хъæлæс!»

Урочы нысантœ:

1.Мивдисӕгӕй 5-œм къласы цы  ӕрмӕг рацыдысты,уый сфӕлхат кӕнын œмœ бафидар кœнын

2.Фœхъœздыгдœр кœнын скъоладзауты дзырдуат,ныхасы рӕзтыл бакусын.

3. Скъоладзауты  зӕрдӕты гуырын кӕнын уарзондзинад мадœлон œвзагмœ .

         Урочы цыд

I.Организацион хай.

-Уœ бон хорз , сывœллœттœ!

-Œгас цу!

-Абон нœм ис уазджытœ œмœ уыдонœн дœр салам раттœм.

Урочы эпиграф

 «Куыд хъœздыг у ирон œвзаджы суадон,

Нœ байсысдзœн œнусмœ дœр йœ цад!»

II.Ног œрмœг

1.Ахуыргœнœджы раныхас.

-Сывœллœттœ, абон скъоламœ хъœлдзœгœй œрбацыдыстут? Уœдœ кœрœдзимœ бахудут œмœ райдœйам нœ куыст.

Мœн уырны, абон мах кœй равдисдзыстœм нœ зонындзинœдтœ,нœ арœхстдзинад œмœ фœлтœрддзинад

Байгом кœнут уœ тетрœдтœ œмœ ныффыссут абоны нымœц.

2.Мотивацион уавœр.

Дуар чидœр œрбахоста, ахуыргœнœгмœ радтой фыстœг.

 Сывӕллӕттӕ, уœдœ куыд бамбœрстат, афтœмœй нœм абон уыдзœн œнахуыр урок. Цавœр уый та базондзыстœм ,фыстœг куы бакœсœм, уœд.

Сывœллœттœ кœсынц фыстœг.

Уœ бон хорз,

нœ зынаргъ хœлœрттœ!

Тынг нœ хъœуы уе ’ххуыс. Морфологийы паддзахадœй фесœфт Ныхасы хай.

Уœ хорзœхœй, ссарут œй œмœ йын фœстœмœ фœндаг бацамонут!

Мах œм тынг œнхъœлмœ кœсœм!

  Ныхасы хœйттœ

 -Куыд зœгъут, сывœллœттœ, баххуыс кœнœм Ныхасы хœйттœн?

-  Цавœр ныхасы хай хъуамœ ссарœм,уый та базондзыстœм нœ фыццаг хœслœвœрд куы сœххœст кœнœм, уœд.

Хъазт «Уœлдай дзырд»

1.Уалдзœг,œмбисонд, цœуын, адœм

2.Рœсугъд,уарзын,хъœлдзœг,бœрзонд.

3.Мœхœдœг, мœнимœ,кœрœдзи, цœрын.

4.Зонын, фараст, иуœндœс,мин.

Хœс: ссарын  уœлдай  дзырдтœ , рафыссын сœ тетрœдтœм,бамбарын кœнын дзуапп

-Цы хонœм номдар?

-Цы хонœм миногон?

-Цы хонœм нымœцон?

Хатдзœг: Цы дзырдтœ рафыстам, уыдон сты мивдисджытœ.Иууылдœр œвдисынц ми, архайд, домынц иу фарст Цы ми кœнын?

Ахуыргœнœг: ныффысут уœ тетрœдты нœ урочы темœ «Мивдисœг»

Хœс : равзарын дзырд дзырды хœйттœм гœсгœ

мивдисœг

-Бацамондзыстœм мивдисœгœн фœндаг Морфологийы паддзахадмœ? Уœдœ райдайœм нœ балц. Фœлœ нœ фœндаг бынтон œнцон нœ уыдзœн,уыдзœнис дзы цœлхдуртœ.Уыдон куы иуварс кœнœм иууылдœр,œрмœстдœр уœд бахœццœ уыдзыстœм бынатмœ.

Фыццаг цœлхдур    «Зонындзинœдты суадон»

Хœс: Нывтœм гœсгœ ныффыссын мивдисджытœ. Семœ œрхъуыды кœнын дзырдбœстытœ.Бацамонын сœйраг œмœ дœлбар дзырд

Фыссын                     гœппытœ кœнын

кœсын                        хœринаг кœнын

тœхын                        ахуыр кœнын

хъазын                        иту œвœрын

Хатдзœг: Цавœр вœййынц мивдисджытœ сœ арœзтмœ гœсгœ?Цы хонœм хуымœтœг œмœ вазыгджын мивдисджытœ?

Хœс:   Лœвœрд мивдисджытœ бафыссын хъœугœ цœджындзты

Кусын, зарыдтœн,œмбардзынœн, уарздзынœн,œппарын,œфтаудзынœн,мœрзын,

кафыдтœн, хъœр кодтон,лœууын,œфснайдтон,хъусдзынœн.

Хатдзœг:

-Цал афоны ис мивдисœгœн? Куыд аразœм ивгъуыд афоны мивдисджытœ?

Куыд аразœм суинаг афоны мивдисджытœ?

Дыккаг цœлхдур  «Зонындзинœдты чырын»

Хœс:Дзырдтœй саразын хъуыдыйад Зœгъын, цы дзы рауад.Хъуыдыйады мидœг ссарын мивдисœг,бацамонын ын йœ цœсгом œмœ нымœц.

1.  Рœзы, куыстœй ,зонд,ахуырœй.
2. Йœ фындз, зœрондœн, бафœрс,œмœ, асœрф, йœ, зондœй.
3. Хуыцаумœ, фœндаг, зонд, арынц,œмœ,œрхъуыды.

1.Зонд куыстœй,ахуырœй рœзы.

2.Зœрондœн йœ фындз асœрф œмœ йœ зондœй бафœрс.

3.Зонд œмœ œрхъуыды Хуыцаумœ арынц фœндаг.

Хœс: Аифтындзœг кœнын дзургœйœ мивдисджытœ.Саразын семœ хъуыдыйœдтœ.

Ахуыр кœнын,куыстам ,фœллад уадздзынœн.

Хатдзœг:

-Цал нымœцы œмœ цœсгомы ис мивдисœгœн?

Ахуыргœнœг

-Сывœллœттœ,ныр та иугыццыл баулœфдзыстœм. Физминуткœ.Фœлœ абон нœ физминуткœ хуымœтœджы нœ уыдзœн. Къулбадœг ус уын бацœттœ кодта цалдœр хœслœвœрды.Уый фœнды сбœрœг кœнын,куыд кусут сымах къордты, уый.

Хъазт «Ма бахау къœппœджы»

Дзурын, хъусын, œфснайын, бœллын, худын, дœттын, кœсын, фыссын.

Хœс. Лœвœрд хъуыдыйœдтœй саразын текст.Нывтœ баивын дзырдтœй.Бацамонын мивдисджытœ. Раттын текстœн сœргонд.

Нарты фœткъуы

      Нартœн сœ  цœхœрадон уыдис бœрзонд œхгœд-маргъ œрбатœхœн дœр œм нœ уыд. Задис дзы иу фœткъуы бœлас. Бœласыл зади иунœг фœткъуы.Фœткъуы зынгау  œрттывдтытœ калдта. Бон-изœрмœ- иу арœгъœд ис, œхсœв та- иу œй цыдœр адавта. Œмœ йœ хъœхъхъœдтой радгай Нарт.

1.Задис дзы иу    

2. Нартœн сœ  цœхœрадон уыдис бœрзонд œхгœд-маргъ œрбатœхœн дœр œм нœ уыд.

3.Бœласыл зади иунœг 

4.Бон-изœрмœ- иу арœгъœд ис,œхсœв та- иу œй цыдœр адавта. Œмœ йœ хъœхъхъœдтой радгай Нарт.

5.Фœткъуы зынгау œрттывдтытœ калдта.

Œртыккаг цœлхдур  «Зонындзинœдты бœлас»

-Сывœллœттœ, уœ зœрдœмœ цœуы нœ бœлас? Сымахмœ гœсгœ , цы хъуаг у?

Уœдœ цœмœй нœ бœласыл фœткъуытœ фœзына,уый тыххœй уын œз дœтдзынœн фœрстытœ,сымах та мын раст дзуапп куы радат, уын уын œз уыдзœн бар нœ бœласыл фœткъуы œрцауындзын.

1.Œвзаджы цавœр хай ахуыр кœны ныхасы хœйттœ

Морфологи

2.Цал ныхасы хайы ис ирон œвзаджы?

11

3.Цал къордыл дих кœнынц ныхасы хœйттœ?

2

4. Мивдисӕг у …

5. Сӕ арӕзтмӕ гӕсгӕ мивдисджытӕ дих кӕнынц :

  дыууӕ къордыл

6. Мивдисӕгӕн ис        ?  афоны:

7.Мивдисœгœн ис    ?  нымœцы

8. Мивдисœгœн ис  ? цœсгомы

9.Мивдисджыты ивынад цӕсгӕмттӕ ӕмӕ нымӕцтӕм гӕсгӕ хуыйны:

ифтындзӕг

10.Хъуыдыйады  уœнгтœм гœсгœ  мивдисœг вœййы

зœгъинаг.

 Рефлекси.  Урочы хатдзӕгтӕ.

Нӕ урочы кӕронбӕттӕн мӕ фӕнды, цӕмӕй нӕ куыстӕн аргъ скӕнӕм.

Бацархайӕм саразын Синквейн

Синквейн — у сфӕлдыстадон куыст , кӕцыйӕн ис ӕмдзӕвгӕйы формӕ, арӕзт у 5 ӕнӕрифмӕйы рӕнхъӕй. Синквейн – хуымӕтӕг ӕмдзӕвгӕ нӕу, фӕлӕ фыст у ахӕм домӕнтӕм гӕсгӕ:

1.Фыццаг рæнхъы фыссæм синквейны темæ.

2 . Дыккаг рæнхъы характеристикæ дæттæм темæйæн дыууæ миногонæй.

3. Æртыккаг рæнхъы фыссæм æртæ мивдисæджы, темæмæ гæсгæ архайд куыд æвдисой, ахæмтæ .

4. Цыппæрæмы фыссæм цыбыр хъуыдыйад , авторы ( дæ ) ахаст темæмæ , кæнæ темæйы сæйраг хъуыды чи æвдисы.

5. Фæндзæм рæнхъы фыссæм иу дзырд , темæйы хъуыдыимæ æнгом баст , кæнæ темæйы синоним ( арæхдæр загъд вæййы номдарæй .

1.Мивдисӕг.

2.Вазыгджын.Хуымӕтӕг.(Æххӕст.Æнӕххӕст.Цӕугӕ.Æдзӕугӕ.)

3.Архайд ӕвдисы, дзуапп дӕтты, ӕххӕст кӕны.

4.Мивдисӕг у сӕрмагонд ныхасы хай.

5.Архайд.

Хатдзӕгтӕ

Хъуыды кӕронмӕ ахӕццӕ кӕнут:

Урок мæ зæрдæмæ фæцыд, уымæн æмæ…

Æз урочы базыдтон…

Урокæй мæхицæн райстон…

Урок мæм фæкаст цымыдисаг…

Æз ахъуыды кодтон…

Мӕн урочы фӕстӕ фӕндид…

Эпиграфмӕ аздӕхӕм.

 Урочы кœрон мœ фœнды раздœхын  нœ эпиграфмœ.

«Куыд хъœздыг у ирон œвзаджы суадон,

Нœ байсысдзœн œнусмœ дœр йœ цад!»

     Ирон œвзаг…Ирон дзырд… курын дœ,œмœ макуы бамыр у ацы зœххы цъарыл!Курын дœ,œмœ макуы фесœф!Сывœллœттœ,уарзут уœ мадœлон œвзаг, цœсты гагуыйау œй хъахъхъœнут œй!!! Œмœ œрмœст уœд уыдзыстœм тыхджын, фидар œмœ œнгом.

Бœрœггœнœнтœ сœвœрын

Иттœг хорз бакуыстат. Уе ’ппœтœн дœр œвœрын фондзтœ.

Хœдзармœ куыст

Рафыссын œмбисœндтœ œвзаджы тыххœй.

Темæ: Нымæцон (Фæлхат кæнын).

Hысaн: Сфæлхат кæнын рацыд æрмæг нымæцонæй. Бакусын скъолдзауты ныхасы рæзтыл.

Урочы хъомыладон хæс : «Фыдыбæстæйы сæрвæлтау нывонд кæнын мæ цард». Базонгæ кæнын скъоладзауты  не ’мбæстаг Александр Стыцинæимæ.

 Урочы эпиграф

Иу зонд - хорз, дыууæ – хуыздæр,

иу тых - тыхджын, дыууæ – тыхджындæр.

Брытъиаты Елбыздыхъо.

Урочы цыд.

1. Организацион хай 

 -Уæ бон хорз,сывæллæттæ!

-Сбадут.

-Кæрæдзимæ бахудæм æмæ райдайæм кусын!

1.Ахуыргœнœг

Хæс: Фæйнæгыл уын бацæттæ кодтон цыбыр дзырдбыд. Уæ хæс у – нымæцонтæ баивын дамгъæтæй æмæ базонын, цавæр дзырдтæ æмбæхст сты, уый. Афтœмœй сбœлвырд кœндзыстœм нœ урочы темœ.                                              Дзырдбыд

                                Б

               Р               Ǽ

            Ǽ               Р

                                   Н Ы М Ǽ Ц О Н        

                   Хъ    У      О

                    О      Р      Н

                                         Д И Х О Н      О

                                                                                            Н

Б-1

Ǽ-2

Р-3

Н-4

Ы-5                                                                            1

М-6                                                  3                        2

Ц-7                                                   2                        3

О-8                                                   4    5    6      2    7  8  4

Хъ-9                                                 9         10           8

У-10                       11   12   13  8    4          3            4

Д-11                                                             8

И-12                                                             4

Х-13

- Чи зœгъдзœн,цавœр ныхасы хайыл дзурдзыстœм нœ абоны урочы?

      -Цы хонæм нымæцон? (Предметты нымæц кæнæ предметты рæнхъæвæрд цы ныхасы хай  æвдисы, уый хуыйны нымæцон).

     -Сæ нысаниуæгмæ гæсгæ цавæртæ вæййынц нымæцонтæ?

(Сæ нысаниуæгмæ гæсгæ вæййынц цыппар хуызы:

 бæрцон нымæцонтæ: æртæ, дæс, мин;

 рæнхъон нымæцонтæ: фæндзæм, дæсæм;

 дихон нымæцонтæ: фæндзгай, дæсгай, сæдæгай;

  мурон нымæцонтæ: фондз, дæсæм хайы (5/10); иу æхсæзæм хайы 1/6)).

                          Байгом кœнут уœ тетрœдтœ œмœ ныффыссут абоны нымœц.

II .Рахизын урочы эпигрæфмæ.

Абон нæ урочы эпигрæф у ахæм:  

Иу зонд - хорз, дыууæ – хуыздæр,

иу тых - тыхджын, дыууæ – тыхджындæр.

Брытъиаты Елбыздыхъо.

- Куыд æмбарут  ацы ныхæстæ ? (Ома адæмæн æнгомдæр лæууын хъæуы кæрæдзимæ, зын сахат уа, хъæлдзæгдзинад уа, хъуамæ адæм кæрæдзийæн æххуыс кæной).

-Цавœр нымœцонтœй спайда кодта фыссœг?Бахахх сын кœнут сœ быны.

-Ахъуыды –ма кæнут æмæ зæгъут ,цавæр æмбисонд –ма ис æрхæссæн ацы эпиграфмæ?          

          Иу скъоладзау дзуры æмбисонд найзусть.

«Кæсаг,хæфс æмæ цъиусур»

Кæсаг ,хæфс æмæ цъиусур

Денджызæй ластой иу дур;

Сæ фæнд иумæ нæ цыдис!

Кæсаг донмæ хæцыдис,

Хæфс æй ласта суры ’рдæм,

Цъиусур та хуры ’рдæм.

Абон дæр ма уыцы дур

Денджызы ис ,уæ мæ хур.

Гæдиаты Секъа 

-Цы ис иумæйагæй нæ эпиграф æмæ ацы æмбисондмæ?

(Адæм хæларæй куы цæрой,уæд уыдзæн хуыздæр,знаг дæр нæм нæ уанддзæн,уыдзыстæм тыхджындæр æмæ ныфсджындæр).

2.Хæс : Хæс: Уæлдай цæджындз ссарут. Цæмæн у уæлдай?  Рафыссут нымæцонтæ.

-Зœгъут-ма,нымœцонтœ  сœ нысаниуœгмœ гœсгœ цавœр хуызмæ  ахæсгæ сты?  

3.Хœс. Лæвæрд нымæцонтæ ныффыссын тетрæдты, саразын сæ хъæугæ хуыз .  

1.бæрцон  2. рæнхъон  3.дихон  4.мурон

1                   2             6            1.5

15                 4              1000      5.8

100                70             12          16.7

-Цæй руаджы аразæм рæнхъон нымæцонтæ? (кæрон –æм-ы руаджы)

-цæй руаджы аразæм дихон нымœцонтœ? (фæсæфтуан –гай-ы руаджы)

-Сæ арæзтмæ гæсгæ та цавæртæ вæййынц нымœцонтœ?(хуымæтæг-иу дзырдæй арæзт, кæнæ вазыгджынтæ-дыууæ кæнæ цалдæр дзырдтæй арæзт)

4.Хæс:  Дзургœйœ бахынцын арифметикон дæнцæгтæ.

74+16=                  58-18=                   100-50=                  1000-500=

19+15=                 81+19=                   320+45=                  1995+5=

5.Хæс: Хауæнты формæтæм гæсгæ раст сæвæрын нымæцон æмæ йæ афтæмæй рафыссын

Н.х.  фынддæсыл

Г.х.    фынддæс

Д.х.    фынддæсимæ

А.х.   фынддæсы

И.х.   фынддæсау

Æ.х.  фынддæсмæ

Ц.х.  фынддæсæй

Х.х.  фынддæсæн

-Куыд тасындзœг кœны нымœцон œнœ номдарœй?

III. Хæдзармæ куыст сбæрæг кæнын.

-Хæдзармæ куыст уын лæвæрд уыди бацæттæ кæнын цыбыр хъусынгæнинаг уæхи æмæ уæ бинонты тыххæй. Уæ куысты хъуамæ спайда кодтаиккат нымæцонтæй æмæ бацæттæ кодтаиккат презентацита. Табуафси , байхъусæм уæм.

 6 .    Карточкæтимæ куыст

Хæс: Ратœлмац кœнын хъуыдыйœдтœ ирон œвзагмœ,нымœцонтœ ныффыссын дзырдтœй  .

 7.  Дзырдуатон куыст:

Издавалась-мыхуыры цыд

Присвоить-ном раттын

Основан-бындурæвæрд æрцыд

Приказ-бардзырд

Борец-хъæбысæйхæцæг

Ледник-цъити

Перепись-сфыст

1.Владикавказ основан в 1784 году по приказу Екатерины.

2.18 сентября 2007 года Владикавказу присвоено звание «Город воинской славы»

3.15 мая 1899 года во Владикавказе вышла в свет книга Коста Хетагурова «Ирон фæндыр».

4.Река Терек берет свое начало из ледника горы Зилга-хох на высоте 2 713 м.над уровнем моря.

5.В 1906 году 2 раза в неделю издавалась первая газета на осетинском языке «Ирон газет»,в 500 экземплярах.

6.Коста Хетагуров родился 15 октября 1859 года.

7. В 1941 г. с  Осетии   было отправлено на Великую Отечественную войну 40186 человек, а в целом за 1941—1945 гг.— 89934 гражданина республики. Из них более 45500 человек не вернулись с полей сражений.

8. Современная осетинская письменность была создана на основе кириллицы в 1844 г.  осетиноведом  Андреасом Шёгреном.

9. Согласно переписи 2002 года, осетинским языком в России владеют 9388 русских, 1866 армян, 1107 кабардинцев и 737 ингушей.

10.10 ноября 1935 г.во Владикавказе открылся первый осетинский театр.

11.Кануков Бола был известным борцом,его вес  был 220 кг.,а рост 228 см.

Ахуыргœнœг

-Куыд бамбæрстат,афтæмæй нæ карточкœты цы æрмæгæй спайда кодтон,уый баст у нæ Райгуырæн бæстæимæ.Уый  хуымæтæджы  афтæ нæ бакодтон.Мæн фæнды,цæмæй сымах ноджы фылдæр зонат нæ Ирыстоны тыххæй,уарзат æй æмæ йын аргъ кæнат,цæттæ уат кæддæриддæр йæ сæрвæлтау тох кæнынмæ. Ахæм адæймаг уыд Александр Стыцинæ дæр.Уый бахъуаджы сахат нæ бавгъау кодта йæ цард , худинаг йæ сæрмæ не ’рхаста, афтæмæй хъæбатырæй фæмард.

8. Текстыл куыст

Стыцина  Александр Михайлович-начальник  разведки 58-ой армии Северо - кавказского военного округа, полковник. Александр родился 23 декабря 1950 года в г. Владикавказе. В 1968  году окончил среднюю школу №18.С декабря 1994года-участник первой чеченской войны. В январе 1995 г. полковник А. М. Стыцина был ранен смертельно. В 2012 г. на здании школы установлена мемориальная доска в его честь.

    Æвзаджы  темæ:       Мивдисæгæй рацыд æрмæг сфæлхат кæнын.

     Ныхасы темæ :          Уæздан лæгæн йæ уæлдæр цин-Ӕфсарм

     Урочы нысантæ:   1.Ахуыргæнинæгтæ мивдисæгæй цы зонындзинæдтæ райстой,уыдон зæрдыл æрлæууын кæнын,æмæ сæ ныффидар кæнын фæлтæрæнты руаджы.

                    2.Сывæллæтты ахуыр кæнын æгъдау æмæ æфсармыл.

                                     3.Ныхасы рæзтыл бакусын.

Урочы цыд

І.Организацион хай.

Урочы эпиграф

Ирон æфсарм!

Кæд къорд хатты дæуыл

Æз сусæг -æргом рацыдтæн мæнгардæй,

Кæд мисхал дæр нæ бафтыдтон дæ фарныл,

Уæддæр дæуыл ,дæуыл  лæууы мæ уд!

                    Ходы Камал

Дзырдуат:

Уаг-æгъдау

 Нымд-сæрибар,уæздан

 ІІ.Ног æрмæг.

1.Ахуыргæнæджы ныхас.

-Уæ бон хорз,сывæллæттæ!

-Сбадут.

-Кæрæдзимæ бахудæм æмæ райдайæм кусын!

Абон мах урочы нæ зæрдыл æрлæууын кæндзыстæм ирон æвзаджы ныхасы хæйттæй иу.Цавæр ныхасы хайыл дзурдзыстæм,уый та мын сымах уæхæдæг зæгъдзыстут уыци-уыцимæ байхъусгæйæ.

Архайд æмæ ми æвдисын ,

Мæнæн у алкæддæр мæ хæс,

Зивæг кæнын æз нæ зонын,

Дæн сымахæн коммæгæс.

                           ( Мивдисæг)

Раст,абон мах нæ зæрдыл æрлæууын кæндзыстæм  мивдисæг.

                      Æппæты фыццаг уал мах сæххæст кæндзыстæм тест    

1.Тест

1. Ныхасы хæйттæ цы æвзаджы хай  ахуыр кæны,уый хуыйны…

1.Лексикæ

2.Синтаксис

3.Дзырдарæзт

4.Морфологи

5.Фонетикæ

2.Цал ныхасы хайы ис ирон æвзаджы?

1.6

2.4

3.10

4.11

5.12

3.Зæгъ дарддæр

 Мивдисæг у сæрмагонд ныхасы хай,кæцы æвдисы ….æмæ домы фæрстытæ…

4. Мивдисджыты  ивынад афонтæм, цæсгæмттæм æмæ нымæцтæм гæсгæ хуыйны:

 1)  тасындзæг

 2)  ифтындзæг

5.Ацы æмбарынæдтæй раст кæцы у?

1.Мивдисæгæн ис дыууæ бындуры: нырыккон афоны бындур æмæ ивгъуыд афоны бындур.

 2.Мивдисæджы бындуртæ сты æртæ.

3.  Мивдисæгæн ис æрмæст суинаг афоны бындур. 

6.Мивдисæгæн ис … здæхæны

1.2

2.3

3.4

 2.Фæлтæрæн куыстытæ

1.Хæс:Мивдисджытæ сæвæрын цыппар здæхæны дæр

                                Кусын.зарын,лæууын,ахуыр кæнын,æппарын,æфтауын,æмбарын

-Цы  æвдисынц æргомон здæхæны мивдисджытæ?

- Цы  æвдисынц бæллиццаг здæхæны мивдисджытæ?

- Цы  æвдисынц  бадзырдон  здæхæны мивдисджытæ?

- Цы  æвдисынц  фæдзæхстон  здæхæны мивдисджытæ?

2.Хæс:Дзургæйæ аифтындзæг кæнын мивдисджытæ :

                                Улæфин,æлхæнон,хъус,кæндзынæн

3.Хæс:  Бацамон цæугæ мивдисджытæ:

1)  уарзын

 2)  æфсæдын

 3)  хæссын

 4)  тæхын

 5)  хъазын

 6)  дзурын

 7)  æрлæууын

8)  рæзæм

-Цы хонæм  цæугæ æмæ æдзæугæ мивдисджытæ?

4.Хæс:Бацамон бæллиццаг здæхæны мивдисджытæ

1)  хъуысид

 2)  цæуын

 3)  цыдаид

 4)  кæсдзыстæм

 5)  кæсин

 6)  хъуыстон

5.Хæс :Бацамон, мивдисджыты цухгонд  дамгъæтæ кæрæдзийы фæдыл раст æвæрд цы цæджындзы сты, уый

   сарæ…той                 1)  гъ дз с з

   хъазыды…ты          2)  с з гъ дз

               бакæн…æн               3 )  з с дз гъ

               алы…дис                  4)  з дз с гъ

  6. Хæс: мивдисæджы æнæцæсгомон формæтæ кæцы хъуыдыйæдты æмбæлы?

1)  Урокты фæстæ ацæудзыстæм киномæ.

 2)  Иу рувасæй дыууæ цармы не стыгъдæуы.

 3)  Рудзынгыл дур ныццавдæуыд æмæ йæ авг асастис.

 4)  Фæхæссон ма, загътон, уæддæр, фæстæмæ мæ иунæджы сæр

-Куыд арæзт вæййы мивдисæджы æнæцæсгомон формæ?

7.Хæс: бацамонын,  кæцы хъуыдыйæдты æмбæлынц мивдисджытæ æппæрццæгтимæ,уый æмæ сæ рафыссын.

1)  Мæлæтæй нæ тæрсын, фæлæ мын мæ фæстæ мæ уæлмæрдмæ чи хæсдзæн суг!

 2)  Аллон адæм цæрынц Уæрæсейы алы кæрæтты.

3)  Гæнæн цæмæн ис, уымæй дарддæр мацы дом.

 4)  Хистæрæн æгъдау дæтт.

-Куыд фыссæм мивдисджытæ æппæрццæг хайыгтимæ?

7.Хæс:   нывтæ баивын дзырдтæй. Хъуыдыйæдтæ кæрæдзийы фæстæ раст сæвæрын , цæмæй сæ рауайа  текст.

  1)              йæ лæппынтæн фæтарст.

 2)  Иухатт             рудзынгмæ сгæпп кодта.

3)    Ǽрбазгъордта

4)  Гæды йæ лæппынтимæ цæры хæдзары къуымы.

 5)  Уасæджы æддæмæ асырдта

8.Хæс: баххæст кæнын æмбисонд,бамбарын ын кæнын йæ хъуыды.

 «Адæймаг йе ’гъдауæй …»

 1)  лæууы

2)  кæсы

3)  амоны

4)  хъахъхъæны

5)  фидауы

6)  æххæссы

9 . Текстыл бакусын

Хидарыны уаг

             Хидарыны уаг у хиуылхæцыны фæтк адæймагæн райгуырæнæй фæстæмæ,æмæ куыд рæза,афтæ йемæ цæуы вазыгджындæргæнгæ.

      Œгъдауджын ,фæрнджын бинонты сывæллон «уый мæ хъæуы,уый мæ нæ хъæуы»-йæ нæ рæзтис .Сывæ…онæн цы хæринаг радтаи…ой,уый хордта æнæ уæлдай тæргæй…æй ,бустæйæ.Цы фæлыст ыл скодтаи…ой,уым цыдис райгондæй. Бинонтæ сывæ…æ…ы хъыджы нæ цыдысты хæринагæй,дарæсæй.Уыдоны хъуагæй къæбæр адæн нæ хор…ой.

    Ирон хæдзары,сыхы ,хъæубæсты сывæ…æ..æн уæлдай хъæлæба,цъæхахст,æнæуаг дзыхæй дзурын æмæ митæ кæнын нæ фидыдта.Хистæр дзуры ,уæд æм хæрзæгъдау сывæ…он хъуыста æнцад,лæмбынæг.Уый бады,уæд йæ разы балæууыдаид.Ӕрдзы хъæбысы сæхи дардтой фæзминаг хистæрты хуызæн.Ирон сывæллæттæ рæзтысты æрдзы хъæбысы æмæ хъомылгонд цыдысты райгуырæн бæсты æрдзмæ хæдзардзинады цæстæй кæсыныл.

   Сыгъдæг намыс,нымд,æфсарм,æ…æнк æмæ хъæбатырдзинад уыдысты ирон адæймаджы сæрыстыры,æнæрцæфы фидыцтæ.Уыцы барæнтæй барстой адæймаджы цард райгуырæн бонæй амæлынмæ.

Айларты Измаил

1. Саразын беседæ. Бамбарын кæнын урочы эпиграф дæр.
2. Цухгонд  дамгъæтæ  сæвæрын .
3. Рафыссын мивдисджытæ.Раттын сын характеристикæ(цæсгом,нымæц.здæхæн,цæугæ æви æдзæугæ,хуымæтæг æви вазыгджын,æххæст æви æнæххæст.)
4. Фразеологтзмтæ  баивын  синонимтæй:

хъыджы нæ цыдысты-

къæбæр адæн нæ хордтой-

II .Рефлекси:

-Фæцыдис нæ урок уæ зæрдæмæ?

-Цавæр куысты хуыз уæ зæрдæмæ тынгдæр фæцыд?

-Цы райстат  абоны урочы уæхицæн ногæй,хъæугæйæ?

III. Хæдзармæ куыст

Ныффыссын цыбыр сочинении

 «Адæймаг йе `гъдауæй фидауы»

Проектон куысты темæ: Гæдиаты Цомахъ «Дыууæ дидинæджы»

Нысан:     1. Скъоладзаутæ хъуамæ бакусой Гæдиаты Цомахъы биографийыл.Бацæттæ кæнын презентации æмæ докладтæ.

               2. Равзарын прозæйы фыст æмдзæвгæ «Дыууæ дидинæджы»

               3.Уацмысмæ гæсгæ скъоладзаутæ кæнынц нывтæ

              4.Уацмысмæ гæсгæ скъоладзаутæ  кæнынц аппликацитæ

                5. Сценкæйы хуызы бацæттæ кæнын æмæ равдисын уацмыс.         

       Абон нæ урокмæ мах,6-æм къласы ахуырдзаутæ, иумæйагæй бакуыстам ахæм темæйыл «Гæдиаты Цомахъ «Дыууæ дидинæджы» .Бæстон раиртæстам фыссæджы царды хабæрттæ,бацæттæ кодтам докладтæ æмæ презентаци.Ӕмдзæвгæмæ гæсгæ скодтам нывтæ æмæ аппликацитæ пластилиенæй,стæй бацæттæ кодтам сценкæ.Табуафси,байхъусут нæм!

Поэт æмæ прозаик,æхсæнадон кусæг,революционер Гæдиаты Цомахъ райгуырд 14 январы 1882 азы Хъуды комы Ганисы хъæуы мæгуыр бинонты æхсæн.

Йæ фыд ,Гæдиаты Секъа,уыд хæдахуыр курдиатджын поэт æмæ прозаик,ирон аив прозæйы бындурæвæрæг.Секъайæн уыд авд сывæллоны:æхсæз сывæллоны æмæ иунæг чызг.Секъа йæхæдæг тынг бæллыд ахуыр кæнынмæ,фæлæ йын фадат нæ фæцис.Уый зæрдиагæй бацархайдта йæ цоты сæвæрын ахуыры фæндагыл.Йæ цот иууылдæр райстой уæлдæр ахуырад.Секъа уæлдай фылдæр йæ цотæй уарзта Цомахъы,æвæццæгæн,уымæн æмæ дыууæйæн дæр æмхуызон цæстæнгас уыд царды æппæт фæзындтæм.

Чысыл ма уыд Цомахъ,афтæ Секъа æд бинонтæ ралыгъд Цæгат Ирыстонмæ.Бирæ фæрахау-бахауы фæстæ æрцардысты Джызæлы.Ам Цомахъ каст фæцис райдайæн скъола.Уый фæстæ ахуыр кодта Дзæуджыхъæуы,стæй та Стъараполы семинары æмæ йæ каст фæцис 1905 азы .Уыцы аз бацыд Дерпты университетмæ æмæ дзы фæцахуыр кодта 1908 азмæ.

1908 азы Цомахъы æрцахстой йæ революцион куысты тыххæй.Дыууæ азы йæ фæдардтой ахæстоны,стæй йæ ахастой Сыбырмæ.Тынг мысыд Ирыстон,йæ бинонты,фæлæ йын æрыздæхыны бар нæ уыд.

 Мæнæ куыд фыссы фыссæг Цомартаты Ростислав йе `мдзæвгæйы.

(æмдзæвгæ кæсы скъоладзау) 

Кæд тынг æвзæр уавæрты цард фыссæг Сыбыры,уæддæр нæ уагъта йæ æхсæнадон куыст.Ӕххуыс кодта рынчынтæн,кæрдæджытæй сын хостæ кодта,ахуыр кодта сывæллæтты кæсын æмæ фыссын.

Сыбырмæ йæм ацыд йæ уарзон сылгоймаг дæр-Наталья Мусьпан.Уый нæ фæтарст мæгуыр цардæй,фæлæ фыссæджы фарсмæ балæууыд æмæ йын йæ зын сахат ныфс бауагъта йæ зæрдæйы.Сыбыры сыл сауджын саргъуыдта æмæ иумæ цæрын райдыдтой.

 1917 азы Цомахъ сыздæхтис Ирыстонмæ.Хъыгагæг нал федтой кæрæдзийы фыд æмæ фырт.Секъа фæмард æвирхъауæй 1915 азы.Цомахъ куыста бирæ бæрнон бынæтты.

Прозæйы фыст æмдзæвгæ-у прозæйы хуызы фыст цыбыр лирикон уацмыс.Йæ эмоционалон æмæ ритмы хицæн хуызы руаджы хæстæг лæууы æмдзæвгæйы хуызы ныхасмæ.Ирон литературæйы ацы жанры фыстой Секъа дæр мæ Гаглойты Рутен дæр.

Сценка «Дыууæ дидинæджы»  (Скъоладзаутæ æвдисынц сценкæ)

Уацмысмæ гæсгæ ма мах бацæттæ кодтам нывтæ дæр.Чи ныв кодта кърандасæй,чи та ахорæнтæй.Нæ хуызтæ сты алыхуызон,уымæн æмæ алкæмæн дæр дыууæ дидинæджы йæ цæстытыл ауадысты алыхуызон.

Нывтæй уæлдай ма дыууæ дидинджыты  фæлгонцтæ мах бафæлвæрдтам радисын пластилинæй дæр.

                                      Сколадзаутæ æвдисынц сæ куыстытæ.

Œмдзæвгæйы анализ

Ацы уацмысы фыссæг дыууæ дидинæджы хуызы равдыста адœймаджы миниуджытæ.

Хæххон дидинæг у хъал,хиуарзон ,сæрыстыр адæймаг.Йæхи адæмæй аиппæрд кодта,нал сыл æрвæссы,хъал у йæ цардæй,йæ фадæттæй.Ничиуал æй хъæуы æмæ сæфгæ дæр уымæн фæкодта.

Быдырон дидинæг та йæ амонд сбаста йæ дзыллæимæ æмæ у амондджын.Цардмæ кæсы худгæ цæстæй æмæ йæм цард дæр худы..

 Хатдзæг:Адæмимæ цæрын хъæуы хæларæй .Хъуамæ адæймаг æнæрвæссон ма уа,йæхи иннæтæй уæлдæр ма æвæра.Хъуамæ уа æмбалджын æмæ æмгарджын,рæстзæрдæ æмæ адæмуарзон.

Œмбисæндтæ:

-Адæм кæрæдзийы фæрцы цæрынц.

-Хорз адæм фылдæр кæм уа,уым æнцондæр цæрæн у.

-Адæм адæм уæд вæййынц ,кæрæдзийы куы фембарынц,сæ сæр сæрмæ куы фæхæссынц.

-Адæм æмвæнд æмзондæй фидауынц.

-Иунæг адæймаг хъæды халонæй мæгуырдæр.

-Адæмы фарн бирæ у.

Урочы темæ:          «Мады ном –æнусон»  Плиты Грисы «Мад»-мæ гæсгæ.

Урочы нысан:   1.Скъоладзауты базонгæ кæнын Плиты Грисы цард æмæ сфæлдыстадимæ.

                            2.Бакæсын æмæ равзарын æмдзæвгæ «Мад»

                           3.Ахуырдзауты зæрдæты гуырын кæнын уарзондзинад сæ ныййарджытæм,ахуыр             сæ кæнын уыдонæн кад кæнын æмæ æгъдау дæттын .

Урочы фæлгонц: магнитофон,проектор,компьютер,чингуытæ,докладтæ.

Урочы эпиграф:     «Зæххыл ис иунæг хæзнæ царды

                                 Æмæ уый Мад у ,мæ хур,Мад.

                                 Йæ рæвдыд сау дуртæм дæр хъары,

                                 Фæсуры зæрдæйы фæллад»

                                                                Денджызты Д.

                                                     Урочы цыд

1.Организацион хай.

-Уæ бон хорз,сывæллæттæ!Сбадут!

2.Ног æрмæг.Ахуыргæнæджы раныхас,

Сылгоймаг,нана,мад,хо,бинойнаг…

Дæ ном-æнусон у,дæ кад –бæрзонд,

Де `гъдау фæзминаг,дæ къух-рæдау,дæ зæрдæ –уарзæгой,

Дæ ныфс –фидар,дæ хъуыды –ирд.

-Сывæллæттæ,уæдæ цымæ нæ урочы темæ цавæр у.Кæуыл дзурдзыстæм абон?

 Ахуыргæнæг .

 Ирон адæммæ ис ахæм таурœгъ сылгоймаджы тыххæй.Чи зоны,исчи уæ йæ фехъуыста.

Хуыцау æрбайста худгæ хуры тынтæй цалдæр,æрттиваг мæйы сонт æнкъарддзинад,мæлхъы сæрыстыр уæздандзинад  æмæ уарди дидинæджы æмбисонды тæфаг.Цæмæй æгæр æлутон ма фæуа,уый тыххæй сæм бафтыдта ноджы уаддымгæйы æнæсæрфат зилдухæнтæ ,рувасы хиндзинад,мигъты цæссыгкалындзинад уарыны агъоммæ æмæ  гæркъæраджы талф-тулфдзинад дзургæйæ.Чысыл ахъуыдыйы фæстæ ма йæм бафтыдта ноджы хъаймæты æппæт бæллæхтæ : арт,зæй,арвæрттывд,арвнæрд,тымыгъ,тæрккъæвда æмæ æппæт уыдæттæй сарæзта Сылгоймаг…

   Æвæццæгæн  ,зæххыл ахæм тых нæй ,æмæ сылгоймагимæ кæй ис абарæн…Сылгоймаг у хуры тынау рæсугъд æмæ фæлмæн,сылгоймаг у фарн æмæ амондхæссæг…

            Сылгоймаг!Мад!..Гыцци!..Дзыцца!..Куыд диссаг сты ацы ныхæстæ.Адæймагæн цæуынц йæ зæрдæйы арфæй…Ацы алæмæттаг дзырд фехъусгæйæ , алы кары адæймаджы цæстытыл дæр ауайы йæхи мад,йæхи уарзон ныййарæг.Мад алкæмæн дæр у ныййарæг,зондамонæг,хур æмæ цæсты рухс.Цас хъармдзинад æмæ уарзондзинад дæтты уый йæ хъæбулæн.Дунейы мады аккаг ныхæстæ зын ссарæн вæййы,цæмæй йын раарфæ кæнай.Тæхудиаг сты уыдон,æмæ сæ мадæлтæн аккаг аргъ чи скодта,царды мидæг сæ чи сбуц кодта.

                         Ахуыргæнæг кæсы урочы эпиграф.Œвзарынц æй скъоладзаутимæ.

Ахуыргæнæг:   Сывæллæттæ,уæдæ куыд бамбæрстат,афтæмæй нæ урочы мах дзурдзыстæм мады тыххæй.Бакæсдзыстæм æмæ равзардзыстæ Грисы æмдзæвгæ «Мад».Хæдзармæ куыст та уын лæвæрд уыд бацæттæ кæнын  Плиты Грисы царды хабæрттæ хибарæй.Табуафси,ныхасы бар сымахæн.

                              Скъоладзаутæ дзурынц П.Грисы биографи хæрз цыбыртæй.

П.Г.райгуырд Хуссар Ирыстоны Ручъы хъæуы. Мидхæсты заман бинонтæ ралыгъдысты  Цæгат Ирыстонмæ  æмæ æрцардысты Ногиры. Ам Грис каст фæцис скъола. Ахуыр кæнымæ бацыд педтехникуммæ, стæй та Мæскуыйы аивадон  скъолайы артисты хайадмæ.1935 азы байгом Цæгат Ирыстоны паддзахадон театр æмæ Грис уым кусын байдыдта актерæй,æмдзæвгæтæ фыссын райдыдта педтехникумы ма куы ахуыр кодта,уæд.1930 азы йæ уацмыстæ фæзындысты  мыхуыры.Хæсты фыццаг бонты Грис иннæ ирон фысджытимæ ацыд фронтмæ æмæ суанг 1947 азмæ уыдис фронты.Хæстæй æрыздæхт бирæ хорзæхтимæ

                 Ахуыргæнæг: Раст зæгъут,сывæллæттæ,бирæ хорзæхтимæ æрбаздæхт Грис хæстæй. Фæлæ ма уымæй уæлдай æрхаста бирæ æнкъарæнтæ æмæ хъуыдытæ дæр,кæцытæ бынат ссардтой йе `мдзæвгæты.Мæнæ куыд зæгъы Джусойты Нафи:

       «Грисы æмдзæвгæты ирдæй зынынц хæстон лирикæйы хуыздæр æууæлтæ,уыдон сты  йæ бæрзонддæр æнтыстытæ».

Хæсты темæйыл цы бирæ уацмыстæ ныффыста, уыдоны æхсæн зынгæ бынат ахсы йе `мдзæвгæ «Мад»

1. Æмдзæвгæ кæсы ахуыргæнæг
2. Саразын беседæ.

-Цавæр рæстæг æвдыст æрцыд æмдзæвгæйы?

-Цавæр эмоцитæ уæм сæвзæрын кодта?

-Цæмæн схуыдта Грис йæ уацмыс «Мад»?

-Цы хуызы ауад уæ цæстытыл?Дзургæйæ ма йын сныв кæнут йæ фæлгонц

     3. Ǽмдзæвгæйы анализ.

Бакæсын æмдзæвгæйы фыццаг строфа. Раттын фæрстытæ

-Цавæр дзырдтæй спайда кодта фыссæг ,цæмæй нын мады  фæлгонц сараза,уый тыххæй?

-Цы хонæм эпитет?

-Куыд æмбарут дзырд   фарн-ы нысаниуæг ?

-Цæмæн у мад «фарныл дзурæг»?

Фарн – у рагон ирон рæсугъд дзырд .Нысан ,царды цыдæриддæр хорздзинадæй ис, уый:бæркад , амонд, уарзондзинад.

Ахуыргæнæг:

Адæймагмæ  фарн  æрцæуы  Хуыцауы фæндæй  æмæ цас удæй сыгъдæг , уæздандзинады æууæлтæй æххæстдæр у, уыйас фарн  дæр вæййы  стырдæр. Уæлдайдæр та сылгоймаджы фарныл куы дзурæм, уæд.

Æмдзæвгæйы  2 строфа бакæсын æмæ йæ равзарын.

 -Цы нысан кæны  дзырд «хæцæнмæ»?

-Куыд уæм кæсы ,цæмæн у лæг-салдат афтæ фыст. Ратæлмац ма йæ кæнут уырыссаг æвзагмæ. Муж-воин.

Раздæр-иу сылгоймаг йæ лæгмæ искæй раз нæ дзырдта,стæй-иу «мæ лæг» ,зæгъгæ,дæр никуы загъта. Дзырдта : мæ мой,мæ сæры хицау,нæ дарæг…Нæлгоймаг дæ-иу йæ бинойнаджы хуыдта : не `фсин . Хъыгагæн, ныртæккæ уыйбæрц уæздандзинад нал ис æмæ худинагыл нымад нал у , афтæ дзурын.

-Цавæр аивадон мадзæлттæй пайда кæны фыссæг мады уавæртæ æвдисгæйæ?

Равзарын æмдзæвгæйы 3-4 строфатæ.

-Цы нысан кæны дзырд  -кул-? (озеро,пруд)

-Чи у мады ныфс?

-Цæимæ бары фыссæг сидзæргæсы иунæг хъæбулы?

Ахуыргæнæг:Раст зæгъут,сывæллæттæ,мадæн йæ хъæбул æцæгдæр хуры тыны хуызæн у .

Равзарын æмдзæвгæйы 5 строфа

-Разы стут бакаст ныхæстимæ?

Ахуыргœнæг:Ирон адæммæ ис æцæгæйдæр ахæм æмбисонд «Мады лæггад никуыма ничи бафыста».Œмæ уый æцæгæйдæр афтæ у!Фæлæ алы кæстæры хæс у ,цæмæй йæ хорз хъуыддæгтæй ,йе ’гъдау æмæ кадæй йæ мады зæрдæмæ уарзондзинад æмæ амонд хæсса,цæмæй ныййарæг уа сæрыстыр æмæ зæрдæрухс йæ хъæбулæй.Хъыгагæн ,мады хæрзтæ алы хъæбул нæ фембары  æмæ сын аккаг аргъ нæ фæкæны.Уый фæдыл ирон адæммæ ис ахæм таурæгь.

   Раджы кæддæр иу лæппу бауарзта саурæсугъды.Чызг ын хъазгæйæ загъта,зæгъгæ ,мын дæ мады зæрдæ æрбахæсс  æмæ дын бакомдзынæн…Лæппу  ацыд æмæ йæ мады зæрдæ скъахта æмæ тагъд-тагъд фезгъоры  йæ уарзонмæ.Фæндагыл йæ къах скъуырдта æмæ фæкалд.Мады зæрдæ фесхъиудта æмæ афарста йæ хъæбулы :

-Дæ къах тынг ныццавтай,мæ хъæбул?

Лæппу уыцы ныхæстæ фехъусгæйæ йæхимæ æрцыд,цы бакуыста ,уый бамбæрста æмæ йæхи рындзæй аппæрста.

Хуыцау зæгъæд, æмæ  алы кæстæр дæр куыд æмбара уыцы хъуыддæгтæ æмæ мады зæрдæмæ маст куыд нæ хæсса!

Равзарын æмдзæвгæйы  6 строфа

-Куыд æмбарæм ацы рæнхъ  «Арвыл ссыгъди сау хæсты мигъ»?

-Цæй символ у «сау мигъ»?

-Цæмœн систа мад йæ къухтæм йæ иунæг бындары?

-Цы дзуры «хæстæндзарджытæн»?

-Цæмæн  фæдзæхсы Райгуырæн бæстæйыл мады дæр æмæ сидзæры дæр?

Ахуыргæнæг: -Мад æмæ Райгуырæн бæстæ иу сты

-Куыд уæм кæсы,нæ æмдзæвгæимæ ис бабæттæн ацы æмбисонд?

-Цавæр æмдзæвгæимæ ма ис абарæ ацы уацмыс?

(Кочысаты М. «Мыййаг хæсты быдыры искуы…»)

-Цы сæм ис æмхуызонæй?

4 .Рефлекси

5.Кæронбæттæн

Ахуыргæнæг: Ирон мад!Ирон сылгоймаг!Цæй кадджын æмæ хъæбатыр дæ!Цæй фæразон æмæ фидар дæ!Œвæццæгæн,уымæн бафæрæзтай ахæм уæззау æмæ зын фæндагыл рацæуын,æмæ нæ фæцудыдтай!Дæ кады ном айхъуыст æнæхъæн дунейыл!!!Мад тынг зынаргъ у адæймагæн.Мæн фæнды,уæ алчидæр хъуыды кæна йæ мады сæрыл æрвылбон æмæ уæд уæ митæ дæр фæсмойнаг нæ уыдзысты!Хъахъхъæнут æмæ аргъ кæнут уæ ныййарджытæн!!!

5.Хæдзармæ куыст. Œмдзæвгæ сахуыр кæнын зæрдывæрдæй

       Урочы темæ: Къоста -  Ирыстоны хур

Урочы нысан:

Базонгæ кæнын скъоладзауты Къостайы царды хабæрттимæ  

         Саразын афæлгæст йе сфæлдыстадыл .

Цæстуынгæ æрмæг: Къостайы портрет æмæ  нывтæ, музыкæ.

Урочы цыд:

1.Организацион хай.

-Уæ бон хорз,сывæллæттæ!

-Æгас цу!

-Абон нæм нæ урокмæ æрбацыд уазджытæ.Уæ хорзæхæй разилут æмæ нæ уазджытæн дæр раттут салам.

-Бузныг.Сбадут.

2.Ног æрмæг

Ахуыргæнæджы ныхас:

 Абайты Васо загъта афтæ:

                 «Англисаг адæмæн сæ сомыгæнæн у Шекспир,Шотландийæн –Бернс,немыцæн-Гете,итайлæгтæн-Данте,Уырысæн –Пушкин.Мах ,ирон адæм та ард хæрæм Къостайы номæй.Æмæ нæ зæрдæ уымæй у уæлдай рухс,нæ сæр дзы хæссæм бæрзæндты».

          Æмæ уый раст у.Ирон адæмæн Къоста у  сœ лœугœ хох ,сœ цœугœ мœсыг.

Уый у   нæ адœмы ныфс, нœ литературœйы астœуккаг цœджындз.

Ирон адæмæн Къостайы ном сси æрдхæрæн.Уымæн ыл скодтой йæ удæгасæй зарæг 1890 азы Иры номдзыд зарæггæнджытæ:Ногъаты Тебо,Царахаты Хъайтыхъо,Дзиуаты Гæвди,Токкаты Бига. Ацы зарæгмæ мах фæстæдæр байхъусдзыстæм.

        Къоста райгуырдис  1859 азы 15-œм октябры,Цœгат Ирыстоны Нары хъœуы,хохаг ирон лœджы хœдзары.

     Хъуысы музыкæ..размæ рацæуы лæппу-Къоста æмæ кæсы æмдзæвгæ

Мыггагæй мæ ма фæрс, –

Уæздан лæг нæ дæн;

Мæ уындмæ мын ма кæс,

Нæ бæззын чызгæн.

Мæ хæдон – четæнæй,

Мæ куырæт – кæттаг,

Мæ цухъхъа – цъæх тынæй –

Нæхи хохбæстаг.

Нымæтхуд, æрчъитæ,

Мæ ронбаст – уæрдæх...

Фæрсыс ма мæ: чи дæ?

Уæд байхъус дзæбæх!..

Къоста ацæуы æмæ æрбады

Размæ рацæуы чызг æмæ дзуры æмдзæвгæ

Зымæг æмбæрзы йæ хъæццулæй Нары,

Комы ныхситт кæны уад.

Талынг хæххон хъæуы къаннæг хæдзары,

Марди уæззау низæй мад.

Цæстытæ нал худынц,нал кæсынц коммæ,

Цæсгом фæбур ис ,ныххус.

Цал талынг æхсæвы  арвыстой бонмæ

Сыхæгтæ мады уæлхъус.

Мадæн йæ фарсмæ дзыназы цъæхахстæй

Буц хъæбул-уый дæр рынчын.

«Ма мын бауадзут мæ фырты мæ фæстæ

Уазал фыднизæй мæлын»

СЦЕНКА : "КЪОСТАЙЫ РАЙГУЫРД"

АРХАЙД ГУЫБАТЫ ХÆДЗАРЫ

МАРИЯЙЫ МАД:  Мӕ зӕрдӕ хсайы Нармæ. Цымӕ куыд у Мария? Чидӕртӕ ӕрбацӕуы. Хорз хабар хӕссӕг уӕнт.

ФЫД:  Куывд хъӕуы,Маккиан,куывд!!!

МАД: Цавӕр куывды кой кӕныс,нӕ зӕронд?!

ФЫД: Хӕрӕфырт нын райгуырд  хӕрӕфырт!

МАД: Амондджын гуырд ӕй хохы дзуӕрттӕ фӕкӕнӕт! Ном ыл ӕвӕрын     хъӕудзӕн!

ФЫД: Ном ыл Нары хистӕртӕ сӕвӕрдтой.

МАД: Цы?

ФЫД: Къоста.Де  ртӕ кӕрдзыны ӕфсин.

                   ЛӔГТӔ КУВЫНЦ.

Стыр Хуыцау ӕппӕтдӕр ды скодтай ӕмӕ нӕ дӕ хорзӕх уӕд!Ноггуырд хӕдзары фӕзынд ӕмӕ амондджын гуырд чи фӕци,  уый ӕмбал фӕуӕд! Мады Майрӕм, нӕ хӕрӕфырт хорзӕй байрӕзӕд! Хетӕджы Уастырджи, нӕ ног гуырд дӕ фӕдзӕхст уӕд!

ӔРБАХЫЗТ САУ ДАРӔСЫ нæлгоймаг,  

        -- Уӕ хӕрӕфырт цӕринаг уад, фӕлӕ уӕ чызг....

ӔНКЪАРД МЕЛОДИ...СӔРГУЫБЫРӔЙ ЦӔУЫНЦ.

Иууылдæр æрбадынц сæ бынæтты.

Ахуыргæнæг. Æцæгæйдæр,Къоста куыддæр райгуырд,афтæ йæ мад-Гуыбаты Мария амард.(Слайд 2) Йæ фыд  -Хæтæгкаты Леуан(слайд 3) –радта сывæллоны хъомыл кæнынмæ се ´рвадæлты чындз –Дзапарты Чендземæ.Чендзе сывæллоны бауарзта хи хъæбулау. Стыр куывды –иу Нары хистæртæ æнæмæнг ракуывтой Чендзейы цæрæнбон.Кæд лæмæгъ сывæллон уыдис Къоста,уæддæр уайтагъд йæхиуыл фæхæцыд Чендзейы руаджы.Мæнæ куыд фыссы Чендзейы тыххæй

Мæн иу ус фæхаста...

Сывæллонахуыр,

Йæ дзидзи нæ ласта

Мæ дзыхæй, мæгуыр.

Куыд фæрæзта, уыйас –

Æппæтæй дæр фаг!

Фæцарддæн æм иу аз,

Фæдæн æм дыггаг.

Къоста рæзыд тынг зондджын æмæ зæрдæргъæвдæй.

    Йæ фыды арæх кæд нæ уыдта,уæддæр æй тынг бирæ уарзта.Хъæумæ-иу куы æрцыдис,уæд   ын –иу уый уыдис бæрæгбоны хуызæн.Рæстæг рацыд,Къостайыл дæр 6 азы сæххæст.Леуан æрхаста дыккаг ус-Сухиты Хъызмыдæйы.Фыдыус нæ бауарзта сывæллоны,арæх æй æфхæрдта. Баййæфта –иу над дæр.Арæх-иу бафынæй æххормагæй дæр.

Дыггаг ус æрхаста...

Æркодтой мæн дæр...

Мæ “чындз” мæ нæ уарзта, –

Фыдсыл уыд кæмдæр!

Йæ рард дæр ысхуыстæй,

Йæ рæвдыд дæр – над,

Йæ “цу–ма” рæхуыстæй, —

Гъеуый дам дын – мад!

 Кæд уæззау уыдысты Къостайы сывæллоны бонтæ ,уæддæр тырныдта зонындзинæдтæм.Фыццаг  ахуыр кодта  Нары дыууазыккон скъолайы.Уый фæстæ та Дзæуджыхъæуы пргимназы.(слайд 4)Ам лæппумæ рабæрæг ис нывгæнæджы курдиат дæр.Ацы ран фæцахуыр кодта æрмæстдæ дыууæ азы.

1871 Къоста бацыд Стъараполы гимназмæ.Ам зæрдиагæй ахуыр кодта уырыссаг литературæ.Йæ хъус дардта революцион змæлдмæ.Ацы ран ныффыста йæ фыццаг у дæр.Фыста иронау  дæр æмæ уырыссагау дæр.

Уæлдай тынгдæр йе ргом здахын байдыдта нывтæ кæнынмæ..1881 азы бацыд Бетъырбухы Аивæдты академимæ. Стыр курдиаты хицау разынд.

Равдисын Къостайы нывтæ слайд 5-6-7-8-9Ахуыргæнджытæ дæр ын стыр аргъ кодтой, фæлæ,хъыгагæн,йæ ахуыр кæронмæ нæ фæцис,уымæн æмæ йын нал фыстой стипенди.Дыууæ азы дзы фæцахуыр кодта,стæй æрыздæхт фæстæмæ Ирыстонмæ.

                          1899 азы рухс дунемæ рацыд Къостайы æмбырдгонд «Ирон фæндыр».Ардæм хаст æрцыдысты йæ æмдзæвгæтæй бирæтæ,фæлæ се ´ппæт нæ. Слайд 10

 Къоста фыста сывæллæттæн дæр.Йæ æмдзæвгæтæй йын бирæтæ ахуыр кодтам раздæр кълæсты дæр.Уæ хорзæхæй,чи радзурдзæн.

Сывæллæттæ дзурынц æмдзæвгæтæ.

КÆМÆН ЦЫ...

Алы куыстæн – рад.

Дзидзидайæн – мад.

Хорз фыййауæн – фос;

Бирæ фосæн – хос.

Хоры кæндæн – зад,

Хоры хæрдæн – кад.

Сонт рæдыдæн – барст;

Хорз зæрдæйæн – уарзт.

Рагон мастæн – тад;

Загъдкъахæгæн – над.

Магусайæн – цæф;

Цырд лæппуйæн – кæф!..

УАСÆГ

О, уасæг, уасæг,

Сызгъæрин къоппа!

О, уасæг, уасæг,

Сырхзæлдаг боцъо!

Куыд раджы фестыс,

Куыд хъæрæй зарыс?

Нæ буц лæппуйы

Хуыссын нæ уадзыс!

ЛÆГАУ

Фест райсомæй, лæгау,

Ныхс сапонæй дæхи

Æмæ–иу скув: Хуыцау,

Фæдзæхсын дыл мæхи!

Дзул к'уаид, уæд бæргæ,

Дæу дæр дзы хай фæуид!

Куы нæ уа, уæд хæргæ!

Кæрдзынæй стонг æрвит!

Цæттæ дæ хызын дар,

Тагъд де скъоламæ уай!

Æнæзивæг куы уай, –

Хуыздæр бынат дæ бар!

Зондамонæгмæ хъус,

Цы зæгъа, уый–иу кæн,

Зæрдæхъæлдзæгæй кус,

                                   Æмæ бæззайлæгæн!..

ЗÆРВАТЫКК

Зæрватыкк – æнæхъыг,

Æнæмаст цæрæг!

Дæ зарæг – нæ дарæг,

Нæ уалдзæггæнæг!

Хъæлдзæгæй, æвзыгъдæй

Фæхæтай фæрнæй

Нæ хæхты, нæ бæсты,

Æлдар кæмæн нæй!

ФÆЗЗÆГ

Æхсæлы ызгъæлы,

Лæджирттæг фæбур...

Мигъ бады цæгаты, –

Нæ йæ тавы хур...

Æркарстам, æрластам

Нæ хортæ, нæ хос...

Чи кусы йæ мусы,

Чи 'лвыны йæ фос...

Хор бирæ, фос бирæ

Хуыцауы фæрцы...

Нæ хохбæсты бæркад,

Цы диссаг дæ, цы!..

ÆРРА ФЫЙЙУ

Раджы хохы цъуппæй касти

     Иу æрра фыййау,

Мигъ æнгом йæ быны бадти,

     Урс цагъд къуымбилау.

Бахъазыд дын æм йæ зæрдæ, –

     Тæккæ былгæрон,

Дурыл авæрдта йæ къæхтæ:

     “Агæпп æм кæнон, –

Загъта, – фос уал ам мæ сæрмæ

     Хизæд уæзæгыл,

Æз фæхуысдзынæн изæрмæ

     Уыцы бæмбæгыл...”

Дардыл йе уæнгтæ фæхаста, –

     Гъопп! – зæгъгæ, йæхи

Пуртийы зыввытт фæласта...

     Лæг ныххæррæгъ и!

Къоста фыста баснятæ дæр: «Халон æмæ рувас», «Бирæъ æмæ хърихъупп», «Хъазтæ», «Булкъ æмæ мыд», «Саг æмæ уызын», «Марходарæг».

Сывæллæттæ æвдисынц сценкæ  «Халон æмæ рувас»

Ахуыргæнæг.Нæ урок кæронмæ æрхæццæ кæны.Фæуын мæ йæ фæнды мæнæ ацы æмдзæвгæйы рæнхъытæй.

Къоста!мæлæт дын нæй…

Мæлæт дæумæ нæ уæнды.

Ныр ды сæдæ фæндзай æхсæз азы цæрыс,

Зæронд нæ кæныс,алчи дыл æууæнды,

Дæ раздæрау нæ ныфс!

Бузныг уын!

 Хæдзармæ куыст:1.Хорз сахуыр кæнын Къостайы царды хабæрттæ.

                                2.Иу æмдзæвгæ сахуыр кæнын зæрдывæрдæй.

 Темœ: Базонгæ уæм!

Задачи

1. Учить воспринимать на слух текст песенки «Базонгæ уæм».

2. Учить вести диалог «Знакомство» (называть свое имя, спрашивать, как зовут собеседника, отвечать на подобные вопросы).

3. Учить употреблять речевой образец «Ай у чызг»,«Ай у лæппу».

4. Научить учащихся считать до пяти.

5. Тренировать учащихся в написании различного рода линий.

6. Проконтролировать умение учащихся здороваться в разное время суток.

Новые слова

Æз, ды, мæ, дæу, уый, ай, чызг, лæппу, саби, базонын, иу, дыууæ, æртæ, цыппар, фондз, мæн фæнды, чи дæ, зæгъ.

Тексты в аудиозаписи

1. – Дæ райсом хорз,

– Æгас цу!

– Мæ ном у Зауыр.

Дæ ном куыд у?

– Мæ ном у Сослан.

– Хæрзбон.

– Фæндараст.

I. Начало урока.

Повторяются формулы приветствия и выражения классного обихода.

II. Фонетическая зарядка.

  Можно спеть разученные песенки.

III. Ознакомление учащихся с новым материа-

лом (диалог «Знакомство»).

Учитель представляется ученикам, называя свое имя и отчество: «Мæ ном у… …» и предлагает догадаться, что он сказал.

 Алан умеет здороваться на осетинском языке, и говорит, что учащиеся на сегод-

няшнем уроке тоже будут учиться этому.

  Алан обращается к своему однокласснику: «Дæ райсом хорз! Мæ ном у Алан».

Учитель предлагает учащимся сказать поочередно, как их зовут, пользуясь выражением: «Мæ ном у…»

  Алан хочет узнать,как зовут его одноклассника: «Дæ ном куыд у?» Это вы-

ражение отрабатывается хором и индивидуально, обра-

2. Зарæг «Базонгæ уæм»

– Мæн дæу базонын фæнды,

Чи дæ, саби, радзур ды,

– Æз Мæди дæн, уый – Таму.

Зæгъ, дæхи ном та куыд у.

(Айларты Чермен)

Обращается внимание на произношение краткого звука [у] в

слове куыд.

Учитель предлагает разыграть сценку «Знакомство».

– Дæ райсом хорз (дæ бон хорз)!

– Æгас цу!

– Мæ ном у… . Дæ ном куыд у?

– Мæ ном у …

– Хæрзбон!

– Фæндараст!

Учащиеся беседуют друг с другом вполголоса по данному образцу. Учитель проходит по рядам и слушает речь учащихся. Несколько пар можно вызвать к доске.

Игра-цепочка «Мæ ном у… . Дæ ном та куыд у?»

Игру начинает учитель, он дает образец: «Мæ ном у … … . Дæ ном та куыд у?»  

Игра в учителя.

– Чтобы выбрать учителя, мы научимся считать по-осетински. Пятый по счету будет учителем. Слова иу, дыууæ, æртæ, цыппар, фондз учитель про-

износит несколько раз, затем учащиеся повторяют их хором. По считалке выбирается учитель. Он выходит вкоридор, затем входит в класс. Учащиеся встают. «Учитель» здоровается, представляется, спрашивает некото-

рых учащихся, как их зовут, используя выражения «Дæ ном куыд у?» и «Дæ ном цы хуыйны?» Учитель помогает. «Учитель» прощается, учащиеся встают и хором отвечают ему.

IV. Ознакомление с новым материалом (речевой образец: «Ай чи у?» – Уый у чызг», «Уый у лæппу»).

Учитель вызывает девочку и мальчика к доске и говорит: «Уый у чызг», «Ай у лæппу», предлагая учащимся многократно повторить эти выражения, исполь-

зуя куклы и рисунки.

Учитель дает образец диалогического единства:

«Ай чи у?» – «Ай у чызг». («Уый у лæппу», «Уый у саби».)

   Дети встают в круг. Учитель представляется: «Мæ ном хуыйны Иринæ Мæировнæ». Бросает мяч одному из учащихся и спрашивает: «Дæ ном та цы хуыйны?» Ученик ловит мяч, а затем бросает мяч другому ученику со словами: «Мæ ном хуыйны Аминæ. Дæ ном та цы хуыйны?»Игра продолжается до тех пор, пока все учащиеся не будут задействованы.  

V. Разучивание песенки «Базонгæ уæм».

Учитель читает слова песенки, переводит на русский язык. Дети прослушивают песенку из сборника песен, затем учат текст со слов учителя и по лингафонно-

му курсу. Прослушивают песенку еще раз, затем поют вместе с исполнителем и поют ее самостоятельно. Можно предложить инсценировать песенку.

VI. Подведение итогов работы:

1. Мы научились при знакомстве представляться.

2. Выучили песенку «Базонгæ уæм».

VII. Подведение итогов работы учащихся.

Оценивание работы учащихся.  

Тема : Учимся здороваться.

           Ахуыр кœнœм салам дœттын

Цели:  1. Учить детей приветствовать людей разного возраста в разное время суток

             2.Учить прощаться

 3.Воспитание уважительного отношения к старшим и сверстникам,      привитие  навыков      вежливости.

Тип урока: приобретение новых знаний.

Ход урока

I.Организ.часть

-Здравствуйте ,ребята! -Уœ бон хорз,сывœллœттœ!   (слайд 1)

-Сбадут. –Садитесь

II.Новая тема

Учитель

                      Эпиграф       (слайд 2)

Что такое здравствуй
Лучшее из слов,
Потому что «здравствуй»
Значит, будь здоров.

1.Целеполагание и мотивация

-_Дорогие ребята,как вы думаете,очем мы с вами сегодня будем говорить на уроке?

-Правильно!Мы с вами будем учится здороваться!

 Итак,тема нашего урока Учимся здороваться.

                                          Ахуыр кœнœм салам дœттын       (слайд 3) 

2.Актуализация

     Приветствие- обычай,который пришел к нам  с древних времен.С ним мы чаще всего встречаемся в повседневной жизни.С приветствия начинается любой разговор .Слова приветствия надо произносить четко и внятно,глядя при этом на того ,кому они адресованы.Слова приветсвия,как правило,сопровождаются улыбкой. Забывать о приветствии нельзя ни при каких обстоятельствах,даже если встреча была случайной и вы очень спешите.

-А вы знаете как здороваются в разных странах?             (слайд 4)

• В Индии в знак приветствия складывают руки вместе и прижимают их к груди.

 -Давайте попробуем  таким образом поздороваться друг с другом.( выполняют вместе с учителем)

• А в Японии при  встрече кланяются. .( выполняют вместе с учителем)
• Латиноамериканцы обнимаются. ( выполняют вместе с учителем)
• Самоанцы, жители острова Самоа, при приветствии обнюхивают друг друга.
• Русские, англичане, американцы в качестве приветственного жеста пожимают друг другу руки. (  пожимают руки друг другу.  )

  - А как же надо здороваться на осетинском языке? Я уверена,что к концу урока вы это узнаете и запомните. Но прежде всего я бы хотела вас познакомить с осетинским алфавитом.          

-Кто помнит сколько букв в русском алфавите?(33) А в английском?(26)

А теперь,пожалйста ,посмотрите на экран и скажите,сколько букв в осетинском алфавите?   (слайд 5)

В осетинском алфавите есть буквы,которые мы пише и произносим по-разному. Давайте повторим их за мной.  (слайд 6)

3.Фонетическая зарядка

 А сейчас я вас познакомлю еще с одной буквой Œ.Посмотрите,пожалуйста, на доску. Слушаем внимательно и запоминаем произношение этого звука. (слайд 7)

(Я произношу звуки,слоги по три раза,затем все вместе, а потом индивидуально)

а - æ

за – зæ                       уа – уæ

 са – сæ                      да – дæ

ца – цæ                      дза – дзæ

ма -мæ                       ла -лæ

4.Новые слова (слайд 8 )

• мæ – мой                                      
• дæ – твой
• уæ – ваш, ваше
• райсом – утро
• бон – день
• изæр – вечер
• хорз – хорошо
• салам - привет
•  Œгас цу-добро пожаловать
• Фœндараст-доброго пути
• Хœрзбон –до свидания.

(Я произношу  слова  по три раза,затем все вместе, а потом индивидуально)

5.Закрепление нового материала.

Учитель

-Какое время суток изображено на картинке?Когда солнышко просыпается?

-Как мы приветствуем друг друга утром? (слайд 9 )

Дœ райсом хорз!

-Какое время суток изображено на картинке?

-Как мы приветствуем друг друга днем? (слайд 10 )

Дœ  бон  хорз!

-Какое время суток изображено на картинке?Когда солнышко просыпается?

-Как мы приветствуем друг друга  вечером? (слайд 11)

Дœ изœр   хорз!

(Я  повторяю выражения   по три раза,затем все вместе, а потом индивидуально)

6.Работа в парах

Задание №1

-Дети,повернитесь лицом друг к другу  и пожелайте друг другу

1.Доброго утра

2. Доброго дня

3.Доброго вечера

Задание №2(слайд 12)

 К доске выходят три  ученика.Я по очереди обращаюсь  к ним.

1.Я встретилась с тобой утром.Как ты меня будешь приветствовать?

А я отвечу  «Œгас цу!»

2. Я встретилась с тобой уднем.Как ты меня будешь приветствовать?

А я отвечу  «Œгас цу!»

3. Я встретилась с тобой  вечером.Как ты меня будешь приветствовать?

А я отвечу  «Œгас цу!»

7.Работа на интерактивной доске (слайд 13)

Задание. В предложениях вместо картинок вставить пропущенные слова

 III.Рефлексия . (слайд 14)

Я узнал…..

Œз базыдтон …

Мне понравилось….

 IV.Домаш.задание (слайд 15)

1.Выучить слова.

2.Выучить выражения