Тематическое планирование

Тематическое планирование

II-гч класс

(долан хонгт 4 час, ут тоодан 136 час.)

КЕЛЛҺНӘ ТОГТАЦС БОЛН ГРАММАТИЧЕСК КЕВ-ЯНЗС ДАСЛҺНА ДАМШЛҺН

Негдгч класст дассн келлһнә тогтацс болн грамматическ кев-янзс олзллһна чадвр батллһн:

• Үүлдәгчин цагин кев-янзс (Би умшнав. Би умшлав. Би умшхув.)
• Үүлдәгчин закгч кев-янзс (умш-умштн, бос-бостн)
• Тогтсн үүлдвр келгчс (Би дегтр умшхдан дуртав. Би дегтр умшхар седҗәнәв. Би дегтр умшҗ чаднав.)
• Бәәлһнә нерн + үүлдәгч (Күүкн умшна. Көвүн босна.)
• Нүр орч нерн + үүлдәгч (Би суунав. Чи суунач. Эн сууна.)
• Бәәлһнә нернә нег болн олн то (цаасн – цаасд, гер – гермүд, ширә – ширәс)
• Бәәлһнә нерн + хөөт үг (ширә деер, сандл дор)
• Бәәлһнә нерн + хөөт үг + үүлдәгч (Сандл деер сууна)
• Орч нернә нег болн олн тооһин янзс (би-бидн, чи(та) – тадн
• Орч нернә нег болн олн то + үүлдәгч (Би зурҗанав. Бидн зурҗанавидн.)
• Орч нернә киискврмүдин кев-янзс (Мини дегтр сән. Нанд соньн дегтр бәәнә.)
• Кен? Кемб? Юн? Юмб? – гидг сурврмуд тәвҗ чадлһн (кен? – күүкн, юн? – ширә)

КЕЛЛҺ ӨРГҖҮЛЛҺНӘ БОЛН УМШЛҺНА ҺОЛ ТӨРМҮД

 Келлһ өргҗүллһнә төрмүд:

«Зун күүнә чирә үзхәр, нег күүнә нер сур»

«Медрлин өдр»

«Садта күн – салата модн»

«Кү күүндлхлә, кишг ирдг»

«Төрсн һазр – төрскн һазр»

«Һар көндрхлә, амн көндрдг»

Тодлвр: төр болһниг 22 часин эргцд өгх кергтә. Нег төрин кемҗәнд фонетикин, грамматикин болн чикәр бичлһнә төрмүд орулҗ кичәлән давулх кергтә.

1. «Зун күүнә чирә үзхәр, нег күүнә нер сур» - 22 час.

Хальмг келнә әс меддгиг, чикәр келдгиг дасхлһн:

-хату  - а, о, у, ы – эгшг фонемтә үгмүд

-җөөлн – ә, ө, ү, и, е – эгшг фонемтә үгмүд

-а-ә, о-ө, у-ү, и, е, э, ю, я, ы – ахр эгшгүдтә үгмүд

Келлһнә анч-бәәдл:

Нерән, альд бәәдгән, насан, кедүдгч класст сурдган, зоган, хайган, гериннь болн телефона тойган келдг, мендллһнә авъяс меддг дасхх.

Дасх үгмүд:

Би-мини, чи-чини, эн-энүнә, тер-терүнә, мадн-мана, мадна, эдн-эднә, тадн-тана,тадна, тедн-теднә, хайг, тойг, патьр, гер, дурта керг, өөмлһн, гүүлһн, наадлһн, йовлһн, зурлһн, бичлһн, умшлһн, зург цоклһн, бииллһн, дууллһн, зуульчлһн, мөрәр довтллһн, бултлһн, арвдгч, хөрдгч, һучдгч, дөчдгч, тәвдгч, җирдгч, далдгч, найдгч, йирдгч, зуудгч.

Грамматическ тогтацс болн келлһнә үлгүрмүд:

1. Заагч нүр орч нерн + бәәлһнә нерн + кемб? (Энүнә нерн кемб? Энүнә нерн Бадм.)
2. Нүр орч нерн + кедүтәвч? (Та кедүтәвт? Чи кедүтәвч? Эн кедүтә? Би орсаһар нәәмтәв, хальмгаһар йистәв.)
3. Орч нерн + бәәлһнә нерн + ямаран? (Тана хайг ямаран? Мини хайг: Хальмг Таӊһч, Элст балһсн. Клыковин нертә уульнц, 5-гч гер, 7-гч патьр)
4. Орч нерн + бәәлһнә нерн + бәәлһнә нерн + ямаран? (Тана телефона тойг ямаран? Мини телефона тойг 3-54-39)

2. «Медрлин өдр» - 22 час.

Әс болн үзгүд:

-аа-әә, уу-үү, оо-өө, ии, ее, ээ, яа, юу – удан эгшгүдтә үгмүд

-эгшг әс болн үзгүд

-хату болн җөөлн дарани эгшгүд

- «э» болн «е»

-ниилвр

-тодрха биш эгшгүд

-таслвр

-дуута болн дүлә хадврмуд

Келлһнә анч-бәәдл:

Школд ямаран кичәлмүд болдгинь, ямаран хорас бәәдгинь, сурһульчнрт кергтә юмсин нерд меддг, медрлин өдрин чинринь тодлҗ келдг, сурһулин олзин тускар, Зая-Пандитан орулсн чинринь медҗ келдг дасхх.

Дасх үгмүд: иньг, сурһульч, дегтр, самбр, церд, билүр, бичүр, девтр, шир, хәәч, зусн, цаасн, кимзә, багш, темдг, бичх, умшх, тоолх, зурх, үр, ни-негн; медрл, медрлин өдр, сурһуль, кичәл, завср, хоӊх; дөрвлҗн, һурвлҗн, утулӊ, төгрг, ахр, ут, өндр, маштг, ик, бичкн, өргн, уутьхн, у, сарул, дулан, ке; эрс, шал, ора, терз, үүдн, хора, герлвч, шам, зург, нүрздг, ширә, сандл, самбр; байр, багла цецг, хоӊх; дегтрин саӊ, эмчин хора, мөрән үздг хора, сурһулин хора, һардачин хора, ширәлӊ, өлг-эд, заман, багшин хора, цогц батллһна хора, һар-эрдмин хора, көгҗмин хора; кичәл, эсв, умшлһн, бичлһн, англь келн, немш келн, орс келн, тодо бичг, Зая-Пандит, номт; даснав, соӊснав, келнәв, бичнәв, умшнав, тоолнав, ухалнав, зурнав, дуулнав, биилнәв, гүүнәв, һәрәднәв, хәәкрнәв, уульнав, инәнәв, байрлнав, хәрү өгнәв; бекин өӊгтә, улан, хар, шар, көк, цеӊкр, ноһан, ноһавр, күрӊ, оошг, бор, оштв, улавр, цаһан, цоохр, эрәтә, эрә уга.

Грамматическ тогтацс болн келлһнә үлгүрмүд:

1. Заагч орч нерн + кемб? (Эн кемб? Эн Зая-Пандит. Хальмг номт.)
2. Нареч + чинрлгч нерн + бәәлһнә нерн (Эндр ямаран өдр? Эндр медрлин өдр.)
3. Орч нерн + бәәлһнә нерн + үүлдәгч (Чамд дегтр бәәнү? Нанд дегтр бәәнә.)
4. Ямаран? + бәәлһнә нерн + үүлдәгч (Ямаран кичәлд дуртавч? Эсвин кичәлд дуртав.)
5. Юӊгад? (Юӊгад гихлә…)
6. Орч нерн + бәәлһнә нерн + ямаран? + бәәлһнә нерн + үүлдәгч (Тана школд ямаран хорас бәәнә? Мана школд заман, ширәлӊ, эмчин хорас бәәнә.)
7. Бәәлһнә нерн эврә киисклһндән + ю? + үүлдәгч (Школдан ю кенәч?)
8. Ямаран? + бәәлһнә нерн (Ямаран харнда? Улан харнда.)
9. Орч нерн + ямаран? + бәәлһнә нерн + үүлдәгч (Чамд ямаран харнда бәәнә? Нанд хар харнда бәәнә.)

3. «Садта күн – салата модн» - 22 час.

Әс болн үзгүд:

-хальмг келнә шишлӊ хадврмуд

-хадвр – һ-х, н-ӊ, ж-җ – үзгүдиг чикәр келлһн

-хадвр «н» болн «ӊ» бичлһн

-хадвр «г» болн «к»

-хадвр «г» болн «һ»

-җөөлн темдг

-алфавит

Келлһнә анч-бәәдл: Элгн-садан зааҗ келдг, элгн-садан күндлдг дасхх, гиич тослһна авц-бәрц медҗ келдг дасхх, өрк-бүлиннь тускар ахр келвр тогтаҗ келдг чадвр өгх.

Дасх үгмүд: экин элгн (наһц аав, наһц ээҗ, наһцх, наһц бергн, наһц эгч, зе, бөл); эцкин элгн (аав-өвк эцк, ээҗ-эмг-эк, авһ, һаһа, ач, үй); нөкд болх, уһах, арчх, тәвх, авх, керчх, сәвүрдх, хулд кех; кенчр, сәвүр, күрз, суулһ, түлән; дурта, байрта, ни-негн, ухата, иньгч, олмһа, шулун-шудрмг, керсү, цецн, цаһан седклтә, үннч; үкр, хөн, мөрн, темән, яман, туһл, ишк, хурһн, ботхн, һаха, һахан кичг, ноха, мис, һалун, нуһсн, така, эр така, һууҗмл, немш така; худг, беш, һаруд, зер-земшин, темснә нерд.

Грамматическ тогтацс болн келлһнә үлгүрмүд:

1. Орч нерн + бәәлһнә нерн + ямаран? (Тана өрк-бүл ямаран? Мана өрк-бүл ик, ни-негн.)
2. Бәәлһнә нерн + бәәнү? (Элгн-садн бәәнү? Э, бәәнә: наһц аав, наһц ээҗ, һаһа, авһ.)
3. Бәәлһнә нерн + юн? + үүлдәгч? (Хашад юн бәәнә? Хашад мал бәәнә.)
4. Ямаран? + бәәлһнә нерн + үүлдәгч (Ямаран мал бәәнә? Үкр, хөн, яман бәәнә.)
5. Бәәлһнә нерн эврә киисклһндән + ю? + үүлдәгч (Гертән ю кенәч? Гертән шал сәвүрднәв)

4. «Кү күүндлхлә, кишг ирдг» - 22 час.

Зәӊг. Дасх, тодлх медрл:

-тууҗлгч зәӊгс;

-хәәкргч зәӊгс;

-сургч зәӊгс;

Келлһнә анч-бәәдл: Цаһан сарин байрт яһҗ белдвр кедгин тускар келдг дасхх, ямаран хувц өмсдгән, ю хулдҗ авдгин тускар дасхх, хораһан хурадгин тускар келҗ чаддг дасхх.

Дасх үгмүд: делгүр, нөкд болх, хулд кех; тосн, шикр, балта, үүрмг цә, давсн, өндгн, зать, тоһш, ээзгә, өдмг, өрм, боорцг; чидлтә, зөрмг, эрдмтә; эдл-ахун көдләч, аӊһуч; гиҗг, гесн, шаһа, сеер, дөрәвч, өскә, тавг, ашг, шана, сахл, халцха; зеерд, күрӊ һалзн, хоӊһр, буурл һалзн

Грамматическ тогтацс болн келлһнә үлгүрмүд:

1. Орч нерн + кезә? + үүлдәгч (Чи ю кенәч? Би хулд кенәв.)
2. Ю? + үүлдәгс (Ю кенәч? Делгүрт однав.)
3. Кезә + бәәлһнә нерн + үүлдәгч (Кезә делгүрт однач? Арвн часла делгүрт однав.)
4. Юуһар + үүлдәгч (Юуһар йовнач? Йовһар йовнав.)
5. Нареч + ю? + үүлдәгч (Асхнд ю кенәч? Асхнд дегтр умшнав.)

ТЕМАТИЧЕСКОЕ ПЛАНИРОВАНИЕ

по развитию речи и калмыцкому языку в национальных классах начальной школы 2 класс

1 четверть

Цәәлһвр бичг

Өдгә цагт нарт-делкән цуг келн-әмтн төрскн келән, сойлан, тууҗан медҗ, цааранднь өргҗүлх ик чинртә төр хаһлҗана.

Хальмг улс эврәннь ут тууҗин туршт үндсни болн сойлын темдгән әрвлҗ, хадһлҗ йовна. Мана  өвкнр үйәс үйд хәәрләд, күргҗ йовсн бахмҗта зөөр –уул хальмг келн.

Һундл төрхд, цагин селгәг дахҗ, олна бәәдл-җирһл сольгдад йовна. Тер учрар, шин түргн җисәтә цагин үйнр хүврәд, төрскн келнә нилчнь баһрад, үндсн хальмг келн мартгдад, геедрх алднд бәәнә.

Өсч йовх баһ үйнрт эргндк бәәдлин туск медрлин гүн болн бат ул өглһнә, тер медрлән бәәдл-җирһлдән, көдлмштән олзлдг дасвр болн чадвр өглһнә эркн неквр Әрәсән Федерацин, тер дотр Хальмг Таӊһчин школмудын өмн тәвгдҗәнә. Эн ик төр күцәлһнд хальмг келнә чигн чинр баһ биш.

Сүл җилмүдт Хальмг Таӊһчд үндсн келән әрвлҗ харслһна, чинринь өөдлүллһнә кергт  кегдҗәх олн зүсн керг-үүлин тоод келн-улсин эклц классмуд болн школмуд секгдв. Келн-улсин классмудт болн школмудт хальмг кел дасхлһна көтлвр, терүг дахгч даслурмуд, көдлмшин девтрмүд болн багшнрт нерәдгдсн арһ-зүүһин һардврмуд ясруллһнд белдх цаг ирсн бәәнә.

Өдгә цагт өсҗ йовх үйнриг хальмгаһар келдг дасххин төлә школын өмн тәвгдҗәх шин некврлә ирлцтәһәр сурһулин болн арһ-зүүһин тетквр (УМК) тогтах кергтә. Орчлӊгин талдан келн улс мет хальмгуд сурһуль-эрдмән, билгән, номан болн сойлан эврә келәрн өргҗүлҗ, хадһлҗ делгрүлхләрн, олн әмтнә тууҗд болн төвкнүн җирһлд эврәннь хүвән, уурхан саӊ мет байн тәвцән орулхмн.

Келн-улсин школын сурһулин зураһар сурчах бичкдүд төрскн келән негдгч классас авн эклҗ дасна.

Багшнрин оньгт тусхагдҗах көтлвр орс кел сәәнәр меддг, болв хальмг келән меддго эс гиҗ татуһар меддг сурһульчнрт нерәдгдҗәнә.көтлвр тогталһнд «Алтн һасн» школын арвн җилин туршарт кегдсн экспериментальн көдлмш ик дөӊгән күргв. Эн учрар шинрүлгдсн көтлврин аһулһднь теднә орс келәр дасч авсн грамматикин туск экн түрүн медрл болн келлһнә үүлдврин (арһ-зүс: соӊслһн, келлһн, умшлһн, бичлһн) дамшлт авгдсн бәәнә. Багш орс хальмг хойр келнә тогтациг дүӊцүлҗ, әдл болн йилһвр халхинь сурһульчнрт хальмг кел дасхлһнд элвгәр олзлхмн. Энүнлә өөрхн залһлдата немр арһ-зү: орчуллһна дасвр болн чадвриг даслһн немгдхмн.

Көтлврин сүүрнь үндсн келәрн келдг болн хоорндк хәрлцәнд зөрүлгдсн арһ-зү (коммуникативно-ориентированный метод) авгдсн бәәнә. Эн эв-арһар дамҗулҗ, бичкдүдиг соӊссан (талдан күүнә келсиг) меддг, сурдг, сурсндан хәрү авдг, хәрү өгдг, хальмгаһар эврән келдг, хоорндан хәрлцдг, амн-үгәр болн бичлһәр дассан медүлҗ үзүлдг (воспроизведение) дасххмн болҗана.

Көтлврин һол күцлмүднь:

-сурһульчнрин келлһ өргҗүллһн (бий келлһн болн күүндән), хальмгаһар күүндх седкл оруллһн;

- хальмг келнә үгин саӊ (үглл) бийдән шиӊгәҗ тодллһн; фонетикин болн грамматикин туск экн түрүн медрл авлһн;

- соӊслһна, келлһнә, умшлһна, бичлһнә, орчуллһна арһ-зүүсиг хамцулҗ дасхлһн, авсн дамшлтан эргндк җирһлдән болн сурһулин йовцдолзлҗ чадл һн;

- төрскн келән күндлҗ, өөдән үнлҗ, хальмгин сойлар дамҗҗ, Әрәсән цуг келн-әмтнә сойлла таньлдлһн.

Көтлврин күцлмүд хаһллһнд кегдх көдлмш:

- келлһнә үүлдврин цуг арһ-зүүһәр: соӊслһн (аудирование), келлһн (говорение) умшлһн (чтение), бичлһн (письмо), орчуллһн (перевод) бат ул өглһн;

- шишлӊ хальмг әс соӊсҗ, чикәр келдг дасхлһн;

- хальмг, орс, нань чигн улсин авъясла, сойлла таньлдуллһн.

Эн көтлвр 3 әӊгәс тогтна:

Негдгч әӊг – келлһ өргҗүллһн болн соӊслһн;

Хойрдгч әӊг- келлһ өргҗүллһн, умшлһн болн бичлһн;

Һурвдгч әӊг-келлһ өргҗүллһн болн грамматик.

Әӊг болһн эврәннь онц чинртә, сурһлһна күцлтә, төрмүдтә болн һоллгч арһ-зүүһин эв-арһта болсндан онц-онцдан хәләгднә.

Негдгч әӊг-Школд ирсн сурһульчнрла негдгч дөрвнәд амн-үгәр келлһнә көдлмш кегдхмн. Эн көдлмшиг цааранднь сурһулин җилин турш таслвр угаһар кеҗәхмн. Негдгч дөрвнә эргцд бичкдүдт багшин келсн үг меддг, бийиннь тускар келдг, школд кергтә юмна нерд, өрк-бүлиннь тускар келҗ чаддг дасвр өгхмн. Эн цагла хальмг әс яһҗ чикәр келгддгинь зааҗ өгх кергтә. Хальмг зәӊгсин айлт ямаран болдгинь чигн бас экләд зааҗ медүлх кергтә. Келлһ өргҗүллһн болн дегц умшдг, бичдг дасхлһн хойрдгч дөрвнәд экләд, һурвдгч дөрвнәд төгснә.

Хойрдгч әӊг – Түрүн авгтан үгмүдиг ниилврмүдәр таслвр угаһар җисүләд, цааранднь бүклднь келҗ умшдгиг дасхх кергтә. Үгин ниилврмүд, үгмүд, ахр текст, чикәр умшдг дасхлһн. Җөөлн («ь»), хату («ъ») хувагч темдгтә үгмүд чикәр умшдг даслһн. Тогтунар, тодрхаһар, айлттаһар умшдг чадвр өглһн. Нег зүсн мөчмүдтә, шуд келлһтә, дуудврта, тууҗлгч, сургч, хәәкргч зәӊгсиг умшдг дасвр батллһн. Текстин әӊгиг зургла ирлцүлдг, багшин тәвсн сурврмудар хувадг, келвриг чаӊһар, бий дотран болн нүүрәр умшдг, орс келнд орчулдг, чинр-утхинь меддг дамшлт өглһн.

Умшлһна болн бичлһнә текстс дассн үгмүдин ул деер тогтагдх зөвтә.

Һурвдгч әӊг – Негдгч класст II-III-дгч дөрвнә эргцд үзглл дасхлһна көтлвр күцәгднә. Эн цагин турш бичкдүд келлһ өргҗүллһнә көдлмш болн хальмг келнә грамматикин туск түрүн медрл авна. Энүг орс келнә грамматикәр дамҗулҗ зааҗ болҗана.эн әӊгд әс болн үзгүд дасна.

Хойрдгч классас авн «әс болн үзгүд», «үг», «зәӊг», «залһата келлһн», «чикәр бичлһн» гидг төрмүд заагдна.

Зәӊгсиг – үгмүдәр, үгмүдиг – ниилврмүдәр, ниилврмүдиг –әәсәр хуваһад, теднә олн темдгүдин тускар тодрхаһар келҗ өгх кергтә. Эн әнгд бичкдүдин меддг орс келәр дөӊцл авч көдлҗ болҗана.

Келн – улсин школын сурһулин зураһар I-IV-дгч класс-мудт хальмг кел дасхлһнд ут тоодан өгдҗәх цаг:

1-дгч класст – 128 час

2-дгч класст – 165 час

3-дгч класст – 165 час

4-дгч класст – 165 час (келлһ өргҗүллһн болн умшлһн – 3 час, хальмг келн – 2 час).

Сурһулин болн сурһмҗин төрмүд, чееҗәр дасх үүдәврмүдин то, залһата келлһн, чикәр бичлһнә, келлһнә дасврин болн чадврин некврмүд, дамшлһна кевәр даслһна грамматическ кев-янзс болн келлһнә тогтацсин үлгүрмүд эн көдлврин ханьд орна.

Класс болһнд келҗ, келлһндән олзлх үгмүдин кемҗән:

1-дгч класст – 500 үг

2-дгч класст – 600 үг

3-дгч класст – 600 үг

4-дгч класст – 600 үг

Ут тоодан – 2300 үг.

1. КЕЛЛҺ ӨРГҖҮЛЛҺН  БОЛН СОӉСЛҺН

Кел өргҗүллһнд соӊслһна чинр йир ик. Соӊслһна һол күцлнь – күүнә келсиг меддг даслһн. Соӊслһна дамҗҗ шишлӊ хальмг келнә әәсиг чикәр келндән орулҗ күүнддг даслһна эв авлһн:

- хату – а, у, о, ы эгшг – фонемтә үгмүд;

- җөөлн – ө, ү, и, е эгшг – фонемтә үгмүд;

- а, у, о, и,е, э, ә, ү, ө – ахр эгшмүдтә үгмүд;

- аа,уу, оо, ее, ээ, үү, өө – удан эгшмүдтә үгмүд;

- удан болн ахр эгшмүдтә үгмүдиг чикәр келлһн;

- хадвр – һ-г, н-ӊ, ж-җ, ӊ-нг – үзгүдиг чикәр келлһн.

Дәкәд болхла, сурһульчнр соӊслһна эв-арһар хальмг үгмүдин чинр-утхинь медҗ авна, эврәннь үгин саӊ икдүлнә, гүүдүлнә.

Текст соӊсад, тууҗлгч, сургч, хәәкргч зәӊгсиг йилһҗ чаддг дасна. Зәӊгсиг үгмүдәр, үгиг ниилврәр хувадг дамшлт авна. Багшин келсиг, заасиг, күүнә үүлдврин тускар магнитафонд бичгдсн ик биш текст болн үзсн юмна туск ахр келвр соӊсад, тодлҗ авна. Соӊссн текстин учр-утхар 2-3 сурврт хәрү өгч чигн чадна.

Соӊслһн келлһнд, умшлһнд, бичлһнд дөӊгән күргнә. Кемр сурһульч соӊссан сәәнәр медхлә, умшсн болн бичсн юман чигн эн медҗ күцәнә.

Багш түрүн өдрәс авн бичкдүдиг соӊсдг дасхх зөвтә. Седклән бәрәд соӊсдг дасхла, хальмгаһар келдг чигн сәәнәр дасҗ авх.

2. КЕЛЛҺ ӨРГҖҮЛЛҺН, УМШЛҺН БОЛН ЧИКӘР КЕЛЛҺН

Умшлһна көтлврин улд идейн-тематическ, эстетическ, тууҗин болн җилин дөрвн цагин бәәдл оньгтан авгч зарчмс тәвгдсмн. Төрскн, орс, талдан келнә үүдәврмүд бичгдүд сурһлһнд, сурһмҗллһнд, медрлинь өөдлүллһнд ик түшг болна.

Сурһульчнрин наснлань ирлцӊгү умшлһна кичәлмүдт Әрәсән болн Хальмг Таӊһчин тууҗин төрмүд өгдднә.

Келлһ өргҗүллһнә төрмүд: «Зун күүнә чирә үзхәр, нег күүнә нер сур», «Садта күн – салата модн», «Мана гер», «Мана хаша», «Мал асрхла амн тоста», «Зәрлг аӊгуд», «Шовуд», «Сурһуль – ухани булг», «Мини класс», «Мини үр», «Өрүн эрт боссн өлзәтә үрн болдг», «Мини дурта керг», «Хувцн», н.ч. бас орна. Эн көдлмш йир чинртә, юӊгад гихлә, бичгдүд келх төрән чикәрн соӊсна, нүдәрн үзнә. Тиим кевәр хальмг келнь ясрад, батрад йовна. Нег төриг эклц классмудын турш гүүдүләд,өргҗүләд давтҗ чигн болхмн. Давтхларн классас классур гүүдүләд, кемҗәһинь икдүләд йовх кергтә.

I-дгч класс – «Зун күүнә чирә үзхәр, нег күүнә нер сур», «Сурһуль – ухани булг», «Садта күн – салата модн», «Өрүн эрт боссн өлзәтә үрн болдг», «Мал асрхла, амн тоста», «Цагин селгән».

II-дгч класс – «Зун күүнә чирә үзхәр, нег күүнә нер сур», «Медрлин өдр», «Садта күн салата модн», «Кү күндлхлә, амн көндрлдг».

III-дгч класс – «Сурх цагт седклән батл», «Сән гиичд күн байрлдг», «Ут наста, бат кишгтә болтн», «Үүрмүд», «һәәхүлд», «Делгүрт».

IV-дгч класс – «Хальмг Таӊһч», «Кеедән авдрас», «Цецн булгас», «Эрүл-менд харлһн», «Зуульчллһн», «Тег».

Умшлһна кемҗән (нег минутд):

I-дгч класс – 15-20 үг

II-дгч класс – 40-50 үг

III-дгч класс – 65-70 үг

IV-дгч класс – 75-80 үг

Умшлһна кичәлмүдт күүкдин шунлтыг өөдлүлхин кергт олн зүсн наадд, үүдәгч янзта даалһврмуд олзлгдх зөвтә.

3. КЕЛЛҺ ӨРГҖҮЛЛҺН, ФОНЕТИК, ГРАММАТИК БОЛН ЧИКӘР БИЧЛҺН

Бичгдүдин ухаллһ болн келлһ өргҗүллһн, чикәр келлһнә (орфоэпическ) болн чикәр бичлһнә (орфографическ) зокалмуд олзлҗ, чикәр келлһн болн бичлһн – көтлврин һол неквр болҗана.

Грамматикин болн чикәр бичлһнә махбуд даслһла дегц бичгдүд келнә туск медүлврмүдиг йилһҗ хәләлһлә чадвр авна. Келнә туск медрлән дүӊцүлҗ, баглҗ, диглҗ чаддг дасна.

Теднәс һол тоотынь йилһҗ, медҗ авч, эврәннь ухана билгән болн келлһән өргҗүлнә.

Эклц классмудт келлһ өргҗүллһн, грамматик, чикәр келлһн болн бичлһн дөрвн хүвәс тогтна:

- «Залһата келлһн»;

- «Әс болн үзгүд»;

- «Үг»;

- «Зәӊг».

«Залһата келлһн». Келн-улсин школын сурһулин зураһар сурх сурһульчнрин келлһ өргҗүллһнд, теднә келлһнә үүлдврин сойл өөдлүллһнд ик оньг өггдҗәнә. Эклц классин сурһульчнрин соньмсҗ, сәәнәр медҗ авдг төрмүднь – бийсиннь туск төрмүд. Сурһулин түрүн өдрәс авн «Зун күүнә чирә үзхәр, нег күүнә нер сур», «Медрлин өдр», «Садта күн – салата модн», «Сурһуль - ухани булг», «Гер», «Герин мал», «Зәрлг аӊгуд», «Һарсн өдр», «Өрүн эрт боссн өлзәтә үрн болдг», «Цагин селгән», «Үүрмүд», «Һәәхүлд», «Үрвр», «Мини дурта керг», «Лавкд», «Эрүл-менд харлһн», «Цецн булгас» - гидг төрмүдәр көдлх кергтә. Төр болһн 20, 26 кичәлин турш давулгдна.

Эклц класс төгсәсн сурһульчнр утхарн холвата цөн зәӊгсәс тогтсн амр келвр чикәр, эндү угаһар келҗ, бичҗ чадх зөвтә.

Залһата келлһ өргҗүллһнә көдлмш хальмг келнә болн умшлһна кичәлмүд кегднә, юӊгад гихлә, амн үгин болн бичмр көдлмш хоорндан өөрхн залһлдата.

«Әс болн үзгүд». Эн хүвин халхар өггдҗәх келнә һол медрлиг, чадвр болн дасвриг сурһульчнр нурһлҗ I-дгч болн II-дгч классмуд авна.

Сурһульчнр төрскн келнәннь әәсин болн үзгүдин туск түрүн медрл авсн деерән әс соӊсч йилһдг, бийснь чикәр келдг дасвр авна. Эгшг, хадвр гиҗ хувагддгинь медҗ авна. Хату болн җөөлн экшгүдиг йилһҗ чадна. Тодрха биш эгшгүдин туск түрүн медрл авна. Хальмг үгмүдиг чикәр келхин кергт тодрха биш эгшгүд олзлгддгин, тедниг бичгт эс темдглддгин тускар сурһульчнр медүлх кергтә. Үгин дунд, үгин эцүст бәәх тодрха биш эгшгүд онц оньган тусхахмн. I-дгч болн II-дгч классмудын сурһульчнр узмр схемс олзлҗ, ә-үзгин йилһлт кедг дасххмн.

       Сурһульчнр I-дгч классас авн хальмг келнә чикәр келлһнә болн бичлһнә өвәрцинь җисәд медҗ авна. Сурһульчнр келлһәд болн бичлһәр дамҗҗ, эгшгин таарлтын, ахр, удан болн тодрха биш эгшгүдин тускар, дута болн дүлә, җөөлн болн хату хадврмудын тускиг йилһҗ дасна.

      Деер келгдсн тоот III-IV-дгч классмуд улм батлгдҗ, гүүдүлд заагдхмн.

      Үгмүдин ә-үзгин шинҗллт сурһульчнрин келлһ өргҗүллһнә көдлмшигулм ясрулна. Эн цагт алӊтрулгч эгшгүдиг болн хадврмудыг йилһлһнд, тедниг чикәр умшлһнд, келлһнд болн бичлһнд ик оньган өггднә.

«Әс болн үзгүд» гидг төрәр кегдҗәх көдлмш сурһульчнрин келлһнә үүлдврин сойлыг өөдлүллһнд ик нилчән күргнә.

Цуг деер заагдсн тоот сурһулин дөрвн җилин турш күцәгдхлә, сурһульчнр чик утх-зокъялын келлһ дасхмн. Үгиг әс-үзгүдәрнь йилһҗ чаддгар сүүр кеҗ бичдг дасххла, теднә чикәр бичлһнә дасврнь бат болхмн. Эн кергт девшлттә эв-арһ-коментированн бичг өргәр олзлхмн.

«Үг. Үгин тогтац. Үгин хүврлһн». Эн көтлврт үгмүд үгллин болн грамматическ халхасн хәләгдҗәнә. Эклц классмудт үгин көдлмшт ик оньг өггдҗәнә.

Грамматик болн чикәр бичлһиг даслһна көдлмш дамшлһна авцта.

Чикәр бичлһ дасчах сурһульчнр бичәчнрин үүдәврмүд умшад, зәӊгд юуна тускар, ямаран үүдвр кегдҗәхин тускар меднә. Үгмүд онц чинртә болдгинь, темдглнә. Эврәннь ухаһан, санаһан чикәр медүлхин кергт ямаран үгмүд олзлхинь сурһульчнр медҗ авна.

II-дгч классин көтлврт хөөт үгин, үүлдвр нерәдгч үгмүдин болн юмна чинр нерәдгч үгмүдин тускар медүлгднә.

III-дгч класст «Үгин тогтац» бүклдән өггднә. Уӊгин, суффиксин, чилгчин, сүүрин чинр заагдна. Нег уӊгта үгмүдин туск түрүн медрл өггднә.

Сурһульчнр дамшлһна кевәр шин үгмүд бүрдәнә. Келлһнә хүвсин нершлмүд III-дгч класст өггднә.

Үгин тогтациг йилһлһнә көдлмшиг IV-дгч класст чигн кеҗәх кергтә.

Дѳрвдгч классас авн умшлһна болн хальмг келнә кичәльмүд онц-онц ѳггднә.

   Бәәлһнә нерн, чинрлгч нерн, үүлдәгч, хѳѳт үг, тоолгч нерн, орч нерн, нареч гидг келлһнә хүвс IV-дгч класст хәләгднә. Сурһульчнр үгллин чинр- утхарнь һардвч кеҗ, сурврмударнь, үг хүврлһнә янзарнь тедниг йилһнә. Урдк җильд «Келлһнә хүвс» гисн тѳрәр дассан давтҗ батлад, цааранднь медрлән улм гүүдүлнә. Бәәлһнә нернә киискврмүдлә, киискврмүдин кев- янзсла таньлдна. Чинрлгч нерн бәәлһнә нерн хойрин хорндк ниицлһнә тускар медж авна. Тоолгч нернә туск түрүн медрл авна. Орч нернә нүр болн заагч нерд, үгин кев-янзсла, эднә нег болн олн тола таньлдна. Үүдәгч цагар, тооһар, нүүрәр хүврдгинь меднә. Наречиг хүврдгоһинь медж авна.

         Юмна нерд, теднә темдг, үүльдвр, тоог медүләд, эн кемб?, Эн юмб?, ямаран?,ю кеҗәнә?, яҺҖана?,кедү? Гисн сурврмудт хәрү ѳгдг үгмүдлә бичкдүд таньлдснас авн иргдчдән келлһнә хүвс дасхлһнди белдврин кѳдлмш эклгдв гиҗ тооҗ болхмн.

         «Зәңг».Эклц классмудын сурһульчнр зәңгсин зүснә туск ( тууҗлгч,хәәкргч, сургч зәңгс), мѳчмүдин, үгмүдин хоорндк ниицлһнә туск медрл авна.

         Цуг деер келгдсн тоотыг сурһульчнр дѳрвн җилин эргцд медҗ авна.

         I-дгч классин сурһульчнр текстәс зәңг салһҗ авад умшхларн, түдлһнә темдгүдәр кергтә айлт, түдлт кеҗ чадна. Урдаснь кесн АМН үгин шалһтын хѳѳн тер зәңгс чикәр бичдг дамшлт авна.

        II-дгч класст сурһульчнр сургч болн хәәкргч зәңгсин хѳѳн ямаран түдлһнә темдг тәвгддгин тускар меднә, тер зәңгсин айлтла таньлдна.

       III-дгч классин сурһульчнр тууҗлгч, хәәкргч, сургч зәңгсиг чикәр тогтадгиг болн келлһндән ѳргәр олзлдгиг дасна. Зәңгиг ниицлһсән хувана. Сурврмудар дамҗулад, зәңгин һол, нѳкцл мѳчмүд йилһнә ( болв нѳкцл мѳчмүдиг нерәдхш). Нег зүсн мѳчмүдтә зәңгин айлтла таньлдна.

         IV-дгч классин сурһульчнр (холвата болн холва уга) нег зүсн мѳчмүдтә зәңгс йилһҗ чадх зѳвтә.

         Кѳтлврин һол күцлнь – сурһульчнр дасч авсн медрлән эврәннь амн үгәр келлһнә болн бичлһнә дамшлтан олзлҗ чадлһн.

        Грамматикиг.сәәнәр дасхларн, чикәр бичлһнә дасвр сурһульчнр сәәнәр медҗ авна.

       Бичхд зовлңгта үгмүдиг салуднь баглҗ, теднәр дамшлтын кѳдлмш кеҗ, чикәр бичлһнә тольднь бичульҗ, сурһульчнрт тодлулхмн.

        Кѳтлврин некврнь – тасрлт угаһар шин медрл заалһн гисн дидактикин зок алар оньдинд һордвр келһн: 1)бичкдүдин келлһнә үүлдврин дамшлтар түшг келһн; 2) урднь дассинь ѳргҗүлҗ, цаглань давтлһн; 3) цааранднь дасх хамгиг тодллһн.

        Цеврәр бичлһн. Цеврәр бичлһнд шишлң кичәл һарһхмн биш. Цеврәр бичлһнд шишлң хальмг үзгүд дасххмн, юнгад гихлә, орс келнә кичәлд наадк үзгүднь дасгдна. Сулдсн цагиг келлһ ѳргҗүллһнә кѳдлмшт олзлҗ болҗана.

        I-II-дгч класст сурһульчнрин һарин эВ болн нүднә кирцә ѳѳдлүллһнә  кѳдлмш ѳргнәр кегднә, үзгүд баг-багар бичгднә, бичхд кецү үзгүдт онц оньг ѳггднә. Узгүдәс нань үгмүд, зәңгс, ахр текстсбичнә. Теднән дегтрәс, самбрас буулһҗ эс гиҗ багшин давтад келсин дахад бичдг дасна. Бичсн үг болһниг гүүнәр шинҗлҗ, ямаран үзгүд бичгдхинь, үгллин чинринь, келлһндән яһҗ олзлхинь медүлх кергтә.

         III-IV-дгч класст үзгүдиг хоорнднь чикәр залһҗ бичлһнд, самбрт эс гиҗ дегтрт барлата текстиг буулһҗ бичлһнд оньг ѳггднә. Сурһульчнр тодлҗ  авсан эс гиҗ багшин келсиг бичнә.Үгин диктант, ахр диктантс бичнә. Комментированн бичлһн күцәцҗ чадна.

         Хальмг кельнә  бичлһнә чадвр:

       I-дгч классин чилгчәр 15-20 үгәс тогтсн текст чикәр буулһҗ бичлһн;

       II-дгч классин чилгчәр 25-30 үгтә диктант бичлһн;

       III-дгч классин чилгчәр 50-55 үгтә диктант бичлһн;

        IV-дгч классин чилгчәр 60-65 үгтә диктант бичлһн.

     Диктантсин текст соньн болсн деерән сурһмҗ ѳггч, медрл ѳѳдлүлгч чинртә болх зѳвтә.

        I-дгч класс (долан хонгт 4 час, ут турштан 128 час)

   КЕЛЛҺНӘ ТОГТАЦС БОЛН ГРАММАТИЧЕСК КЕВ- ЯНЗС  ДАСЛҺНА ДАМШЛҺН.

   -Эн юмб? – гидг сурврт хәрү ѳгчәх бәәлһнә нерд ( эн дегтр.);  

  - Эн кемб? – гидг сурврт хәрү ѳгчәх бәәлһнә нерд ( эн Ээҗ.);

  - нүр орч нерд ( би, чи, эн, мадн, тадн, тедн);

  - үндсн тоолгч нерн ( негн, хойр, һурвн…);

  - дара медүлгч тоолгч нерн ( негдгч, хойрдгч, һурвдгч…);

  - нас медүлгч тоолгч нерн ( тавта, зурһата, долата…);

  - зүс медүлгч чинрлгч нерн ( цаһан, улан, шар, хар…);

  - орч нерн + бәәлһнә нерн + кемб? (Тана нерн кемб?);

  - орч нерн + бәәлһнә нерн + чинрлгч нерн ( Тана зог ямаран?);

  - орч нерн + альдасвт? ( Та альдасвт?);

  - орч нерн + тоолгч нерн + бәәлһнә нерн + үүлдәгч ( Та кедүдгч класстсурнат?);

  - нүр орч нерн + үүлдәгч ( Би йовнав. Би гүүнәв. Би зурнав.).

КЕЛЛҺ  ѲРГҖҮЛЛҺНӘ БОЛН УМШЛҺНА ҺОЛ ТѲРМҮД.

1.Келлһн ѳргҗүллһнә тѳрмүд:

« Зун күүнә чирә үзхәр, нег күүнә нер сур».

« Сурһуль – ухани булг».

« Садта күн – салата модн».

« Ѳрүн эрт боссн ѳлзәтә үрн болдг».

« Мал асрхла,  АМН тоста».

« Цаг сельгәтә».

Тодлвр: тѳр болһниг 20 часин эргцд ѳгх кергтә. Эн цагин эргцд  бичгдүд эврә келнә әәслә таньлгдна (открытие фонематического слуха
). Хальмг келнә айлтла иҗлднә, орс келнә әәсмүдлә хальмг әс дүңцүлнә. Багшин келсиг соңсдг, оньһдг, меддг болна. Юмна нерд (лексик) дасна. Эн цагин туршт сурһульчнр 140-160 үг медх зѳвтә. Кичәл болһнд  4-5 шин үг орулҗ болҗана. Эн үгмүдән келлһндән олзлдг дасч авна. Дассн үгмүдтә ахр зәңгс тогтадг дасна. Эн әңгин эргцд сурһульчнр үгд сурвр тәвдг, чееҗәр ахр шүлг келдг, дарҗңгуд болн тәәльвртә туульс келдг дасна. Чееҗәр даслһн олн зүсн арһ- зүүһин эв- арһар кегднә.

1. «Зун күүнә чирә үзхәр, нег күүнә нер сур» - 20 час.

Фонетик:

«А – (а), АА – (а)»

«Ә – (ә), ӘӘ – (ә)»

«О – (о), ОО – (о)»

«Ѳ – (ѳ), ѲѲ – (ѳ)»

«У – (у), УУ – (у)»

«Ү – (ү), ҮҮ – (ү)»

« А- Ә;  У- Ү;  О- Ѳ» - ахр болн удан эгшг  ә-үзг»

Келлһнә анч-бәәдл: Нерән келдг; альд бәәдгән; насан келдг; кедүдгч класст сурдган, дурта кергин тускаркелдгән дасх.

Дасх үгмүд: би, чи, эн, тер, м дадн, тадн, эдн, тедн, негн, хойр,һурвн,дѳрвн, тавн, зурһан, долан, нәәмн, йисн, арвн; негтәв, хойртав, (хѳмѳстәв), һурвтав (һунтав), дѳрвтәв (дѳнтәв), тавтав, зурһатав, долатав, нәәмтәв, йистәв, арвтав; негдгч, хойрдгч, һурвдгч, дѳрвдгч,тавдгч, зурһадгч, доладгч, нәәмдгч, йисдгч, арвдгч.

Грамматическ тогтацс болн келлһнә үлгүрмүд:

«Мини + бәәлһнә нерн + эврә нерн» ( Мини нерн Ѳлзәт.)

« Би + бәәлһнә нерн» (Би Элистәсв.)

«Би  + тоолгч нерн» (Би зурһатав.)

«Би + тоолгч нерн + бәәлһнә нерн + үүлдәгч»( Би негдгч класст сурнав.)

« Мини + бәәлһнә нерн + бәәлһнә нерн» ( Мини зог – умшлһн.)

2. « Сурһуль – ухани булг» - 20 час.

Фонетик:

«Н – (н) – (н*)»

«Ң – (нг)»

«Р – (р) – (р*)»

«Л – (л) – (л*)»

«М – (м) – (м*)»

«М –Н – Р – Л – дута хадвр ә-үзгүд»

«С – (с) – (с*)»

«И – (и) – (и:)»

Келлһнә анч – бәәдл: Нерән келдг, күүнә нер сурдг, таньлддг, кичәлд бийән яһҗ бәрх, ах улсиг күндлдг дасх. Багшан оньгтаһар соңсх.

Дасх үгмүд: би, чи, эн, тер, мадн, тадн, эдн, тедн, мини,чини, энүнә, мадна,тадна, теднә; багщ, сурһульч, кѳвүн, күүкн, ик, бичкн, ѳндр, маштг, сән, йир сән, улм сән, ухата, чидлтә, цаһан седклтә, нерн; дегтр, девтр, цаасн, бичүр, дорв, билүр, шир, зусн, церд, самбр, ширә, сандл, һарин кермн, кичәл, засвр, ут, ахр, шин, хуучн; үр, ноха, мисс, хулһн, альмн, цецгә, наадһа, тергн, кермн, аһарин кермн, һал машин; ѳлгәтә, кевтнә, бәәнә, уга.

Грамматическ тогтацс болн келлһнә үлгүрмүд:

Эн + бәәлһнә нерн (Эн самбр).

Кен?, юн?, кемб?, юмб? – гидг сурврмудт хәрү ѳглһн:(- Эн кемб? – Эн багш. – Эн юмб? – Эн наадһа.) Тууҗлгч болн сургч зәңгсин айлт.

3. «Садта күн – салата модн» - 20 час.

Фонетик:    

«Ы –(ы)»

«Е – (э), ЕЕ – (э:)»

«Д – (д) – (д*)»

«Т – (т) – (т*)»

«Д – Т»

«Г – (г)»

«К – (к) – (к*)»

Келлһнә анч-бәәдл: Ѳрк- бүлиннь улсла таньлдулдг, эднә нерд, дурта керг, эрдм, бәрц келҗ ѳгдг дасхх; эврәннь герән, гер дотр бәәх юмна, хаша дотр юн бәәхин, ямаран мал, эдл-аху бәрдгин, яһҗ теднән хәләдгин, ямаран кѳдлмш кедгин, яһҗ нѳкд болдгтн тускар келдг дасхх кергтә.

Дасх үгмүд: бүл, ээҗ, аав, эк, эцк,ах, эгч, дү кѳвүн, дү күүкн, дурта, дурго, ямаран?, әәмтхә, зѳрмг, сәәхн, эмч, заманч, тосхач, тооч, ахлач, зурач, эрдм, кѳдлмш, шатр, бу, меечг, ацана машин, шовун, мѳрн, зан; хәләнә, сууна, йовна, гүүнә, зогсна, һәрәднә, мѳлкнә, босна, биилнә, дуулна; гер, хора, хаша, терз, үүдн, модн, турва, орндг; деер, дор, ѳмн, ард, ѳѳр, хаҗуд, дотр; шам, герлвч; дѳрвлҗн, тѳгрг, утулң, маштг, ѳндр,ишкә гер; ааһ, сав, тәрлк, серә, ухр, утх, хәәсн, таава,суулһ; керчнә, уһана, арчна, болднә, тәвнә, авнв, хайна, сәвүрднә; ѳдмг, махн, тосн, үсн, ээзгә, чиксн махн, ѳрм, шикр, балта, ѳндгн, тоһш.

Грамматическ тогтацс болн келлһнә үлгүрмүд:

Орч нерн + бәәлһнә нерн ( Мини эк.)

Орч нерн + бәәлһнә нерн + үүлдәгч ( Би ааһ уһанав.)

Чинрлгч нерн + бәәлһнә нерн (Тѳгрг ширә.)

Тоолгч нерн + бәәлһнә нерн (Хойр дегтр.)

Олзлгдх наадд: олн зүсн лексическ наадд.

4. «Ѳрүн эрт боссн ѳлзәтә үрн болдг» - 20 час.
5. Фонетик:

«Е – (ео)»

«Б – (б) – (б*)»

«В – (в)»

«Х – (х)»

«Һ – (һ)»

«Һ – Х»

«Э – (э), ЭЭ – (э:)»

«Ж – (ж)»

«Җ –(җ)»

Келлһнә анч-бәәдл: Ѳдрин диг- дарана нерд, эврәннь ѳдрин диг-дара келдг дасхх; цогц махмудын нерд меддг; ѳдрин туршарт ю кедгән келдг дасхх; хувцна нерд,хувцан яһҗ ѳмсдг, цеврәр бәрдг, хурадгин тускар келдг дасхх;һурвн тѳрин үглл давтҗ сергәх, эн үгмүдтә ахр зәңгс тогтадг дасхх.

Дасх үгмүд:ѳдрин диг-даран, ѳр, ѳрүн үд, үд, үдин хѳѳн, асхн, бүрүл, сѳ; ѳрүни хот, үдин хот,  асхни хот;сернә, босна, ясна, ууна, иднә, ѳмснә, цеврлнә;негн, хойр, һурвн, дѳрвн, тавн, зурһан, долан, нәәмн, йисн, арвн; амн, нүдн, чикн, чирә, халх, маңна, күмсг, сормсг, урл, келн, шүдн, толһа, үсн, күзүн, ээм, дал, нурһн, гесн, чееҗ, һар, хурһн, хумсн, дунд,нерн уга, альхн, нудрмг, тоха, кѳл, ѳвдг, тавг, барун, зүн; күлт, бүшмүд, махла, альчур, киилг, шалвр, ѳѳмсн, шаһавч, сѳѳкә, беелә.

   Эн әңгд ѳмннь дассн хойр тѳриг («Мана школ» болн «Ѳрк – бүл») давтх кергтә. Һурвн тѳриг негдүлҗ келдг дасхлһн.

  Келлһндән сургч үгмүдтә зәңгс тогтадг дасх. Нүр орч  нерд болн тедниг –в, -ч, -на (-нә) гидг аффиксмүдтә олзллһн: -Чи кезә сернәч? – Би эрт сернәв. (Тер эрт сернә. Чи эрт сернәч.)

Грамматическ тогтацс болн келлһнә үлгүрмүд:

Орч нерн + сургч үг + үүлдәгч (Чи кезә сернәч?)

Орч нерн + бәәлһнә нерн гемнгч киисквртән + үүлдәгч (Би оран яснав.) Нег зүсн мѳчмүдтә зәңгсин айлт дасхлһн.

Багшин оньгт; Эн кѳдлмшн кесн цагтан грамматикин зокал сурһульчнрт зааҗ ѳгхмн биш. Эн кѳдлмшн багшин уханд.

Наадд: 5-6 зәңгәр ахр наад тәвҗ болҗана.

6. «Мал асрхла, амн тоста»-20 час.

Фонетик:

«Ч-(ч)»

«Ц-(ц)»

«З-(з)»

«Ш-(ш)»

«Ь»

«Ъ»

Келлһнә анч-бәәдл: Герин малмудын, зерлг аңгудын, шовудын нерд меддг дасхх; мал ямаран олз ѳгдгин тускар келдг дасхх.

Дасх үгмүд: арат, туула, зан, гѳрәсн, күрн, зара, моһа, аю; шовун, керә, һалун, нуһсн, харада, богшурһа, үкр хар,хар керә, тоодг, тоһрун, хун, кѳглҗрһн, торһа, шаазһа, така, эр така, немш така; темән, үкр, хѳн, яман, һаха, мѳрн, аң.

Грамматическ тогтацс болн келлһнә үлгүрмүд:

Орч нерн+сургч үг(-Эн юмб?-Эн ноха.).

Бәәлһнә нерн+сургч үг(-Ноха яһна?-Ноха хуцна.).

Бәәлһнә нерн+чинрлгч нерн (-Ноха ямаран?-Ноха ухата.).

Наад: «Зоопаркд»

7. «Цагин селгән»-20 час.

Фонетик:

«Й»

«Я-(йа)»

«П-(п)»

«Ю-(йу)»

«Ф-(ф)»

«Щ-(щ)»

Келлһнә анч-бәәдлд: Долан хонгин, җилин дѳрвн цагин, ѳңг-зүснә нерд келдг дассх; җилин дѳрвн цагин йиртмҗин тускар ахрар келдг дасхх.

Дасх үгмүд: ѳдр, ѳр,ѳрүн, ѳрүн үд, үд, үдин хѳѳн, асхн үд, асхн, бүрүл, сѳ; нарн, сар, салькн, цасн, хур, будн, бальчг, намр, үвл, хавр, зун; Сарң, Мигмр, Үлмҗ, Пүрвә, Басң, Бембә, Нарн; орна, үләнә; урһа модн, хамтхасн, кииснә, унна, бултана, цецгәрнә; улан, цаһан, хар, оошг, бор, бекин ѳңгтә, күрң, ноһан, кѳк, цеңкр, улавр, ноһавр.

Грамматическ тогтацс болн келлһнә үлгүрмүд:

Бәәлһнә нерн + бәәлһнә нерн (Җилин цаг – хавр.).

Бәәлһнә нерн: нег зүсн мѳчмүд (Хаврин сармуд: моһа, мѳрн, хѳн.)

Бәәлһнә нерн + бәәлһнә нерн (Ѳдрин цаг – ѳрүн.).

Нареч + эврә нерн + бәәлһнә нерн (Эндр Үлмҗ ѳдр.).

Давтлһн (багшин хәләцәр) – 8 час.

II. Тѳр болһнд умшх текст: 1. «Зун күүнә чирә үзхәр, нег күүнә нер сур»:

«Тик-так» (Дентелинә Р., Манҗин Б.)

«Нарн»

«Жиңнүр»

2. «Сурһуль – ухани булг»:

«Дегтр» (Санҗин Н.)

«Таһра – бичкн сурһульч» (Пунцга Н.)

«Сурһульч Сарң» (Пунцга Н.)

«Мана класс» (Пунцга Н.)

3. «Садта күн-салата модн»:

«Цә» (Ушан Н.)

«Мини бүл» (Пунцга Н.)

«Мини бүл»

4. «Ѳрүн эрт боссн – ѳлзәтә үрн болдг»:

«Мини ѳрүн»

«Баазрин дурта наадн» (Пунцга Н.)

«Саглр күүкн» (Пунцга Н.)

«Отхн күүкн» (Пунцга Н.)

5. «Мал асрхла, амн тоста»:

«Шовуд» (Пунцга Н.)

«Маштг» (Муутра З.)

«Мини мис» (Санҗ-Һәрән Н.)

6. «Цагин селгән»:

«Дурта җилин цаг» (Баклана Г.)

«Тег» (Баклана Г.)

«Делгүрт» (Конан К.)

«Зурмна туск домг» (Пунцга Н.)

Келлһнә чадврт болн дасврт ѳггч некврмүд Соңслһн:

Келлһ ѳргҗүллһнә кѳдлмш гүүдүлҗ кегднә. Амн үгәр ѳггдҗәх үгмүд болн зәңгс олзлад, хальмг келнә әс болн үзгүд сурһульчнр дасна. Ә үзг хойр юуһарн йилһрдгинь меднә. Әәсиг соңсад, чикнә соңслт кѳгҗүләд, чикәр келдг дасна. Үгмүдәс кергтә ә йилһәд, терүнә ѳвәрцинь шинҗлдг дасна. Цуг эгшг, хадвр әс болн үзгүд медҗ авна. Хату, җѳѳлн хадвр үзгүдлә таньлдна. Ѳмн дарана эгшгүдәс хадврмуд җѳѳлүрдгиг меднә. Тодрха биш эгшгүдтә үгмүд, дарандан олн хадврмудта үгмүд чикәр келдг дасна. Текст соңсад, тууҗлгч,сургч, хәәкргч зәңгсиг йилһҗ чаддгиг дасххмн. Зәңсиг үгмүдәр, үгиг ниилврәр хувадг чадвр ѳгхмн. Магнитафонд бичгдсн, эс гиҗ багшин келсн баахн текст соңсад, чинр-утхинь медәд, ахрар келлһн. Соңссн текстин учр-утхар 2-3 сурврт хәрү ѳглһн.

Келлһн:

Ахр, удан эгшг әс; дуута, дүлә хадвр әс; җѳѳлн, хату әс келҗ чадлһн. Алфавит чееҗәр келдг даслһн. Тууҗлгч, хәәкргч, сургч зәңгст айлһ тәвлһнә эв даслһн. Дуудврта болн нег зүсн мѳчмүдтә зәңгс чик айлһттаһар келдг даслһн. Күүндврин айлһ йилһдг дасвр авлһн. Дуудвр, лавлгч, барушагч хүвс олзллһн (э, бәәнә, уга), тевчҗ тослһн, үрвр келһн (мендвт, сән бәәтн, ханҗанав, буйн болтха, ирхитн эрҗәнәв, байрта). Сурһульчнриг күүндврт орлцдгтг дасхх.

Умшлһн:

Үгин ниилврмүд, үгмүд, ахр текст тѳвшүнәр болн чикәр умшдг дасхлһн. Хойр-һурвн ниилвртә үгмүд чикәр умшдг дасхлһн. Җѳѳлн (ь), хату (ъ) хувагч темдгтә үгмүд чикәр умшдг дасхлһн.

Бичлһн:

Нүднә кирцә, һарин хурһдын эв ѳѳдлүлгч дамшлтн ѳглһн. Ик, бичкн үзгүд йилһлһн, тедниг талдан үзгүдлә ниилүлҗ бичлһн. Барлата үгмүд, ахр зәңгс буулһҗ бичдг дасхлһн. Түрүләд самбр деер һарар бичсн тоотыг буулһҗ бичлһн, дарунь – багшин келсиг бичдг дасхлһн. Текс хәләһәд, хойр-һурвн үгәс тогтсн зәңгс бичдг даслһн. Дуту үзгүд болн үгмүд күцәҗ бичлһн.