Шугуровская средняя общеобразовательная школа имени В.ПЧкалова Лениногрского муниципального района Республики Татарстан

Обучение языкам в условиях билингвального образования.

(доклад на заседании ШМО учителей гуманитарного цикла)

Учитель татарского языка и литературы

I квалификационной категории

Халимова Лейсан Фаритовна

2010 год

Обучение языкам в условиях билингвального образования.

Билингвизм – «двуязычие», употребление нескольких языков, каждый из которыхвыбирается в соответствии с речевой ситуацией.

        Сегодня приоритетной проблемой является переустройство учебного процесса, связанное с использованием вариативного содержания обучения, с индивидуализацией усвоения знаний с развитием познавательных, творческих возможностей учащихся. Объяснительно-иллюстративный способ обучения подвергается серьезной критике современными дидактами и психологами. Что же мешает эффективной организации учебно-познавательной деятельности школьников в этом способе обучения?

1. На основе объяснительно-иллюстративного способа обучения происходит подмена понятия «образование» на «просвещение». Учитель основное внимание уделяет «передаче» ученикам «необходимого запаса» знаний, т.е. трансляцию готового учебного материала школьникам.
2. При объяснительно-иллюстративном способе учитель занимает особую позицию в учебном процессе. Он на уроке преподносит информацию, контролирует, оценивает, заставляет ученика запоминать материал. При этом он как бы стоит на пьедестале, обремененный угнетающим чувством ответственности буквально за всех и за все, что происходит в классе. Следовательно, ученики играют пассивную роль.

Китайская пословица гласит: «Я слышу - я забываю, я вижу – я запоминаю, я делаю – я понимаю».Наукой доказано, 80% информации, которую ученики слышат на уроке,  забывается в тот же день, а 20%  остается в памяти в зависимости от уровня ее активности для обучающегося.

И вот перед учеными стоит задача: перевести услышанное в знания учеников.

3. Негативные черты объяснительно-иллюстративного способа сказываются и на здоровье учащихся.
4. Развивающие и воспитывающие задачи остаются декларативными, побочными.
5. Преобладание вербальных методов обучения, мало подкрепленных самостоятельной учебно-познавательной деятельностью школьников, доминирование обучения над  учением, отсутствие возможности реальной дифференциации  и индивидуализации учебного процесса – все это приводит значительную часть школьников к неуспеваемости, отказу от учения и т.п.

Переход к перспективным педагогическим технологиям обучения обеспечит образовательные потребности каждого ученика, даст возможность эффективно улучшить процесс языкового образования.

Технологизация процесса обучения

Развитие и существование билингвального образования как части образовательной системы образования напрямую связано с проблемами, стоящими перед системой образования в целом.

Главная проблема, стоящая перед педагогами, и частично решаемая ими же, связана с поиском более эффективных способов организации учебно-воспитательного процесса на основе дифференциации, индивидуализации и включения механизмов личностного развития. Преобладающий сегодня объяснительно-иллюстративный способ обучения на основе единых государственных стандартов и программ в едином режиме в массовой педагогической практике – самый главный сдерживающий фактор развития образования.

Для повышения качества языкового образования необходимо внедрение в учебный процесс педагогических технологий, создающих возможность проектирования педагогического процесса путем выделения в процессе обучения этапов, представленных в виде особой последовательности процедур и операций, выполнение которых соответствует поставленным целям и обеспечивает предполагаемые результаты.«Под педагогической технологией следует понимать такое построение деятельности педагога, в котором все входящие в него действия представлены в определенной целостности и последовательности, а выполнение предполагает достижение необходимого результата и имеет вероятный прогнозируемый характер». (Г.Ю.Ксензова)

        Г.Ю.Ксензова выделяет три основные группы педагогических технологий:

- технологии объяснительно-иллюстративного обучения, в основе которых информирование, просвещение учащихся и организация их репродуктивных действий с целью выработки у них общеучебных умений и навыков;

- личностно-ориентированные технологии обучения, создающие условия для обеспечения собственной учебной деятельности обучающихся, учета и развития индивидуальных особенностей школьников;

                                                2

- технологии развивающего обучения, в центре внимания которых – способ обучения, с необходимостью вызывающий, способствующий включению внутренних механизмов личностного развития обучающихся, их интеллектуальных способностей.

        Реализация любой технологии может быть эффективной при соблюдении определенных условий: кадровых, учебно-методических, мотивационных, организационно-управленческих, нормативно-правовых, финансовых и материально-технических.

        Эффективность билингвальной системы образования будет недостаточной, если проблемы методики и технологии обучения языкам, создания учебников на основе современных теорий останутся за пределами внимания организаторов образовательного процесса.

                Методика преподавания неродных языков

        Эффективность билингвальной системы образования будет недостаточной , если проблемы выбора методики и технологии обучения языкам, создания учебников на основе современных теорий останутся за пределами внимания организаторов образовательного процесса.

        Центральными проблемами билингвального образования выступают методика преподавания татарского языка как второго и проблема теории учебника татарского языка для русскоязычных учащихся. Известно, что обеспечение прочных знаний у учащихся в первую очередь зависит от четко продуманного и дидактико-методически обоснованного учебника, так как именно «учебник является основным пособием, которое в принципе определяет всю совместную работу учителей и учащихся в сложном процессе обучения речевой деятельности». (Н.М.Шанский)

         Теоретический анализ существующих концепций преподавания иноязычной культуры позволяет выделить коммуникативную технологию обучения, которая в наилучшей степени позволяет обеспечить организацию на уроке эффективного речевого общения, а следовательно – оптимальный уровень знания языка.

        До недавнего времени ученые использовали термин коммуникативная методика обучения говорению. Названа эта методика технологией не ради подражания моде, а по своей сути она с самого начала была технологичной, так как существовала не как система предписаний для учителя, а как система, управляющая учебным процессом, т.е. процессом усвоения. А ведь именно в основу технологизации учебного процесса заложена идея проектирования и полной управляемости учебным процессом.

        В данном случае слово «коммуникативность» употребляется не как один из принципов обучения иноязычной речевой деятельности. Коммуникативная технология – это целостная педагогическая система, отличающаяся от других систем своей целью, содержанием, методическими  принципами, средствами обучения. Причем, в отличие от других методик, именно организация процесса обучения отличается своей технологичностью.

        Создание учебника татарского языка для русскоязычных учащихся с выраженной коммуникативной направленностью позволило бы значительно эффективнее решать задачи формирования активной речемыслительной деятельности учащихся и их способностей к активному общению, что и требуется от русскоязычных учащихся в существующей языковой среде в Республике Татарстан.                        

                                Вопросы контроля обученности

        По организации контроля обученности русскоязычных учащихся татарскому языку и литературе существуют следующие проблемы:

        - не определен основной объект контроля;

        - не выявлены способы проверки речевых умений учащихся;

        - устная речь рассматривается как сумма навыков употребления языкового материала;

        - при оценивании обученности преобладает ориентированность на абсолютную правильность речи;

        - оценка связывается с выявлением языковых ошибок, а не с осуществлением коммуникативного акта,

        - жесткие критерии оценивания и т.д.

        От правильного определения основного объекта контроля во многом зависит сам процесс организации обучения. Исходя из общих требований к контролю, можем сказать, что контролируется конечная цель обучения. А золотой закон методики гласит: «Цель достигается адекватными средствами». Следовательно, если контролируются орфографические навыки, то основная цель обучения русскоязычных учащихся – обучение говорению – в ходе организации учебного процесса передвигается на второй план или вообще забывается

        В методике преподавания иностранных языков давно стало аксиомой то, что объектом контроля по изучаемым темам, проблемам за полугодие, год должны быть речевые умения учащихся.

        Следовательно, для контроля продуктивных речевых умений целесообразно отбирать ситуативные упражнения, содержание которых отражает реальное общение учащихся с носителями языка.

         В целом к контролю речевых умений учащихся становятся следующие требования:

1. Ведущими объектами контроля могут и должны быть речевые умения в области говорения, аудирования, чтения и письма, а не только владение языковым материалом.
2. При контроле обученности учащихся татарскому языку следует ориентироваться не на абсолютную, а на относительную правильность речи, достижимую в условиях средней школы, и связывать оценку не с языковыми ошибками, а с осуществлением коммуникативного акта, решением коммуникативной задачи.

Выводы

        Формирование друязычного выпускника координативного типа (на одинаково высоком  уровне владеющего двумя государственными языками) требует введения билингвального обучения в систему образования Республики Татарстан. А это выдвигает, в свою очередь, новые задачи:

        - разработка качественно новых программ, учебно-методических средств обучения в условиях билингвальной системы образования;

        - подготовка учебно-методических пособий для преподавания общеобразовательных дисциплин на неродном языке;

- разработка единых подходов к преподаванию языковых дисциплин, к  составлению программ сопряженного изучения родного, второго и иностранных языков;

        - расширение возможностей применения неродного государственного языка в дошкольных и образовательных учреждениях в сферах общения вне занятий с целью более максимального использования способностей детей к изучению государственных и иностранных языков;

         Приведение системы контроля обученности русскоязычных учащихся татарскому языку в соответствие с требованиями методики преподавания неродного языка.

Повсеместное и качественное решение этих задач невозможно без создания в Республике Татарстан Центра билингвального образования и его структурных подразделений, координирующих теоретические и прикладные исследования и практическое внедрение билингвального образования в систему обучения.

Практическая часть

Приемы организация поддержки учащихся при билингвальном обучении

• давать учащимся возможность как можно больше говорить и действовать самим – учитель – режиссер, дети – актеры;
• умение преподавать предмет доступно без оттенка некоторой избранности для посвященных;
• умение особо поддерживать учащихся, для которых характерен несколько замедленный темп обучения;
• использование материалов, значимых для учеников; поддержание в них желания преодолевать препятствия (в том числе языковые). Учитель, преодолевающий на глазах у детей сходные трудности, в данном случае служит источником для подражания;
• основная заповедь теоретиков билингвального образования  - не спешить;
• имеющиеся трудности или уже преодоленные являются залогом уменьшения препятствий на жизненном пути учащихся;
• в ответе учащегося незнакомое слово можно произнести на русском языке, а затем - перевод;
•  внимание акцентировать на соответствие билингвизма требованиям реальной жизни и современного мира;
• забота о психологической атмосфере;
• как можно больше хвалить учащихся – метод» кнута» не подходит, двойная нагрузка заслуживает двойной похвалы;

Советы учителю по организации билингвального обучения:

Организуй себя:

• сотрудничество с учителями (татарского, английского языка);
• постепенное улучшение собственного уровня языковой компетенции;
• регулярное обращение к опыту коллег, владеющих языком, открытость в контактах, использование критических и осмысливающих подходов;
• самому знать все учебные материалы для копий;
• самому знать перевод каждого слова в тексте;
• особое внимание на имена собственные, географические названия, названия произведений, искусства; 
• активно использовать учащихся, знающих язык;
• в письменных бумагах не должно быть ошибок;
• учителя владеют одинаковыми дидактическими приемами, но хороший учитель использует их уместно, а плохой – невпопад (как и в реальнлй жизни бывает);
•  дом. задания прежде выполнять самим;
• оптимальный путь научиться – учить этому других;
• язык – инструмент, а не основная цель;
• формулировка темы и цели урока на английском (татарском) языке как можно конкретнее;

Организуй учащихся:

• непринужденно и увлекательно приобщать своих учеников к культурной жизни государства;
• использовать видеосюжеты;
• исправление учащихся относительно языка рискованно и не входит в обязанности учителя;
• чтение вслух написанного на доске с комментариями на родном языке;
• реферат на русском языке, краткий перевод ученик делает на татарском (английском); во время выступления ученик записывает опорные слова на доске;
• составление тестов учащимися рассматривать как творческую работу;
• запись опорных слов;
• интегрированный и блочный подход к изложению материала;

Совокупность методов и приемов билингвального обучения

Использованная литература.

1. Современные технологии обучения языкам в условиях билингвального образования /(по материалам сотрудников кафедры филологии ИНПО, г.Н.Челны). Н.Челны, 2008.
2. Современные технологии обучения языкам в условиях билингвального образования. Н.Челны, 2008.

Татарсатан Республикасы Лениногорск муницөипаль районы

"В.П.Чкалов исемендәге урта гомуми белем бирү мәктәбе"

Укыту - методик эшкәртмә (учебно-методическое пособие)

 Полилингваль белем бирү мохитендә укучыларның сөйләм телен үстерүче шарт буларак CLIL технологиясе нигезендә дәресләрне оештыру

югары категорияле татар теле

һәм әдәбияты укытучысы 

Халимова Ләйсән Фәрит кызы

Аннотация

Основная цель автора пособия – познакомить на практике с основами технологии CLIL(КЛИЛ) учителей татарского языка как неродного, помочь понять, как построить урок, какой дидактический материал при этом использовать, как организовать самих учащихся и т.д. В этом пособии преподаватель найдёт методические рекомендации по разработке урока, подробный обзор и анализ типов заданий и упражнений, которые можно использовать в работе, описание фрагментов уроков. Он сможет познакомиться с теми приёмами и методами, которые помогут ему успешнее преподавать татарский язык иноязычным обучающимся. Научно-методический аппарат, описанный автором данной работы, даёт будущему и действующему преподавателю неродного языка теоретические и практические ориентиры для проведения занятий с иноязычными учащимися.

Автором выбрана актуальная тема развития коммуникативных навыков, критического мышления обучающихся, что является современной необходимостью, продиктованной современной ситуацией в мире. Основной целью учебно-методической разработки является развитие иноязычной языковой компетенции, которая реализуется в развитии речевой, языковой, социокультурной, компенсаторной, учебно-познавательных компетенций.

Содержание

          Кереш .....................................................................................................4

Бүлек 1.Теоретик өлеш

1.1. CLIL(КЛИЛ) технологиясенең теоретик нигезләре.....................5

Бүлек 2. Практик өлеш

2.1.CLIL дәресен оештыру буенча киңәшләр..................................9

2.2. CLIL дәресендә укучыларның эшчәнлеген бәяләү...................11

2.3. CLIL дәресен оештыру алымнары..................................................12

Йомгаклау...............................................................................................14

Кушымта

Кереш

Бүгенге җәмгыятьтә хәзерге заман кешесен милләтара һәм мәдәниара киңлектә социальләштерү мәсьәләләре көн кадагында тора. Шул ук вакытта чит телне белү профессиональ белемнәрне һәм мөмкинлекләрне киңәйтү инструментларының берсе буларак та карала. Моңа бәйле рәвештә чит телләрне өйрәтүдә яңа белем бирү технологияләре барлыкка килә. Шундый технологияләрнең берсе булып предмет-тел интегральләштереп CLIL(Content and Language Integrated Learning ) укыту тора.

КЛИЛ (CLIL) термины беренче тапкыр 1994 елда Дэвид Марш һәм Анна Мальерс (Финляндия) чит телдә фәннәрне укыту методологиясе буларак тәкъдим ителә.

CLIL технологиясе чит телне табигый һәм актив куллануга ярдәм итә. Чит тел аралашу чарасы гына түгел, ә танып-белү эшчәнлегенең актив инструменты да, ягъни коммуникатив күнекмәләр үсешенә һәм укучыларда танып-белү процессларын активлаштыруга ярдәм итәчәк.

Әлеге технология укытучыга инновацион методларны, аутентик материалларны һәм онлайн укыту мөмкинлекләрен күбрәк кулланырга мөмкинлек бирә.

Хәзерге вакытта мәктәпләрдә әлеге технологияне куллануның иң зур проблемасы - адаптацияләнгән материаллар һәм укыту программалары булмау. Шулай итеп, укытучыга, дөньяның барлык мәктәпләре өчен мөһим булган CLIL –технологияләрнең принципларына нигезләнеп, укучылар өчен уку-укыту материалларын мөстәкыйль рәвештә җайлаштырырга кирәк.

Бүлек 1

    Максаты, эчтәлеге, кулланылган ысуллары, алымнары һәм чараларының охшашлыгы буенча технологияләрне берничә зур төркемгә берләштерергә мөмкин:

1) шәхескә юнәлтелгән технологияләр: а) Ш.А. Амонашвилиның шәхескә хөрмәт белән карау технологиясе; б) үзара хезмәттәшлек педагогикасы технологиясе.

2) укучылар эшчәнлеген активлаштыру һәм интенсивлаштыруга нигезләнгән педагогик технологияләр: а) уен технологиясе; б) проблемалы укыту; в) аралашуга өйрәтү технологиясе. 

3) уку процессын оештыру һәм идарә итүнең нәтиҗәлелегенә нигезләнгән педагогик технологияләр: а) терәк схемаларны кулланып, алга китеп укыту технологиясе; б) белем бирүнең компьютер технологияләре; в) интенсив белем бирү технологиясе.

Укучылар эшчәнлеген активлаштыру һәм интенсивлаштыруга нигезләнгән педагогик технологияләр кысалары эчендә CLIL технологиясенең нәтиҗәлелеге игътибарга лаек. Полилингваль белем бирү мохитендә аралашырга өйрәтү өчен дәресләрдә әлеге технологиясне куллану отышлы.

1. Клил турында тулырак мәгълүмат

CLIL-фәннәрне чит телдә үзләштерергә өйрәтүче методиканы тасвирлаучы термин.

CLIL ның төп төп максатлары: 1.фәнне чит тел аша өйрәтү,

                                                     2.чит телне фән аша өйрәтү.

CLILтерминын Дэвид Марш(Финляндиянен Ювяскюля унивеситеты галиме)1994нче елда уйлап таба. Аның фикеренчә, CLIL ярдәмендә предметлар яки аларның бер өлеше чит телдә узләштерелә һәм ике максатка ирешүне куз алдында тота. Җыеп әйткәндә, чит телдә предмет өйрәнү тел үзләштерүгә китерә һәм киресенчә.

CLIL технологиясе чит телне табигый һәм актив куллануга ярдәм итә.Чит тел аралашу чарасы гына түгел, ә танып-белү эшчәнлегенең актив инструменты да, ягъни коммуникатив күнекмәләр үсешенә һәм укучыларда танып-белү процессларын активлаштыруга ярдәм итәчәк.

Әлеге технология укытучыларга инновацион методларны, аутентик материалларны һәм онлайн укыту мөмкинлекләрен күбрәк кулланырга мөмкинлек бирәчәк.

2.   CLIL технологиясенең нигезендә оештырган дәресләрнең асылын дүрт “К” тәшкил итә.

Дүрт “С”(К)

Content - Контент

Communication- Коммуникация

Cognition - Когнитивность

Culture – Культура

Контент – Эчтәлек. Укучының билгеле бер фән өлкәсендә туплана торган белеме. Укытучы бу процессны төрле юллар үз дәресе кысаларында стимуллаштырырга тиеш. CLIL технологиясенә нигезләнеп укытканда, тел үзләштерү беренчел түгел, ә конкрет белем туплау максат булып тора. Шулай итеп, тел күнекмәләре тел укыту дәресендә генә түгел, башка дисциплиналар аша да үзләштерелә. CLIL технологиясе – чит тел дәресе түгел, ә чит телдә укытыла торган фән дәресе.

Коммуникация – Аралашу. Бу этапта тел аралашу коралы булып тора. Укучылар чит телне яңа белем, күнекмә, осталык туплау өчен кулланырга тиешләр. Укытучының сөйләм вакыты кыскара, укучыларныкы арта. Диспут, форум, дискуссия кебек алымнар мотивацияне күтәрәләр һәм сөйләм активлыгын стимуллаштыралар. Шулай ук проблема турында фикер алышу, аны хәл итү өчен укучы тарафыннан киеренке ми эшчәнлеге таләп ителә.

Когнитивность (Познание) – “Танып-белү”, “Аңлау”, “Үзләштерү”.  Телне яхшырак аңлау һәм үзләштерү өчен фикерләү сәләтен үстерү мөһим. Бу максатка ирешүдә тәнкыйди һәм аналитик фикерләүне үстерүче күнегүләр таянырга кирәк: төп фикерне тап, чагыштыр (сопоставление), нәтиҗә яса, күзалла (догадка) һ.б.

Культура – Мәдәният . Телне укыту программасына нәтиҗәле интеграцияләү өчен мәдәниара белемнәр кирәк. Тел-предметны берләштереп (интегральләштереп) укытуда, мәдәният үзәк урында тора. CLIL нигезендә дәрес үткәрү өчен материал туплаганда, укучыларның яшь үзенчәлекләрен, телне белү дәрәҗәләрен, чит телдә материалны үзләштерергә әзерлек дәрәҗәләрен искә алу кирәк. Дөньяви мәдәниятнең охшаш һәм аермалы якларын, үзенчәлекләрен аңлау, укучыларга үзләрен мәдәниятнең өлеше буларак кабул итәргә ярдәм итәләр. Шул ук вакытта мәдәният дөньясына тизрәк ияләшергә (адаптация) этәргеч булып тора.

  Укытучыга, дәрес материалын туплаганда, шушы дүрт “С”га нигезләнеп, сөйләмнең бар төр эшчәнлеген дә (тыңлап аңлау, сөйләм, уку, язу) эшкә җигәргә кирәк.

3. Сөйләм эшчәнлеге (Речевая деятельность)

Чит телгә өйрәтү дверендә  иң мөһим тел эшчәнлеге (речевая деятельность) булып ишетеп аңлау эшчәнлеге тора. Бу төр эшчәнлек өчен түбәндәге күнегүләр отышлы:                              

• тыңлагыз һәм тәртибен билгеләгез;
• абзацларны билгеле бер тәртипкә салыгыз;
• төшеп калган сүзләрне өстәп языгыз;
• таблицаларга тутырыгыз;
• сөйләүчене атагыз;
• конкрет информацияне табыгыз (дата, вакыт) һ.б.

Уку эшчәнлеге. Текстлар аутентив һәм мәгънәле булырга тиеш.Текст предметка карап сайлана. Шул вакытта гына предмет-тел компетенциясен үстереп була.

Сөйләм эшчәнлеге. Бу төр эшчәнлекне оештырганда, игътибарны гадилеккә, сөйләм йөгереклегенә, аңлаешлы булуына юнәлдерергә кирәк. Түбәндәге биремнәрне кулланырга мөмкин:

• конкрет мәгълүмат тап;
• төшеп калган информацияне өстәп яз;
• үрнәк нигезендә сорау бир;
• проблема кую .

      Язу эшчәнлеге. Лексик һәм грамматик күнекмәләрне үстерә.

Бу 4 төр эшчәнлек бербөтен булып тора, һәр дәрестә булырга тиеш.

Бүлек 2.  Практик өлеш

2.1.CLIL дәресен оештыру буенча киңәшләр

а) CLIL дәресен оештыру алгоритмы

1.Теманы укучыларның кызыксынуларын искә алып сайлау (тел өйрәнүче торкемнэрдэ). 
2.Теманы өйрәнү өчен лексика сайлау (башлангыч сыйныфта яңа сүзләрнең саны 3-4 сүздән башлана, 8-10 сүзгә кадәр арттырыла; өлкәнрәк сыйныфларда 6-10 сүздән башлап 15-20 сүзгә кадәр алына).
3 . Аерым грамматик структураларны сайлау.
4 Текст сайлау. Беренче чиратта, игътибар аудирование, укуга юнәлтелә. КЛИЛ дәресендә текст өстедә эш беренчел булып тора. Текст буенча лексика, грамматик структура билгеләнә. 
5.Информацияне системага салуга әзерлек этабы. Бу этапта график огранайзер (ГО) алымын куллану зарури. ГО ул – иллюстратив (күрсәтмә), коммуникатив (аралашу), конгнитив (белү,фикерләү сәләтен үстерү) функцияләрне үтәүче дидактик чара.

6.Сайланган тема буенча иҗади биремнәрне әзерләү этабы.  Информацияне креатив рәвештә куллану сорала. Биредә телдән һәм язма җавапларны таләп итүче төрле биремнәр алына. Проектлар, кейслар, эссе һ.б.

б) Дәрескә материал туплаганда, түбәндәге пунктларга таянырга кирәк. Дәреснең нигезе – текст яки аудиоязма (видеоязма); лексика грамматикадан әһәмиятлерәк, тел компоненты уку фәненнән тора (зависит), ләкин катгый структурасы юк, дәреснең бурычы укучыларның әзерлек дәәрәҗәсеннән чыгып куела.

в) CLIL дәресе 4 баскычлы схема буенча оештырыла:

1 баскыч – текстны эшкәртү. Текстны (визуализация) күзаллау өчен рәсемнәр булырга тиеш. Аутентив материал белән эшләгәндә, текстның структур маркировкасы булырга тиеш: текст, микротекст исемнәре булырга тиеш, абзацларга бүленеше, юлларны, җөмләләрне нумерацияләү.

2 баскыч – алган белемнәрне аңлы рәвештә үзләштерү һәм билгеле бер тәртипкә китерү. Схемалар, структурлашкан текстлар укучыларга тестның идеясен һәм информацияне аңларга ярдәм итәр.

3 баскыч – текстны тел ягыннан аңлау. Укучылар укылган текстның эчтәлеген үз сүзләре белән әйтәчәкләр дип фаразлана. Сөйләм оештырганда, укучылар гади дә, катлаулы дә тел-сурәтләү чараларыннан файдалана алалар. Ләкин укучыларның төп игътибарын дәреснең лексикасына, темасына, өйрәнә торган фәненә юнәлтергә кирәк.

Махсус лексикадан кала, дәрестән тыш файдалы универсаль тел берәмлекләренә дә акцент ясарга кирәк: фразеологик әйтелмәләр һ. ш.б.

4 баскыч – укучыларның белемнәре. Биремнәр укучыларның белем дәрәҗәсеннән һәм укыту бурычларыннан чыгып сайлана.

2.2. CLIL дәресендә укучыларның эшчәнлеген бәяләү

Бәяләү өчен аерым методика кулланыла. Ул укучыларның фикер йөртеше сәләтенә дә, иҗадилыгына да бәйле. Әлеге ссылка белән күчеп, инглиз телендәге версияне карап була. Адагы көннәрдә татар теленә тәрҗемә ителгән вариантны да сайтка урнаштыру күздә тотыла. Видео LOTs and HOTs https://www.youtube.com/watch?v=GvWZtiSfuo8

г) Дәресләрне оештыруда иң мөһим чара “ачкыч” дип атала «scaffolding» - предмет-телне берләштереп укытуда укучыда һәрвакыт терәк (подсказка) булырга тиеш. Тәрҗемә итү бөтенләй каралмаган диярлек.

2.3. CLIL дәресен оештыру өчен алымнар

1.Беренче алым "5minute interview", ягъни  "Биш минутлык иньтервью". Әлеге  алымны укучылар бер-берсе белән таныш булмаганда куллану отышлы. Бу төр эшчәнлек дәрестә уңай атмосфера булдыруга ярдәм итә, шулай  ук укучыларны алдагы эшчәнлеккә хәзерли. Әлеге алымның асылы түбәндәгедән гыйбарәт:                                                                                                                                              

укучылар стикерда сораулар яза. Сорауның эчтэлеге  күршесеннән, укытучыдан нинди дә булса информация алуны куз алдында тота (хобби,гаилә һ.б.) сораулар язылган стикерлар бер кәгазьгә яки тактага ябыштырыла. Укучылар, чиратлап чыгып, бер стикерны тартып ала, шундагы сорауга җавап бирә. Әлеге эш төре укучыларга үзләрен дәрестә иркенрәк хис итәргә ярдәм итә, шул ук вакытта ишетеп аңлау, сөйләү,  кебек күнекмәләрне,  игътибарлылыкны үстерә.

2.Икенче алым."ABCD dictation"  яки " ABCD Диктант". Гади диктант белән  бернинди уртаклыгы да юк.

Бу алымны куллану тәртибе белән танышыйк. Тактага рәсем эленә (яки экранга чыгарыла). Сорау куела: “Бу рәсем  нәрсәне хәтерләтә (нинди ассоцияция тудыра)?”  Укучылар җавапны ансат таба. (Аларга билгеле бер тема буенча таныш булган күрененеш тәкъдим ителә). Дүрт кешедән торган төркемнәр оештырыла.. Төркемнәрдәге катнашучыларга  A,B,C,D  исемнәре бирелә. Һәрбер хәреф иясенә 2-шәр җөмлә әйтелә (рәсем темасы буенча). Укучылар, төркемнәргә кайтып, ишеткәннәрен сөйлиләр, алынган мәгълүмат белән уртаклашалар.Текст эчтәлеге буенча биремнәрне үтәргә тырышалар (сорауга җавап, төшеп калган сүзләрне, даталарны куярга,һ.б.)

Укытучы билгеле бер тематикага караган текст яки рәсемнәрне куллана ала.Әлеге алым лексик һәм грамматик кунекмәләрне үзләштерергә  ярдәм итә. Шул ук вакытта дөрес сайланган материал өйрәнелә торган телнең мәдәнияте белән дә таныштыра.

3.Өченче алым."Grab it" "Хватай"-"Эләктереп ал".

 Бу алым төркемнәрдә эшләү өчен  отышлырак. Укучыларга билгеле бер темага караган  терминнар язылган карточкалар таратыла. Лидерга гына терминнар һәм аларга булган  билгеләмәләр язылганы бирелә. Лидер укып бетерүгә, укучылар укылган билгеләмәгә туры килгән сүзле карточканы беренче булып эләктерергә тиешләр. Кем күбрәк карточка җыя, шул җиңүче.

4. Дүртенче алым"Post it"-"Нарисуй"-“Рәсем яса”- дип атала. Укучылар төркемнәргә бүленә. Һәр төркемгә беркетелгән стикерлар белән каплаган рәсем таратыла. Бу рәсем дәреснең темасына кагылышлы булырга тиеш, формула да була ала. Стикерларның һәрберсендә сорау язылган. Укучылар чиратлап узләре теләгән сорауга җавап бирә, дөрес җавап булган очракта гына стикерны куптарып ала, шулай итеп, яшерелгән рәсемнең бер өлеше ачыла. Яшерелгән рәсем тулысынча ачылып беткәнче, шулай дәвам итә.

5. Бишенче алым "Ttue -False Dictation"-"Ложь или правда?"-"Чын яки ялган диктанты?”

Укытучы тема буенча берничә җөмлә укый, җөмлә дөрес икән, укучылар бу җөмләне үз туган телләрендә язалар. Әгәр җөмлә ялган икән, укучылар  хатаны төзәтеп, (текст эчтәлеге буенча)  чит телдә язалар.Укытучы ярдәм итә ала.

7 нче алым:"Placemat"-"Салфетка"-  "Келәм"

  Дүрт кешедән  торган төркемнәргә  дәрес темасына бәйле сүз (җөмлә) язылган кәгазь бите таратыла. Ул сүз кәгазьнең уртасына алдан ук язылган була. Кәгазь дүрт кырга бүленә. Һәр катнашучы, үз өлешенә туры килгән урында фикерен яза.  Алга таба кәгазь сәгать теле уңаена борыла. Калган катанашучылар иң беренче фикергә карата гына комментарий һәм өстәмәләр яза ала. Шулай итеп, һәр кырдагы фикергә өчәр комментарий языла.

Йомгаклау

Чит телдә сөйләшү һәм фикерләү укучыларга танып-белү сәләтен һәм аралашу күнекмәләрен үстерергә ярдәм итә. CLIL  технологиясенең укыту принциплары укучыларга телне контексттан аермыйча өйрәнү мөмкинлеге бирә, бу процесс табигый рәвештә бара, укучыларда телгә өйрәнүгә карата кызыксыну уята һәм чит тел сөйләменең аһәңен һәм матурлыгын саклый.

Заманча укытыйм дисәң, бер фән өлкәсендә генә белем булу җитми. Бүгенге көндә универсаль укытучыларга ихтыяҗ зур, алар чит телдә башка фән өлкәсендә булган белемнәрен башкаларга җиткерә алалар.

Кушымта1

"Post it"-"Нарисуй"-“Рәсем яса”

Гөлназ Гарифҗанова башкаруында - «Чишмә башы»

https://www.youtube.com/watch?v=2akw-GTSpkU

 (Гөлшәт Зәйнәшева-сүзләре, Рәүф Адилов- музыкасы)

Җырны тыңлагыз. Аның куплетларының урыннары буталган. Ишетү тәртибе буенча 1-5 саннарын буш урыннарга куеп языгыз.

а)______Балтырган өзә идем,
су буенда таллыкта.
Юлсыз җирләрдә адаштым
сукмак эзләп бардык та.

б)________Кушымта
Таңнарда чыгып эзләсәм,
Табармын чишмә башын.
Кайда безнең чишмә диеп
Сайрыйдыр минем сандугачым.

в)__________Табар идем чишмә башын,
куаклар куяр очен. 
Шул чишма буена килеп,
сабырлык жыяр очен.

г)__________Кайда безнең чишмә башы?
Туктап калган агышы.
Югалган чишмэлэр кебек
Безнең милләт язмышы.

д)____________Кушымта
Таңнарда чыгып эзләсәм,
Табармын чишмә башын.
Кайда безнең чишмә?- диеп
Сайрыйдыр минем сандугачым.

ABCD DICTATION (ачкыч)

I

(1) Авылыгызның нинди урында утыруына игътибар иткәнегез бармы? (2) Ә бит безнең бабаларыбыз теләсә кайда авыл салмаганнар. (3) Авыл булып утыру өчен, якында гына урманы да, болыны да, елгасы да булган, салкын чишмә чыга торган уңайлы урыннар сайлаганнар.

 (4) Халык чишмәләргә матур исемнәр дә кушкан: Ак чишмә, Татлы чишмә, Шифалы чишмә...

II

(5) Уйлап карасаң, халыкның чишмә һәм коеларны шулай зурлавы һич тә юкка түгел. (6) Без көн саен чәй кайната, аш пешерә, юына һәм коена торган шушы гап-гади суның искиткеч гаҗәеп яклары, тылсымлы сыйфатлары бар. (7) Яшәү өчен бик әһәмиятле булган шушы төссез сыекчада алтмыштан артык төрле химик элемент бар икән. (8) Суның тәме дә, йомшаклыгы яки катылыгы да шул элементларның күп яки аз булуына бәйле.

III

(9)Кайбер сулар белән авыруларны дәвалыйлар, андый чишмәләрне халык Изгеләр чишмәсе дип атаган.
(10) Һәркем белә: сусыз яшәү мөмкин түгел. (11) Кеше атналар буе ашамыйча тора ала, әмма сусыз берничә көнгә дә түзә алмый. (12) Әгәр кеше тәнендәге суның уннан бер өлеше кимесә дә, аның хәле начарлана. (13) Менә бит суда нинди тылсымлы көч бар!

(14) Кайбер кешеләр, бәлки: “Күпме язсаң да, су һаман да шул су инде ул, мең ел элек аккан, тагын мең еллар агачак”, - диярләр. (15) Һич алай түгел шул. (16) Дөньяда чиксез нәрсә юк ул. (17) Эчә торган төче су планетадагы барлык суларның нибары ике генә процентын тәшкил итә. (18) Калган туксан сигез проценты эчәргә ярамый. (19) Ул ике процент һич артмый <...> ә кими генә бара...

(20) Бу хәл безне сагайтырга, табигатьнең бу кадерле бүләгенә игътибарлы булуны искәртергә тиеш.

ABCD DICTATION (Укучылар биреме)

Укытучыдан ишеткән мәгълүматны иптәшләреңә дә сөйлә, бергәләп буш урыннарга кирәкле информацияне языгыз.

I

(1) Авылыгызның нинди урында утыруына игътибар иткәнегез бармы? (2) Ә бит безнең бабаларыбыз теләсә кайда авыл салмаганнар. (3) Авыл булып утыру өчен, якында гына урманы да, болыны да, елгасы да булган, ____________чишмә чыга торган уңайлы урыннар сайлаганнар.

 (4) Халык чишмәләргә матур исемнәр дә кушкан: Ак чишмә, Татлы чишмә, Шифалы чишмә...

II

(5) Уйлап карасаң, халыкның чишмә һәм коеларны шулай зурлавы һич тә юкка түгел. (6) Без көн саен чәй кайната, аш пешерә, юына һәм коена торган шушы гап-гади суның _______________ яклары, тылсымлы сыйфатлары бар. (7) Яшәү өчен бик әһәмиятле булган шушы __________ сыекчада алтмыштан артык төрле химик элемент бар икән. (8) Суның тәме дә, йомшаклыгы яки катылыгы да шул элементларның күп яки аз булуына бәйле.

III

(9)Кайбер сулар белән авыруларны дәвалыйлар, андый чишмәләрне халык Изгеләр чишмәсе дип атаган.
(10) Һәркем белә: сусыз яшәү мөмкин түгел. (11) Кеше атналар буе ашамыйча тора ала, әмма сусыз берничә көнгә дә түзә алмый. (12) Әгәр кеше тәнендәге суның уннан бер өлеше кимесә дә, аның хәле начарлана. (13) Менә бит суда нинди тылсымлы көч бар!

(14) Кайбер кешеләр, бәлки: “Күпме язсаң да, су һаман да шул су инде ул, мең ел элек аккан, тагын мең еллар агачак”, - диярләр. (15) Һич алай түгел шул. (16) Дөньяда ________ нәрсә юк ул. (17) Эчә торган _________су планетадагы барлык суларның нибары ике генә процентын __________итә. (18) Калган туксан сигез проценты эчәргә ярамый. (19) Ул ике процент һич артмый <...> ә кими генә бара...

(20) Бу хәл безне сагайтырга, табигатьнең бу кадерле бүләгенә игътибарлы булуны искәртергә тиеш.

"Ttue -False Dictation"-"Ложь или правда?"-"Чынмы- ялганмы диктанты”

1. Безнең бабаларыбыз теләсә кайда авыл салмаганнар
2. Халык чишмәләргә матур исемнәр дә кушмаган.
3. Суның тәме дә, йомшаклыгы яки катылыгы да шул элементларның күп яки аз булуына бәйле.
4. Кеше атналар буе сусыз тора ала.
5. Дөньяда чиксез нәрсә юк ул

Табигатьнең кадерле бүләге(Г. Бәширов)

(1) Авылыгызның нинди урында утыруына игътибар иткәнегез бармы? (2) Ә бит безнең бабаларыбыз теләсә кайда авыл салмаганнар. (3) Авыл булып утыру өчен, якында гына урманы да, болыны да, елгасы да булган, салкын чишмә чыга торган уңайлы урыннар сайлаганнар.

 (4) Халык чишмәләргә матур исемнәр дә кушкан: Ак чишмә, Татлы чишмә, Шифалы чишмә...

(5) Уйлап карасаң, халыкның чишмә һәм коеларны шулай зурлавы һич тә юкка түгел. (6) Без көн саен чәй кайната, аш пешерә, юына һәм коена торган шушы гап-гади суның искиткеч гаҗәеп яклары, тылсымлы сыйфатлары бар. (7) Яшәү өчен бик әһәмиятле булган шушы төссез сыекчада алтмыштан артык төрле химик элемент бар икән. (8) Суның тәме дә, йомшаклыгы яки катылыгы да шул элементларның күп яки аз булуына бәйле. (9)Кайбер сулар белән авыруларны дәвалыйлар, андый чишмәләрне халык Изгеләр чишмәсе дип атаган.
(10) Һәркем белә: сусыз яшәү мөмкин түгел. (11) Кеше атналар буе ашамыйча тора ала, әмма сусыз берничә көнгә дә түзә алмый. (12) Әгәр кеше тәнендәге суның уннан бер өлеше кимесә дә, аның хәле начарлана. (13) Менә бит суда нинди тылсымлы көч бар!

(14) Кайбер кешеләр, бәлки: “Күпме язсаң да, су һаман да шул су инде ул, мең ел элек аккан, тагын мең еллар агачак”, - диярләр. (15) Һич алай түгел шул. (16) Дөньяда чиксез нәрсә юк ул. (17) Эчә торган төче су планетадагы барлык суларның нибары ике генә процентын тәшкил итә. (18) Калган туксан сигез проценты эчәргә ярамый. (19) Ул ике процент һич артмый <...> ә кими генә бара...

(20) Бу хәл безне сагайтырга, табигатьнең бу кадерле бүләгенә игътибарлы булуны искәртергә тиеш.

Гөлназ Гарифҗанова- «Чишмә башы»

 (Гөлшәт Зәйнәшева-сүзләре, Рәүф Адилов- музыкасы)

https://www.youtube.com/watch?v=2akw-GTSpkU

Ишетү тәртибе буенча 1-5 саннарны буш урыннарга куегыз

)______Былтырган өзэ идем,
су буенда таллыкта.
Юлсыз җирләрдә адаштым
сукмак эзлэп бардык та.

)________Кушымта
Таңнарда чыгып эзлэсэм
Табармын чишмэ башын.
Кайда безнен чишмэ диеп
Сайрыйдыр минем сандугачым.

)__________Табар идем чишмә башын,
куаклар куяр очен. 
Шул чишма буена килеп,
сабырлык жыяр очен.

)__________Кайда безнең чишмә башы?
Туктап калган агышы.
Югалган чишмэлэр кебек
Безнең милләт язмышы.

)____________Кушымта
Таңнарда чыгып эзләсәм,
Табармын чишмә башын.
Кайда безнең чишмә?- диеп
Сайрыйдыр минем сандугачым.

Ишетү тәртибе буенча 1-5 саннарны буш урыннарга куегыз)

______Былтырган өзэ идем,
су буенда таллыкта.
Юлсыз җирләрдә адаштым
сукмак эзлэп бардык та.

)________Кушымта
Таңнарда чыгып эзлэсэм
Табармын чишмэ башын.
Кайда безнен чишмэ диеп
Сайрыйдыр минем сандугачым.

)__________Табар идем чишмә башын,
куаклар куяр очен. 
Шул чишма буена килеп,
сабырлык жыяр очен.

)__________Кайда безнең чишмә башы?
Туктап калган агышы.
Югалган чишмэлэр кебек
Безнең милләт язмышы.

)____________Кушымта
Таңнарда чыгып эзләсәм,
Табармын чишмә башын.
Кайда безнең чишмә?- диеп
Сайрыйдыр минем сандугачым.

(Гөлшәт Зәйнәшева-сүзләре, Рәүф Адилов- музыкасы)

Мастер – класс “Аңлап уку” -   Смысловое чтение

CLIL технологиясенең үзәген тәшкил иткән аңлап укуга күз салыйк. Без аның турында ниләр беләбез? Дәресләребездә һәрдаим кулланабызмы? Практик кулланылышын бер мисал өстендә ойрәник.

«Смысловое чтение определено федеральным государственным стандартом (далее - ФГОС) основного общего образования и утверждено приказом Минобрнауки России от 17.12.2010 за № 1897 как один из метапредметных результатов освоения основной образовательной программы основного общего образования.»

Аңлап уку - әсәрнең мәгълүмати, фикри һәм мәгънәви якларын югары дәрәҗәдә төшенү ул.

Аңлап укуның максаты – текстның эчтәлеген максималь дәрәҗәдә төгәл һәм тулы аңлау, барлык детальләрне дә тотып алу һәм алынган мәгълүматны гамәли үзләштерү.

Аңлап уку процессын  кече яшьтәге мәктәп балаларында түбәндәге күнекмәләрне формалаштыра:

• Текстны аңлау
• Текстны анализлау
• Текстны чагыштыру
• Текстны үзгәртү
• Текстны үзеңнең  максатыннан чыгып үзгәртеп кору

Аңлап укуның төрләре:

• Беренчел карап уку, аңлап уку текстында – конкрет мәгълүмат эзләү
• Танышу төрендәге уку-текстның төп фикерен, иң мөһим информацияне билгеләү.
• Өйрәнү төрендәге уку-максатыннан чыгып тулы һәм төгәл информацияне эзләү һәм үз карашыңнан чыгып аңлату.Тексттан төп беренчел мәгълүмат алына,икенчел мәгълүмат төшеп кала.
• Рефлексив уку-иң тирәнтен төшенеп уку.Бу төр укуда укучы текстның атамасын яки бер өлешен уку вакытында ук булачак вакыйгаларны алдан фаразлый.

Аңлап укуның методлары һәм алымнары.

1)Биремне анализлау күнекмәсен үстерү.
2)Биремнән ачкыч сүзләрне табу һәм инструкцияне игътибар белән укып аңлап куллану.
3)Сорау-җавап.
4)Вакыйгаларның эзлеклелеген билгеләү.
5)Укып чыкканнан сөң нәтиҗәләр ясау күнекмәләрен үстерү.
6)Укылган текстны таблицага урнаштыру.
7)Иллюстратив материалны текстка тәңгәлләштерү.
8)Төрле ситуацияләрне укылган текст ярдәмендә аңлату.Укылган текстка таянып,үз фикерне дәлилләргә яки нинди дә булса раслауларны кире кагу.
9)Кирәкле мәгълүматны төрле чыгалаклардан эзләп табу.

Практик өлеш

План

Кереш

1. Чит телле аудиториядә сөйләм күнекмәләрен үстерү проблемаларын ассызыклау.
2. Вызов: “Миңа Зөлфәт  Габдуллин турында сөйләгез, аның турында нәрсә беләсез?” Бу сорауларга җавап бирә аласызмы? Әлбәттә юк. Җавап бирү өчен без текст белән танышырна тиешбез.

Авырлыктан чыгу юлларын билгеләү.

3. Сезнең алдыгызда текст, ләкин анда кайбер информация төшеп калган. Биремне игътибар белән укыгыз.  5 сорау җөмлә төзеп, З.Г турында төшеп калган мәгълүматны табыгыз. Укучы 2гә сораулар биреп, буш калган урыннарга җавапларны яз.

Беренчел тикшерү

4. Бер-берегезгә З.Г турында сөйләгез.

Иҗади бирем

5. Сезнеңчә З.Г. нинди малай?
6. Сезнеңчә, З.Г. турында иптәшегез Асия нәрсә уйлый?
7. Асия, ә син З.Г. турында нәрсә уйлыйсың? Ә Рания нәрсә уйлый?

Контроль

8. Зөлфәт Габдуллин турында сөйләгез, үз фикерегезне дә белдерегез.

Приложение

    Парларда эш        

Укучы 1

1. Таныш булыгыз, бу малай яшь җырчы - Зөлфәт Габдуллин.  5 сорау җөмлә төзеп, аның турында төшеп калган мәгълүматны табыгыз

Зөлфәт Габдуллин 1________________ яши.

Ул 2010 елда Америкадан “Балалар Оскары” бүләген алып кайта.

Зөлфәткә2____________ яшь.

Ул Казан шәһәрендә яши.

Зөлфәт3 ______ сыйныфта укый. Ул яхшы укучы.

Аның иң яраткан дәресе –җыр.

Ул 4______________________ ярата.

 Ул 5 телдә җырлый- японча, татарча,  русча, итальянча һәм инглизчә.

Аның иң яраткан укытучысы 5–________.

Ул тарих дәресен яратмый.

1.________________яши?

2. _______________яшь?

3._______________укый?

4._______________ярата?

5.________________кем?

2. Укучы 2гә сораулар биреп, буш калган урыннарга җавапларны яз.

Укучы 2

1. Таныш булыгыз, бу малай яшь җырчы - Зөлфәт Габдуллин.  5 сорау җөмлә төзеп, аның турында төшеп калган мәгълүматны табыгыз.

Зөлфәт Габдуллин Казан шәһәрендә яши.

Ул1 _______ елда Америкадан “Балалар Оскары” бүләген алып кайта.

Зөлфәткә11 яшь.

Ул2 _________ шәһәрендә яши.

Зөлфәт 5-нче сыйныфта укый. Ул яхшы укучы.

Аның иң яраткан дәресе3 –_______.

Ул җырларга һәм биергә ярата.

 Ул4 ______телдә җырлый- японча, татарча,  русча, итальянча һәм инглизчә.

Аның иң яраткан укытучысы –Анна Семеновна.

Ул5 _____________дәресен яратмый.

1.________________бүләген алып кайта?

2. _______________яши?

3._______________дәресе?

4._______________җырлый?

5.________________яратмый?

2. Укучы 1гә сораулар биреп, буш калган урыннарга җавапларны яз.

1. Найди ошибки, исправь и напиши верный вариант.
2. Если в предложении нет ошибки, то напиши ее на своем родном языке.

1. This is Oliver.
2. He is from Russia.
3. He’s got a dress.
4. He’s got a striped kilt.

1. Найди ошибки, исправь и напиши верный вариант.
2. Если в предложении нет ошибки, то напиши ее на своем родном языке.

1. This is Oliver.
2. He is from Russia.
3. He’s got a dress.
4. He’s got a striped kilt.

1. Найди ошибки, исправь и напиши верный вариант.
2. Если в предложении нет ошибки, то напиши ее на своем родном языке.

1. This is Oliver.
2. He is from Russia.
3. He’s got a dress.
4. He’s got a striped kilt.

ABCD DICTATION (ачкыч)

I

(1) Авылыгызның нинди урында утыруына игътибар иткәнегез бармы? (2) Ә бит безнең бабаларыбыз теләсә кайда авыл салмаганнар. (3) Авыл булып утыру өчен, якында гына урманы да, болыны да, елгасы да булган, салкын чишмә чыга торган уңайлы урыннар сайлаганнар.

 (4) Халык чишмәләргә матур исемнәр дә кушкан: Ак чишмә, Татлы чишмә, Шифалы чишмә...

II

(5) Уйлап карасаң, халыкның чишмә һәм коеларны шулай зурлавы һич тә юкка түгел. (6) Без көн саен чәй кайната, аш пешерә, юына һәм коена торган шушы гап-гади суның искиткеч гаҗәеп яклары, тылсымлы сыйфатлары бар. (7) Яшәү өчен бик әһәмиятле булган шушы төссез сыекчада алтмыштан артык төрле химик элемент бар икән. (8) Суның тәме дә, йомшаклыгы яки катылыгы да шул элементларның күп яки аз булуына бәйле.

III

(9)Кайбер сулар белән авыруларны дәвалыйлар, андый чишмәләрне халык Изгеләр чишмәсе дип атаган.
(10) Һәркем белә: сусыз яшәү мөмкин түгел. (11) Кеше атналар буе ашамыйча тора ала, әмма сусыз берничә көнгә дә түзә алмый. (12) Әгәр кеше тәнендәге суның уннан бер өлеше кимесә дә, аның хәле начарлана. (13) Менә бит суда нинди тылсымлы көч бар!

(14) Кайбер кешеләр, бәлки: “Күпме язсаң да, су һаман да шул су инде ул, мең ел элек аккан, тагын мең еллар агачак”, - диярләр. (15) Һич алай түгел шул. (16) Дөньяда чиксез нәрсә юк ул. (17) Эчә торган төче су планетадагы барлык суларның нибары ике генә процентын тәшкил итә. (18) Калган туксан сигез проценты эчәргә ярамый. (19) Ул ике процент һич артмый <...> ә кими генә бара...

(20) Бу хәл безне сагайтырга, табигатьнең бу кадерле бүләгенә игътибарлы булуны искәртергә тиеш.

True-fals dictation

1. Безнең бабаларыбыз теләсә кайда авыл салмаганнар
2. Халык чишмәләргә матур исемнәр дә кушмаган.
3. Суның тәме дә, йомшаклыгы яки катылыгы да шул элементларның күп яки аз булуына бәйле.
4. Кеше атналар буе сусыз тора ала.
5. Дөньяда чиксез нәрсә юк ул

ABCD DICTATION (укытучының биреме)

I

(1) Авылыгызның нинди урында утыруына игътибар иткәнегез бармы? (2) Ә бит безнең бабаларыбыз теләсә кайда авыл салмаганнар. (3) Авыл булып утыру өчен, якында гына урманы да, болыны да, елгасы да булган, салкын чишмә чыга торган уңайлы урыннар сайлаганнар.

 (4) Халык чишмәләргә матур исемнәр дә кушкан: Ак чишмә, Татлы чишмә, Шифалы чишмә...

II

(5) Уйлап карасаң, халыкның чишмә һәм коеларны шулай зурлавы һич тә юкка түгел. (6) Без көн саен чәй кайната, аш пешерә, юына һәм коена торган шушы гап-гади суның искиткеч гаҗәеп яклары, тылсымлы сыйфатлары бар. (7) Яшәү өчен бик әһәмиятле булган шушы төссез сыекчада алтмыштан артык төрле химик элемент бар икән. (8) Суның тәме дә, йомшаклыгы яки катылыгы да шул элементларның күп яки аз булуына бәйле.

III

(9)Кайбер сулар белән авыруларны дәвалыйлар, андый чишмәләрне халык Изгеләр чишмәсе дип атаган.
(10) Һәркем белә: сусыз яшәү мөмкин түгел. (11) Кеше атналар буе ашамыйча тора ала, әмма сусыз берничә көнгә дә түзә алмый. (12) Әгәр кеше тәнендәге суның уннан бер өлеше кимесә дә, аның хәле начарлана. (13) Менә бит суда нинди тылсымлы көч бар!

(14) Кайбер кешеләр, бәлки: “Күпме язсаң да, су һаман да шул су инде ул, мең ел элек аккан, тагын мең еллар агачак”, - диярләр. (15) Һич алай түгел шул. (16) Дөньяда чиксез нәрсә юк ул. (17) Эчә торган төче су планетадагы барлык суларның нибары ике генә процентын тәшкил итә. (18) Калган туксан сигез проценты эчәргә ярамый. (19) Ул ике процент һич артмый <...> ә кими генә бара...

(20) Бу хәл безне сагайтырга, табигатьнең бу кадерле бүләгенә игътибарлы булуны искәртергә тиеш.

ABCD DICTATION

Укытучыдан ишеткән мәгълүматны иптәшләреңә дә сөйлә, бергәләп буш урыннарга кирәкле информацияне языгыз.

I

(1) Авылыгызның нинди урында утыруына игътибар иткәнегез бармы? (2) Ә бит безнең бабаларыбыз теләсә кайда авыл салмаганнар. (3) Авыл булып утыру өчен, якында гына урманы да, болыны да, елгасы да булган, ____________чишмә чыга торган уңайлы урыннар сайлаганнар.

 (4) Халык чишмәләргә матур исемнәр дә кушкан: Ак чишмә, Татлы чишмә, Шифалы чишмә...

II

(5) Уйлап карасаң, халыкның чишмә һәм коеларны шулай зурлавы һич тә юкка түгел. (6) Без көн саен чәй кайната, аш пешерә, юына һәм коена торган шушы гап-гади суның _______________ яклары, тылсымлы сыйфатлары бар. (7) Яшәү өчен бик әһәмиятле булган шушы __________ сыекчада алтмыштан артык төрле химик элемент бар икән. (8) Суның тәме дә, йомшаклыгы яки катылыгы да шул элементларның күп яки аз булуына бәйле.

III

(9)Кайбер сулар белән авыруларны дәвалыйлар, андый чишмәләрне халык Изгеләр чишмәсе дип атаган.
(10) Һәркем белә: сусыз яшәү мөмкин түгел. (11) Кеше атналар буе ашамыйча тора ала, әмма сусыз берничә көнгә дә түзә алмый. (12) Әгәр кеше тәнендәге суның уннан бер өлеше кимесә дә, аның хәле начарлана. (13) Менә бит суда нинди тылсымлы көч бар!

(14) Кайбер кешеләр, бәлки: “Күпме язсаң да, су һаман да шул су инде ул, мең ел элек аккан, тагын мең еллар агачак”, - диярләр. (15) Һич алай түгел шул. (16) Дөньяда ________ нәрсә юк ул. (17) Эчә торган _________су планетадагы барлык суларның нибары ике генә процентын __________итә. (18) Калган туксан сигез проценты эчәргә ярамый. (19) Ул ике процент һич артмый <...> ә кими генә бара...

(20) Бу хәл безне сагайтырга, табигатьнең бу кадерле бүләгенә игътибарлы булуны искәртергә тиеш.

A – This is Oliver

B -  He is from Scotland

C – He’s got a jacket

D – He’s got a checked kilt

1. What is your name ?                                

Where are you from?

What have you got?

1.Who is this?

Where is he from?

What has he got?

My name is Oliver.

I’m from Scotland.

I’ve got a black jacket and a checked kilt.

This is Oliver.

He is from Scotland.

He’s got a black jacket and checked kilt.

What’s your name?

What’s your sister’s name?

Where are you from?

Do you like English?

How old are you?

Have you got green eyes?

Have you got a schoolbag?

Are there any desks in the classroom?

Is there a doctor in the classroom?

What is your favourite subject?