Программалар

                                                   I. ПОЯСНИТЕЛЬНАЯ ЗАПИСКА

Рабочая программа внеурочной деятельности волонтерскогодвижения «Балапандар»        составлена        на        основе        Федерального        Государственного Образовательного Стандарта Основного Общего Образования (далее - ФГОС ООО).

В общенациональной программе развития воспитания детей в РФ года одной из задач гражданского и патриотического воспитания является формирование у детей активной жизненной и гражданской позиции, основанной на готовности к участию в общественно-политической жизни страны и государственной деятельности.

В Концепции модернизации российского образования указывается, что «общеобразовательная школа должна формировать целостную систему универсальных знаний, умений и навыков, а также опыт самостоятельной деятельности и личной ответственности обучающихся, то есть ключевые компетенции,        определяющее        современное        качество        содержания образования».

Именно первую группу и составляют политические и социальные компетенции, владение которыми позволит молодым людям брать на себя ответственность, участвовать в совместном принятии решений, регулировать конфликты ненасильственным путём, участвовать в функционировании и улучшении демократических институтов. В отечественной педагогике накоплен большой опыт детской социализации. Пионерские дружины и комсомольские активы, тимуровцы и юные следопыты - далеко не полный перечень разных форм, направленных на формирование и развитие социальных и, главным образом, политических взглядов детей.

Волонтеры (от англ.Volunteer - доброволец) - это люди, делающие что-либо по своей воле, по согласию, а не по принуждению. Волонтерские или добровольческие организации - это свободные союзы людей, объединенных каким-либо общим специальным интересом. Их деятельность связана, как правило, с благотворительностью, милосердием. Волонтерское движение сейчас развивается довольно бурно. И одна из основных причин этого -добровольность и свобода выбора. Добровольно выбранная социально-значимая деятельность неизмеримо выше для личности ребёнка навязанной извне.

Цель:

Развитие детского волонтёрского движения в МОБУ Гимназии города Сибай.

Задачи:

1.        Знакомство        с        деятельностью        волонтерских        организаций        в Башкортостане и Российской Федерации.

2. Содействие утверждению в жизни современного общества идей добра и красоты, духовного и физического совершенствования детей.

3.        Овладение        основными        практическими        умениями        в        области социальных отношений.

4. Формирование позитивного мнения по отношению к людям с ограниченными возможностями.

5. Формирование опыта и навыков для реализации собственных идей и проектов в социальной сфере.

Правовой базой для составления программы являются:

•        Федеральный закон "Об образовании в Российской Федерации»;

•        Федеральный        государственный        образовательный        стандарт основного общего образования, утв. приказом Минобрнауки России от 06.10.2009 № 373 (п. 19.5);

• Конвенция ООН о правах ребенка.

Программа        направлена        на        формирование универсальных учебных действий (УУД):

- в блок личностных УУД входит ориентация в социальных ролях и межличностных отношениях; формирование интереса к осуществлению благотворительных акций;

- в блок регулятивных УУД входит постановка учебной задачи, планирование (определение последовательности промежуточных целей с учётом конечного результата); прогнозирование, контроль, коррекция и оценка;

- в блок познавательных УУД входит умение осуществлять поиск необходимой информации, знакомство с деятельностью волонтёрских организаций в России; самостоятельное создание способов решения проблем поискового характера;

- коммуникативные УУД обеспечивают социальную компетентность и учёт позиции других людей; участие в КТД; умение интегрироваться в группу сверстников и продуктивно сотрудничать со сверстниками и взрослыми.

Данная программа основывается на принципах культуросообразности и коллективности.

Принцип        культуросообразности        предполагает,        что        волонтёрская деятельность учащихся основывается на духовно-нравственных ценностях.

Коллективность в процессе волонтёрской деятельности означает, что она протекает в детско-взрослых общностях и даёт юному человеку опыт конструктивного взаимодействия с окружающими людьми.

Актуальность данного курса состоит в его социальной направленности на        формирование        активной        жизненной        позиции        в        процессе коммуникативного общения.

II. ОБЩАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА КУРСА ВНЕУРОЧНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ

1. Срок освоения программы курса внеурочной деятельности и объем учебного времени

Программа строится на основе знаний возрастных, психолого -педагогических, физических особенностей детей 12-13 лет, увлекающихся социально значимой деятельностью.

Нормативный срок освоения программы курса внеурочной деятельности рассчитан на один год.

Занятие по внеурочной деятельности проходит два раза в месяц по одному часу для 7-х классов. Продолжительность занятия – 40 минут.

2. Формы реализации

Реализация программы проводится во внеурочной форме. На занятиях предусматриваются        следующие        формы        организации        деятельности: индивидуальная, фронтальная, проектная, коллективная.

Содержательными        формами        проведения        занятий        могут        быть: практическое занятие, беседа, участие в акции.

Задания направлены на освоение теоретической базы волонтёрского движения, а также их практической реализации.

3. Методы обучения

Для достижения поставленной цели и решения задач программы используются современные методы обучения и образовательные технологии деятельностного        типа,        взаимно        дополняющие        друг        друга.        Отбор осуществляется с учетом особенностей содержания программы курса внеурочной        деятельности        социальной        направленности.     На     занятиях используются общепедагогические методы, к которым относятся:

проблемно-поисковый; исследовательский; творческий (художественный); метод учебного диалога;

наглядный (иллюстрация, демонстрация, презентация); игровой;

КТД.

III. ЛИЧНОСТНЫЕ И МЕТАПРЕДМЕТНЫЕ РЕЗУЛЬТАТЫ ОСВОЕНИЯ КУРСА ВНЕУРОЧНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ

В ходе изучения данного курса предполагается ориентация на достижение обучающимися личностных и метапредметных результатов.

Личностные результаты освоения программы «Я волонтер – я помощник» должны отражать:

- духовно-нравственные качества, приобретение знаний о принятых в обществе нормах отношения к памятникам культуры, к людям, к окружающему миру;

- уважительное и доброжелательное отношение к другому человеку, его мнению, мировоззрению, культуре; готовности и способности вести диалог с другими людьми и достигать в нем взаимопонимания;

- моральное сознание и компетентности в решении моральных проблем на основе личностного выбора, формирование нравственных чувств и

нравственного поведения, осознанного и ответственного отношения к собственным поступкам;

- коммуникативные компетентности в общении и сотрудничестве со сверстниками,        взрослыми        в        процессе        образовательной,        творческой деятельности.

Метапредметные результаты освоения программы являются в: - расширении круга приёмов составления разных типов плана;

- расширении круга структурирования материала;

- умении работать со справочными материалами и Интернет-ресурсами, планировать волонтёрскую деятельность;

-        обогащении        ключевых        компетенций        (коммуникативных, деятельностных и др.);

- умении организовывать волонтёрскую деятельность;

- способности оценивать результаты волонтёрской деятельности собственной и одноклассников.

Направления работы:

- духовно-нравственное воспитание – проектная, просветительская деятельность;

-        патриотическое        и        гражданское        воспитание        –        шефство; благоустройство школы и микрорайона;

- здоровьесберегающее – пропаганда ЗОЖ;

- формирование толерантности – организация досуга учащихся Критерии оценки волонтёрской деятельности учащихся:

- активность участия;

- умение планировать работу волонтёров; - самостоятельность.

В        результате        реализации        данной        программы        планируется формирование у учащихся ключевых компетенций следующего содержания:

Обучающиеся будут знать:

- о волонтерском движении в Башкортостане и России; - права и обязанности волонтеров;

- основные направления деятельности волонтеров; - основные формы работы волонтеров. Обучающиеся будут уметь:

- организовывать и проводить различные мероприятия для соответствующих категорий нуждающихся в помощи;

- аргументировано отстаивать свою позицию;

- адекватно общаться с учащимися и взрослыми;

- издавать и готовить, распространять агитационную печатную продукцию.

-составлять рекомендации, готовить ролики

-участвовать        в        различных        флешмобах,        акциях        ,посвященных ПДД,ЗОЖ,и т.д.

Календарно- тематическое планирование

Содержание

                                                                                                                           Cтр.

I. Планируемые результаты освоения предмета        3-6

II. Содержание учебного предмета        7-15

III. Тематическое планирование          16-17

I. Планируемые результаты освоения предмета “Башкирский язык (государственный)”

Личностные результаты должны отражать:

1) воспитание российской гражданской идентичности: патриотизма, уважения к Отечеству, прошлое и настоящее многонационального народа России; осознание своей этнической принадлежности, знание истории, языка, культуры своего народа, своего края, основ культурного наследия народов России и человечества; усвоение гуманистических, демократических и традиционных        ценностей        многонационального        российского        общества; воспитание чувства ответственности и долга перед Родиной;

2) формирование ответственного отношения к учению, готовности и способности обучающихся к саморазвитию и самообразованию на основе мотивации к обучению и познанию, осознанному выбору и построению дальнейшей индивидуальной траектории образования на базе ориентировки в мире профессий и профессиональных предпочтений с учетом устойчивых познавательных интересов, а также на основе формирования уважительного отношения к труду, развития опыта участия в социально значимом труде;

3)        формирование        целостного        мировоззрения,        соответствующего современному        уровню     развития        науки        и        общественной        практики, учитывающего социальное, культурное, языковое, духовное многообразие современного мира;

4) формирование осознанного, уважительного и доброжелательного отношения к другому человеку, его мнению, мировоззрению, культуре, языку, вере, гражданской позиции, к истории, культуре, религии, традициям, языкам, ценностям народов России и народов мира; готовности и способности вести диалог с другими людьми и достигать в нем взаимопонимания;

5) освоение социальных норм, правил поведения, ролей и форм социальной жизни в группах и сообществах, включая взрослые и социальные сообщества; участие в школьном самоуправлении и общественной жизни в пределах возрастных компетенций с учетом региональных, этнокультурных, социальных и экономических особенностей;

6) развитие морального сознания и компетентности в решении моральных        проблем        на        основе        личностного        выбора,        формирование нравственных        чувств     и     нравственного        поведения,     осознанного        и ответственного отношения к собственным поступкам;

7) формирование коммуникативной компетентности в общении и сотрудничестве со сверстниками, детьми старшего и младшего возраста, взрослыми в процессе образовательной, общественно полезной, учебно-исследовательской, творческой и других видов деятельности;

8) формирование ценности здорового и безопасного образа жизни; усвоение правил индивидуального и коллективного безопасного поведения в

чрезвычайных ситуациях, угрожающих жизни и здоровью людей, правил поведения на транспорте и на дорогах;

9) формирование основ экологической культуры, соответствующей современному        уровню        экологического        мышления,        развитие        опыта экологически ориентированной рефлексивно-оценочной и практической деятельности в жизненных ситуациях;

10) осознание значения семьи в жизни человека и общества, принятие ценности семейной жизни, уважительное и заботливое отношение к членам своей семьи;

11) развитие эстетического сознания через освоение художественного наследия народов России и мира, творческой деятельности эстетического характера.

Метапредметные результаты должны отражать:

1) умение самостоятельно определять цели своего обучения, ставить и формулировать для себя новые задачи вучебе и познавательной деятельности, развивать мотивы и интересы своей познавательной деятельности;

2) умение самостоятельно планировать пути достижения целей, в том числе альтернативные, осознанно выбирать наиболее эффективные способы решения учебных и познавательных задач;

3) умение соотносить свои действия с планируемыми результатами, осуществлятьконтрольсвоей деятельности впроцесседостижениярезультата, определять способы действий в рамках предложенных условий и требований, корректировать свои действия в соответствии с изменяющейся ситуацией;

4) умение оценивать правильность выполнения учебной задачи, собственные возможности ее решения;

5) владение основами самоконтроля, самооценки, принятия решений и осуществления        осознанного        выбора        в        учебной        и        познавательной деятельности;

6) умение определять понятия, создавать обобщения, устанавливать аналогии, классифицировать, самостоятельно выбирать основания и критерии для классификации, устанавливать причинно-следственные связи, строить логическое рассуждение, умозаключение (индуктивное, дедуктивное и по аналогии) и делать выводы;

7) умение создавать, применять и преобразовывать знаки и символы, модели и схемы для решения учебных и познавательных задач;

8) смысловое чтение;

9) умение организовывать учебное сотрудничество и совместную деятельность с учителем и сверстниками; работать индивидуально и в группе: находить общее решение и разрешать конфликты на основе согласования позиций и учета интересов; формулировать, аргументировать и отстаивать свое мнение;

10) умение осознанно использовать речевые средства в соответствии с задачей коммуникации для выражения своих чувств, мыслей и потребностей; планирования и регуляции своей деятельности; владение устной и письменной речью, монологической контекстной речью;

11) формирование и развитие компетентности в области использования информационно-коммуникационных технологий (далее - ИКТ компетенции); развитие мотивации к овладению культурой активного пользования словарями и другими поисковыми системами;

12) формирование и развитие экологического мышления, умение применять его в познавательной, коммуникативной, социальной практике и профессиональной ориентации.

Предметными результатами должны отражать:

1)        представление об основных функциях языка, о роли башкирского языка как национального языка башкирского народа, как государственного языка Республики Башкортостан, о связи языка и культуры народа, о роли родного языка в жизни человека и общества;

2)        понимание места башкирского языка в системе гуманитарных наук и его роли в образовании в целом;

3)        усвоение основ научных знаний о башкирском языке; понимание взаимосвязи его уровней и единиц;

4)        освоение базовых понятий лингвистики: лингвистика и ее основные разделы; язык и речь, речевое общение, речь устная и письменная; монолог, диалог и их виды; ситуация речевого общения; разговорная речь, научный,        публицистический,        официально-деловой        стили,        язык художественной        литературы;      жанры        научного,        публицистического, официально-делового стилей и разговорной речи; функционально-смысловые типы речи (повествование, описание, рассуждение); текст, типы текста; основные

единицы        языка,        их признаки        и особенности употребления в речи;

5)        овладение основными стилистическими ресурсами лексики и фразеологии        башкирского        языка,        основными        нормами        башкирского литературного языка (орфоэпическими, лексическими, грамматическими, орфографическими,        пунктуационными),        нормами     речевого     этикета        и использование их в своей речевой практике     при создании        устных        и

письменные высказываний;

6)        опознавание и анализ основных единиц языка, грамматических категорий языка, уместное употребление языковых единиц адекватно ситуации речевого общения;

7)        проведение различных видов анализа слова (фонетический, морфемный,        словообразовательный,        лексический,        морфологический), синтаксического анализа словосочетания и предложения, многоаспектного анализа текста с точки зрения его основных признаков и структуры, принадлежности к определенным функциональным разновидностям языка, особенностей

языкового        оформления,        использования        выразительных средств языка;

8)        понимание        коммуникативно-эстетических        возможностей лексической и грамматической синонимии и использование их в собственной речевой практике;

9)        осознание эстетической функции башкирского языка, способность оценивать эстетическую сторону речевого высказывания при анализе текстов художественной литературы.

Говорение Выпускник научится:

•        вести диалог-расспрос, диалог этикетного характера, диалог – обмен мнениями, диалог – побуждение к действию, комбинированный диалог:

– начинать, поддерживать и заканчивать разговор;

– выражать основные речевые функции: поздравлять, высказывать пожелания, приносить извинение, выражать согласие/несогласие, делать комплимент, предлагать помощь, выяснять значение незнакомого слова, объяснять значение слова, вежливо переспрашивать, выражать сочувствие, давать совет, выражать благодарность, успокаивать/подбадривать кого-либо, переспрашивать        собеседника,        приглашать        к        совместному времяпрепровождению,        соглашаться/не        соглашаться      на      совместное времяпрепровождение,        выяснять       мнение        собеседника,       выражать согласие/несогласие с мнением собеседника, выражать сомнение, выражать свое мнение и обосновывать его и т.д.;

– расспрашивать собеседника и отвечать на его вопросы;

– переходить с позиции спрашивающего на позицию отвечающего и наоборот;

– использовать основные коммуникативные типы речи: описание, сообщение, рассказ, рассуждение:

–кратко высказыватьсяназаданнуютему,используяизученный речевой материал в соответствии с поставленной коммуникативной задачей;

–        делать        сообщения        на        заданную        тему        на        основе прочитанного/услышанного;

– делать сообщения по результатам выполнения проектной работы; – говорить в нормальном темпе;

– говорить логично и связно;

–        говорить        выразительно        (соблюдать        синтагматичность        речи, логическое ударение, правильную интонацию).

Аудирование Выпускник научится:

•        уметь понимать звучащую речь с различной глубиной, точностью и полнотой восприятия информации:

•        полностью понимать речь учителя и одноклассников, а также несложные аутентичные аудио- и видеотексты, построенные на изученном речевом материале (полное понимание прослушенного);

•           понимать основное содержание несложных аутентичных аудио- и видеотекстов,     содержащих     небольшое     количество     незнакомых     слов,

используя контекстуальную, языковую, иллюстративную и другие виды догадки (понимание основного содержания);

•        выборочно понимать прагматические аутентичные аудио- и видеотексты, выделяя значимую (нужную) информацию, не обращая при этом внимание на незнакомые слова, не мешающие решению коммуникативной задачи (понимание необходимой / конкретной информации);

•        соотносить содержание услышанного с личным опытом; •        делать выводы по содержанию услышанного;

•        выражать собственное мнение по поводу услышанного. Чтение

Выпускник научится:

•        уметь самостоятельно выбирать адекватную стратегию чтения в соответствии с коммуникативной задачей и типом текста:

•        читать с целью понимания основного содержания (уметь игнорировать незнакомые слова, не мешающие пониманию основного содержания текста; прогнозировать содержание текста по вербальным опорам (заголовкам) и иллюстративным опорам; предвосхищать содержание внутри текста; определять основную идею/мысль текста; выявлять главные факты в тексте, не обращая внимания на второстепенные; распознавать тексты различных жанров (прагматические, публицистические, научно-популярные и художественные) и типов (статья, рассказ, реклама и т. д.);

•        читать с целью извлечения конкретной (запрашиваемой или интересующей)        информации        (уметь        использовать        соответствующие ориентиры (заглавные буквы, цифры и т. д.) для поиска запрашиваемой или интересующей информации);

•            читать с целью полного понимания содержания на уровне значения: (уметь догадываться о значении незнакомых слов по знакомым словообразовательным элементам (приставки, суффиксы, составляющие элементы сложных слов),аналогии с родным языком, конверсии, по наличию смысловых связей в контексте, иллюстративной наглядности; понимать внутреннюю организацию текста и определять: главное предложение в абзаце (тексте)       и       предложения,       подчинённые       главному       предложению; хронологический/логический     порядок     событий     в     тексте;     причинно-следственные и другие смысловые связи текста с помощью лексических и грамматических средств (местоимений, слов-заместителей, союзов, союзных слов); пользоваться справочными материалами (англо-русским словарём, лингвострановедческим справочником) с применением знания алфавита и транскрипции; предвосхищатьэлементы знакомых грамматических структур); •            читать с целью полного понимания на уровне смысла и критического осмысления содержания (определять главную идею текста, не

выраженную эксплицитно; отличать факты от мнений и др.);

•        интерпретировать информацию, представленную в графиках, таблицах, иллюстрациях и т. д.;

•        извлекать культурологические сведения из аутентичных текстов; •        делать выборочный перевод с английского языка на русский;

•        соотносить полученную информацию с личным опытом, оценивать ее и выражать свое мнение по поводу прочитанного.

Письмо

Выпускник научится:

•        заполнять анкету, формуляр (сообщать о себе основные сведения: имя, фамилия, возраст, гражданство, адрес и т.д.);

•        писать открытки этикетного характера с опорой на образец с употреблением формул речевого этикета и адекватного стиля изложения, принятых в англоязычных странах;

•        составлятьплан, тезисы устного и письменного сообщения, кратко излагать результаты проектной деятельности;

•        писать электронные (интернет) сообщения; •        делать записи (выписки из текста);

•        фиксировать устные высказывания в письменной форме; •             заполнять таблицы, делая выписки из текста;

•        кратко излагать собственную точку зрения (в т.ч. по поводу прочитанного или услышанного);

•        использовать адекватный стиль изложения (формальный / неформальный).

Языковые средства и навыки пользования ими. Графика, орфография

Выпускник научится:

•        соотносить графический образ слова с его звуковым образом; •             распознавать слова, записанные разными шрифтами;

•        сравнивать        и        анализировать        буквы,        буквосочетания        и соответствующие транскрипционные знаки;

•        соблюдать основные правила орфографии и пунктуации; •        использовать словарь для уточнения написания слова;

•        оформлять письменные и творческие проекты в соответствии с правилами орфографии и пунктуации.

Фонетическая сторона речи Выпускник научится:

•        различать коммуникативный тип предложения по его интонации; •        понимать и использовать логическое ударение во фразе,

предложении;

•        правильно произносить предложения с точки зрения их ритмико-интонационных        особенностей:        повествовательное        (утвердительное        и отрицательное), вопросительное (общий, специальный, альтернативный и разделительный вопросы), побудительное, восклицательное предложения;

•        правильно произносить предложения с однородными членами (соблюдая интонацию перечисления);

•        правильно        произносить        сложносочиненные        и сложноподчиненные предложения с точки зрения их ритмико-интонационных особенностей;

Лексическая сторона речи

Выпускник научится:

•        распознавать        и        употреблять        в        речи        в        соответствии        с коммуникативной задачей основные значения изученных лексических единиц (слов, словосочетаний, реплик-клише речевого этикета) в ситуациях общения в пределах тематики основной общеобразовательной школы;

•        знать и уметь использовать основные способы словообразования (аффиксация, словосложение, конверсия);

•        выбирать значение многозначных слов в соответствии с контекстом;

•        понимать и использовать явления синонимии / антонимии и лексической сочетаемости.

Грамматическая сторона речи Выпускник научится:

•        знать функциональные и формальные особенности изученных грамматических явлений (видо-временных форм личных глаголов, модальных глаголов     и        их        эквивалентов,        существительных,        степеней        сравнения прилагательных и наречий, местоимений, числительных, предлогов и т.д.);

•        уметь распознавать, понимать и использовать в речи основные морфологические формы и синтаксические конструкции башкирского языка

II. Предметное содержание.

5 класс. Здравствуй, школа.

Эта тема изначально связана с темой «Осень»( 1 сентября – ДеньЗнаний. Школа, учеба, почать знания, изучать язык). В то же время проводятся беседы, как учащиеся правили летние каникулы, организовывается обмен мнениями. По данной теме идет закрепление слов, словосочетаний, предложений, а так же идет дальнейшее обогащение словарного запаса. Звуки, буквы, мягкие и твердые гласные башкирского языка. Имя существительное, Изменение имени существительного        по        числам.        Порядок        слов        в        предложении.        Имя прилагательное.

О себе.

Во время изучения данной темы ученик должен научиться рассказывать о себе, о своей семье, о членах семьи, о родственниках. Изменение имени существительного        по        падежам.        Местоимения.        Личные        местоимения. Изменение личных местоимений. Чередование согласных к-г, ҡ-ғ.

Времена года .

Знакомство с временами года, с их признаками. Правильно произносить и использовать в речи времена года и названия месяцев. Вопросительные местоимения.        Указательные        местоимения.        Изменение        указательных местоимений     по падежам. Неопределенные местоимения. Определенные местоимения.

Знаешь ли ты Башкортостан?

Познакомить учащихся с прошлым, настоящим и будущим республики в которой они живут. Учащиеся должны освоить историю Башкортостана, ее богатство, известный людей и.т.д. Имена собственные и имена нарицательные имен существительных. Отрицательные местоимения.

Человек. Части тела. Личная гигиена.

Данная тема вкючаетвсебя части тела человека, личнуюгигиену, режим дня, здоровье. Проводить беседы, читать произведения о том, что нужно делать, чтоб быть здоровым. Принадлежность в башкирском языке. Глагол.

С Новым годом!

Знакомство с темой Новый год, зима. Определить особенности времени года зима, научить поздравлять с Новым годом своих родственников и близких людей на башкирском языке, научить об особенностях праздников. Изменения глагола по лицам и числам.

Продукты. Одежда. Дом. Магазин.

Познакомить продуктами, одеждой, с этикетом при покупки, научить говорить, общаться по данной теме. Синонимы.

8 марта – Международный женский день.

Чтение стихов, рассказов о маме. Объяснение учащимся, что мама это самый дорогой человек, ее надо уважать, ценить. Данная тема одновременно продожается с темой семья, поэтому идет повторение членов семьи. Научить писать поздровительные открытки, а также говорить поздравительные слова. Антонимы.

Пришла весна.

Знакомство с временем года весна и ее признаками. Праздники 1,9 Мая, беседы о дружбе. Омонимы.

Весенние работы .

Беседы по темам весенние работы, весенние работы в саду, посевы. Числитительные. Повторение пройденного материала.

Весенние праздники.

Беседы о традициях проведееных на природе и их обычаи. Значение данных традиций в наше время, нужно ли их проводить. Повторение грамматического материала за весь год.

6 класс.

Нас встречает школа.

1 сентября-День Знаний. Начинаются трудовые будни для школьников. Изучение пословиц о знании,о языке.Повторение пройденных материалов в 1-5 классах по грамматике.

По земле Башкортостана.

Ознакомление с Республикой Башкортостан,с его историей, со знаменитыми личностями, с природными богатствами. Выполнять творческие работы, развитие речи по темам.

Знаки и правила дорожного движения.

Понятие о безопасности в правилах дорожного движения, уметь рассказывать о видах транспорта, учить пересказывать,выразительное чтение материалов. Наречие. Степени наречий.

Почта.Телефон.Телеграф.

Изучение правил-как вести себя на почте, как уметь разговаривать по телефону,как правильно написать адрес итд. Глагол.Наклонения глаголов. Изъявительное наклонение. Настоящее время.

Зима продолжается.

Особенности зимы. Развитие письменной и устной речи, чтение стихотворений, ознакомление с приметами, обогащать словарный запас. Прошедщее и будущее время глаголов.

Дорожи дружбой.

Понятие о настоящей дружбе,дорожить ею. Чтение рассказов,пословиц о дружбе. Повелительное наклонение глагола.

Реки и озера Башкортостана. Задачи экологии.

Ознакомление с материалами о природе Башкортостана, о природных богатствах. Чтение рассказов о реках и озерах республики. Понятие о происхождениях названий рек,озер и гор. Задачи экологии. Желательное наклонение глаголов.

Учись считать.

Режим дня.        Продуктовый магазин.        Использование        в практике числительных. Числительные. Разряды числительных. Простые и сложные числа.

Вот опять пришла весна.

Особенности весны. Наблюдение за весенней природой. Вести беседы о перелётныхъ птицах. Майские праздники. Повторение пройденного материала по грамматике в 6-ом классе.

Скоро лето.

Беседа о летней природе, о летнем отдыхе учащихся. Изучение стихотворений о лете, чтение рассказов. Организация экскурсии в природу. Закрепление и повторение пройденного материала за курс 6-х классов.

7 класс.

Снова в школу.

Обогащение знаний,полученных в 5-6 –х классах. Ознакомление с поэтами и писателями,с новыми текстами. Составление диалогов . Большинства места занимают беседы о родном языке,о знании, о учебе и учителях,о школе, об осени и осеннем урожае. Составление текстов связанные по смыслу и перевод с одного на другой язык. Самую основную тему занимает темапро осень и осенних работ.

Ознакомление с пословицами, загадками        и поговорками про школу,учебу,книгу,хлеб,урожай,овощи-фрукты.        Грамматика.        Повторение пройденного в 6-м классе.

Деревенская жизнь.

Проведение бесед о деревенской жизни, о быте,о труде, о хлеборобе. Рассказ об особенностях работы хлебороба. Понятие о разницах между деревенской и городской жизни. Организовать встречи и провести беседы со знаменитыми людьми, которые росли в деревне. Прочитать рассказы на эту тему. Грамматика. Глагол.Словосочетание. Состав предложения.

Путешествие по Башкортостану.

Умение рассказывать о Башкортостане, используя знания полученные в 1-6-х классах. Дать новые информации учащимся по этой теме. Ознакомление с историей нашей земли, познакомить учащихся с рассказами о чем пишут писатели        других        национальностей        о        Башкортостане,        какие        научно-практические конференции были проведены в Башкортостане,        дать информации про эпос «Урал батыр», ознакомление со старинными городами,как Аркаим, Сынташты итд. Ознакомление с рассказами по этой теме,        работа над развитием учащихся письменной      и устной речью. Грамматика. Имена собственные.

Спорт.

Провести беседы, и дать понятие учащмися о важности спорта, что спорт-здоровье. Развивать устную речь учащихся, уметь рассказать какие виды спорта им нравится, каких спортсменовзнают. Посмотретьи прослушать отрывки теле-радио передач о спорте и о спортсменах,уметь готовиться по материалам газет и журналов.

Виды спорта в Башкортостане. Знаменитости в области спорта. Грамматика. Специфические буквы и звуки башкирского языка. Виды

предложений.

Я и наша семья.

Учащийся должен уметь рассказывать о себе и о своей семье полностью и свободно. Потому что эта тема повторяется из года в год. Правильно назвать членов семьи, и призывать быть внимательным и уважительнем по отношению к ним. Развитие устной речи по этой теме, прочитать и понять рассказы и стихи о семье. По прочитанным рассказам научить составлять планы, и умение пересказывать. По картинам уметь рассмотреть и рассказывать содержание.

Грамматика. Глагол. Изменение глаголов по числам, по лицам и по времени.

Праздник мам.

Обогащать словарный запас учащихся, различные виды работ над текстом, прочитать рассказы про мам и бабушек, призывать любить, дорожить и уважать женщин своей семьи. Провести беседы о Международном женском празднике, организовать утренники и концерты, а также встречи со знаменитыми женщинами.

Грамматика. Союз. Мастера искусств.

Продолжение знакомств со знаменитыми и известными личностями нашей республики. Знакомство с творчеством и жизнью мастеров искусства. Просмотреть и послушать теле-радио передачи. Познавать их творчества и

уметь рассказывать о них. Изучение песен. Для школьной сцены готовить концертные номера.

Грамматика. Правописание союзов. Закрепление.

Имя красивое-кто нарекал? В названиях- история страны.

Эта тема связано с названиями гор, рек а также с именами людей. Значение имён, влияние имён на человека. Разные истории, случаи которые связаны с именами знаменитых людей, чтение рассказов. Изучение и знакомство с легендами и преданиями по названиям, творческие работы учащихся по этой теме сделает урок более насыщенныи и интересным.

Готовить выступления по этой теме, развивать устную речь учащихся. Грамматика. Правописание имен собственных.

Давным –давно...

Главная цельсостоитв том, развиватьустнуюречьучащихся, обогащать словарный запас, дополнять знание учащихся о народном творчестве. Направить внимание на то, чтобы учащийся понял тексти смог пересказывать. Здесь, кроме народныхсказок, есть и другие сказки, найти отличия между ними.

Единство, дружба, мир.

Основная тема-единство,дружба, мир. Здесь ведется беседа не только о межличностных отношениях, но и о международном единстве. Умение высказывать свое мнение об этом, и умение рассказывать. По прочитанным рассказам уметь вести беседу, и высказывание своего мнения. Грамматика. Модальные слова. Правописание.

Красивое лето.

Определить особенности лета. Обогащать словарный запас учащихся, развивать устную и письменную речь. Наблюдение за природой, и составлять диалоги. Уметь рассказывать о праздниках, которые проводятся летом. Провести беседы о летнем отдыхе детей, о летнем труде, прочитать рассказы о лете, и о том как можно помогать летом взрослым.

8 класс .

Наступила золотая осень.

Повторение пройденного материала в 7-х классах, обогащать словарный запас. Учить составлять короткие рассказы по теме, умение составлять предложения связанные по смыслу. Раьотать над текстом, уметь составлять план, и умение рассказать по плану.Провести беседы по темам: школа, жизнь класса итд. Находить пословицы про знание и книги.Вспомнить пройденный курс в 7-м классе. Порядок слов в предложении.Правильное произношение специфических букв и звуков.

Наблюдение за осенними работами и осенней природой. Чтение текстов по этой теме. Ознакомление с пословицами и поговорками про урожай,хлеб,труд. Чтение примет. Синтаксис. Виды предложений по цели высказывания. Логическое ударение. Повторение существительного и глагола.

Уфа-столица Башкортостана.

Уфа-столица Башкортостана. Провести беседу о городе, о его вчерашнем,        сегодняшнем.Рассмотреть        картинки,        поговорить        о        его исторических местах. Развитие устной речи. Написать рефереты и приготовить выступления перед классом. Строенин башкирских глаголов.

За труд-уважение.

Провести беседу на тему: “В жизни человека-роль труда”. Организовать встречи с заслуженными деятелями , ветеранами труда. Дать новые источники о выборе профессий, какие виды нравятся учащимся, умение рассказать о нравившимся професии. Чтение рассказов,стихотворений о труде. Изучение пословиц о труде, работе.Простое предложение. Главные члены предложения. Соглосование подлежащего и сказуемого.

Наступила зима.

Систематизация знаний о зиме, которые получили ранее, обогащать словарный        запас        учащихся.        Изучение        стихотворений,        рассказов, примет,пословиц, поговорок, песен и загадок о зиме. Умение написать поздравительные открытки с Новым годом на башкирском языке. Написать изложение по выбранному тексту учителя. Повторение пройденного. Тире между подлежащим и сказуемым.

Красавица-весна! Скучали по тебе.

Систематизация        ранее        полученных        знаний        о        весне.        Весенние праздники.Беседа о праздниках. Беседа о празднике Победы. Наблюдение за весенними природными явлениями. Провести беседы о весенних работах, о встрече птиц, чтение стихотворений и рассказов. Дополнение.

Мы вернемся звездами.

Мужество башкирского народа во время ВОВ. Воспитывать уважение к ветеранам ВОВ и тыла,уметь гордиться за них. Организовать встречи и утренники        со        знаменитыми        людьми.        Объстоятельство.        Проведение упражнений со словарями.

Салават Юлаев- герой башкирского народа.

Ознакомление с биографией и творчеством С.Юлаева. Выучить наизусть его стихи, провести беседу о сохранности его творчества. Выполнять разные виды тврорческих работ силами учащихся: рисование,наисать сочинений, рефераты, выпускать стенгазету итд. Понятие о второстепенных предложениях. Определение.

Ай Урал, ты мой Урал.

Провести беседу о Башкортостане. Заглянуть        в историю нашей республики.        Знакомство        с        достопримечательными      местами        нашей республики. Наблюдение за летней природой , составление диалогов и монологов о предстоящих летних каникулах, о летних делах в саду, в огороде. Повторение пройденного за курс 8-го класса.

9 класс.

Здравствуй, школа!

Все виды работ ведутся параллельно теме “Осень”.        Чтение стихотворений, рассказов, текстов по теме “Школа”; работа с пословицами, поговорками, загадками, приметами.

Систематизация        ранее пройденного материала, усвоение новой информации. Продолжение работы над устной речью и письмом.

Земле уважение – стране процветание.

Воспитание чувства любви, гордости к родной Республике, бережное отношение к природе. Обучение умениюпересказыватьи писатьна эти темы. Проведение бесед о подземных и наземных богатствах Башкортостана, организация экскурсий.

О чём говорят названия?

Роль разных наименований и названий (имён, фамилий, отчеств, деревень, городов, гор, рек и т.д.) в жизни человека. Знакомство с ономастикой и его разделов: антропонимика, этнонимика, зоонимика, космонимика; названия национальностей, народов, племён. Пробуждение интереса у обучающихся к происхождению и значению названий в родном городе, селе, улице. Отражение наименований в истории страны, языковых особенностях, традициях и обычаях народа.

И зиму мы тоже любим.

Обучение связной устной и письменной речи. Умение свободно рассказывать, рассуждать о зиме, его особеннотях, красоте, погоде, явлений природы.

Башкирский театр.

Театр вБашкортостане. Общая информация о республиканских театрах и их деятельности. История создания Башкирского Академического драматического театра имени М. Гафури (народные артисты З.Бикбулатова, А.Мубаряков, Г.Мубарякова). Изучение жизни и творчества выдающихся артистов театра. Овладение умением пересказа на данную тему.

Беседы и обмен мнениями на тему “Прошлое и будущее театра”. Башкирское народное творчество.

Общее понятие народного творчеств. Фольклор – коллективное творчество. Разделение понятий фольклора и письменной литературы, умение пересказывать по заданной теме.

Башкирская лошадь.

Знакомство с историей происхождения башкирской лошади. Роль лошади вжизни человека. Пробуждение у обучающихся интереса к лошадям.

Башкирские народные национальные блюда.

Знакомство        башкирскими народными национальными блюдами, особенностями их приготовления. Чтение текстов по тематике.

Продолжение работы над усовершенствованием устной и письменной речи.

Весна идёт.

Весенние изменения природы в Башкортостане. Весенние хлопоты в городе и деревне; беседы о жизни птиц, животных и растений весной;

весенние праздники. Экскурсии на природу. Праздник Победы, беседы о ветеранах. Повторение пройденного.

Тематическое планирование 5 класс

6 класс

7 класс

8 класс

9 класс

Уҡытыу рус телендә алып барылған мәктәптәрҙең 5-се  класы  өсөн башҡорт (дәүләт)  теленән  эш программаһы.

Эш прогаммаһы 68 сәғәткә бүленгән (аҙнаға 2 сәғәт).

Дәреслек: М.Ғ.Усманова,З.М.Ғәбитова.  Башҡорт  теле: Уҡытыу рус телендә алып барылған мәктәптәрҙең 5-се класы уҡыусылары өсөн дәреслек. – Өфө : Китап, 2010.

Уҡытыусының тел буйынса уҡыу- уҡытыу методик комплекты:

З.М.Ғәбитова, Х.А.Толомбаев. Урыҫ мәктәптәрендә башҡорт телен уҡытыуҙы ойоштороу буйынса методик кәңәштәр.Өфө – 2006.

М.Ғ.Усманова, З.М.Ғәбитова. Башҡорт теленән диктант һәм изложениелар йыйынтығы. Өфө – Китап – 2009.

Уҡыусылар өсөн тел буйынса уҡыу- уҡытыу методик комплекты:

Дәреслек: М.Ғ.Усманова,З.М.Ғәбитова. Башҡорт теле: Уҡытыу рус телендә алып барылған мәктәптәрҙең 5-се класы уҡыусылары өсөн. – Өфө : Китап, 2010.

Программа үҙенсәлектәренең характеристикаһы: 

Эш программаһы Башҡортостан Республикаһы Мәғариф министрлығы тарафынан раҫланған «Башҡорт теленән программа»  (Уҡытыу рус телендә алып барылған  мәктәптәрҙең I-IX  кластары өсөн) нигеҙендә төҙөлдө. Төҙөүселәре Толомбаев Х. А.,  Дәүләтшина М.С., Ғәбитова З. М., Усманова М. Г.- Ижевск: «Книгоград», 2008.

Башҡортостан Мәғариф Министрлығы тарафынан тәҡдим ителгән программа «13-сө урта дөйөм  белем  биреү  мәктәбе» муниципаль бюджет дөйөм белем биреү учреждениеhының «Уҡыу планы»на ярашлы рәүештә тормошҡа  ашырыла.

Был эш программаһында федераль һәм республика закондары талаптары тормошҡа ашырыла

«Рәсәй Федерацияһы халыҡтары телдәре тураһында» законы, Рәсәй Федерацияһының «Мәғариф тураһында» Законы, «Башҡортостан Республикаһы халыҡтары телдәре тураһында» законы, Башҡортостан Республикаһының «Мәғариф тураһында» Законы.

Программаның йөкмәткеһе  3 йүнәлештә төҙөлгән:

- телмәр эшмәкәрлеген формалаштырыу;

- тел менән әҙәби материалдары бергә ҡушып өйрәнелә (интеграция).

- лингвистик һәм әҙәби күренештәр, уҡыу материалы нигеҙендә, практик ҡулланыу маҡсатынан сығып өйрәнелә (коммуникатив йүнәлеш).

Башҡорт теленә өйрәтеүҙең маҡсаттары һәм бурыстары:

• Уҡыусыларҙа башҡорт телендә һөйләгәнде, уҡығанды, радио-телетапшырыуҙар тыңлағанды аңлау күнекмәләре булдырыу (аудирование).
• Башҡорт теленең өндәрен, һүҙҙәрен дөрөҫ әйтеп,үҙ-ара һөйләшергә, тәҡдим ителгән темалар, ситуациялар буйынса һөйләргә өйрәтеү.
• Дәреслектәге, уҡыу ҡулланмаларындағы текстарҙы, башҡорт телендә сыға торған “Йәншишмә”, “Аҡбуҙат”, “Аманат” гәзит-журналдарын үҙ аллы һәм аңлы уҡыу күнекмәләрен биреү.
• Аралашыуҙа кәрәк була торған типик һөйләмдәрҙе күсереп,үҙ фекерҙәрен билдәле кимәлдә үҙ аллы яҙыу күнекмәләрен булдырыу.
• Башҡорт телен өйҙә, йәмәғәт тормошонда, хеҙмәт процесында практик файҙаланырға өйрәтеү.

Уҡытыу предметының төп йөкмәткеһе.

Һаумы, мәктәп!  (8 сәғәт)

Был тема (1 сентябрь – Белем көнө.Мәктәп, уҡыу, белем алыу, тел өйрәнеү) башлыса “Көҙ” темаһы менән бергә үрелеп бара. Бер үк ваҡытта, уҡыусыларҙың йәйге каникулды нисек үткәреүе тураһында әңгәмә үткәреү, фекер алышыуҙар ойошторола. Был темаларға ҡағылышлы һүҙҙәр, һүҙбәйләнештәр, һөйләмдәр иҫкә төшөрөлә, һүҙлек запасын байытыу йәһәтенән яңылары үҙләштерелә.Башҡорт теленең өн-хәрефтәре, ҡалын һәм нәҙек һуҙынҡылар.  Исем. Исемдәрҙең һан менән үҙгәреше. Һөйләмдә һүҙ тәртибе. Сифат.

Үҙем тураһында (8 сәғәт)

Был теманы үҙләштереү барышында уҡыусы үҙе тураһында,үҙенең ғаилә ағзалары, яҡындары тураһында  һөйләргә өйрәнергә тейеш. Исемдәрҙең килеш менән үҙгәреше. Алмаш. Зат алмаштары. Зат алмаштарының килеш менән үҙгәреше. к-г,ҡ-ғ тартынҡыларының сиратлашыуы.

Йыл миҙгелдәре (8 сәғәт)

Йыл миҙгелдәре, һәр йыл миҙгеленә хас үҙенсәлектәр менән танышыу. Йыл миҙгелдәрен, һәр миҙгелгә ҡараған ай исемдәрен дөрөҫ әйтә һәм телмәрҙә ҡуллана белеү. Һорау алмаштары.Күрһәтеү алмаштары. Күрһәтеү алмаштарының килеш менән үҙгәреше. Билдәһеҙлек алмаштары. Билдәләү алмаштары.

Башҡортостанды беләһеңме? (7 сәғәт)

Уҡыусыларҙы үҙҙәре йәшәгән республиканың үткәне, бөгөнгөһө, киләсәге менән таныштырыу. Уҡыусы аңына үҙе йәшәгән ерҙең – Башҡортостандың тарихы, уның байлығы, күренекле шәхестәре һ.б. хаҡында бер бөтөн тыуҙырыу һәм ул турала һөйләй белеүҙәренә өлгәшеү. Яңғыҙлыҡ һәм уртаҡлыҡ исемдәр. Юҡлыҡ алмаштары.

Кеше. Тән ағзалары.шәхси гигиена. (6 сәғәт)

Был тема кешенең тән ағзалары, эске органдарының атамаларын белеү менән бергә шәхси гигиена, көн тәртибе, һаулығы менән берлектә алып барыла. Кешегә һау-сәләмәт булыу өсөн нимә эшләргә кәрәклеге тураһында әңгәмәләр үткәреү, әҫәрҙәр уҡыу. Башҡорт телендә эйәлек төшөнсәһе. Ҡылым.

Яңы йыл менән. (8 сәғәт)

Яңы йыл темаһы ҡыш темаһы менән берлектә алып барыла. Ҡыш миҙгеленең үҙенсәлектәрен билдәләү, Яңы йыл менән туғандарҙы, яҡын кешеләрҙе ҡотларға өйрәтеү, һәр байрамдың үҙенә генә хас күренештәре тураһында һөйләтеү. Ҡылымдың зат һәм һан менән үҙгәреше.

Аҙыҡ-түлек.Кейем-һалым. Өй . Магазин. (6 сәғәт)

Аҙыҡ-түлек, кейем-һалым атамаларын өйрәнеү, һатып алыу этикеты менән таныштырыу, һөйләшергә, аралашырға өйрәтеү. Синоним.

8 март – Ҡатын-ҡыҙҙар көнө. (4 сәғәт)

Әсәй тураһында шиғыр, хикәйәләр уҡыу. Әсәйҙең донъяла иң ҡаҙерле кеше икәнен, уны ихтирам итергә, яратырға, ҡаҙерләргә кәрәклекте аңлатыу. Был тема ғаилә темаһы менән берлектә бара, шуның өсөн алдағы кластарҙа үтелгән ғаилә темаһы ҡабатлана. Ҡотлау открыткалары яҙырға, ҡотлау һүҙҙәрен әйтә белергә өйрәтеү. Антоним.

Яҙ етте. ( 6 сәғәт)

Яҙ билдәләрен күрә һәм яҙ миҙгеленең үҙенсәлектәрен әйтә белергә өйрәтеү. 1 май, 9 май байрамдары, дуҫлыҡ тураһында һөйләшеү. Омоним.

Яҙғы эштәр.(5 сәғәт)

Яҙғы эштәр, яҙғы баҡса эштәре,баҫыу эштәре тураһында һөйләшеү. Һан. Үтелгәндәрҙе ҡабатлау.

Яҙғы байрамдар. (2 сәғәт)Башҡорт халҡының, Башҡортостанда йәшәүсе башҡа халыҡтарҙың яҙғы тәбиәғәт менән бәйле ғөрөф-ғәҙәттәре һәм матур йолалары тураһында һүҙ алып барыла. Уҡыусыларға уларҙың кеше тормошондағы әһәмиәте, мәғәнәләрен, уларҙы тергеҙеү кәрәклеген еткереү. Грамматика буйынса үтелгәндәрҙе ҡабатлау.

V класс уҡыусыларының белем кимәленә талаптар.

1.Уҡытыусы уҡыған йәки һөйләгән, үҙең уҡыған тексты аңлай алыу; 3-6 һөйләмдән торған диалогты аңлау, уны дауам итә белеү;

2. Уҡыған әҫәр, картина, экскурсия, ҡараған диафильм буйынса әңгәмәлә ҡатнашыу;

- предметны, күренеште элементар рәүештә   һүрәтләү, уға үҙ мөнәсәбәтеңде булдырыу;

- хәбәр, һорау, өндәү һөйләмдәрҙе, поэтик әҫәрҙәрҙе дөрөҫ интонация менән һөйләү;

- 5 – 7 шиғырҙы яттан тасуири һөйләй белеү;

- тиҙәйткестәрҙе, һынамыштарҙы шыма итеп әйтә белеү.

3.Тексты  шыма, аңлы, тасуири уҡыу;

-текстың өлөштәренә, иллюстрацияларына исем биреү;

-текстан аңлашылмаған һүҙҙәрҙе табыу, мәғәнәләрен аңлатыу, һүҙлектәр менән эш итеү;

-хикәйә, әкиәт, мәҡәл, йомаҡ жанрҙарын айыра белеү.

4. Ҙур булмаған һөйләмдәрҙе күсереп һәм яттан яҙыу;

- текст буйынса һорауҙарға яуап яҙыу;

- 6-10 һөйләмдән торған текстың йөкмәткеһен яҙыу;

-бер телдән икенсе телгә тәржемә итеү..

Уҡыу-уҡытыу программаһында планлаштарылған һөҙөмтәләрҙе үҙләштерелеүен баһалау

Класта һәм өйҙә башҡарыла торған яҙма эштәр өйрәтеү һәм тикшереү характерында була.

Уларға түбәндәгеләр инә:

• башҡорт теленән төрлө типтағы күнегеүҙәр;
• тәржемә эштәре (башҡорт теленән рус теленә һәм киреһенсә);
• дәреслектәрҙәге әҙәби текстарға пландар төҙөү;
• һорауҙарға яҙма яуаптар;
• тел һәм әҙәби материалдар буйынса аналитик һәм дөйөмләштереү тибындағы схемалар, проекттар һ.б. төҙөү.

Башҡорт теленең ағымдағы, сирек йәки йыл аҙағында, шулай уҡ уҡыу йылы башында инеү диктанты, ҙур темаларҙан һуң йомғаҡлау контроль эштәре үткәрелә. Ағымдағы контроль эштәр программаның өйрәнелгән материалын үҙләштереүҙе тикшереү маҡсатында уҙғарыла. Уларҙың төрө һәм үткәреү йышлығы өйрәнелә торған материалдың ҡатмарлылығынан, уҡыусыларҙың белем кимәленән сығып билдәләнә. Ағымдағы контроль эштәр өсөн уҡытыусы йә тотош дәресте, йә уның бер өлөшөн генә файҙалана ала.

Уҡыу йылы башында инеү диктанты, сирек һәм йыл аҙағында йомғаҡлау контроль эштәре мәктәп администрацияһы менән берлектә төҙөлгән график буйынса үткәрелә. Контроль эштәрҙе сиректең беренсе көнөндә һәм дүшәмбелә үткәреү тәҡдим ителмәй.

Программа материалының үҙләштереү кимәле уҡыусыларҙың дәрестәрҙә телдән биргән яуаптарына һәм яҙма эштәренә ҡарап баһалана. Бының өсөн башҡорт теленән һәр класта түбәндәге күләмдә контроль эштәр, яҙма эштәр үткәреү ҡарала:

Яҙма эштәрҙең төрҙәре:

 Күсереп яҙыу-1

 Һорауҙарға яуаптар-1

 Диктант-2

 Изложение-1

Башҡорт (дәүләт) телен өйрәнеү өсөн уҡыу - уҡытыу методик ҡулланмалар.

 1.Усманова М. Г.  Башҡорт теле грамматикаһы таблицаларҙа һәм схемаларҙа. 2006.

 2. Урыҫ мәктәптәренең 5-6 – сы синыфтары өсөн башҡорт теленән электрон дәреслек. – Өфө: Мәғариф министрлығы, 2003.

 3. Аслаев Т. Х., Атнағолова С.В. Телмәр үҫтереү буйынса сюжетлы картиналар.-Өфө:Китап, 1996.

 4. Башҡорт әҙәбиәте буйынса аудио-видеоәсбап.- Өфө: Башҡортостан Республикаһының Мәғариф  министрлығы. 2005.

 5. Башҡорт теле грамматикаһы таблицаларҙа. Фонетика. Морфология.  Өфө : «Эдвис» уҡытыу – методика үҙәге, 2008.

 6. З.М.Ғәбитова, Х.А.Толомбаев.Электрон дәреслек. Башҡорт теле.ru. Өфө,2006.

Материаль-техник ҡулланмалар

• телевизор;
• компьютер;
• принтер;
• DVD-проигрыватель.

Төп һәм өҫтәлмә әҙәбиәт

1.З.М.Ғәбитова, М.Ғ.Усманова.  Башҡорт  теле:  Уҡытыу  рус  телендә  алып  барылған  мәктәптәрҙең     5-се  класы  уҡыусылары  өсөн  дәреслек.  – Өфө : Китап, 2010.

2.З.М.Ғәбитова, Х.А.Толомбаев. Урыҫ мәктәптәрендә башҡорт телен уҡытыуҙы ойоштороу буйынса методик кәңәштәр.Өфө – 2006.

3.М.Ғ.Усманова, З.М.Ғәбитова. Башҡорт теленән диктант һәм изложениелар йыйынтығы. Өфө – Китап – 2009.

4.Ғәбитова З.М. Телмәр  үҫтереү дәрестәре.  – Өфө: Китап, 2009.

5.Башҡортса – русса  мәҡәлдәр  һәм  әйтемдәр  һүҙлеге. –  Өфө: Китап, 1994.

6.Әүбәкирова  З.Ф., Әүбәкирова  Х.E.,  Дилмөхәмәтов М.И.   Мин  башҡортса   уҡыйым –  Өфө: Китап, 2007.

7.Башҡорт  теле  таблицаларҙа,  схемаларҙа  hәм  ҡағиҙәләрҙә.  Әүбәкирова  З.Ф.–  Өфө, 2006.

8.Тел  төҙәткестәр, тиҙәйткестәр, һанамыштар. Төҙөүселәр: Иҫәнғолова Ә.Ф., Дәүләтҡолова Г.Ш. – Өфө: Эшлекле династия, 2008.

9.Журналдар: «Башҡортостан  уҡытыусыһы»,  «Аҡбуҙат»,  «Аманат».

10.Ял минуттары өсөн күнегеүҙәр. Методик ҡулланма. Төҙөүселәр:  Иҫәнғолова Ә.Ф., Дәүләтҡолова Г.Ш. – Өфө: Эшлекле династия, 2008.

11.М.В.Зәйнуллин. Хәҙерге башҡорт теле.Морфология. - Өфө: Китап, 2005.

12.Толомбаев Х.А., Ғәбитова З.М. Башҡорт теленән тестар. - Өфө: 2005

13.Русско-башкирский учебный словарь.Саяхова Л.Г., Ураксин З.Г. - Уфа: Китап, 2001.

Уҡытыу  рус телендә  алып  барылған  мәктәптәрҙә   6-сы  класс  өсөн башҡорт (дәүләт)  теленән  эш программаһы.

                                 Эш прогаммаһы 68 сәғәткә бүленгән (аҙнаға 2 сәғәт)

Дәреслек: Толомбаев  Х.А.,  Дәүләтшина М.С.  Башҡорт  теле:  Уҡытыу  рус  телендә  алып  барылған  мәктәптәрҙең     6-сы  класы  уҡыусылары  өсөн  дәреслек.  – Өфө : Китап, 2010.

Программа кимәле : базислы

Уҡытыусының тел буйыса уҡыу- уҡытыу методик комплекты (комплексы):  Ғәбитова З. М., Усманова М. Ғ.- Уҡытыу урыҫ телендә алып барылған  мәктәптәрҙең 6 синыфы өсөн «Башҡорт теле» дәреслегенә методик күрһәтмәләр.-Өфө: Китап, 2003., М.И. Баһауетдинова, Г.Н. Йәғәфәрова- Башҡорт телен һәм әҙәбиәтен заманса уҡытыу.-Өфө: Китап, 2009.

Уҡыусылар өсөн тел буйынса уҡыу- уҡытыу методик комплекты (комплексы) :  Әхтәмов М.Х.- Омонимдар һүҙлеге.-Өфө: Китап, 2006.,  Әхтәмов М.Х.- Башҡорт теленең антонимдар һүҙлеге.-Өфө: Китап, 1987.                                                        

Программа үҙенсәлектәренең характеристикаһы:  Эш программаһы Башҡортостан Республикаһы Мәғариф  министрлығы тарафынан раҫланған «Башҡорт теленән программа»  (Уҡытыу рус телендә алып барылған  мәктәптәрҙең I-IX  кластары өсөн) нигеҙендә төҙөлдө. Төҙөүселәре Толомбаев Х. А.,  Дәүләтшина М.С., Ғәбитова З. М.,    Усманова М. Ғ.- Ижевск: «Книгрград», 2008.

Башҡортостан  Мәғариф  Министрлығы  тарафынан  тәҡдим  ителгән  программа  «Гимназия»  муниципаль  бюджет  дөйөм  белем  биреү  учреждениеhының  « Уҡыу  планы»на  ярашлы  рәүештә тормошҡа  ашырыла.

Был эш программаһында федераль һәм республика закондары талаптары тормошҡа ашырыла:

«Рәсәй Федерацияһы халыҡтары телдәре тураһында» законы, Рәсәй Федерацияһының «Мәғариф тураһында» Законы, «Башҡортостан Республикаһы халыҡтары телдәре тураһында» законы, Башҡортостан Республикаһының «Мәғариф тураһында» Законы.

Программа йөкмәткеһе 3 йүнәлештән тора: телмәр эшмәкәрлеген формалаштырыу;телдең системаһын ( фонетика, орфография, орфоэпия, грамматика, пунктуация) өйрәнеү;бәйләнешле текст менән эшләргә өйрәтеүҙе күҙ уңында тота. Шулай уҡ унда милли тәрбиә  тураһында ла мәсьәлә күтәрелә.

 Программаның йөкмәткеһе һәм төҙөлөшө.

Рус һәм башҡа мәктәптәпҙә телде белмәгән балаларға башҡорт телен өйрәтеүҙең байтаҡ үҙенсәлектәре бар. Уларҙың иң мөһимдәрен һанап китәбеҙ:

1. Балаларҙы һөйләшергә өйрәтеү  үҙәк бурыс;
2. 2-10-сы кластарҙа башҡорт телен өйрәнеү өсөн уҡытыу планында аҙнаға 2-шәр сәғәт ваҡыт бирелә. Был дәрестәрҙә балаларҙы башҡортса һөйләшергә, уҡырға, элементар яҙырға өйрәтеү бергә алып барыла. Тел менән әҙәби материалдары бергә кушып өйрәнелә (интеграция).
3. Башҡорт теле мотлаҡ практик рәүештә өйрәнелә. Лингвистик һәм әҙәби күренештәр, уҡыу материалы нигеҙендә, практик ҡулланыу маҡсатынан сығып өйрәнелә (коммуникатив йүнәлеш).

Уҡытыу предметының төп йөкмәткеһе

Беҙҙе мәктәп ҡаршылай – 8 сәғәт

1 сентябрь- Белем көнө. Уҡыусыларҙың хеҙмәт көндәре башланыуы. Белем, тел тураһында мәҡәлдәр өйрәнеү. Грамматика буйынса 1-5-се кластарҙа үткәндәрҙе ҡабатлау.

Башҡортостан ере буйлап- 10 сәғәт

Башҡортостан Республикаһы, уның тарихы, күренекле шәхестәре, байлыҡтары менән танышыу. Тема буйынса һөйләү телмәрен үҫтереү, ижади эштәр башҡарыу. Башҡорт телендә эйәлек төшөнсәһе. Сифат. Сифат дәрәжәләре. Синоним. Антоним. Омоним.

Юл йөрөү ҡағиҙәләре һәм билдәләре- 5 сәғәт

Хәүефһеҙлек, юл йөрөү ҡағиҙәләре,транспорт төрҙәре тураһында һөйләргә,өйрәтеү,уҡыу материалын тасуири,аңлы уҡыу. Рәүеш.

Рәүеш дәрәжәләре.

Почта.Телефон.Телеграф-4 сәғәт

Почтала үҙеңде тота,телефондан дөрөҫ һөйләшә белеү,хат яҙыу ҡағиҙәләренә өйрәтеү.Ҡылым.Ҡылым һөйкәлештәре.Хәбәр һөй-кәлеше.Хәҙерге заман.

Ҡыш дауам итә– 4 сәғәт

Ҡыш миҙгеленең үҙенсәлектәре.Текстар уҡыу ,шиғырҙар,һынамыштар ятлау,һөйләү һәм яҙыу телмәрен үҫтереү,һүҙ байлығын арттырыу.Ҡылымдың хәбәр һөйкәлеше.Үткән заман. Киләсәк заман.

Дуҫ ҡәҙерен бел– 7 сәғәт 

Ысын дуҫлыҡтың ҙур мәғәнәгә эйә булыуы,уны һаҡлай белеү.Дуҫлыҡ хаҡында әҫәрҙәр уҡыу,мәҡәлдәр табыу. Ҡылымдың шарт һөйкәлеше.

Башҡортостан йылғалары,күлдәре.Экология мәсьәләһе- 5 сәғәт. 

Башҡортостандың тәбиғәте,уның байлыҡтары тураһындағы мәғлүмәт менән таныштырыу.Республикалағы йылға, күлдәр тураһында текстар уҡыу.Уларҙың атамаларының мәғәнәһе,килеп сығышы тураһында һөйләшеү.Экология мәсьәләһе.Ҡылымдың теләк һөйкәлеше.

Һанарға өйрән – 10 сәғәт

Көн режимы. Аҙыҡ-түлек магазины.Телмәрҙә һандарҙы практик ҡулланыу.Һан.Һан төркөмсәләре.Ябай һәм ҡушма һандар.

Бына тағы яҙ килде-6 сәғәт

Яҙ миҙгеленең үҙенсәлектәре. Яҙғы тәбиғәтте күҙәтеү.Осоп килеүсе ҡоштар тураһында һөйләшеү.1 май,9май  байрамдары.Грамматика буйынса 6-сы  класта  үтелгәндәрҙе ҡабатлау.

Тиҙҙән йәй етә-5 сәғәт

Йәйге тәбиғәт, уҡыусыларҙың йәйге ялы тураһында әңгәмә. Тема буйынса текстар уҡыу,шиғырҙар ятлау. Тәбиғәткә экскурсия ойоштороу. Грамматика буйынса үтелгәндәрҙе ҡабатлау, нығытыу.

Уҡыусыларҙың белем кимәленә талаптар

1. Һүрәтләү, хикәйәләү тибындағы текстарҙы тыңлау һәм аңлап ҡабул итеү;
2. Бирелгән тема буйынса диалог төҙөү, диалогты дауам итеү;
3. Ишеткәнде, күргәнде 4-6 һөйләм менән бәйләнешле итеп һөйләү:
4. Ҡысҡырып шыма һәм тасури уҡыу;
5. Һүҙлек һүҙҙәрен белеү һәм уларҙы телмәрҙә дөрөҫ ҡулланыу;
6. Дәрестә өйрәнелгән грамматик материалды практик ҡуллана белеү;
7. Ижади диктанттар, өйрәтеү изложениелары һәм иншалары яҙыу ;
8. Программала күрһәтелгән шиғырҙарҙы яттан белеү; 3-4 башҡорт йырын башҡара белеү, мәктәптең үҙешмәкәр сараларында ҡатнашыу, сәхнәлә сығыш яһау. Бөтә был эштәр тураһында бәйләнешле һөйләй белеү.

V. Уҡыу-уҡытыу программаһында планлаштарылған һөҙөмтәләрҙе үҙләштерелеүен баһалау

1. Класта һәм өйҙә башҡарыла торған яҙма эштәр өйрәтеү һәм тикшереү характерында була.

Уларға түбәндәгеләр инә:

• башҡорт теленән төрлө типтағы күнегеүҙәр;
• тәржемә эштәре (башҡорт теленән рус теленә һәм киреһенсә);
• дәреслектәрҙәге әҙәби текстарға пландар төҙөү;
• һорауҙарға яҙма яуаптар ;
• тел һәм әҙәби материалдар буйынса аналитик һәм дөйөмләштереү тибындағы схемалар, проекттар һ.б. төҙөү.

2. Башҡорт теленең ағымдағы, сирек йәки йыл аҙағында, шулай уҡ уҡыу йылы башында инеү диктанты, ҙур темаларҙан һуң йомғаҡлау контроль эштәре үткәрелә. Ағымдағы контроль эштәр программаның өйрәнелгән материалын үҙләштереүҙе тикшереү маҡсатында уҙғарыла. Уларҙың төрө һәм үткәреү йышлығы өйрәнелә торған материалдың ҡатмарлылығынан, уҡыусыларҙың белем кимәленән сығып билдәләнә. Ағымдағы контроль эштәр өсөн уҡытыусы йә тотош дәресте, йә уның бер өлөшөн генә файҙалана ала.
3. Уҡыу йылы башында инеү диктанты, сирек һәм йыл аҙағында йомғаҡлау контроль эштәре мәктәп администрацияһы менән берлектә төҙөлгән график буйынса үткәрелә. Контроль эштәрҙе сиректең беренсе көнөндә һәм дүшәмбелә үткәреү тәҡдим ителмәй.

Программа материалының үҙләштереү кимәле уҡыусыларҙың дәрестәрҙә телдән биргән яуаптарына һәм яҙма эштәренә ҡарап баһалана. Бының өсөн башҡорт теленән һәр класта түбәндәге күләмдә контроль эштәр, яҙма эштәр үткәреү ҡарала:

Яҙма эш төрҙәре (изложение,инша) яҙыу уҡыусыларҙың уҡыу кимәленә, белеменә, мөмкинселегенә ҡарап уҡытыусы ҡарамағына ҡалдырыла һәм улар урынына шул уҡ күләмдә түбәндәге яҙма эштәр үткәрергә мөмкин:

-карточкалар менән эш;

-тест;

-һүрәт буйынса һөйләмдәр төҙөү;

-текста һөйләмдәрҙә һүҙҙәр тәртибе;

-терәк текстар менән инша яҙырға өйрәнеү:

-һүҙлек диктанты;

-һөйләмдәр төҙөү;

-һүҙлек менән эш;

-һүрәтләү иншаһы;

-синквейн төҙөү (слайд төҙөү: шәжәрәләр, минең ғаиләмде…)

                                        Уҡыу - уҡытыу методик ҡулланмалар исемлеге

1. Усманова М. Ғ.  Башҡорт теле грамматикаһы таблицаларҙа һәм схемаларҙа.
2. Толомбаев Х.А., Дәүләтшина М. С., Сиразетдинов З. Ә. Башҡротса өйрәнәйек. Урыҫ мәктәптәренең 1-4 – се синыфтары өсөн башҡорт теленән электрон дәреслек. – Өфө: Мәғариф министрлығы, 2003.
3. Аслаев Т. Х., Атнағолова С.В. Телмәр үҫтереү буйынса сюжетлы картиналар.-Өфө:Китап, 1996.
4. табл
5. Башҡорт әҙәбиәте буйынса аудио-видео әсбап.- Өфө: Башҡортостан Республикаһының Мәғариф  министрлығы. 2005.
6. Китап, 2006 .
7. Башҡорт теле грамматикаһы таблицаларҙа. Фонетика. Морфология. - Башҡортостандың бәләкәй даһийы. Өфө : «Эдвис» уҡытыу – методика үҙәге, 2008.
8. Әхтәмов М.Х.- Омонимдар һүҙлеге.-Өфө: Китап, 2006.
9. Әхтәмов М.Х.- Башҡорт теленең антонимдар һүҙлеге.-Өфө: Китап,1987.  
10. Ғәбитова З. М., Усманова М. Ғ.- Уҡытыу урыҫ телендә алып барылған  мәктәптәрҙең 6 синыфы өсөн «Башҡорт теле» дәреслегенә методик күрһәтмәләр.-Өфө: Китап, 2003.
11. М.И. Баһауетдинова, Г.Н. Йәғәфәрова- Башҡорт телен һәм әҙәбиәтен заманса уҡытыу.-Өфө: Китап, 2009.

Материал-техник ҡулланмалар

• телевизор
• видеомагнитофон
• компьютер

Әҙәбиәт исемлеге

1. Толомбаев  Х.А.,  Дәүләтшина М.С.  Башҡорт  теле: Уҡытыу рус  телендә  алып  барылған  мәктәптәрҙең     6-сы  класы  уҡыусылары  өсөн  дәреслек.  – Өфө : Китап, 2010.
2. Усманова М. Ғ., Ғәбитова З.М.- Башҡорт теленән диктант һәм изложениелар йыйынтығы: Рус мәктәптәренең 5-11-се клас уҡытыусылары өсөн ҡулланма.- Өфө: Китап, 2009.
3. Ғәбитова З.М. Телмәр  үҫтереү дәрестәре.  – Өфө: Китап, 2009.
4. Башҡортса – русса  мәҡәлдәр  һәм  әйтемдәр  һүҙлеге. –  Өфө: Китап, 1994.
5. Әүбәкирова  З.Ф., Әүбәкирова  Х.E.,  Дилмөхәмәтов М.И. Мин башҡортса уҡыйым –  Өфө: Китап, 2007.
6. Башҡорт  теле  таблицаларҙа,  схемаларҙа  hәм  ҡағиҙәләрҙә.  Әүбәкирова  З.Ф.–  Өфө, 2006.
7. Тел төҙәткестәр, тиҙәйткестәр, һанамыштар. Төҙөүселәр: Иҫәнғолова Ә.Ф., Дәүләтҡолова Г.Ш. – Өфө: Эшлекле династия, 2008.
8. Журналдар: «Башҡортостан  уҡытыусыһы»,  «Аҡбуҙат»,  «Аманат».
9. Ял минуттары өсөн күнегеүҙәр. Методик ҡулланма. Төҙөүселәр: Иҫәнғолова Ә.Ф., Дәүләтҡолова Г.Ш. – Өфө: Эшлекле династия, 2008.
10. Башҡорт  теленән  изложение  текстары  йыйынтығы. 1- 4 - се  класс уҡытыусылары өсөн ҡулланма– Өфө :
11. М.Ф. Үтәева-Башҡорт теле. Күнегеүҙәр.- Өфө: РФА ӨҒҮ ТТӘИ, 2007.

Уҡытыу  рус телендә  алып  барылған  мәктәптәрҙең   7-се  класы  өсөн башҡорт (дәүләт)  теленән  эш программаһы.

                           Эш программаһы 68 сәғәткә бүленгән (аҙнаға 2 сәғәт) .

    Дәреслек: Башҡорт теле: Уҡытыу урыҫ телендә алып барылған мәктәптәрҙең 7-се синыф уҡыусылары өсөн дәреслек. Усманова М.Ғ. – Өфө: Китап, 2008.

Программа кимәле : базис.

Уҡытыусының тел буйынса уҡыу-уҡытыу методик комплекты :

1. Башҡорт теленән программа. (Уҡытыу урыҫ телендә алып барылған мәктәптәрҙең I – XI кластары өсөн). Төҙөүселәре: Усманова М.Ғ., Ғәбитова З.М. – Ижевск: «КнигоГрад», 2008.
2. Башҡорт теленән диктанттар һәм изложениелар йыйынтығы. Усманова М.Ғ., Ғәбитова З.М. – Өфө: Китап, 2009.
3. Уҡытыу урыҫ телендә алып барылған мәктәптәрҙең 7-8-се кластары  өсөн «Башҡорт теле» дәреслегенә методик күрһәтмәләр. Усманова М.Ғ., Ғәбитова З.М. – Өфө: Китап, 2006.

Уҡыусылар өсөн тел буйынса уҡыу-уҡытыу методик комплекты:  

Башҡорт теле: Уҡытыу урыҫ телендә алып барылған мәктәптәрҙең 7-се синыф уҡыусылары өсөн дәреслек. Усманова М.Ғ. – Өфө: Китап, 2008.

Программа үҙенсәлектәренең характеристикаһы: Эш программаһы Башҡортостан Республикаһы  Мәғариф министрлығы тарафынан раҫланған «Башҡорт теленән программа» (Уҡытыу рус телендә алып барылған мәктәптәрҙең I-XI кластары өсөн) нигеҙендә төҙөлдө. Төҙөүселәре Толомбаев Х.А., Дәүләтшина М.С., Ғәбитова З.М., Усманова М.Г. – Ижевск: «КнигоГрад», 2008.

Башҡортостан Республикаһы  Мәғариф министрлығы тарафынан тәҡдим ителгән программа Башҡортостан Республикаһы Сибай ҡалаһының  «Гимназия» муниципаль бюджет  белем биреү учреждениеһының уҡыу планына ярашлы рәүештә тормошҡа ашырыла.

Был эш программаһында федераль һәм республика закондары талаптары тормошҡа ашырыла:

«Рәсәй Федерацияһы халыҡтары телдәре тураһында» законы, Рәсәй Федерацияһының «Мәғариф тураһында» Законы, «Башҡортостан Республикаһы халыҡтары телдәре тураһында» законы, Башҡортостан Республикаһының «Мәғариф тураһында» Законы.

 Программаның йөкмәткеһе 3 йүнәлештә төҙөлгән:

1.  Балаларҙы һөйләшергә өйрәтеү үҙәк бурыс.
2. Тел менән әҙәби материалдары бергә ҡушып өйрәнелә (интеграция).
3. Лингвистик һәм әҙәби күренештәр, уҡыу материалы нигеҙендә, практик ҡулланыу маҡсатынан сығып өйрәнелә (коммуникатив йүнәлеш).

Маҡсаттар һәм бурыстар:

• Уҡыусыларҙа башҡорт телендә һөйләгәнде, уҡығанды, радиотапшырыуҙар тыңлағанды аңлау күнекмәләре булдырыу (аудирование).
• Аралашыуҙа кәрәк була торған типик һөйләмдәрҙе күсереп, үҙ фекерҙәрен билдәле кимәлдә үҙ аллы яҙыу күнекмәләрен булдырыу.
• Башҡорт телен өйҙә, йәмәғәт тормошонда, хеҙмәт процесында практик файҙаланырға өйрәтеү.
• Башҡорт телен практик өйрәнеүгә бәйләп, балаларҙы башҡорт халҡының тарихы, мәҙәниәте, сәнғәте, әҙәбиәте, милли йолалары, башҡорт халҡының күренекле шәхестәре, уларҙың эшмәкәрлеге, ижады һәм башҡалар менән таныштырыу, балаларҙы башҡорт донъяһына алып инеү, башҡорт халҡына, үҙҙәре йәшәгән төйәккә ихтирам һәм һөйөү тәрбиәләү. Текстағы яңы һүҙҙәр, фразаларҙы аңлатыу, һүҙлек эше үткәреү мотлаҡ.
• Әҫәрҙе өлөшләп, һайлап, ролдәргә бүлеп, сылбыр буйынса уҡыу, тексты магнитофон яҙмаһынан тыңлау, йөкмәтке буйынса һорауҙарға яуап биреү кеүек эштәр башҡарғанда, һүҙлек эше иғтибар үҙәгендә тора.
•  5-6-сы кластарҙа алған белемдәр тулыландырыла. Темалар буйынса яҙыусылар, шағирҙар ижады менән таныштырыу, яңы текстар уҡыу, диалог һәм монолог ярҙамында бәйләнешле һөйләм төҙөү дауам итә.
• Туған тел, белем, уҡытыусы, мәктәп һәм көҙгө байлыҡ тураһында һөйләшеү күберәк урын ала.
• Бәйләнешле текст төҙөү, бер телдән икенсе телгә тәржемә итеү күнегеүҙәре башҡарыла.

Уҡытыу предметының төп йөкмәткеһе

I. Яңынан мәктәпкә (6 сәғәт)

5-6-сы кластарҙа алған белемдәрҙе тулыландырыу. Был тема буйынса яҙыусылар, шағирҙар ижады менән таныштырыу, яңы текстар уҡыу. Диалог һәм монолог ярҙамында бәйләнешле һөйләм төҙөү дауам итә. Туған тел, белем, уҡытыусы, мәктәп һәм көҙгө байлыҡ тураһында һөйләшеү күберәк урын ала. Бәйләнешле текст төҙөү, бер телдән икенсе телгә тәржемә итеү күнегеүҙәре башҡарыла. Көҙ, көҙгө эштәр, уңыш йыйыу темаһы төп урындарҙың береһен алып тора.

Мәктәп, уҡыу, китап, икмәк, уңыш, емеш-еләк тураһында мәҡәлдәр, әйтемдәр, йомаҡтар менән танышыу.

Грамматика:

6-сы класта үтелгәндәрҙе ҡабатлау.

II. Ауыл тормошо (7 сәғәт)

Ауыл тормошо, ауыл кешеләренең көнкүреше, хеҙмәт, игенсе хеҙмәте тураһында әңгәмәләр үткәреү. Игенсе эшенең нескәлектәрен һөйләү. Ауыл тормошоноң ҡала тормошонан айырмалы яҡтары тураһында аңлатыу. Ауыл еренән сыҡҡан күренекле шәхестәрҙең тормош юлы менән таныштырыу, осрашыуҙар ойоштороу. Был тема буйынса яҙылған әҫәрҙәр уҡыу.

Грамматика:

Ҡылым. һүҙбәйләнеш. һөйләм төҙөлөшө.

III. Башкортостан буйлап сәйәхәт (8 сәғәт)

Башҡортостан тураһында 1-6 кластарҙа үтелгәндәрҙе ҡабатлап, белгән фактик материалды эҙмә-эҙлекле итеп һөйләргә өйрәнеү. Был тема буйынса уҡыусыларға яңы мәғлүмәт биреү. Тыуған еребеҙҙең сал тарихы барлығын, Башҡортостан тураһында рус яҙыусылары, «Урал» эпосы, һуңғы йылдарҙағы тарихи Башҡортостан ерендә үткәрелгән фәнни экспедициялар мәғлүмәттәре менән таныштырып китеү («Арҡайым», «Сынташты», боронғо ҡалалар, алтын әйберҙәр табыу һ.б. тураһында), бының өсөн һуңғы йылдарҙа сыҡҡан матбуғат баҫмаларына мөрәжәғәт итеү. Был тема буйынса тәҡдим ителгән әҫәрҙәр менән танышыу, уҡыусыларҙың яҙыу һәм һөйләү телмәрен үҫтереү өҫтөндә эш алып барыла.

Грамматика:

Яңғыҙлыҡ исемдәр.

IV. Спорт. Спорт кәрәк-ярактары (8 сәғәт)

Кешегә сәләмәт булыу өсөн спорт менән шөғөлләнергә кәрәк икәнлеген аңлатыу һәм был турала уҡыусылар менән һөйләшеү, әңгәмә ойоштороу. Уҡыусылар үҙҙәре спорт менән ҡыҙыҡһыныуҙары, күренекле спортсмендар тураһында һөйләргә өйрәтеү. Спорт тураһында теле-радио тапшырыуҙары, газета материалдары буйынса һөйләү.

Башкортостанда спорт төрҙәре. Спорт өлкәһендә данлыҡлы кешеләр.

Грамматика:

Башҡорт теленең үҙенсәлекле хәреф, өндәре, һөйләм төрҙәре.

V. Мин һәм беҙҙең ғаилә (9 сәғәт)

Уҡыусы үҙенең ғаиләһе тураһында тулы һәм иркен һөйләй белергә тейеш. Сөнки был тема йылдан-йыл ҡабатлана. Ғаилә ағзаларын дөрөҫ атау, уларға ихтирамлы, иғтибарлы булырға өйрәтеү. Ғаилә, ғаилә ағзалары тураһында яҙылған әҫәрҙәр уҡыу, уларҙы аңлы ҡабул итергә өйрәтеү, һөйләү күнекмәләрен үҫтереү. Уҡылған әҫәрҙәр буйынса план төҙөргә өйрәтеү, план буйынса һөйләү. Телмәр үҫтереүгә айырым иғтибар бирелә. Был бүлектә билдәле рәссамдарҙың әҫәрҙәре күп кенә урын алған. Картинаны ҡарай, аңлай һәм уның йөкмәткеһен һөйләргә өйрәтеү.

Грамматика:

Ҡылым. Ҡылымдарҙың заман, зат, һан менән үҙгәреше.

VI. Әсәйҙәр байрамы. (З сәғәт)

Әсәй, өләсәйҙәрҙең изгелеге, ҡәҙере хаҡында әҫәрҙәр уҡыу, йөкмәткеһе өҫтөндә эш төрҙәре башҡарыу, һүҙлек байлыҡтарын арттырыу. "Катын-ҡыҙҙар байрамы тураһында әңгәмәләр, иртәлектәр үткәреү, данлыҡлы ҡатын-ҡыҙҙар менән осрашыуҙар ойоштороу.

Грамматика:

Теркәүес тураһында төшөнсә. Теҙеү теркәүестәре.

VII. Сәнғәт оҫталары. (7 сәғәт)

Республиканың данлыҡлы һәм арҙаҡлы шәхестәре менән танышыуҙы дауам итеү. Сәнғәт оҫталарының тормош юлы һәм ижады менән таныштырыу. Теле-радио тапшырыуҙар, яҙмалар ҡарау. Уларҙың әҫәрҙәрен таныу, данлыҡлы кешеләребеҙ тураһында һөйләй белеү. Йырҙар өйрәтеү, бергәләп йырлау, һәләтле балалар менән йырҙар өйрәнеү. Мәктәп сәхнәһе өсөн концерт номерҙары әҙерләү.

Грамматика:

Эйәртеү теркәүестәре. Теркәүестәрҙең дөрөҫ яҙылышы. Теркәүес темаһын нығытыу.

VIII. Исемең матур, кемдәр ҡушҡан? Исемдәрҙә - ил тарихы (З сәғәт)

Был тема кеше исемдәренән башҡа тау, ер, һыу атамалары мөнән берлектә алып барыла. Исемдәрҙең мәғәнәһе, уның кеше холоҡ-фиғеленә тәьҫир итеүе. Данлыҡлы кешеләрҙең исемдәренә бәйләп, төрлө тарихи ваҡиғалар һөйләү, әҫәрҙәр уҡыу. Атамалар буйынса легендалар, риүәйәттәр уҡыу ҙа дәрестәрҙе ҡыҙыҡлы, мауыҡтырғыс итеп үткәрергә ярҙам итәсәк.

«Исемдәрҙә – ил тарихы», «Исемең матур, кемдәр ҡушҡан?» темаһына иртәлектәр үткәреү, уҡыусыларҙың һөйләү телмәрен үҫтерергә, кеше алдында сығыш яһау өсөн ярҙам итәсәк.

Грамматика: Бәйләүестәр. Яңғыҙлыҡ исемдәрҙе дөрөҫ яҙыу ҡағиҙәһен ҡабатлау.

IX. Борон-борон заманда... (5 сәғәт)

Башҡорт халыҡ ижады темаһын киңәйтеү, уҡыусыларҙың белгәндәрен тулыландырыу, һүҙ байлығын, һөйләү телмәрен үҫтереү маҡсат булып тора. Күберәк иғтибарҙы тексты аңлы ҡабул итеү һәм йөкмәткеһен һөйләй белеүгә йүнәлтеү. Бында башҡорт халыҡ әкиәттәренән башҡа, Ф.Туғыҙбаеваның «Тайыштабан ниңә уйнарға сыҡманы?» әкиәте лә урын алған. Уларҙың айырмаһын билдәләп үтеү кәрәк.

Грамматика:

Киҫәксә тураһында төшөнсә.Киҫәксәләрҙең бүленеше. Киҫәксәләрҙең дөрөҫ яҙылышы.

Х. Берҙәмлек, дуҫлыҡ, тыныслыҡ (7 сәғәт) Иң төп темаларҙың береһе - берҙәмлек, дуслык, тыныслыҡ. Бында тик кешеләр араһындағы дуҫлыҡ тураһында ғына һөйләшеү бармаясаҡ, ә халыҡ-ара булған мөнәсәбәттәр ҙә иғтибар үҙәгендә торорға тейеш. Был тема буйынса уҡыусыларҙы аңлап фекер йөрөтөргә  һәм  һөйләй белергә өйрәтеү. Уҡылған  әҫәрҙәрҙең йөкмәткеһе буйынса фекер алышыу, әңгәмә ойоштороу.

Грамматика:

Мөнәсәбәт һүҙҙәр. Ымлыҡтар. Уларҙың дөрөҫ яҙылышы.

XI. Йәмле йәй (5 сәғәт)

Йәй миҙгеленең үҙенсәлектәрен билдәләү. Уҡыусыларҙың һүҙ байлығын арттырыу, һөйләү һәм яҙыу телмәрен үҫтереү. Тәбиғәтте күҙәтеү, алған тәьҫораттар буйынса фекер алышыу. Был айҙарҙа уҙғарылған Милли байрамдар менән таныштырыу, улар тураһында белгәндәрен һөйләү. Балаларҙың йәйге ялы, хеҙмәте, ололарға ярҙамы тураһында әҫәрҙәр уҡыу һәм әңгәмәләр үткәреү.

Грамматика:

7-се класта үткәндәрҙе ҡабатлау, дөйөмләштереү.

Уҡыусыларҙың белем кимәленә талаптар.

7 класс өсөн телмәр күнекмәләре:

• Өйрәнелгән әҫәрҙәрҙең авторын, исемен белеү;
• Яҙыусы ижад иткән художестволы картиналарҙы уйлап күҙ алдына баҫтырыу;
• Эпик һәм лирик әҫәрҙе айыра белеү;
• Программала ятлау өсөн тәҡдим ителгән әҫәрҙәрҙең тексын ятлау, 8-10 шиғырҙы яттан тасуири һөйләй белеү.
• Художестволы, фәнни популяр һәм публицистик текстарҙы ҡысҡырып, етеҙ уҡыу;
• Художестволы әҫәрҙәрҙе тасуири уҡыу;
• Ҙур булмаған хикәйәләрҙе йәки уларҙың өҙөктәрен һөйләп биреү.
• Йәмғиәт тормошонда телдең роле; туған телдең әһәмиәте;
• Фонетика, телмәр өндәре, ижек, баҫым, һуҙынҡы һәм тартынҡы өндәр;
• Графика, алфавит; хәрефтәрҙең өндәрҙе сағылдырыуы төшөнсәләре;
• Лексика; һүҙҙең лексик мәғәнәһе; һүҙҙең тура һәм күсмә мәғәнәһе; синоним, антоним, омоним;
• Исемдәрҙең һан, килеш менән үҙгәреше, күплек һәм килеш ялғауҙарының дөрөҫ яҙылышы, яңғыҙлыҡ исемдәрҙең дөрөҫ яҙылышы;
• Ҡылымдарҙың заман, һан, зат менән үҙгәреше;
• Ярҙамсы һүҙ төркөмдәре, уларҙың яҙылышы, һөйләмдәге роле.
• Ижади диктанттар, изложениелар һәм иншалар яҙыу.

Уҡыу-уҡытыу программаһында планлаштырылған һөҙөмтәләрҙе үҙләштерелеүен баһалау.

Класта һәм өйҙә башҡарыла торған яҙма эштәр өйрәтеү һәм тикшереү характерында була.

Уларға түбәндәгеләр инә:

• башҡорт теленән төрлө типтағы күнегеүҙәр;
• тәржемә эштәре (башҡорт теленән рус теленә һәм киреһенсә);
• дәреслектәрҙәге әҙәби текстарға пландар төҙөү;
• һорауҙарға яҙма яуаптар һәм иншалар;
• тел һәм әҙәби материалдар буйынса аналитик һәм дөйөмләштереү тибындағы схемалар, проекттар төҙөү.

      Башҡорт теленең ағымдағы, сирек йәки йыл аҙағында, шулай уҡ уҡыу йылы башында инеү диктанты, ҙур темаларҙан һуң йомғаҡлау контроль эштәре үткәрелә. Ағымдағы контроль эштәр программаның өйрәнелгән материалын үҙләштереүҙе тикшереү маҡсатында уҙғарыла. Уларҙың төрө һәм үткәреү йышлығы өйрәнелә торған материалдың ҡатмарлылығынан, уҡыусыларҙың белем кимәленән сығып билдәләнә. Ағымдағы контроль эштәр өсөн уҡытыусы йә тотош дәресте, йә уның бер өлөшөн генә файҙалана ала.

      Уҡыу йылы башында инеү диктанты, сирек һәм йыл аҙағында йомғаҡлау контроль эштәре мәктәп администрацияһы менән берлектә төҙөлгән график буйынса үткәрелә. Контроль эштәрҙе сиректең беренсе көнөндә һәм дүшәмбелә үткәреү тәҡдим ителмәй.

      Программа материалының үҙләштереү кимәле уҡыусыларҙың дәрестәрҙә телдән биргән яуаптарына һәм яҙма эштәренә ҡарап баһалана. Бының өсөн башҡорт теленән һәр класта түбәндәге күләмдә контроль эштәр, яҙма эштәр үткәреү ҡарала:

Яҙма эштәрҙең төрҙәре:

Һорауҙарға яуаптар-1

Диктант- 3

Изложение – 2

Инша - 1

Башҡорт (дәүләт) телен өйрәнеү өсөн уҡыу - уҡытыу методик ҡулланмалар

1. Башҡорт теленән программа. (Уҡытыу урыҫ телендә алып барылған мәктәптәрҙең I – XI кластары өсөн). Төҙөүселәре: Усманова М.Ғ., Ғәбитова З.М. – Ижевск: «КнигоГрад», 2008.
2. Башҡорт теленән диктанттар һәм изложениелар йыйынтығы. Усманова М.Ғ., Ғәбитова З.М. – Өфө: Китап, 2009.
3. Уҡытыу урыҫ телендә алып барылған мәктәптәрҙең 7-8-се кластары  өсөн «Башҡорт теле» дәреслегенә методик күрһәтмәләр. Усманова М.Ғ., Ғәбитова З.М. – Өфө: Китап, 2006.
4. Ғәбитова З.М. Телмәр үҫтереү дәрестәре. Башҡорт телен дәүләт теле итеп өйрәнеүселәр өсөн. – Өфө: Китап, 2009. – 128 бит.
5. Усманова М. Г.  Башҡорт теле грамматикаһы таблицаларҙа һәм схемаларҙа.
6. Аслаев Т. Х., Атнағолова С.В. Телмәр үҫтереү буйынса сюжетлы картиналар.-Өфө:Китап, 1996.
7. Башҡорт әҙәбиәте буйынса аудио-видео әсбаптар.- Өфө: Башҡортостан Республикаһының Мәғариф  министрлығы. 2005.
8. Башҡорт теле грамматикаһы таблицаларҙа. Фонетика. Морфология. - Башҡортостандың бәләкәй даһийы. Өфө : «Эдвис» уҡытыу – методика үҙәге, 2008.
9. Башҡорт теленең аңлатмалы һүҙлеге. Ураҡсин З.Г. – Өфө, 2004.
10. Русса-башҡортса һүҙлек. Ураҡсин З.Г., Саяхова К.Г. – Өфө, 1997.
11. Омонимдар һүҙлеге. Әхтәмов М.Х. – Өфө, Китап, 2006.
12. Башҡорт теленең фразеологик һүҙлеге. Ураҡсин З.Г. – Өфө, Китап, 2006.
13. Башҡортостан энциклопедияһы. Шәкүров Р.З. – Өфө, Китап, 1997.
14. Балалар әҙәбиәте антологияһы. Әлибаев С. – Өфө, Китап, 1999.
15. Электрон дәреслек. Башҡорт (дәүләт) теле. 5-11 – Өфө: Мәғариф министрлығы, 2003.
16. Электрон дәреслек. Башҡорт әҙәбиәте. 5-9 класс – Өфө: Мәғариф министрлығы, 2003.
17. Раҡаева Ә.С., Дәүләтшина М.С. Башҡорт теленән контроль һорауҙар, тестар ҡулланмаһы. – Өфө: Педкнига, 2008. – 96 бит
18. Башҡорт  теле  таблицаларҙа,  схемаларҙа  hәм  ҡағиҙәләрҙә.  Әүбәкирова  З.Ф.–  Өфө, 2006.

Материаль-техник ҡулланмалар

• телевизор;
• компьютер;
• принтер;
• DVD-проигрыватель,
• Аудио-видеомагнитофон.

       -    Электрон дәреслектәр:

       -    Башкирский язык. ru.

 -    Балҡортостан иле.

                                                            Төп һәм өҫтәлмә әҙәбиәт.

1.  Башҡорт теле: Уҡытыу урыҫ телендә алып барылған мәктәптәрҙең 7-се синыф уҡыусылары өсөн дәреслек. Усманова М.Ғ. һ.б. – Өфө: Китап, 2008

2. Ғәбитова З.М. Телмәр үҫтереү дәрестәре. – Өфө: Китап, 2009.
3. Башҡортса – русса мәҡәлдәр һәм әйтемдәр һүҙлеге. –  Өфө: Китап, 1994.
4. Әүбәкирова  З.Ф., Әүбәкирова Х.E., Дилмөхәмәтов М.И. Мин башҡортса уҡыйым –  Өфө: Китап, 2007.
5. Тел  төҙәткестәр, тиҙәйткестәр, һанамыштар. Төҙөүселәр: Иҫәнғолова Ә.Ф., Дәүләтҡолова Г.Ш. – Өфө: Эшлекле династия, 2008.
6. Балалар уйын фольклоры. Сөләймәнов А.М. – Өфө, Китап, 2007.
7. Балалар өсөн йөҙ йыр. Юнысова Г.А. – Өфө, Китап, 2003
8. «Башҡортостан уҡытыусыһы», «Йәншишмә», «Аҡбуҙат», «Аманат», «Йәшлек» гәзит-журналдары.
9. Ял минуттары өсөн күнегеүҙәр. Методик ҡулланма. Төҙөүселәр: Иҫәнғолова Ә.Ф., Дәүләтҡолова Г.Ш. – Өфө: Эшлекле династия, 2008
10. Мостай Кәрим ижадында милли тәрбиә нигеҙҙәре. Вәлиев И.И. – Өфө, Китап, 2005.