Картотекалар

Бармаҡ уйындары

(Пальчиковые игры на башкирском языке для детей дошкольного и младшего школьного возраста )

                                                                       Мин уйнайым, һин дә уйна.

                                                                        бармаҡ менән тыпырҙап.

                                                                        Дустар менән бергә уйна,

                                                                        Ситтә генә баҫып торма.

                                                                                                 Хәжиәхмәтова Г.Ә

Балаларҙы ҡул суҡтарын һәм бармаҡтарын хәрәкәтләндерергә, етеҙлекте арттырырға өйрәнеүҙә "бармаҡлы уйын"нар ҙур урын алып тора. Был тойғоға бай – тойғоло һәм мауыҡтырғыс уйын. Ул әйләнә – тирәләге ысынбарлыҡты,

әйберҙәрҙе, йәнлектәрҙе,кешеләрҙе, уларҙың эшсәнлеген,тәбиғәт күренештәрен сағылдыра. Бындай уйындар барышында балалар, өлкәндәр ниндәй эшләһә,ул тағы бер ҡат, ҡулдарын тиҙ-тиҙ хәрәкәтләндерәләр һәм был етеҙлекте арттырыуға ыңғай йоғонто яһай. Һуңынан һүҙҙәрҙе үҙҙәре өйрәнеп бөтөргәс, балаларға уйнауы тағы ла яҡшы була.

Организмдың барлыҡ хәрәкәттәре һәм телмәр эшсәнлеге бербөтөн тәшкил иткәнлектән,ҡулдарҙы күсереү баланың телендә һөйләм ыңғай сағылыш таба. Халыҡ ауыҙ ижадында киң ҡулланған һүҙҙәрҙе әйтеп,бер төркөм төптәрен хәрәкәткә килтерә торған күп кенә уйындар бар. Керәһең, моның мөһимлеге элек – электән билдәле булған.

Шуға күрә кескенәнән үк ҡулдарға һөйләм телен һәм белем алыу һәләтен үҫтерә торған гимнастика кәрәк...                                       

Бармаҡ уйындары

***

Биш бармағым уң ҡулда,

Биш бармағым һул ҡулда.

Бармаҡтарым ярҙам итер

Һанды оторға шунда.

Уң ҡулда ла биш бармаҡ,

Һул ҡулда ла биш бармаҡ.

Ике ҡулды бергә ҡуйһаң,

Булыр һиңә ун бармаҡ.

***

Бармаҡтарым арыны,

Хәҙер уйнап алырбыҙ.

Һәр бармаҡты бейетергә

Беҙ таҡмаҡтар табырбыҙ.

Баш бармаҡ бөрлөгән йыя,

Сығанаҡ бармаҡ салбар кейә,

Урта бармаҡ утын өйә,

Һуҡ бармаҡ һарыҡ ҡарай,

Сәтәкәй бармаҡ сәсен тарай.

***

Биш бармағым – биш туған,
Һәр ҡайһыһы бик уңған:
Иҙән йыуа, керҙәр элә,
Он иләй, икмәк телә,
Һәр эштең яйын белә.
Дәфтәргә хәреф теҙә,
Баҡсала үлән өҙә,
Энә тотоп сәскә сигә,
Матур итеп күлдәк тегә.

***

Беҙ яҙҙыҡ, яҙҙыҡ, яҙҙыҡ, (һауала яҙыу)
Бармаҡтарҙы талдырҙыҡ.
Хәҙер беҙ ял итәбеҙ (ҡулдарҙы һелкетеү)
Һәм тағы ла яҙабыҙ.…

***

Был бармаҡ –олатай бармаҡ,

Был бармаҡ-өләсәй бармаҡ,

Был бармаҡ –атай бармаҡ,

Был бармаҡ –әсәй бармаҡ,

Был бармаҡ –бәбәй бармаҡ,

уның исеме  -Сәнтей.

***

Был бармаҡ –олатай,

Был бармаҡ –өләсәй,

Был бармаҡ –атай,

Был бармаҡ –әсәй,

Был бармаҡ мин(Алмаз).

***

Баш бармаҡтар исәнләште

Баш бармаҡ менән,

Имән бармаҡ имән менән,

Урта бармаҡ ,урта менән,

Атһыҙ бармаҡ атһыҙ менән

Сәнти бармаҡ сәнти менән

И сәнләште бармаҡтар;

Ҡояш сыҡты,нурын сәсте.

***

“Уйынсыҡтар

Баш бармағым туп була,

Имән бармаҡ –был юла,

Урта бармаҡбула шаҡмаҡ,

Атһыҙ бармаҡ –һикергеҙ,

Сәнти бармаҡ-барабан,

Һана әйҙә ,яңанан.

***

«Ҡош

Баш бармағым булһын башы,

Ҡанат  булһын ҡулыбыҙ.

Ике ҡанатын ҡағып,

Осоп китте ҡошобоҙ.

Мин ҡоштарҙы яратам,

Тәмле емдәр ашатам,

Емемде суҡый ҡоштар,

Һикереп уйнай улар,

Сәп-сәп-сәп итәм,

Ҡоштарым осоп китә.

***

«Ҡоштарҙы һайлау»

Ҡоштар, ҡоштар,килегеҙ!        

Беҙ һеҙгә май бирербеҙ,        

Һезгә ем әҙерләрбеҙ            

Ҡар өҫтөнә һибәрбеҙ .

Был  өлөш – күгәрсенгә,            

Был өлөш – сыпсыҡтарға,      

Ҡарғаларға – туҡмастар,      

Туҡ  булығыҙ, ҡошҡайҙар!  

***

 “Тағараҡ”

Тағараҡ элҙек ағасҡа

Биш, алты, һигеҙ, туғыҙ.

Һыйланығыҙ, ҡошҡайҙарым,

Ҡышты имен сығығыҙ . 

***

«Минең шарым»

Уйын барышы.

Ике ҡул бер – берһе ҡаршына киләләр: баш бармаҡ баш бармаҡҡа, имән бармаҡ имән бармаҡҡа һ.б. ,ус төптәре бер – берһенә тияләр. Ҡулдарҙы ирендәргә тейҙереп өрәләр  - ҡулдар шар формаһы ала. “Шартлагас”, яңанан ус төптәре бер – берһенә тейәләр.

Һауа кертәбеҙ беҙ шарға,

Ул ҙур булып ҡабара.

Кинәт шарым шартланы:

Инде ҡаян табарға?

***

«Беҙҙең ҡошобоҙ”.

Уйын барышы.

Ус төптәре бер – берһенә ҡарап торалар. Баш бармаҡтар бер-берһенә ҡарап торалар. Баш бармаҡтар бер – берһен тотҡандар – “ ҡоштоң ” башы, ҡалған бармаҡтар оҙон рәүештә – “ ҡанаттар”. Уларҙы һелкетергә кәрәк.

Баш бармаҡ булһын башы,

Ҡанат булһын усыбыҙ.

Ике ҡанатын ҡағып,

Осоп китә ҡошобыҙ.

***

«Уңган бармаклар»

Уйын барышы

Бармаҡтарҙы бөгөп  барырға, һуңыннан йоҙроҡҡа йыярга,асарға.

Был бармаҡ ашый,

Ә был бармаҡ эсә,

Был бармаҡ йырҙай,

Быныһы ял итә.

Был рәсемдәр ярата,

Бергә беҙҙе уйната.

***

«Биш бармаҡ

Уйын барышы

Бармаҡтарҙы бөгөп барырға, һуңыннан йоҙроҡҡа йыярга,асарға.

Биш бармаҡҡа, биш намаз,

Иртәнге намаз,

Өйлә намазы,

Икенде намазы,

Аҡшам намазы,

Ясиға намаз!!!

***

«Һалдат бармаҡтар»

Уйын барышы.Ике ҡулдың да бармаҡтары теҙ өстөндә йөргәндә исемдәрен туры килтерергә кәрәк.

Бармаҡтар бит Һалдат булған –

Нисек тигеҙ атлайҙар!

Сәнти атлай,

Баш бармаҡ та,

Имән һәм урта бармаҡ

Атһыҙ бармаҡ  та ҡалышмай,

Шалт та шолт бара атлап!

***

«Осраштылар

Уйын барышы.

Ике ҡулдың бармаҡтары осраша, һуңыннан сәнтиҙәр мөгөҙ яһыйҙар.

Ике бесәй осрашты “Мияу”,

Ике  эт тә осрашты “ Һау-һау”,

Ике юлбарыҫ “ р-р-р”

Ике һыйыр “ Мууу”,

Ниндәй мөгөҙ был?

***     

«Еләктәр

Уйын барышы.

Еләктәр күп үскәндәр,        

Тәмле булып бешкәндәр.        

Мин уларҙы йыямын,              

Кәрзинәмә  һаламын.              

Кәрзинәмде тутырғас,          

Ашап ҡарармын бераҙ.            

Еңел булыр ҡайтырға,        

Ашаһам тағын бераҙ

***.              

«Бармаҡ, ҡайҙа булҙың?

Уйын барышы

Бармаҡтарҙы күрһәтеп, һәрберһен бөгөп барырға.

Бармаҡ,бармаҡ,

ҠайҘа булҙың?

“Был ағай менән

Урманда булдым.

Был ағай менән

Ҡырҙа йүгерҙем.

Был ағай менән

Бутҡа ашаным.

Был ҡустым менән

           Йыр йырланым”.

***

«Йыл фасылдары

Уйын барышы

Фразаларҙы әйтеп,барматарҙы бөгөп барырға.

Баш бармағым ҡыш була,

Ҡар бурандары туҙа.

Имән бармаҡ – яҙ килә,

Ҡарҙары эреп бөтә.

Урта бармаҡ – йәй етә,

Еләк ҡыҙарып бешә.

Атһыҙ бармаҡ ҡыш икән,

Һары япраҡтар һипкән.

Сәнти бармаҡ ни икән?

ҡыш,яҙ,йәй,көҙ бит үткән!

***

«Ялҡау бармаҡ

Бер, ике, өс, дүрт, биш,

Бармҡтар йүгерә .

Быныһы барған урманға,

Быныһы тапҡан бәшмәктәр,

Ә быныһы чистарған,

Быныһы исә ҡыҙҙырған,

Быны ялҡауланған,

Таҙарған да, таҙарған.

***

«Бесәй балалары.

Безҙең бесәй балалары

Унау булған – ҡарағыҙ!

Ике таза,

Ике өлгөр,

Ике шаян,

Ике шуҡ,

Ә икесе бәләкәй,

Тик  үҙҙәре бик тәтәй.

***

«Ҡар әүәләү.

Бер, ике, өс, дүрт, биш,      

Беҙ кар әүәлибеҙ ич.      

Түңәрәк ул, шома ул,          

Ашарға ярамый шул.  

***      

“Бер” тигәндә атабыҙ,      

“Ике” тотабыҙ,          

“ Өс” тигәс төшөп китә,    

Ватыла, эреп бөтә.

***       

«Ҡуян алған барабан

Һәм ҡаҡҡан ул: трам-трам-трам!

Бәргәләгән: бух-бух-бух!

Уннан Һуҡҡан: шап-шап-шап!

Бер-бер артлы ҡулдарын

Күтәргән ул шалт та шалт.

***

«Һөзгәк кәҙә

Оҙон, осло, кәк(е)ре

Кәҙәбеҙҙең мөгөҙө.

Ялтырый ике күзе,

һөзәргә килә үҙе.

***

«Биш бармаҡ

Баш бармаҡ баш ҡашый,

Имән бармаҡ имән ташый,

Атһыҙ бармаҡ ат егә,

Сәнти бармаҡ сәй эсә.

***

«Көймәлә йөҙәм.

Ике усымды ҡушам,

Һәм йылға буйлап йөҙәм.

Ҡуш ҡулым, дуҫтарым,

Көймәлә мин йөзәмен.

Йылғала йәшәй балыҡ

Тотоп ал, торма баҫып!(“Бармак уеннары”

«Йәшелсәләр
Был бармаҡ- ҡабаҡ,
Был  бармаҡ- борос,
Бл бармаҡ- кишер,
Был бармаҡ- ҡыяр,
Был бармаҡ- һуған.
Йәшелсә быйыл уңған,
Баҡсабыҙҙа бар ҙа бар!
Шуныһы ҡыҙыҡ, былар барһы
Кәрзингә нисек һыйған?
Был бармаҡ- сөгөндөр,
Был бармаҡ- һарымһаҡ,
Был бармаҡ- баклажан,
Был бармаҡ- помидор,
Был бармаҡ- картуф.
Бик тиҙ йыйып бөтөрҙөк,
Ярый әле өлгөрҙөк.
Йәйге ямғыр килеште,
Йәшелсәләр тиҙ үҫте.(Халикова Нурфия Райнуровна- 247 нче балалар бакчасы тәрбиячесе.)

***

“Бармаҡтар”

Бына минең бармаҡтар,

Шаян улар, шуҡ улар

Бармаҡтар гел уйнайҙар,

Уйнай-уйнай туймайҙар. (бармакка бармак һуғалар)

Бына минең бармаҡтар:

Бик дуҫ улар, гел бергә. ( ҡул сабалар).

****

Йомарланып йоҙроҡҡа

Бармаҡтар йоҡлағандар. 

Бергә –бергә бик рәхәт , 

Ләкин торорға кәрәк (уятҡан һыман һелкетеп алыу.)

Башта торҙо баш бармаҡ (һәр атаған бармаҡты берәмләп асып барыу.)

Имән бармаҡ аннары.

 Урта бармаҡ уртала

Зур үҫкән ул шуңа да

Атһыҙ бармаҡ , мин дә , ти

Башҡаларҙан ҡалмайым , ти

Сәнти бармаҡ иң ситтә,

Шуңа үҫмәгән һис тә.

Сәнти, сәнти, сәнтекәй, (сәнтей бармакны “үстерү” хәрәкәте ясау.)

Үҫми ҡалған кестекәй  

Кети-кети-кети. (Баланың усын кетекләү.)

****

Баш бармағым сәнеске,

Имән бармаҡ сынаяҡ,

Урта бармаҡ тәлинкә,

Атһыҙ бармаҡ аш һала

Сәнтей бармаҡ ала ҡашыҡ – 

Ултырығыҙ, әйҙә, ашайыҡ.

****

Был бармаҡ –Олатай,

Был  бармаҡ – өләсәй,

Был бармаҡ – малай,

Йәшәүе бергә ошолай –

Бик күңелле бик ҡыҙыҡ,

Ҡабатлайыҡ ҡыҙып-ҡыҙып:

Был бармаҡ – атай,

Был бармаҡ – әсәй,

Был бармаҡ – олатай,

Бу бармак – өләсәй,

Был бармаҡ – ҡыҙ.

Күпме шатлыҡ, күпме наҙ!

Борсулар булһын бик аҙ!

Бик бәхетле ғәилә:

Атай, әсәй олатай, өләсәй,

Малай, ҡыҙ ҙа бергә.

Йәшик гел бергә-бергә,

Булып татыу ғәилә.

Ҡушылығыҙ һеҙ беҙгә!

(Яңанан бармаҡ уйыны ҡабатлана)

(Халикова Н.Р.)

***

Ҡайҙа, ҡайҙа беҙҙең ҡулдар, кескенә куллар?(ҡулдар арҡа артында)

-Бына, бына беҙҙең ҡулдар, кескенә ҡулдар (ҡулдар алда, устар менән әйләндерергә).

-Ҡайҙа, ҡайҙа беҙҙең ҡулдар, кескенә ҡулдар (кулдар арҡа артында)

-Бына, бына беҙҙең ҡулдар, кескенә ҡулдар.(ҡул сабалар)

-Ҡайҙа, ҡайҙа беҙҙең ҡулдар, кескенә ҡуллдр(ҡулдар ара артында)

-Беиейҙәр, беиеҙәр беҙҙең ҡулдар, кескенә ҡулдар (ҡулдар баш осонда, устар менән әйләндереү).

 “Өй”

Ҡулдар өҫкә ҡараган. Баш бармаҡтарҙың, берәүһе янына икенсеһе ята, ҡалган бармаҡтарҙың остары. Уң ҡулдың сәнтей бармағы өҫкә күтәрелә.

Бармаҡтарҙы тоташтырып

Өй төҙөнөк беҙ һырлап,

Мичен дә  ҡуяйык әле,

Торһон өйҙө  матурлап.

***

“Бесәйем,бесәйем...”

Бер бала икенсе балаға ҡул һыртын һуҙып тора. Икенсеһе: “Бесәйем, бесәйем,бесәйем” дия-дия, уның ҡул арҡаһын һыйпый ҙа кинәт; “Прес-с!” тип, еңелсә генә уның ҡулына һуғып ала. Был ваҡытта бала тиҙ генә ҡулын тартып алып өлгөрөргә теиеш. Әгәр ҡулын алып өлгерһә, ул — еңеүсе, өлгермәсә — отолған була. Рольдәр алмашына һәм уйын дәүам илтә.

“Шыршы”.

Һалыштырып бармаҡтарҙы –

Күлтәрҙек тә терһәктәрҙе –

Килеп сыҡты шыршы –

Ә һин ҡарап торсо.

***

Был – ҡул (бер ул йомарлана, асыла).
Килде бесәй һәм китте, китте, китте (баш һәм имән бармаҡ бменән ус төбөндә атлау хәрәкәттәре яһала),
Сәнтей бармаҡҡа етте (сәнтеи бармаҡты ышҡыу).
Был да ҡул,
Ҡара, икенсе бесәй бында (икенсе ҡул менән дә шул ук хәрәкәттәр яһала).
Тиҙ, тиҙ, тиҙ йүгерҙе,
Сәнтей бармаҡҡа етте.
Бесәйҙе ҡыуып тотайыҡ (ике ҡулды ҡушып күрһәтеү).
Ҡулдарҙы сәбәклибеҙ (ҡулдарҙы сәбәкләү).

***

Кәбеҫтәне турайбыҙ,

Кишерҙәрҙе уабыҙ,

Тоҙҙарын да һибәбеҙ,

Кәбеҫтәне ҡыҫабыҙ.

***

Зур аяҡтар юлдан баралар:

Топ-топ-топ.

Бәләкәй аяҡтар юлдан йүгерәләр:

Топ-топ-топ-топ-топ. Топ-топ-топ-топ-топ.

***

Өләсәй  күҙлеген кейҙе ,

Ултырғысҡа ултырҙы (һул ҡулды уң йоҙроҡҡа ҡуябыҙ, аннары алыштырабыҙ),

Китап уҡый башланы (устарҙы асабыҙ һәм ябабыҙ),

Һәм шунда уҡ йоҡланы (устарҙы ҡушып баш аҫтына ҡуябыҙ).

“Йоҙак”

Ишектә йоҙаҡ тора (һул ҡулды йоҙроҡлайбыҙ),

Кем уны аса ала?(елкәләрҙе күтәрәбеҙ)

Был асҡыс бит зурыраҡ (баш бармаҡты асабыҙ),

 Был асҡыс кескенәрәк (имән бармаҡты асабыҙ),

 Был асҡыс килешмәй (урта бармаҡты асабыҙ),

Был асҡыс унда кермәй (атһыҙ бармаҡты асабыҙ),

Был асҡыс туры килҙе (сәнтей бармаҡты асабыҙ),

Йоҙаҡты асып ебәрҙе (сәпәкәйләйбеҙ).

***

“Аш бешереү”

Ярҙәм көтөп тормайбыҙ, 

йәшелсәләр турайбыҙ;

Чиста итеп юабыҙ.

Без кәбеҫтә турайбыҙ.

Бераз кишер ҡырабыҙ, 

Ваҡлап һуған турайбыҙ, 

Тоҙлап, майлап алабыҙ,

Яҡшылап болғатабыҙ. 

Бигрәк тәмле ашыбыҙ!

***

Пальчиковая  гимнастика.

-Атай бармаҡ, атай бармаҡ  һин ҡайҙа?

-Мин бында, мин бында хәлдәрең нисек?

-Әсәй бармаҡ ,әсәй бармаҡ һин ҡайҙа?

-Мин бында. мин бында хәлдәрең нисек?

-Ағай бармаҡ, ағай бармаҡ  һин ҡайҙа ?

-Мин бында, мин бында хәлдәрең нисек?

-Апай бармаҡ, апай бармаҡ һин ҡайҙа ?

-Мин бында, мин бында хәлдәрең нисек?

-Бәпес бармаҡ, бәпес бармаҡ  һин ҡайҙа?

-Мин бында,  мин бында хәлдәрең нисек?.

***

Сәп-сәп –сәп итәбез

Түңәрәккә керәбеҙ (баҫалар)

Сәп-сәп-сәпәкәй  итәбез(кул чабалар)

Ҡая         һеҙҙең устарығыҙ?

Бына беҙҙең устарыбыҙ (алға һуҙып күрһәтәләр)

Ә усҡа ҡасты бармаҡтар (ҡулдарын йомарлайҙар)

Тиктормастар улар, шуҡлар

Бармаҡтар эш эшләнеләр (баш бармаҡ менән бармаҡ остарына ҡағылыу),

Рәсем яһап ҡаранылар,

Азраҡ ҡына арынылар (ҡулдарҙы ял иттеләр).

***

Ҡаҙҙарым.

Ҡаҙҙарым- ҡаҙҡайҙарым, (Уң ҡулды һул ҡул менән һыпырыу),

Ҡаҙҙарым- ҡаҙҡайҙарым, (Уң ҡулды һул ҡул менән һыпырыу),

Оҙон муйынҡайҙарым. (Һул ҡул ус төбөн уң ҡул бармаҡтары менән

семетеү).

Улар һыу ҙа эсәләр,

Улар сирәм сүплиҙәр,( Һул ҡул һыртын уң ҡулдың бармаҡтары

менән семетеү).

Аяҡтарын тыпырҙатып (һул ҡул һыртын уң ҡулдың бармаҡтары

менән һуҡҡалыйҙар).

Ҡанаттарын ҡағалар.( Һул ҡул ус төбөн уң ҡул бармаҡтары менән

һуҡҡалыйҙар).

Ҡанаттарын яҙалар. (Һул ҡул бармаҡтарын яңанан һыпырып

сығалар).

***

Беҙҙең өйөбеҙ

Беҙҙең өйөбеҙ ҙур (ҡулдарын яҡ-яҡҡа йәяләр)

Иҙәне тигеҙ (хәрәкәттәр)

Түшәме беиек (ҡулдарын күтәрәләр)

Тәҙрә асыла,

Тәҙрә ябыла

Ишек асыла,

Ишек ябыла.

Ишек алдына сығабыҙ.(атлау хәрәкәттәре яһыйҙар)

***

Сылбыр

Бармаҡ башын терәтеп,

Ҡуйҙыҡ түңәрәкләтеп.

Башҡаларын йөгөртөп,

Уйныйбыҙ сылбыр итеп.

(Баш һәм имән бармаҡ түңәрәк яһаған, икенсе ҡулдың баш бармағы һәм ҡалгандары ярҙәмендә яһалған түңәрәктәрҙе бер-бер артлы уның арҡылы уҙҙырып, сылбыр хәрәкәте барлыҡҡа китерәбеҙ).

***

Корабль

Ҡайсы менән кисәләр, кисәләр (кисеү хәрәкәте менән).

Уннан бауҙар ишәләр, ишәләр (бау ишеү хәрәкәте яһала).

Мачталарға бәйлиҙәр, бәйлиҙәр (уң яҡҡа эиелеп бау бәйләү хәрәкәте яһала).

Корабльдәр киләләр, киләләр, тү-тү-тү (ҡулар менән бинокльдән ҡарау хәрәкәте яһала, ҡулдарын рупор һыман итеп ауыҙға ҡуйып, гудок ҡысҡыртҡан тауыш сығаралар).

***

Көҙгө япраҡтар”
Бер, ике, өс, дүрт, биш( баш бармаҡтан башлап, бөгәләр)
Япраҡтарҙы йыйҙыҡ ( бармаҡтарҙы йодҙроҡҡа йыялар, әле
устарын күрһәтәләр).
Ҡайындыҡын, миләшнекен, (баш бармаҡтан башлап, бармаҡтарын бөгәләр)
Имәннекен, йүкәнекен,
Һәм талҙын
Япраҡтарҙан көҙгө бәйләм( ботлардан тезләргә имән һәм урта бармаклар белән)
Әсәйемә бүләк итәм. “атлыйҙар”

“Көҙгө бәйләм”
Бармаҡтар сыҡты йөрөргә, (бармаҡтар менән боттарҙан теҙләргә таба)
Төҫлө япраҡтар йыярға: хәрәкәттәр   яһарға
Ҡыҙыл япраҡ, һары япраҡ.....

Әйҙәгеҙ һанайыҡ бергәләп: бер-берһенә ҡағылалар
Бер, ике, өс, дүрт, биш 
Япраҡтар бик күп !
Көҙгө япраҡтар менән
Рәхәтләнеп уйнайбыҙ.

***

“Кәрзинем ҙур”

(Бармаҡтарҙы йәйеп, ус төбөн күрһәтәләр).

Кәрзинем ҙур - бармаҡтарҙы бөкләп баралар

Һалам помидор,

Тутырам ҡыяр,

Ҡабаҡ та Һыяр,

һуған да һалам,

Кишер ҙә һалҙым,

Кәрзинем тулҙы – йоҙроҡто күрһәтәләр.

Уңыш күп булҙы!

***

“Еләк-емештәр”

Баш бармаҡ – балан,

Имән бармаҡ – ҡарлыған,

Урта бармаҡ – бөрлөгән,

Атһыҙ бармаҡ – алма,

Сәнтеи бармағым – сия,

Кем күберәк емеш йыя?

***

“Компот”

Ҡайнатабыҙ беҙ компот –

Емештәр кәрәк бик күп:

Алма турап һалабыҙ,

Груша өҫтәп алабыҙ

Лимон һуты һығабыҙ

Слива, шәкәр һалабыҙ.

Болғатабыҙ, болғатабыҙ,

Беҙ компот ҡайнатабыҙ.

***

“Беҙ урамда йөрөйбеҙ”

Бер, ике,өс, дүрт,биш - бармаҡтарҙы бөгәләр

Без урамда йөрөйбеҙ - имән һәм урта бармаҡтар йөрөй

Ҡар бабай әүәлибеҙ, - ике ус менән әүәлиҙәр

Ҡоштарҙы ла һыйлайбыҙ - “икмәк валчығы һибәләр”

Тауҙан шыуып төшәбеҙ,

Ҡарҙан аунап алабыҙ

Ҡарға батып өйгә ҡайттыҡ

Аш ашап, йоҡларға яттыҡ .

***

“Бал ҡорто”

Кисә кис килде беҙгә

Буйлы-буйлы бал ҡорто

Уның артыннан шөпшә,

Һәм бер матур күбәләк.

Ике коңғоҙ, сикерткә

Күҙҙәре ут Һикертә

Беҙләнеләр, остолар,

Арып ергә төштөләр.

***

“Ҡоңғоҙ”

Ҡоңғоҙ оса, быҙылдый

Мыйыҡтары ҡымылдай.

Бармаҡтар – йоҙороҡта.

***

“Яҙ”

Баш бармағым минең тамсы,

Имән бармаҡ-гөрләүек,

Урта бармаҡ-боҙ һөңгөсө,

Атһыҙ бармаҡ-умырзая

Чәнти бармак-сыерчык.

Әйҙә, тиҙерәк осоп сыҡ.

“Сәсәк бәйләме яһа!”

Баш бармаҡ гөлсәсәк,

Имән бармаҡ-ҡыңғырау,

Урта бармаҡ-күксәсәк,

Атсыз бармак-миләүшә,

Ә сәнтей бармаҡ-ләлә

Кем бәйләм яһый белә?

***

Ҡырмыҫҡалар-тырышҡайҙар

Йөгөрәләр-йөгөрәләр, (бармаҡтарҙы йөгөртәбеҙ)

Ҡырмыҫҡалар-тырышҡайҙар

Бар нимәгә өлгөрәләр. (бармаҡтарҙы йөгөртәбеҙ)

Ояларына менәләр, (бармаҡтарҙы өҫкә таба йөгөртәбеҙ)

Ояларыннан төшәләр. (бармаҡтарҙы аҫҡа таба йөгөртәбеҙ)

Әйләнә, бөтөрөләләр, (әйләнә буйынса йөгөртәбез)

Бер һыҙыҡҡа тезеләләр - (бармаҡтарҙы бер һыҙыҡ буйынса йөгөртәбеҙ)

Ултырмай улар эшһеҙ -

Ел килмәҫ һалҡын көҙһеҙ!(А.Әюпова).

***

“Бутҡа”

Беҙ бутканы бешерәбеҙ

Бына ошолай болғатабыҙ       Ун ҡул менән бутаған хәрәкәт яһыйҙар

Ләпер-ләпер бешә ул             бармаҡтарҙы усҡа йыялар,ебәрәләр

Бигрәк тәмле икән ул

Уны ашарға кәрәк                 ашау хәрәкәтен яһыйҙар

Ап-аҡ теш сыҡһын тиҙрәк .

Турғай.

Турғай сиртә тәҙрәмә,
Туҡылдап ала.
Тирә-яғына, ашығып,
Ҡарана һала.
Өй эсенә күҙ һала ла,
Тағы туҡ та туҡ.
Мине саҡыра шикелле:
«Тиҙ генә сыҡ, сыҡ».
Киләм осрашырға тиеп
Тәҙрә янына.
Турғайым осто ла китте
Тауҙар яғына.

Тағараҡ

Тағараҡ элдек ағасҡа
Биш, алты, һигеҙ, туғыҙ.
Һыйланығыҙ, ҡошҡайҙарым,
Ҡышты имен сығығыҙ!

Кулланылған әҙәбият

1 http://chelny-rt.ru/news/yal-itep-alyiyk/barmak-uennaryny-miyate) ( Миләүшә Никитина, Светлана Кузьмина, Чаллы шәһәренең 40 нчы “Башак” балалар бакчасы тәрбиячеләре

2 «Бармакларны уйнатыйк, туган телне өйрәник». В.В.Цвынтарный Лань, Санкт-Петербург, 1997.

МБОУ СОШ№5,детский сад «Акбузат»

Картотека «Башкирские народные игры»

Подготовила:

Хазиахметова Г.А.

воспитатель

I квалификационной категории;

2022-2023 учебный год

«САБАНТУЙ - ҺАБАНТУЙ».

Цель: Развивать прыгучесть, ловкость.
Организация  игры.
Большинство народных игр связано с главным праздником наших хлеборобов – «сабантуем». Этот праздник проводится весной.
Дети изображают скакунов. В центре встаёт ведущий с шестом, к которому привязан красивый платок. Ведущий вращает шест над головой по кругу, дети стараются задеть в прыжке платок рукой. Тот, кто заденет платок, считается победителем.

«ЮРТА - ТИРМӘ». 

Цель: развивать умение ориентироваться в пространстве.

Материал: платочки с башкирским орнаментом, картинка с изображением юрты, 4 стула.

Организация игры. В игре участвуют четыре подгруппы детей, каждая из которых образует круг по углам площадки. В центре каждого круга стоит стул, на котором повешен платок с национальным узором. Взявшись за руки, все идут четырьмя кругами переменным шагом и поют:

«Мы, веселые ребята, соберемся все в кружок. Поиграем, и попляшем, и помчимся на лужок.»

На мелодию без слов ребята переменным шагом перемещаются в общий круг. По окончании музыки они быстро бегут к своим стульям, берут платок и натягивают его над головой в виде шатра (крыши), получается юрта.

Методические приемы: рассматривание картины с изображением юрты – старинное жилище башкирского народа. Рассматривание башкирского орнамента на платочках.

Дополнительные рекомендации: с окончанием музыки надо быстро подбежать к своему стулу и образовать юрту. Выигрывает группа детей, первой построившая юрту.

 «ПЕРЕНЕСИ ЯЙЦО В ЛОЖКЕ».

Цель: Развивать быстроту, ловкость, внимательность.
Организация  игры.
Игра организуется в форме эстафеты: между собой соревнуются 2 человека или 2 команды. Нужно, держа в руке деревянную ложку с варёным яйцом, добежать до стойки, оббежать её и вернуться к финишу, т.е. передать эстафету другому. Кто быстрее? Причём яйцо не должно упасть и руками его трогать нельзя.

«ҠУРАЙ».    

Цель: познакомить детей с башкирским народным инструментом – курай. Учить детей выполнять простые башкирские народные танцевальные движения.

Перед игрой рассмотреть курай, рассказать народную легенду о курае.
Организация  игры.
Дети делятся на 4 подгруппы и становятся шеренгами вдоль стен комнаты, чередуясь в определённом порядке: мальчик, девочка.                                              

Водящий («кураист») сидит в центре на стуле и играет на курае.  Все дети поют.
На первую фразу «Становитесь в хоровод» - идут вперёд простым шагом.
«Всех курай плясать зовёт» - отходят назад на место и делают тройной притоп.
«Ты, курай задорный, веселей играй,
«Тех, кто лучше пляшет, в круг их приглашай!» приплясывают на месте: девочки прищёлкивают пальцами, а мальчики, притопывая ногами, поочерёдно выставляют руки перед грудью.
Одновременно «кураист» идёт по кругу переменным шагом и в конце пения кланяется детям и кладёт курай на стул. Исполняется плясовая мелодия.
1 часть музыки: дети, взявшись руками крест-накрест, парами двигаются по кругу переменным шагом, в конце музыки поворачиваются лицом друг к другу и выполняют тройной притоп.
2 часть музыки: вначале дети отходят друг от друга переменным шагом (мальчики башкирским ходом, а девочки, высоко поднимая колени, оттягивая носочек, руки держат немного в стороны). На повторение музыки возвращаются на место, исполняя аналогичные движения. С концом музыки мальчики бегут, стараясь взять курай. Выигравший ребёнок становится «кураистом».

«СТРЕЛОК»

Цель: развивать умение у детей метать мяч.

Оборудование: мяч

Организация игры: проводятся две параллельные линии на расстоянии 10 – 15 м одна от другой. В середине между ними чертится круг диаметром 2 м. Один Игрок – стрелок. Он с мячом в руках стоит в кругу. Остальные игроки начинают перебежку от одной линии к другой. Стрелок старается попасть в них мячом. Тот, в кого попал, становится стрелком.

Дополнительные рекомендации: в начале игры стрелком становится тот, кто после внезапной команды «Сесть!» присел последним. Момент броска мяча определяется самим стрелком. Мяч, брошенный мимо, игроки перебрасывают стрелку. Если игрок поймал мяч, брошенный в него, то это не считается попаданием.

«КТО БЫСТРЕЕ НАРЯДИТСЯ?»

Цель: познакомить детей с предметами национальной одежды: хараус, жилет, сапоги (ситек), камзол, тюбетейка.
Организация  игры.
Игра проводится в соревновательной форме, т.е. кто быстрее нарядится! Закончив наряжаться, нужно под весёлую музыку выполнить несколько танцевальных движений (импровизируя национальный танец).

 «САПОЖНИК - ИТЕКСЕ»   

Цель: Развивать воображение, творчество. Улучшить ритмичность и
качество выполнения танцевальных движений. Петь умеренно громко,
чётко и бодро.
Организация  игры.
Дети стоят хороводом. В середине – на стуле сидит ребёнок – это сапожник.
«Сапожник» имитирует характерные движения: шьёт сапоги. Дети идут по кругу хороводным шагом.
 Дети идут, сужая круг, исполняя 2 простых шага и 3 притопа, и таким же образом расширяют круг.
Исполняют тройные притопы с поворотом корпуса.
С окончанием пения дети быстро разбегаются, а сапожник старается запятнать кого-нибудь из детей. Запятнанный ребёнок становится сапожником и игра

повторяется.
Нитки, шило да игла – начинается игра!/2р.
Я для маленькой ноги шить умею сапоги./2р.
Ты – сапожник-чудодей, шьёшь сапожки для людей./2р.
Чтоб примерить сапоги, ты скорее нас лови!/2р

«ЛИПКИЕ ПЕНЬКИ»

Цель: развивать умение ориентироваться в пространстве, развивать ловкость.

Материал: маски на голову с изображением пенечка.

Организация игры: три-четыре игрока садятся на корточки как можно дальше друг от друга. Они изображают липкие пеньки. Остальные играющие бегают по площадке, стараясь не подходить близко к пенькам. Пенечки должны постараться коснуться пробегающих мимо детей. Осаленные игроки становятся пеньками.

Дополнительные рекомендации: пеньки не должны вставать с мест.

«МЕДНЫЙ ПЕНЬ»

Цель: развивать ориентировку в пространстве, упражнять в беге.

Организация игры: играющие парами располагаются по кругу. Дети, изображающие медные пни, сидят на стульях. Дети-хозяева становятся за стульями.

Под башкирскую народную мелодию водящий–покупатель двигается по кругу переменным шагом, смотрит внимательно на детей, сидящих на стульях, как бы выбирая себе пень. С окончанием музыки останавливается около пары и спрашивает у хозяина:

«– Я хочу у вас спросить,

Можно ль мне ваш пень купить?»

Хозяин отвечает:

«– Коль джигит ты удалой,

Медный пень тот будет твой»

После этих слов хозяин и покупатель выходят за круг, встают за выбранным пнем друг к другу спиной и на слова: «Раз, два, три - беги!» - разбегаются в разные стороны. Добежавший первым игрок, встает за медным пнем.

Дополнительные рекомендации: бежать только по сигналу. Победитель становится хозяином.

«ПАЛКА-КИДАЛКА»

Цель: Развивать внимание, ловкость. Упражнять детей в метании предмета вдаль. Воспитывать взаимовыручку.

Оборудование: считалка, палка, длиной 50 см

Организация игры: Чертится круг диаметром 1,5 м. В круг кладут палку-кидалку длиной 50 см. Считалкой выбирают пастуха. Один игрок кидает палку вдаль. Пастух выбегает за брошенной палкой. В это время игроки прячутся. Пастух возвращается с палкой, кладет ее на место и ищет детей. Заметив спрятавшегося, он называет его по имени. Пастух и названный по имени ребенок бегут к палке. Если игрок прибежал раньше пастуха, то он берет палку и опять кидает ее, а сам снова прячется. Если же игрок прибежал позже, то становится пленником. Его может выручить только игрок, который назовет его имя и успеет взять палку раньше пастуха. Когда все будут найдены, пастухом становится тот, кто первым был обнаружен.

Методические приемы: Считалкой выбирают пастуха. Выработка правила с детьми: пастухом становится тот, кто первым (или последним) был обнаружен.

Дополнительные рекомендации: начинать искать игроков можно только тогда, когда палочка найдена и положена в круг. Названный по имени игрок должен сразу выйти из укрытия. Пленника спасает игрок, добежавший до палки раньше пастуха.

«Мөйөш алыш (уголки)»

Организация игры: По четырем углам площадки стоят четыре стула, на них четверо детей. В центре стоит водящий. Он по – очереди подходит к сидящим и задает каждому вопрос:

- Хозяйка, можно истопить у тебя баню?

1 играющий отвечает: «Моя баня занята».

2 играющий отвечает: «Моя собака ощенилась»

3 играющий отвечает: «Печка обвалилась»

4 играющий отвечает: «Воды нет»

Водящий выходит на центр площадки, хлопает в ладоши три раза и кричит: Хоп, хоп, хоп! За это время хозяева быстро меняются местами. Водящий должен успеть занять свободный стул.

Правила: меняться только после хлопков водящего. Игра может проводиться и с большим количеством детей: в этом случае воспитателю следует поставить столько стульев, сколько играющих и составить дополнительные ответы для «хозяев».

«Аҡ тирәк, күк тирәк»

(Белый тополь, синий тополь)

Организация игры: Дети стоят в две шеренги по краю площадки напротив друг друга. Первая команда хором спрашивает: «Белый тополь, синий тополь, что есть на небе?»

Вторая команда хором отвечает: «Пестрые птицы».

Первая команда спрашивает: «Что есть у них на крыльях?»

Вторая команда отвечает: «Есть сахар и мед».

Первая команда просит: «Дайте нам сахар».

Вторая команда спрашивает: «Зачем вам?»

Первая команда зовет: «Белый тополь, синий тополь».

Вторая команда спрашивает: «Кого выбираете из нас?»

Первая команда называют имя одного из играющих из противоположной команды. Выбранный ребенок бежит навстречу шеренге соперников, которые стоят, сомкнув крепко руки, и старается разорвать «цепь» соперника. Если он разорвет «цепь», то забирает играющего из команды соперников в свою команду, если нет, то остается в этой команде. Выигрывает та команда, в которой оказывается больше всего игроков.

«Букән ҡайыш»

(Поймай воробья поясом)

Организация игры: Дети парами стоят по кругу: впереди девочка сзади мальчика. Водящий, в руке у которого пояс (веревка), ходит за кругом и произносит текст:

«Лето прошло, осень пришла,

Утки улетели, гуси улетели.

Соловьи пропели.

Ворона стой! Воробей лети!»

Ребенок, которого выбрали «воробьем» убегает от водящего по кругу, а тот старается догнать и осалить поясом. Если водящий осалит, то занимает место играющего, а осаленный становится водящим.

Правила: не касаться убегающего рукой, а только поясом. Убегать после слова «лети»

«Энә менән еп»

(Иголка и нитка)

Организация игры: Дети делятся на две команды, выстраиваются в колонны друг за другом на одной стороне площадки. Перед каждой командой на расстоянии 5 метров ставится ориентир (куб, башня, флажок). По сигналу первые игроки («иголки») обегают ориентиры, возвращаются к команде. К ним зацепляется следующий игрок («нитка»), они обегают ориентир вдвоем. Таким образом, все игроки команды («нитки»), по очереди зацепляясь, друг за дружкой, обегают ориентиры. Побеждает та команда («иголка с ниткой»), все игроки которой зацепились и обежали ориентиры первыми.

Правила: играющим во время бега не разрешается расцеплять руки. Если это случилось, то нарушившая правила команда начинает игру заново

«Бесәй менән сысҡан»

(кот и мыши)

Организация игры: Кот сидит в кругу на краю площадки, закрыв глаза. Дети - мыши бегают по площадке очень тихо, на носочках, чтобы не разбудить кота.

Как только кот открывает глаза и поднимается с места, дети - мыши должны присесть и не двигаться. Кот произносит слова:

«Котик вышел погулять,

Серых мышек поймать.

Сейчас догоню, схвачу и проглочу»

После окончания слов кот ловит мышей, которые встают и убегают от него. В конце игры подсчитывают количество пойманных мышей. Выбирается новый кот, игра повторяется.

Правила: не двигаться во время слов кота; осаленные мыши должны прекратить игру, собраться у кота в домике.

«Бүре менән ҡуян»

(Волк и зайцы)

Организация игры: Для игры выбираются волк и водящий. Остальные дети - зайцы. Волк прячется - приседает на одной стороне площадки, а дети - зайцы стоят на другой стороне площадки, ограниченной чертой. На слова ведущего «зайцы» выходят из дома и прыгают на двух ногах по всей площадке:

«Белый заяц, мягкий заяц

В гости к нам пришел.

Ушки - длинные.

Короткий хвост».

На сигнал ведущего «Буре» («Волк») дети-зайцы прыжками быстро возвращаются в свой дом, а волк старается поймать как можно больше детей.

Правила: передвигаться по площадке можно только прыжками на двух ногах; убегать в дом только после сигнала водящего; ловить, касаясь игрока рукой.

«ЛОВКИЙ ДЖИГИТ – ТАҺЫЛ ЕГЕТ».

Цель: Развивать быстроту. Улучшать качество выполнения прямого галопа.
Организация  игры.

Подгруппа детей (4-5) становится в шеренгу напротив центральной стены. У каждого в руке «лошадка» на палке. Остальные дети сидят на стульях и поют: «Эй, джигиты, выходите и коней себе берите.
На конях должны скакать свою удаль показать.
Тот, кто первый прибежит, настоящий тот джигит!»
По окончания пения выбранные дети «Скачут» на лошадках к центральной стене. Добежав до стены, поднимают «лошадку» вверх. Выигрывает ребёнок, прискакавший первым, и получает приз.