Мастер класс

Амар сайн, хүндэтэ багшанар, оюутад!

 “Түрэл хэлэн түрэһэн дайда хоероо

Түби дээгүүр хаанаш яба мартахагүйш”, - гэжэ Н.Дамдиновай бэшэһэн үгэнүүд буряад хэлэнэй багшанарай кабинедүүд соо орхигдошогүй хубинь, үхибүүдэй толгой соо һаруул бодол түрүүлэн байдаг.

Һаял һургуулиин богоһо гэшхэжэ ороод байхадаа, үдэр бүри шахуу буряад хэлэнэй кабинет орохош. Тэндэл эдэ үгэнүүдые эгээл түрүүшынхиеэ уншаһан байнаб. Юундэ үдэр бүри оронобши гэхэдэ, минии эжы Шойнжурова Роза Базаровна 45 жэлэй туршада буряад хэлэнэй багшаар ажаллаһан. Тиимэһээ би энэ дэлхэйн жама ёһоор буряад хэлэнэй багшын ажал шэлэжэ, мүнөө хэбэд номхон Хэжэнгэ нютагтаа түрэл Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ дунда һургуулидаа 28 жэл соо буряад хэлэнэй багшаар ажаллажа байнаб.

“Урданай юумэ ула” болоо гэжэ хэлэдэг байһан гэжэ мэдээжэ. Минии һанамжаар, урданайнгаа юумэдэ түшэглэн мүнөө сагайнгаа эрилтэнүүдтэй холбон, хүдэлмэриеэ ябуулха болонобди.

Мүнөө шэнэ үеын һургалгын федеральна стандартын ёһоор алишье талаараа бэрхэ, хурдан ухаатай, шадабари ехэтэй, шүүмжэлхы ёһоор бодожо шадаха 4 тэгшэ һурагшадые хүмүүжүүлхэ ёһотойбди.

Багшын мэргэжэл – зохеохы ажаябуулга. Шаби бүхэндөө нэгэл онол хэрэглэхэ аргагүйбди. Үхибүүн бүхэнэй абари зан ондоо, тиимэ тула тэдэнэртэ өөр өөрын онол арга, маяг хэрэглэмээр.

Мүнөө үедэ дүй дүршэлтэй багшанарай хубаалдаһан элдэб технологинуудай элбэг хадань, ажалдаа, үнгэргэхэ хэшээлдээ хэрэгтэйень шэлэн абажа, хэрэглэжэ туршадагби. Нэрлэбэл,

• Шэнжэлэлгын
• Проектнэ
• ИКТ г.м.

Эдэ бүхы технологинууд үхибүүнэй дүүрэн тэгшэ хүмүүжүүлгэдэ һайн арга боломжо үгэнэ.

Минии хэрэглэгдэг технологинууд олон, харин мүнөө 2-3 технологиин жэшээ дээрэ хайшан гээд ажалаа эмхидхэжэ болохоб гэжэ харуулхыем, хөөрэжэ үгэхыем зүбшөөгыт.

Һүүлэй үеын багшанарай тон дуратайгаар хэрэглэдэг технологи хадаа шэнжэлэлгын ба проектнэ технологи гэжэ һананаб.  Юундэб гэхэдэ үхибүүд проект дээрэ хүдэлхэдөө ажалаа түсэблэжэ, тэрэнээ зүбөөр бэелүүлжэ, шата бүхэндэ зорилго табижа, онол аргануудые таарулжа, шэнжэлгэ хэжэ, хүдэлмэриингөө дүн согсолборилжо, тэрэнээ хамгаалха дүй дүршэлтэй болоно. Энээнһээ гадна проект бэелүүлэгшэд бүлэг соо хүдэлжэ, бэе бэеэ шагнажа, анализ хэжэ һурана.

Ямар проект хэжэ болохоб? Жэшээлхэдэ, буряад хэлэнэй хэшээлдэ (“Фонетикын нюусанууд», «Шэдитэ орон – юумэнэй нэрэ», «Лексикын нютагаар аяншалга» г.м.) һурагшадта даабаринуудые гү, али опорно схемэнүүдые хубаажа үгэхэдэ, тэрэнээ дүүргэнэ, бэшэнэ. Удаань хэһэн ажалынь хэшээлэй проектын “продукт” боложо үгэхэ.

Буряад уран зохеолой хэшээлдэ “Нютагайм элитэ уран зохеолшод, поэдүүд, эрдэмтэд г.м” гэһэн сэдэбтэ,  онтохонуудаар, хөөрөөнүүдээр проект зохеожо болохо. Проектын дүн – буклет, ханын сонин, мэдээсэл, видеобуулгабари, презентацинуудүүд бүтээгдэнэ.

Интернэдэй шүлжээн, информационно технологи мүнөө залуу үетэнэй анхарал татадаг болонхой гэжэ мэдээжэ. Тиимэһээ һурагшын урда мэдэсэеэ үргэдхэхэдэ ехэ олон арга боломжонууд бии болонхой: интернет, сонин сэтгүүлнүүд, электронно номууд, телевидени г.м. Эдээн сооһоо эгээ хэрэгтэй, шухала мэдээсэл оложо, тэрэнээ зүбөөр хэрэглэжэ һургахада ИКТ технологи тон шухала болоно. Тус темээр багшын ба һурагшадай хэһэн гэрэл зурагай толлолгонууд, видеобуулгабаринууд суглуулагдажа, нэмэгдэжэ байдаг.

Удаань танай анхаралда, 11 классай уран зохеолой хэшээл үнгэргэхэдөө, ямар даабаринуудые хэрэглэмээр бэ гэжэ харуулжа үгэхэм.

Хэшээлэй конспект үгтэнэ. Эндэ даабаринуудыень хараял даа. (слайд дээрэһээ хөөрэжэ үгэхэ).

Хэшээлэй темэ:

Хурдан ухаата, хурса хэлэтэ, тодо удхата шүлэгүүдэй эзэн

                             (Б. Дугаров “Түрэлхидэйм хэлэн, хүлисөөрэй”)

Класс: 11

Һургалгын янза: проектнэ

Хэшээлдэ хэрэглэгдэhэн методууд: хөөрэлгэ, творческо, дискусси

Һургалгын формо: индивидуальна, дифференцированна

Хэшээлэй зорилго:

Һургалгын: Баир Дугаровай зохеохы замые  гүнзэгыгөөр үзэлгэ, шүлэгэйнь онсо шэнжэ, найруулга дээрэ онсодхон ажаллалга, гол бодолойнь ћабагша элирүүлгэ.

Хүгжөөлгын:  аман ба бэшэмэл хэлэлгэ хүгжөөлгэ, һурагшадай ухаан бодолыень хурсадхалга, уран гоеор уншаха дадал бэхижүүлгэ;

Хүмүүжүүлгын: Буряад арадайнгаа түүхэ, ёhо заншал тухай мэдэсыень үргэдхэлгэ, түрэл хэлэндээ,арад түмэндөө, нютагтаа нангинаар хандаха, сэгнэхэ  дурлал хүмүүжүүлгэ.

Хэрэгсэлнүүд: Power Point презентаци, Б. Дугаровай номууд, киноролик Б.Дугаров тухай, даабаринууд

Һурагшадай урид хэгдэхэ ажалнууд: урда хэшээлдэ гараһан Б.Дугаров тухай материалаа онсодхохо, “Түрэлхидэйм хэлэн, хүлисөөрэй” гэһэн шүлэгтэй танилсаха, Power Point презентаци болон элидхэл бэлдэхэ.

Хэшээлэй түсэб:

Хэшээлэй ябаса:

Эмхидхэлэй үе: Сайн! Һуугты!

(багшын уран уншалга)

Любовью, памятью я жив на свете,

И я несу, как завещанье, свет

Всех тех, кого уж нет тысячелетья,

Кого вчера лишь только нет.

И если мне под этим небосводом

Дано любить и помнить много лет,

То лишь затем, чтоб я озвучил словом

Молчанье тех, кого уж нет...

(видеобуулгабариБ.С.Дугаровтухай)

- Зай, үхибүүд, мүнөөдэр хэн тухай хөөрэлдэхэ гээшэбибди? (Б.С.Дугаров тухай)

- Тон зүб.

- Урда хэшээлдээ Баир Сономовичай намтартайнь, ажаябуулгатайнь танилсанхай байнабди. Мүнөө тобшо дабталга үнгэргэе.

• Б.Дугаров хаана түрөөб?
• Үшөө юун гэжэ хэлэхэ байнат?
• Поэт (Буряадарадай поэт)
• Эрдэмтэн (“Бүхэдэлхэйн Буддын шажантанай хани нүхэсэлэй түүхэ болон мүнөөнэй байдал” диссертаөи)
• Түүхэшэн – бүгэдэ Буряадай  “Сагаалган” арадай найр, хонгоодор угсаатанай хуралдаан найр, Гэсэрэй 1000 жэлэй ойн баяр болон түүхын удха шанартай хэмжээ ябуулга эмхидхээ.
• Философ
• Новатор – евразийска шүлэглэл оруулһан

Слов. хүдэлмэри: новатор – шэнэдхэн нэбтэрүүлэгшэ

• Һара, үдэрөө бэшэебди.
• Хэшээлэймнай темэ: “Хурдан ухаата, хурса хэлэтэ, тодо удхата шүлэгүүдэй эзэн” (Б.Дугаров “Түрэлхидэйм хэлэн, хүлисөөрэй...)

• (Һурагшадай уран уншалга – Уржэн (ородоор), Золто, Жаргал, Бадма -Цырен).

• Энэ хэшээлдээ 3 бүлэг боложо хубааранхай байнабди. Танай урда даабаринууд үгтэнхэй, тэрэнээ дүүргэхэбди.

• Энэ шүлэг хэды бүлэг болгожо хубаахаар бэ? (гурба)

• Даабаринууд:

1. Үгтэһэн шүлэгэй хэһэгэй проблемэ элирүүлхэ.
2. Энэ хэһэгэй удхын гол бодолые даажа ябаһан үгэнүүдые олохо.
3. Лирическэ зохеол үзэхэдөө бидэ уран аргануудые хэрэглэнэбди. Тиихэдэ зохеол уян, гоё, эршэтэй болоно. Автор ямар уран аргануудые хэрэглээб гэжэ дабари үгтэхэ. (эпитет, метафора, зэргэсүүлгэ г.м.) (

• (багахан тобшолол, 3 асуудалай удаа)
• Энэ хэһэгүүдэй шэнжэлгэ хээд байхадаа, Баир Дугаров ямар хүн байгаа гээшэб гэжэ тодорхойлогты:

1. Историк – түүхэшэн
2. Философ –
3. публицист

Тобшолол: - Бүлэг бүхэн шүлэгэйнгөө гол бодол элирүүлһэн мүрнүүдтээ бусажа, тэрэнээ уншая.

1. Монголшуудай хэлэн

Сасарбашье

Түхэлөө алдангүй

2. Буряад хэлэмни

Бурханай табисуураар

Аялга гоётой

3. Түрэлхидэйм хэлэн

Хүлисөөрэй.

Эндэһээ ямар бодол гаранаб: “Буряад хэлэеэ үргэе!!!”

Багшын үгэ:

• Аяар 1997 ондо бэшэгдэһэн шүлэг соогоо өөрынгөө хубита оруулаа. Буряад хэлэ сахин һэргээлгэ тухай (тэрэ сагта) эгээл хүндүүлхэй асуудал бодхооһон хүн болоно.
• Шэнэ маяг оруулжа бэшэһэн хүн – новатор.
• Ямар хэлэн дээрэ бэшэнэб? - ород
• Ород хэлэн дээрэ бэшэбэшье, буряад сэдьхэлтэй, гүн ухаатай хүн гэжэ хэлэбэл алдуу болохогүй.
• Баир Дугаровай шүлэг дотор буряад үндэһэн шүлэгэй найруулга ород уран шүлэгэй аялгатай тон зохидоор тааралдан зэдэлнэ. Энэ хадаа поэдэй онсо маяг болоно.

Хэшээлэй дүн:

Сэгнэлтэ:

Г/даабари: Мүнөө сагта түрэл буряад хэлэмнай шахардуу байдалда оронхой гээшэ ааб даа. Тиигээд таанад, мүнөө үеын залуушуул, түрэл хэлэнэймнай хүгжэхэ, хэлэн дээрэ дуугарха ойлголсохын тула юу хээ һаа болохоб, таарахаб (болгоомжотойб) гэһэн бодол элирүүлэгты.

“Үндэһэн хэлэеэ үргэн дэбжүүлэе!” гэһэн бодомжолго бэшэгты.

Иимэл даа, минии ажалай дүй дүршэл. Тиигээд таанадтаа, ерээдүйн залуу багшанартаа, урагшатай, урматай, ямаршье бэрхэшээлэй урда сухарингүй, өөрын онсо хараа бодолтой ажалыт даа гэжэ хэлэхэ байнаб. Һайнта даа. Баяртай!