“Амма Аччыгыйын кэпсээннэринэн электроннай быһаарыылаах кылгас тылдьыт”

Слайд 1

“ Амма Аччыгыйын кэпсээннэринэн электроннай быһаарыылаах кылгас тылдьыт ” Толордо : Семенова Марина, Бэрдьигэстээх улуустаа ҕ ы гимназиятын 11 кылааһын үөрэнээччитэ Салайааччы : Парфенова Н.П. , Бэрдьигэстээх улуустааҕы гимназиятын саха тылын уонна литературатын учуутала МБОУ «Бердигестяхская улусная гимназия» МР «Горный улус»

Слайд 2

Бары билэрбит курдук , бу 2021 сылга улуу суруйааччыбыт Николай Егорович Мординов - Амма Аччыгыйа төрөөбүтэ 115 сыла буолбута , онон сибээстээн кини кэпсээннэрин ааҕан , көрөн баран элбэх тыл суолтатын чуолкайдык билбэт уонна таба өйдөөбөт эбиппит диэн санааҕа кэллибит . Оннук тылларынан элбэх суолталаах уонна соҕотох да буолбутун иһин мунаах дуу , умнуллан эрэр дуу суолталаах тыллар буолаллар . Тылбыт саппааһын хаҥатарга , Николай Егорович айымньыларын сөпкө өйдүүр буоларга уонна атын да уус -уран, фольклор айымньыларын ааҕарга , тыл суолтатын чуолкайдык өйдүү үөрэнэргэ , элбэх суолталаах тыллар ис хоһооннорун ордук киэҥник өйдүүргэ уонна тус-туһунан суолталарын араара үөрэнэргэ , тыл культууратын үрдэтэргэ анаан үөрэнээччилэргэ электроннай саха тылын быһаарыылаах кылгас тылдьытын оҥорорго холоннубут .

Слайд 3

Үлэ сыала : электроннай быһаарыылаах кылгас тылдьыт оҥоруу . Соруктарым : 1) Саха тылын баайын үөрэтии ; 2) Амма Аччыгыйын айымньыларын көрүү ; 3) Тыл быһаарыытын биэрии . Үлэ тоҕооһо : Николай Мординов кэпсээннэрин тылын баайын көрүү . Үлэ сонуна : электроннай сахалыы быһаарыылаах тылдьыт оҥоруу . Үлэ объега : Н.Е. Мординов кэпсээннэрэ . Үлэ предметэ : тыл суолтатын быһаарыы . Туттуллубут ньыма : - материалы булуу ; - хомуллубут материалы наардааһын ; - тылдьыттары көрүү ; - электроннай тылдьыт оҥоруу .

Слайд 4

Николай Егорович Мординов Николай Егорович Мординов 1906 сыл тохсунньу 6 күнүгэр Боотур Уус улууһугар ( Тааттаҕа ) дьадаҥы Дьөгүөрдээн Мординов ( Мундунов ) ыалыгар төрөөбүтэ . 1928 сыллаахха Дьокуускайдааҕы педтехникуму бүтэрбитэ . 1931 сыллаахха Иккис Москубатааҕы судаарыстыбаннай университет тыл уонна литература салаатын бүтэрбитэ . « Ийэ » диэн ааттаах бастакы хоһооно « Чолбон » сурунаалга 1927 с. бэчээттэммитэ . « Быһах угун кыстыммат » диэн хоһооннорун хомуурунньуга саха литературатын көмүс фондатыгар киирбитэ . Сэһэн жанра сайдарыгар улахан үтүөлээх . Итини тэҥэ Амма Аччыгыйа o ҕ o биллэр суруйааччыта , публицист, очеркист, литература сыанаһыта уонна тылбаасчыт этэ . Л.Н. Толстой "Анна Каренина", " Сэрии уонна эйэ ", " Тиллии " курдук бөдөҥ айымньыларын сахалыы саҥардыбыта . T ө h ө да саас баттаабытын иһин , М.А.Шолохов " Чуумпу Донун " сахалыы тылбаастаабыта .

Слайд 5

Электроннай тылдьыт оҥоруу Николай Мординов кэпсээннэриттэн өйдөммөт тыллары булан , саха тылын быһаарыылаах тылдьыттарын туһанан тыллар суолталарын , быһаарыыларын суруйдум . Уопсайа 20 кэпсээни туһанным уонна 80 тылы буллум . Онтон « Эмээхситтэр », « Уруок быыһыгар », « Үөхсүү » уонна « Сэбиэскэй оҕолор » диэн кэпсээннэргэ өйдөммөт тыллары булбатым .

Слайд 7

Бу электроннай тылдьыкка тылы теманан араарбакка айымньыларынан сааһылаан киллэрдим. Электроннай тылдьыт тоҕооһо буолар, бу тылдьыкка үөрэнээччи куруутун саҥа тыллары угуон, быһаарыы эбии биэриэн, уларытыан сөп . Бу тылдьыкка гипертекстовой технологиянан тутуннубут. Гипертекстовой технология тылдьытынан туттууну, тыл быһаарыытын көрдүүрү чэпчэтэр, түргэтэтэр . PowerPoint көмөтүнэн электроннай тылдьыт оҥоруу алгоритма

Слайд 8

PowerPoint көмөтүнэн электроннай тылдьыт оҥоруу алгоритма 1. Microsoft PowerPoint программаны холбоон. 2. Саҥа презентацияны оҥорун. 3. Макет слайда диэҥҥэ « Титульный слайд » диэни талы ҥ. Заголовок слайда полеҕа « Электроннай тылдьыт » диэн суруйу ҥ . 4. Саҥа слайд оҥоруҥ. « Заголовок слайда» полеҕа «Кэпсээннэр» диэн суруйуҥ. 5. Эбии слайд ту р уору ҥ . «Текст слайда» поле ҕ а кэпсээннэр ааттарын туруоруҥ.

Слайд 9

6. Итинник курдук хас айымньыы аайы тыллары суруйуӊ. 7. Иккис слайды арыйыҥ. Айымньылары буукубаны сөптөөх слайды кытта сибээстиэххэ наада, ол эбэтэр гиперссылка оҥоруохха наада. “ Кэпсээннэр ” диэни бэлиэтээн, Вставка вкладканы талыҥ, Гиперссылка кнопканы баттаан. Тахсыбыт түннүккэ Связать с: полеҕа местом в документе талыҥ, тахсыбыт испиэһэккэ слайд “ Кэпсээннэр ” диэни баттаан. 8. Итинник курдук айымньыларбыт ааттарын эмиэ гипессылкалыыбыт . 9. Саҥа слайды арыйыҥ . Заголовокка ханнык эмит айымньы тылын суруйуҥ , холобур « Ача » . Текст слайда бэлиэҕэ тыл быһаарыытын суруйуҥ . 10 . Айымньыларга төннөр гиперссылка оҥорун . Онно Вставка – Фигура – Управляющие кнопки баттаан уонна кнопка көр γ ң γ н талыҥ .

Слайд 10

Слайдка аллараа кытыытыгар фигураҕытын туруоруҥ. Настройка действия диэн тахсыбыт түннүккэ Перейти по гиперссылке – слайд диэни талыҥ. «Кэпсээннэр» диэн слайды талыҥ. Фигураҕытын хайдах баҕар кыныаххытын сөп. 11. Итинник хас биирдии айымньыга гиперссылка оҥоруҥ . 12. Щелчогунан слайд уларыйыахтаах , гиперссылка сатаммытын бэрэбиэркэлээн . 13. Үлэҕитин бэлиэтээн (сохранить).

Слайд 11

Түмүк Тылдьыт оҥорорбор элбэх саҥаны арыйдым , өйдөөбөт эбэтэр суолтатын чуолкайдык билбэт тылларбын биллим . Саха тыла баай , кэрэ уонна уус -уран, эгэлгэ , кырааскалаах , сиэдэрэй да эбит . Николай Егорович Мординов аймньыыларын ордук үчүгэйдик өйдүүр уонна сыаналыыр буоллум .

Слайд 1

Амма Аччыгыйын кэпсээннэринэн электроннай быһаарыылаах кылгас тылдьыт Толордо : Семенова Марина, Бэрдьигэстээх улуустааҕы гимназиятын 11 кылааһын үөрэнээччитэ Салайааччы : Парфенова Н.П. , Бэрдьигэстээх улуустааҕы гимназиятын саха тылын уонна литературатын учуутала МБОУ « Бердигестяхская улусная гимназия» МР «Горный улус»

Слайд 2

Кэпсээннэр Н.Е. Мординов олоҕо

Слайд 3

К эпсээннэр “Аччыгыйы ааспыт” “Балаҕан иһэ” “Быһах угун кыстаммат” “Куйуур” “Аны албынныыргыт ааспыта” “Уол буораппыт” “Кэрэх абааһыта” “Отчуттар” “Мотуо” “Уопсай дьиэҕэ” “Сүрэҕэ суох сүбэлээх” “Бигэ тыл” “Дьиэ хомуйааччы” “Эҕэрдэ” “Полковник” “Быһаарсыы”

Слайд 4

Н.Е.Мординов оло ҕо Николай Егорович Мординов 1906 сыл тохсунньу 6 күнүгэр Боотур Уус улууһугар ( Тааттаҕа ) дьадаҥы Дьөгүөрдээн Мординов ( Мундунов ) ыалыгар төрөөбүтэ . 1928 сыллаахха Дьокуускайдааҕы педтехникуму бүтэрбитэ . 1931 сыллаахха Иккис Москубатааҕы судаарыстыбаннай университет тыл уонна литература салаатын бүтэрбитэ . « Ийэ » диэн ааттаах бастакы хоһооно « Чолбон » сурунаалга 1927 с. бэчээттэммитэ . « Быһах угун кыстыммат » диэн хоһооннорун хомуурунньуга саха литературатын көмүс фондатыгар киирбитэ . Саха норуотун олоҕо тосту уларыйар кэрдии кэмин киэҥник , дириҥник хабан көрдөрөр " Сааскы кэм " курдук аатырбыт роман ааптара . Бу айымньы сахалыы , нууччалыы уончалыыта тахсыбытын таһынан , украинскай , венгерскэй , чех тылларыгар тылбаастаммыта . Сэһэн жанра сайдарыгар улахан үтүөлээх . Итини тэҥэ Амма Аччыгыйа o ҕ o биллэр суруйааччыта , публицист, очеркист, литература сыанаһыта уонна тылбаасчыт этэ . Л.Н. Толстой "Анна Каренина", " Сэрии уонна эйэ ", " Тиллии " курдук бөдөҥ айымньыларын сахалыы саҥардыбыта . T ө h ө да саас баттаабытын иһин , М.А.Шолохов " Чуумпу Донун " сахалыы тылбаастаабыта . 1934 с. ССРС суруйааччыларын союһун чилиэнэ . 1994 с. сэтинньи 11 кунугэр ыалдьан өлбүтэ . Дьокуускайга көмүллүбүтэ .

Слайд 5

“ Аччыгыйы ааспыт ” Араллаан - ( аат тыл) туох эмэ улахан сүпсүк , айманыы , айдаан . Тутум - ( даҕ . а ат ) ырааҕынан ордук , үчүгэй . Куоҕайбыт - куоҕай ( туохт .) уһун - синньигэс туох эмэ туһунан : үөһээ өттүгунэн токуруй , санньылый . Сүр - ( аат тыл) киһи таһыгар көстөр күүһэ , күүрээнэ , бэйэ бодото . Эрбэх - ( аат тыл) киһи илиитин , атаҕын улахан тарбаҕа . Бас- 1. ( аат тыл) киһи үөһээ өттүгэр , оттон кыыл , сүөһү , харамай иннигэр сылдьар биир тутаах миэстэтэ ; төбө . 2. Туох эмэ үөһээ эбэтэр илин уһуга . 3. Туох эмэ саллаҕар эбэтэр кэтит сүрүн өттө эбэтэр оннук уһуга , төбөтө . 4. Туох эмэ бүтэр уһуга , бараныыта . 5. Атыттары салайааччы , сирдээччи ; баһылык . 6. Киһи өйүнэн үлэлиир дьоҕура ; өй .

Слайд 6

“ Балаҕан иһэ ” Охсурҕалан - ( туохт .) тугу эмэ сөбулээбэккэ күүскэ хайыаланар , илгиэлэнэр курдук тутун - хабын . Таһараа - ( даҕ . аат ) таһырдьа чугас баар , таһырдьааҥҥы . Аба- ( аат тыл) улахан кыһыы , кыйаханыы ; хомойон , өһүргэнэн кыйыттыы . Чабычах - ( аат тыл) намыһах төгүрүк быһыылаах туос иһит .

Слайд 7

“ Быһах угун кыстаммат ” Дөбөн - ( даҕ . аат ) өр буолбат , уһаабат , кэбэҕстик оҥоһуллар ; түргэн . Ньуолбар - ( даҕ . аат ) бардамнаабакка , быһа бааччы буолбакка , наҕыллык , сымнаҕастык кэпсэтэн быһаарсарга сатабыллаах ; көрсүө , албын майгылаах . Тооппоор - ( аат тыл) күөх эбэтэр бороҥ дьүһуннээх улахан аһыҥа . Буулаа- (туохт) 1. Туох эмэ туһугар өһүөннээ. 2. Булан баран арахсыма, туох эмэ куһаҕаны оҥор. «...буулаан кэллэхтэринэ... » Ыам- (аат тыл) 1. Ынаҕы ыыр кэм. 2. Биир ыаһыҥҥа эбэтэр төһө эрэ бириэмэ устата ыаныллар үүт. 3. Күөл балыга искэҕин ыыр кэмэ.

Слайд 8

“ Куйуур ” Кэбиһиилээх - ( даҕ . а ат ) мунньуллубут от . Ыама - ( аат тыл) 1. Балык, үөн - көйүүр эбэтэр кыыл төрүөҕэ . 2. ( эргэрб .) Ким эмэ ыччата , төрүөҕэ . Куйуур - ( аат тыл) саас ойбон алларан балыктыыр тэрил : кыл сетканы мас иигэ тиирэн , уһун укка олордуллар . Маҥкы - ( аат тыл) куйуур ураҕаһа , эргитэр маһа . Кунан - ( аат тыл) үс - түөрт саастаах эдэр соҕус .

Слайд 9

“ Аны албынныыргыт ааспыта ” Эркин - ( аат тыл) дьиэ , тутуу ойоҕоһо , истиэнэтэ . Сарын - ( аат тыл) 1. Киһи көхсүн үөһээ өттө , лаппааккытын уҥуоҕа сылдьар сирэ энил баһын кытта , сүөһу арҕаһыттан аллараа лаппааккытын уҥуоҕа сылдьар сирэ . 2. Таҥнар таҥас киһи саннын сабар чааһа . Манаас - ( даҕ . аат ) маҥан сирэйдээх . Куйаха - ( аат тыл) төбө , бас тириитэ . Адарай - ( аат тыл) туохха эмэ олох курдук арыттаах гына тэлгэтиллибит хаптаһыннар .

Слайд 10

“ Уол буораппыт ” Тымтай - ( аат тыл), ( эргэрб .) чардынан , талаҕынан өрөн эбэтэр туоһунан тигэн оҥоһуллубут түөрт муннуктуу хороҕор быһыылаах билиҥҥи корзина кэриэтэ иһит . Сүр - ( аат тыл) киһи таһыгар көстөр күүһэ , күүрээнэ , бэйэ бодото . Сэбиргэх - ( аат тыл) киһи ойоҕосторун хонноҕун анныттан иннин диэки өттүлэрэ . Субан - ( даҕ . аат ) ыаммат , оҕото суох . Күтүр - ( туохт .) кыыраргар сүрдээх - кэптээх куоласкынан ыллаан саҥар . Бас- 1. ( аат тыл) киһи үөһээ өттүгэр , оттон кыыл , сүөһү , харамай иннигэр сылдьар биир тутаах миэстэтэ ; төбө . 2. Туох эмэ үөһээ эбэтэр илин уһуга . 3. Туох эмэ саллаҕар эбэтэр кэтит сүрүн өттө эбэтэр оннук уһуга , төбөтө . 4. Туох эмэ бүтэр уһуга , бараныыта . 5. Атыттары салайааччы , сирдээччи ; баһылык . 6. Киһи өйүнэн үлэлиир дьоҕура ; өй . Ыар - ( аат тыл) 1. Улахан ыйааһыннаах , ыйааһынынан ыарахан . 2. Киһи күүһүн ордук ылар , ордук эрэйдээх кытаанах . 3. Киһи санаатыгар ордук ыарахан . 4. Киһи кыранан толуммат , ордук дириҥ , хараҥа . 5. Кутталлаах , суостаах . 6. Олус ыарахан , киһи кыаҕын таһынан .

Слайд 11

“ Кэрэх абааһыта ” Майгын ( майгы )- ( аат тыл) 1. Киһи ис дууһатын , өйүн санаатын , дьулуурун көстүүтэ ; сигили , характер. 2. ( эргэрб .) Олохсуйбут үгэс , быһыы . Дал- ( аат тыл) хотон таһыгар сүөһүнү хаайан аһатар бүтэй . Дэлэ - ( даҕ . аат ) киһи маннык диэх курдук , сөбүгэр аҕай ( сүнньүнэн итиниэхэ утары ис хоһоонноох этиилэргэ туттуллан “ киһи маннык диэн сатаан эппэтин курдук ”, “ олус ” диэн өйдөбүллэнэр ). Үгэс - ( аат тыл) 1. Дьон туохха эмэ үйэттэн үйэҕэ итэҕэйэн тутуһар санаалара эбэтэр толорор оннук туомнара . 2. Киһи үөрэнэн хаалбыт быһыыта , үөрүйэҕэ . Тылбый - ( туохт .) тугу эмэ туох эмэ икки ардыгар кыбытан ыга туттар .

Слайд 12

“ Отчуттар ” Үгэс - ( аат тыл) 1. Дьон туохха эмэ үйэттэн үйэҕэ итэҕэйэн тутуһар санаалара эбэтэр толорор оннук туомнара . 2. Киһи үөрэнэн хаалбыт быһыыта , үөрүйэҕэ . Иҥэһэ - ( аат тыл) аты миинэргэ үктэнэн тахсарга аналлаах дугалыы быһыылаах быалаах тимир . Убаһа - ( аат тыл) күһүн хаар түһүүтүгэр тиийбит кулун ( биирин туолуор диэри ). Сөрүө - ( аат тыл) ( эргэрб .) сылгы түүтүн быа курдук хатан баран бэйэ - бэйэтигэр тигэн оҥорбут билиҥҥи коврик курдук тэлгэх . Көлөһүн - ( аат тыл) 1. Киһи , сүөһү итиргээтэҕинэ , тириитин сааһынан бычыгыраан тахсар сиик . 2. Киһи үлэлээбит эрэйэ , үлэтинэн булбут үбэ - аһа . 3. Киһи оҥорбут буруйа , айыыта .

Слайд 13

“ Мотуо ” Муҥур - ( даҕ . аат ) 1. Төбөтө тостубут , быстыбыт , сарбыллыбыт . 2. Туох эмэ бараныытыгар баар , бараныы буолар . 3. Саамай үрдүкү , муҥутуур . Хочо - ( аат тыл) өрус , үрэх кытылын сыһыыта , кытылыттан төрүт биэрэгэр диэри намтала . Кубаҕай - ( даҕ . аат ) 1. Киһи сирэйин туһунан : хаана суох , тэтэркэйэ суох . 2. Күөхтүҥү маҥан , күн уота сиэн кубарытан кэбиспитин курдук . Боруҥуй - ( даҕ . аат ) 1. Сырдык - хараҥа ыккардынан , барбах болоорон эрэ сырдыйар ; үөл - дьүөл . 2. Үрүҥ да, хара да буолбатах , болоорхой дьүһүннээх . Алаас - ( аат тыл) тыа тулалаах сыһыы , хонуу сир.

Слайд 14

“ Уопсай дьиэҕэ ” Дьиибиргээ - ( туохт ) урут үөйбэтэххин билэн эбэтэр тугу эмэ атыҥырыы көрөн дьиктиргээ , тугун, тоҕотун өйдүү сатаа . Сүр - ( аат тыл) киһи таһыгар көстөр күүһэ , күүрээнэ , бэйэ бодото . Хахха - ( аат тыл) туохтан эмэ көмүскэнэр , күлүктэнэр тутуу , оҥоһук . Тоҥуй - ( даҕ . аат ) 1. Тымныыны уйбат , тоҥумтуо . 2. Дьону кытта билсэ - көрсө охсубат , эйэҕэһэ , кэпсэинньэҥэ суох .

Слайд 15

“ Сүрэҕэ суох сүбэлээх ” Мунчаар - ( туохт .) туохха эмэ санааҕын аалларан санньый , курус санаалан . Көлөһүн - ( аат тыл) 1. Киһи , сүөһү итиргээтэҕинэ , тириитин сааһынан бычыгыраан тахсар сиик . 2. Киһи үлэлээбит эрэйэ , үлэтинэн булбут үбэ - аһа . 3. Киһи оҥорбут буруйа , айыыта . Дьиибиргээ - ( туохт ) урут үөйбэтэххин билэн эбэтэр тугу эмэ атыҥырыы көрөн дьиктиргээ , тугун, тоҕотун өйдүү сатаа . Ферма- ( аат тыл) колхозтарга , совхозтарга сүөһү , кыыл иитиитинэн дьарыктанар туспа хаһаайыстыба . Үрүҥ - ( даҕ . аат ) 1. Хаар курдук дьүһүннээх , маҥан . 2. Мааны , мааныга аналлаах .

Слайд 16

“ Бигэ тыл” Бигэ - ( даҕ . аат ) 1. Кытаанах , бөҕө , алдьанымтыата суох . 2. Халбаҥнаабат , уларыйбат , эрэбиллээх . Кэлэй - ( туохт .) ким, туох эмэ көһүппэтэҕин курдук мөкү , тутаах буолан тахсыбытыттан санааҥ төннөн улаханнык хом , түм , үчүгэйдик санаабат буол . Күрэстэс - ( туохт ) 1. Күүстэ былдьас , күүскүнэн күрэхтэс . 2. Туохха эмэ иннигин биэрбэккэ дьаныһан мөккүс , туруулас . Саараа - ( туохт .) 1. Хайатын да гынаххын булума , кыайан быһаарыма ; мунаар . 2. Тугу эмэ , эрэнэ санаан , кэтэс , көһүт . 3. Туохха эмэ тартаран , сөбүлээн чугаһаа , саантаа , тохтоо .

Слайд 17

“ Дьиэ хомуйааччы ” Хотор - хот ( туохт .) 1. Туох эмэ кытаанаҕын баһыйан быс , алдьат . 2. Тугу эмэ дьөлө көтөн эбэтэр өтөн курдар , курдары аас . 3. Туохха эмэ кими, тугу эмэ баһый , кыай . 4. Ааанньа ситэри кыайан өйдөөмө , саарбахтаа . Матар - мат ( туохт .) туохха эмэ тииһиммэккэ хаал ; туоххуттан эмэ мэлий , сүтэр . Дохсун - ( даҕ . аат ) 1. Уохтаах , олус күүстээх . 2. Сэрэҕэ , күрсүөтэ суох , холус , баһымах майгылаах . Тэтэркэй - тэтэр ( туох .) 1. Сырдык , кытархай өҥнөөъ . 2. Кытара кыыс , чаҕылхай , кыһыл өҥнөөх буол . 3. Силигилии чэлгий , киэркэй . Нарын- ( даҕ . аат )- Модорооно суох уран, тупсаҕай быһыылаах - тутуулаах эбэтэр оҥоһуулаах , уран.

Слайд 18

“Полковник” Холку- ( даҕ . аат ) 1. Киэҥ - куоҥ , ыга ылбат , босхо сылдьар . 2. Ыгыма , уолҕамчыта суох , кыраҕа долгуйбат наҕыл майгылаах Көҕүс - ( аат тыл) 1. Киһи киэнин сиһиттэн үөһээ өттө , оттон сүһүөгэ , кыылга сиһиттэн илин өттө . 2. Таҥас киһи көхсүн сабар өттө , кэннэ . 3. Туох эмэ үрдэ , ньуура , иэнэ . Дөбөҥ - ( даҕ . аат ) Өр буолбат , уһаабат , кэбэҕэстик оҥоһуллар , түргэн . Кэлэй - ( туохт .) ким, туох эмэ көһүппэтэҕин курдук мөкү , тутаах буолан тахсыбытыттан санааҥ төннөн улаханнык хом , түм , үчүгэйдик санаабат буол .

Слайд 19

“ Эҕэрдэ ” Улаҕа - ( аат тыл) 1. Орон эркин диэки өттө . 2. Туох эмэ кэтэх өттө , кэннэ . Ньуур - ( аат тыл) 1. Туох эмэ хаптаччы көстер иэнэ . 2. Киһи сирэйэ . Көмүөл - ( аат тыл) саас өрүс эстиитигэр халҕаһалаан устар муус . Кырыс - ( аат тыл) сир оттоох , от силиһэ буолут хара буордаах үрүт араҥата . Торҕо - ( аат тыл) халлаан эбэтэр от күөҕэ дьүһүннээх солко да, көннөрү да таҥас . Быйаҥ - ( аат тыл) 1. Өлгөм үүнээйи . 2. Ас- үөл , баай - дуол . 3. Кэмигэр түһэр ардах . 4. Сиртэн хостонор туһалаах баайдар .

Слайд 20

“ Быһаарсыы ” Нуолур - ( аат тыл) көтөр кытаанах умнаһа суох ис ньуолах түүтэ . Баараҕай - ( даҕ . аат ) кээмэйинэн көстүүтүнэн олус улахан , олус бөдөҥ . Бас- 1. ( аат тыл) киһи үөһээ өттүгэр , оттон кыыл , сүөһү , харамай иннигэр сылдьар биир тутаах миэстэтэ ; төбө . 2. Туох эмэ үөһээ эбэтэр илин уһуга . 3. Туох эмэ саллаҕар эбэтэр кэтит сүрүн өттө эбэтэр оннук уһуга , төбөтө . 4. Туох эмэ бүтэр уһуга , бараныыта . 5. Атыттары салайааччы , сирдээччи ; баһылык . 6. Киһи өйүнэн үлэлиир дьоҕура ; өй . Дьоһун - ( даҕ . аат ) 1. Суолтатынан лаппа улахан , бөдөҥ . 2. Дьоҥҥо ытыктатар , түспэ . 3. Астык , оттомноох . Мутукча - ( аат тыл)- сорох мастар сэбирдэхтэрин оннугар хойуутук тахсар иннэлэрэ , оннук иннэлээх лабаалара .