Ой модод – Байгал далайн шэмэг

Ой модод – Байгал далайн шэмэг

     Буряад ороноймнай байгаали гайхамшагта  Һайхан юм. Жэлэй дүрбэн сагта зүһэ шэгээ хубилгажа байдаг. Энэ дүрбэн сагта хубилһан байгаалиимнай хубилалтань  тус тустаа ехэ үсэсхэлэнтэ һайхан байдаг юм. Манай Буряад орондо дэлхэй дээрэхи эгээл  суутай,гүнзэгы  тунгалаг һайхан уһатай Байгал далай бии юм.

    Би Улаан -Үдэ хотын арбан  юҺэдэхи Һургуулиин долоодохи ангиин Һурагша Дашиева Бальжима гээшэб. Би үбэлшье, хабаршье, зунайшье сагта городҺоо худөө нютагаа хүгшэн аба эжыдээ Байгал далайнгаа хажуугаар ошоходоо ехэ баясан оршон тойронхиие харадагби, омогорходогби. Юундэб гэхэдэ, Байгал далай соомнай 52 түрэлэй элдэб загаҺад бии: хадаран, зэбгэн, хилмэ, омоли, тоҺон, жараахай гэхэ мэтэ.

     Байгал шадараймнай тайга элдэб янзын ой модоор баян юм: хуша, уляаҺан, хасуури ,шэнэҺэн , нарҺан  гэхэ мэтэ.Байгал далайемнай  шэмэглэн ургаҺан ягаан хүхэ үнгэтэй, Һайхан хангал үнэртэй тэрэнги холоҺоо харахадам зүрхэ сэдьхэлым доҺолгодо. Байгал далаймнай ой тайга соо олон янзын эмдэ ородог ургамалнууд ургадаг. Сибирин хуша, хасуури, жодоо, шэнэҺэн, нарҺан, хуҺан, уляаҺан  болон бусад модо. Хушын Һамар эдеэ хоолдо, эм домдо ородог байна. ШэнэҺэн модон ехэ бүхэ, удаан байдаг, хүндэ хэрэгтэй модон юм. Тооложо барашагүй  ямар олон модод, Һөөгүүд  ургана гээшэб даа. Жэшээнь, эдеэ хоолдошье, эм домдошье ородог, ямаршье үбшэниие аргалха шадалтай  Һайн жэмэс юм.

       Байгал шадараймнай ой тайга соо 300 түрэлэй шубууд амидардаг ба элдэб ан гүрөө-   лөөр баян даа: булган, хэрмэн, баабгай, бодон гахай гэхэ мэтэ. Эртэ урда сагаа элинсэгүүднай уҺа голдоо ой тайгада гамтайгаар хандадаг байҺан юм. Һүүлэй үедэ элинсэгүүдэймнай сахижа ябаҺан еҺо заншалнууд мартагдажа байгаалида гамгүйгөөр хандадаг болонхойбди. УҺанай эзэн Лусадые, Буурал сагаан Байгал далайгаа, ойн талын эзэдые сухалдуулжа болохогүй  гэдэг Һэн .

      Ой модые дэмы отолдоггүй байгаа.Мүноо харахадамни ой модон эхи захагүй отологдоно, уҺа гол хатана.Байгал шадараймнай хүбшэ тайгада хүнэй гэмээр  түймэр носожо, модод, амитад  үсөөрнэ. Ехэл халагламаар байна даа! ТиимэҺээ бидэ бага наҺанҺаа байгаалияа гамнадаг болохо ёҺотойбди. Байгал шадарайнгаа уҺа бузарлангүй, арюун сэбэр тунгалаг шэгтэнь байлгаха ёҺотойбди. Байгал далайнгаа эрьеэр байҺан ой тайга муухай болгонгүй  ариг сэбэрээр сахиха болонобди. Байгаалидаа нангинаар хандажа, хододоо гамнажа ябаха ёҺотойбди. Байгаалияа бү бузарлая!. Байгал шадарайнгаа модо бү отолоё! Зэрлиг амитадые ба шубуудые  бү хюдая! Бумбэрсэг дэлхэйнгээ шэмэг боложо байҺан Байгал далайнгаа шадархи ой тайгаяа, модонуудаа бултадаа  хамтаран гамнаял! Ургажа байҺан ой тайга соохи элдэб олон модонууднай, ургамалнууднай – Байгал далаймнай шэмэг ха юм даа.

Министерство образования и науки РБ

ГБУ ДО «РЭБЦУ»

Республиканская природоохранная акция

«Сохраним леса Байкала»

Дашиева Бальжима МАОУ СОШ № 19  7-дохи классай ангиин Һурагша. 2016г.

Руководитель: Балданова Валерия Цырендоржиевна, учитель бурятского языка.