"Нангин туяа эжымни"

НАНГИН ТУЯА ЭЖЫМНИ

      Эжымни, эжыхэмни, хайрата минии хугшэн эжымништаа.  Аяар дурбэн наhатайгаамни намайе адуулжа, гарыемни ганзагада хургэжэ, хунэй хэбэртэ болгоhон, удэр бухэндэ hургуулиhаамни хулеэжэ байдаг эжымништаа! Yмдыемни татажа, нулимсыемни аршажа, шагтыемни шагталжа, хутэлэн ябажа энэ хурэтэр адуулаа ха юмши даа, баарhамни. Би шамдаа бухы дураяа мэдуулхэеэ hананаб.

       Алтан дэлхэй дээрэ эгээл дутэ, эгээл  хайратай хун  намда хадаа хугшэн эжымни  Мария Цыбиковна Очирова болоно. Минии эжы - турэhэн эжы абыемни hэлгэhэн, хани ну-хэршье болоhон, уйдхар гушуудалыемни, баяр жаргалыемни хубаалдалсаhан, сэгнэшэгуйш лэ мандаа.   Бухы hанаhанаа хэлэжэ шадахагуйлби угоороо.

  Шиниимни ажабайдал, ажаhуудал тиимэшье хунгэн бэшэ бэлэй. Минии эжы эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай урда тээ турэhэн, ухибуун наhаниинь эсэгын дайнай хушэр хундэ сагууд соогуур унгэрhэн юм.

1939 оной мартын 26 – да Очиров Цэбэгэй ба Муханаева Эргэзмаагай булэдэ, Нама hууринда турэhэн.  Балшар заахан, оройдоол  хоертойхон  ябахадань, абань, Очиров Цэбэг Упанович, Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнда хабаадалсажа, батаршалгаар наhа бараhан байна.  Эжынь, Эргэзма Булмаевна,  Баргажанай аймагай Ягдаг hууринай суута hаалишадай нэгэниинь байhан юм.  Ахатай байhанаа ганса эжынгээ угэнуудhээ мэдэхэ hэн.  

      hуулдэнь  эжынь дахин хадамда  Батын Тарбада гараhан, тэрээнhээ хоер басагатай болоhон (Зина ба Мэдэгма ). Зина басаганиинь бага наhандаа убшэндэ дайрагдажа, наhа бараhан юм.

  6 наhатайдаа  хугшэн эжымни Ягдагай hургуулида ороод, 2 – дохи классай болоод  байхадаа , дайнай шэруун жэлнуудhээ боложо, hургуулияа орхихо баатай болоо hэн.  Аяар долоотойhоо эхилжэ, эжыгээ дахалдаад ябан,элдэб хушэр хундэ ажал хэжэ эхилhэн байнаш.  10 наhа гараад байхадаа, унеэдыешье hаажа эхилhэн,  эжыдээ туhатай болоhон байнаш. Тиимэ багаhаа фермын хундэ ажал тухай мэдэхэ болоhон байна ха юмши.

 Тии тиигэhээр 15–тайдаа оороошье фермэ дээрээ hаалишанаар  худэлжэ эхилээ бэлэйш.  Анха туруун тугалнуудыень унеэдтэнь табажа хухуулдэг hэн  (подсос гэжэ эжымни хэлэдэг). 2 – 3 жэлhээ ёhото hаалишан болоhон. Одоошье хушэр ажалшни эхилээ ха юм.

hаалишан…  hаалишанай ажал хэды хушэр хундэ гээшэб.  Удэртэ гурба дахин унеэдые hаахаш: углоогуур зундаа дурбэн сагта бодожо, углоонэй hаамдаа ошохош, дахин удэрэй, удэшэнэй hаам. 25-26 унеэ хурэтэр адуулдаг байгаа. Хажуугаарнь унеэдээ hаажа дууhаад, ухэдтээ ооhэдоо эдеэ хоолыень бэлдэхэ: убhэеэ угэхэ, талхыень зуураха ба аргааhыеншье урхэроор хойто поли дээрэ зоохэ, тэрэнээ хабартаа ооhэдоо тарааха. Убэлдоо нухэн сооhоо силос зоодэг hэн, тэрэнь хуроод байха, тиихэдэнь тэрэнээ гарнуудаа бээрэтэрнь сохихош гэжэ хоорэгшэ hэн. Ушоо тиихэдэ бурда хэдэгээ ехэ hонирхолтойгоор хоорэhэн юм. Кормоцех соогоо, ехэ чан соо бурда гээшэеэ эhеэдэг байгаа.  Тэрэнь юун бэ гэхэдэ, талха уhан хоерые зуураад, удэшэндоо улээдэг hэн. hуулээрнь тэрэнээ хунэгээр зоодэг байгаа. Тэрэнээ ушоо хоер гарта хунэгуудые баряад, урилдаан соо зоохэ,  удхыень абахаяа оролдодог hэн. Хэрбээ ухэдшни hайнаар эдеэлбэл, hуниинь hайн байха гэжэ намдаа ойлгуулаа hэн. Хэды hу hаажа, учетчигтоо тушаанаш, тэды талха угэдэг байгаа.

Минии эжымни яhала hу hаажа, гурэндэ тушааhан байна даа. hайнаар худэлhэнэйнь  тулоо элдэб грамота,  бэлэгуудые абаhан юм. Ушоо тиихэдэ, Москва хото руу путевкоор шагнагдаhан. Эжытэймни хамта Харнаев Бимба, Санжидма Самбуевна, Ринчино Хубулей, Хубусхеева Сэндэма, Аллаhаа Буурал Мунхэ гэгшэд ошоhон байна.  1977 ондо эжымни, 38 наhатайдаа дээдэ шагналда хуртэhэн байна: «Орден Трудовой славы III степени».

        Фермэ дээрэнь хоёр хотон байгаа. Хотон бухэндэнь зургаан hаалишад. Хамтаа худэлhэн нухэд тухайгаа эжымни ходо хоорэжэл байдаг.  Эдэ хэл бэ гэбэл, Сансанова Дудуу, Харнаева Санжидма, Омпокова Бимба, Котиин hамажаб, Цыренова Намжалма, Будаева Зина, Хорганова Вэлкэсма,  Шэмдэева hамсэрэн, Аюшеева Цыпелма, Цыдендоржиева Сэсэг гэгшэд. Тиихэдэ ехэ шанга ноениинь Омпокова Намсалма байгаа. Тэрэ ахамад hаалишан hэн, ехэ шанга хуулитай hэн.

Хэды hун соо ябанаш, харин гэртээ сайгаа сайлгаха hу угы байхаш гэхэдэнь, би ехэ hонирхогшо hэм.   Заримдаа, хаа-яа тугалай соско соо хээд абаададаг байгаа.

   Иигэжэ хунгэн бэшэ ажалда мини хугшэн эжымни бухы наhаяа зорюулжа, эрхимэй эрхим hаалишан гэhэн нэрэтэй, солотой болоhон байна.

   17 наhатайдаа Базаров Морхо Шабалаевич гэжэ хундэ хадамда гараhан. Тиигэжэ наhанайнгаа нухэртэеэ сугтаа зургаан ухибуутэй болоhон юм. 1958 ондо 19-тэйдэнь Баяр, 1959 ондо Дарима, 1961 ондо Доржо, Дондоп, 1965 ондо Сандаг, 1971 ондо Эрдэни гаража, «Медаль материнства IIстепени» абаhан байна.

Муноо бидэ 13 аша зээнэрбди, 3 гушанартайшье болоhон. Yри хуугэдынь бултадаа ажалтай, гэр булэтэйнууд, амгалан жарган ажаhууна. Би муноо 11-дэхи классаа дуургэжэ байнам.  Эжымни hургуулием дуургуулнэ, намдаа hанаагаа зобожо, ходол яаража байдаг. hургуулиhаа ерэхэдэмни ходол халуун эдеэн, энеэбхилhэн нюдэд угтажал байдаг намаяа.

Би шамдаа  оорынгоо бэшэhэн шулэгоо зорюулхамни:

Минии хугшэн эжы

Эгээл дутэш намдаа.

Сэсэн угоороо hургадаг

Нангин туяа эжымниш.

Минии хугшэн эжы

Элуур энхэ зандааш.

Сэдьхэлыем хододоо тэгшэлдэг,

Нараар толорhон эжымниш таа.

Би эжыдээ хухуюн hуухыень, ундэр наhа наhалхыень унэн зурхэнhоо хусэнэб.

Хододоо намайгаа угтан хулеэжэ байгыш даа, хайрата минии  эжымни!

 Болотова Саяна, 11 класс.