Работа с родителями

       МБДОУ д\с “Чечек”с Кызыл-Мажалык.

Адалар,иелер хуннеринин  байырлалынга тураскааткан хоглээшкин.

                    “Авам ,Ачам шыдаар улус ! “                                              

              ( Ортумак болуктун ада-иелеринге эрттирген)                                   

                                                                                             Тургускан башкы:Трас С.Д.

                                  Кызыл-Мажалык-2015ч.

Адалар, иелер хуннеринге тураскааткан кежээ.

“Авам, ачам шыдаар улус!”

Белектел ажылы: Ада-иелерни кежээни канчаар эрттиреинге белеткээри.

Бажыңынга белеткел  ажылы:  

Ачалары:-“ Алдын холдуг адалар бис”.(Холу –биле кылган чуулдер эккээр-6 ада).

Авалары: “Холу чемсиг авалар бис”.(Амданныг аъш-чем кылып эккээр -6 ие(салат, пицца, торт)).

         1.     Башкарыкчы: Ачы буян тарыкчызы,

                                        Ава кижи турбаан болза

                                        Айнын адаа шак бо черге,

                                       Амыдырал кайыын турар

                                       Ынчангаштын ава кижи,

                                       Ынакшылдын унер дозу

                                      Авыралдыг аваларга

                                      Аас- кежик ,кадыкшылды

                                     Байырлалы таварыштыр кузевишаан,

                                     Алгап – йорээп ырлап тур бис !

              2.    Ыры: «Ава»

Башкарыкчы: Ада- иелеривиске шулуувус чугаалаптаалынар.

3. Бөлүктүң уруглары шулуктээр.

      Чооду Кара- Күске.

Авам, ачам шыдаар улус!

•         Амыдырал, ажыл дээштиң

•         Авам, ачам анаа орбас.

•         Ажы-төлү бисти дээштиң

•         Амыр-дыжын харамнанмас.

•         Авам, ачам шыдаар улус!

•         Авам шыдаар, ачам шыдаар!

Башкарыкчы:

Төөгу. Аваларны алдын хун дээр. Бо айда Адалар хуну база Иелер хүнү деп байырлалдар чаңгыс ноябрь айда болуп турары онзагай.

Адалар хүнү деп байырлалдың тыптып келген кыска төөгүзүн таныштырыптайн.

Хөй, хөй чурттарда, июнь айның үш дугаар улуг хүнүнде Адалар хүнүн байырлап турар. Адалар хүнун эң-не эгезинде Америкага демдеглеп эгелээн. Сонора Смарт деп херээжен кижи 1909 чылда, церьковка “Иелер хүнүн” демдеглеп турар мөргул (во время службы)  үезинде мынча деп боданган. Мээң авам чок апарган соонда, бисти 5 ажы-төлун ачам азырап, кижизидип өстурген-не болгай. Ачамны Уияльм Джексон Смарт дээр. Сонора: “ Мээң ачам онзагай, ол бодунуң ада хүлээлгезин эки күүседип, шыдамык, ак сеткилдиг, уругларының ынак ачазы чораан. Сонора чазак баштыңчыларынга мындыг сүме киирген. Адалар байырлалын тургусса чүл деп, сумезин киирерге, удаваанда ол байырлал ынчаар тывылган. Оон эгелеп-ле шупту чурттарга, хоорайларга билдингир апарган. Ынчангаш-  Адалар хүнү - оолдар, уругларның адазынга ынакшылын, өөрүп четтиргенин илереткениниң демдээ кылдыр тывылган.

Бистиң Тывага “Адалар хунун”  2012 чылдың сентябрь 25-те Улуг Хуралдың депуттатары, тускай байырлал кылдыр доктааткан. (Кодекс чести мужчин Тувы.).9 кезектен тургустунган.(коргузер).

Адалар хунунуң байырлалының бүдүүзүде Кызыл хоорайга  садикте уругларның адаларының аразында конкурс болуп эрткен. Ол конкурсту- “Моя мужская педагогика” –деп адаан. Ук конкурс адаларның амыдырал чуррталгага өг-булеге дузалыын, эргим кижизи, ажы-төлунге, алган өөнуң иштинге быжыг чөленгиижи, чоргааралы, өг-булезинде сагып чоруур сагылгаларын, езулуг эр кижиниң кижизидилгези, ажы-төлунүң келир үеде төлептиг кижилер кылдыр өзеринге улуг идигни берип чорууру көстүп турар.

1) День отца-священный праздник

Его нужно почитать!

Всех отцов без исключения!

Будем все мы поздравлять!

2)Наша гордость и опора,

                        Наши милые отцы!

                        Вы для нас пример здоровый

                        Вы по жизни молодцы!

3) Быть папой-огромная радость!

                  Быть папой-забота и труд

Храните семью от ненастья

Ведь вас там и любят и ждут!

Звучит лучшей песней на свете

                        Биение детских сердец,

Навек вам присвоили дети

Высокое звание-“Отец”.

Уругларның шулуктери.

Ачам.

Ажы-төлу бистерни

Азыраар дээш кызып чоруур

Кылбас тутпас ажылы чок

Кызымаккай мээң ачам!

Ачам чокта чалгааранчыг

Артында-ла соок ышкаш

Ачам келгеш хөөрей бээрге

Амыдырал хөглуг апаар!

Папа!

Ты мой папа самый лучший

Сильный, добрый и родной

Терпеливый и могучий

Знай, что я всегда с тобой!

Я люблю тебя, родитель!

И горжусь, что мой отец-

Это в жизни победитель

Это истинный боец!

Ыры “Ачай”.

Башкарыкчы. Ачаларывысты алгап, мактап шүлүктедивис, ырлаштывыс.

      Ие созун ижип болбас ,

      Ада созун ажырып болбас.

.              Ачы буян тарыкчызы

              Ава кижи турбаан болза,

              Айнын адаа шак бо черге

              Амыдырал кайыын турар

              Ынчангаштын ава кижи,

              Ынакшылдын унер дозу

              Авыралдыг аваларга

              Аас- кежик ,кадыкшылды

              Байырлалы таварыштыр кузевишаан,

             Алгап – йорээп ырлап тур бис.

                  Ыры: “Ава”

                          Башкарыкчы:

    Ам авалар хунунуң тыптып келгенин кыска төөгузун таныштырыптайн.

        Бистиң чурттувуста  Иелер хүнүн 1998 чылдан эгелеп ноябрь айның сөөлгу улуг-хүнүнде демделгеп турар. База-ла бир дугаар иелер хүнүн Америкага демдеглеп эгелээн.

Авазының овур-хевири-бичии уругнуң боттанып кээри, ол авазынын үнүн дыңнап сактып эгелээри. Оон эгелээш-ле үзүлбес быжыг харылзаазы эгелээр болгаш чуртталагзының төнчузунге чедир уламчылаар. Ол хунде эн-не кол көргузер чүүлүвүс, ие кижинин чер кырынга эң-не үнелии, эң-не эргим, амыдыралдың чаяакчызы, өг-бүлениң быжыг харылзаазының дөзү. Ие кижиниң төлүнге ынакшылы дег ындыг ынакшыл өртемчейде чок. Үе шаг солчуп, чүс-чүс чылдар эрттип, дүрүм хоойлу өскерилзе-даа, ие кижи ие болуп артып чоруур. Олар кандыг-даа берге үелерде ажы-төлу дээш, бүгү аар-берге чуртталганы чүктеп эрттип, ажыг-хилинчектен, аш-чуттан төлун бодунуң ие чүрээ-биле камгалап, ап чоруур. Ынчангаш  уруглар, ада-иелериңерге ынак болуңар, оларны хүндүлеп, чагыг-сөзүн дыңнап чоруңар, ада-иеңерни чүгле өөртүп чорууруңарны күзээр дир бис.

Аваларывыска йөрээлдеривис, шүлүктеривис, чугаалаптаалыңар, уруглар.

Авамга йөрээл.

Ажыл-ижи, ажы-төл дээш

Амыр дыжын уттуп чоруур

                                                      Авыралдыг аваларны

Алдын хүнге дөмейлээр мен.

Авайымнын оруун чолун

   Алдын хүнүм көруп чорзун

   Күзелдери бүтсүн дээштиң

      Күдүк базып йөрээп тур мен.

                         Өшпес от дег ынакшылым

                         Өөрушкум оду болган

                         Өпейлеп каап, азырап каан

                         Энерелдиг авайымны

Уйгу дужум кадында-ла

Уруумайлап оттуп –ла кээр

Уян чүрек, эриг баарлыг,

Уран-холдуг авайымны.

Башкарыкчы:-  Авалары, ачалары

                           Ажы-төлге, келген чонга

                          Аваангырын, кашпагайын,

                          Ажылгырын, тывынгырын,

                          Бараалгадып көргузер дээш

                          Байырлалда чедип келди

                          Адыш часкап уткуулунар

                          Аарыкчылар, деткикчилер!

Авам, ачам шыдаар улус-деп аттыг мөөрейивис эгелээр-дир бис.

(Ада-иелер ийи таладан чыскаалып алгаш кирип кээрлер. )(музыка).

Жюри-биле таныштырылга). Хомушку С.А-Б.Куулар Е.Д. ада Манчын-оол М.И.

Приветствие: Команданың ады, девизи, ырызы.

   (Дииспеектер,Кускежиктер командалары).

1.Бир дугаар турну эгелээр-дир бис.

                   Амыдыралда кижиниң билир-билбес айтырыглары:

1. «Бүгү Делегейде Өг-буле хүнүн каш чылдан эгелеп демдеглеп эгелээнил?»  (1994ч май 15)
2. «Тывада Адалар хүнүн каш чылдан эгелеп демдеглеп эгелээнил?» (2012ч ноябрьның 3 дугаар субботазы.)
3.  Иелер хүнүн каш чылдан эгелеп демдеглеп эгелээнил?» (1998 чылдын ноябрь айнын сөөлгү улуг-хүнүнде)
4. Уруглар хүнүн кажан эрттирип турарыл?(Июнь 1 де)
5. Восточный календарь-биле бо чүү чылы ийик? (Аът чылы)
6. Надя Рушева-деп кымыл?(талантылыг тыва  чурукчу уруг. Авазы Наталья Дойдаловна Ажыкмаа- Рушева, ачазы Константин Николаевич Рушев. )
7. Кызыл-Мажалык деп ырының автору кымыл? (Анатолий Конгар).
8. Тывада сураглыг цирк артизи кымыл? (Владимир Оскал-оол).
9. Тыва кадыг идиктиң бажы чүнү илередип турарыл? (Тыва улустун бойдуска хумагалыын илередип турар- оът-сиген таптай баспас кылдыр).________________________________________________________________
10. «Хемчиктин сылдызы» солуннун редактору кымыл? Ооржак Светлана Октековна.
11. Шаанда тывага аныяк оолдар, кыстарның ойнап чораан оюнун чуу дээрил? (Ойтулааш-Ойтулааш дээрге эрте бурунгу шагдан бээр туруп келген тоогунуң болгаш назын халыының оюну болур. Ойтулаашка 13тен 25 харга чедир назылыг бот оолдар, кыстар киржир. 1945 чылдын сөөлунде Ойтулааш оюну хоругдалга кирген. Тыва улустун тоогузунде  Ойтулааш деп сөстү амгы аныяк- уениң өскени утпас болза эки.)
12. Тыва дугайында 99 айтырыгга харыылар деп номнуң редактору. (Дарбаа Юрий Кок-оолович-2010чыл).
13. Кызыл-Мажалык суур каш чылда тургусканыл? (1925 чылда).
14. Культура килдизинин хоочуну, ыраажы, улегерлиг ада-кымыл ол? (Алдын-оол Сагды).
15.  «Чечек» уруглар сады каш чылда тургустунганыл? (1971 чылда).
16. Кур- эр кижинин кандыг эди чувел? (Кур- тыва эр кижиниң национал хевиниң бир кол кезээ болур. Кур-хундуткелдин эди, курга эр кижинин сүлдези, кады чурттап чоруур эжиниң, уругларының аас-кежии турар дээр. Ынчангаш курну арта баспас. Курну кайы-хамаанчок октап болбас. Өске кижиге курун бербес. Бичии оолдарга курнуң соон халайтыр аспас-аза өскээр эдертип апаар дижир. Кур- эр кижиниң кеткен хеви-даа болза, эдилээн эди ышкаш, тускай эдилээр, чурумнуг, сагыыр ужурлуг болур. Удуурда курун чешкеш, сыртык адаанга салгаш, сыртанып алыр. Өске черге хонганда, курун дошкалай баглааш, удуур чанчылдыг. Кур- хосталганын демдээ деп чугаалажыр.
17. Чаш хылбыктаары дээрге кандыг уткалыг?(Бичии уругну ончулендирери, мал-маганныг бору(даайы, кууйу, ачазы чажын хылбыктаар. Хачынын актап алыр, ол болза тудазында ак пөс азы ак кадакты баглап алырыр-дыр, оон соонда бизин арылдыр артыжаар. Оол уругнун эн-не улуг назылыг даайы кижи бажын кыргыыр. Бажынын он талазында бир шымчым дүкту узе кыргааш, авазынга тутсуп бергеш, мынча дээр:- Чаш үреним, бажын дүгун баштай кыргыдым. Мен ышкаш узун назылыг боор сен. Сеңээ кулуннуг бора бени белекке бээр-дир мен- дээш йорээл салыр.
18. Кыс уругнун уш харлыында даай авазы актаан хачыны туткаш, бажынын дугун кыргыыр:- Өшку саар чувем! Мен ышкаш узун-назылыг бол, уран-шевер бол. Сенээ белек кылдыр бызаалыг инекти бээр-дир мен. База йорээл салыр:

белек айтыры ужурлуг, адазы ыяп-ла төлдуг азы эжеш мал айтыр.

Кулуннуг бе бергеш, кулунчактын адын  Калчан-Шилги деп адап болур. Бызаалыг инек бергеш, бызаазын Донгур-Ак, хураганныг хой бергеш хураганын Саарзык-мыйыс деп дап бээр.Оол,уруг бичиизинден эгелеп ол айыткан мал маганын таныыр кылдыр ада-иези көргузер чаңчылдыг чораан.

Ыры  “Авай”.

Ийи дугаар тур “ Улегер домактар”

Уругларывыстың үлегер домактарын дыңнаптаалыңар.

Булут аразындан хун караа чылыг,

Улус аразындан ие караа чымчак.

                                                        Ава кижи толум дээр

Ажы – толу шолум дээр.

Кижи толунге ынак,

Ыт коданынга ынак.

                                             Уялыг куш чаныган ,

                                            Уруглуг кижи кээргээчел.

                                               Ада созун ажырып болбас,

                                               Ие созун ижип болбас.

                                   Оолдуг кижи оя соглээр,

                                  Кыстыг кижи кыя соглээр

Конкурс. “Чедир чугаала”.

Мен ава дугайында үлегер домактарның эгезин чугааларымга, силер улаштырар силер, ада-иелер.

1)Аът болуру кулунундан,

Кижи болуру чажындан.

2)Ие көрбээнин кызы көөр,

Ада көрбээнин оглу көөр.

3)Кижи өзер,

Кидис шөйлүр.

4)Куш оглу каяа-даа ужар,

Кижи төлү каяа-даа чоруур.

5)Булут аразында хун караа чылыг,

Улус аразында ие караа чымчак.

6)Ада сөзүн ажырып болбас,

Ие сөзүн ижип болбас.

7)Кыс этке ынак,

Оол аътка ынак.

8)Ада кижи оглун сактыр,

Алдын-доос кудуруун сактыр.

9)Оолдуг кижи оя сөглээр,

Кыстыг кижи кыяа сөглээр.

10)Ава кижи төлүм дээр,

Ажы-төлү шөлүм дээр.

11)Иелиг кыс шевер,

Адалыг оол томаанныг.

     Башкарыкчы:  3-дугаар тур.Оюннар.(шимченгир оюннар)

1.  Авалары уругларын,оолдарын тывар.”Суйбап тургаш тып “.

2.” Веникобол”(бомбук,ширбииш биле ийи команда маргыжар)

3.Капитаннарга “ Обувальшик”(командазынын идиктеринин бирээлерин тыпкаш кедирер- чарыш.).

4.Тоолду адын тып.(тывызыктап каан тоолдарны тывар.)

5.Уруп каан шарларны  мурнай , бузар.

 6. Ада-иелери уруглары биле “ Танец утят”танцылаар. 

Башкарыкчы: Ачалар-даа шыдаар улус!

                         Аар- берге ажыл-иштин  догерезин,

                         Ачалары кезээ шагдан, кылып чоруур

                        Амыдырал,чуртталганын чаякчызы

                        Ада кижи турбаан болза

                        Айнын ,хуннун адаа болур шак бо черге амыдырал кая турар,

                        Алдын холдуг, ачаларнын кылып туткан,

                        Ажылын маа сонуургатсын магаданар.

                 ( Ачалары холу биле кылган чуулдерин алгап ,мактап камгалаар.)   

   Башкарыкчы:

        Авалар - даа шыдаар улус !

        Аргыыр,даараар , аъш –чем кылыр

        Кылбас –тутпас чувези чок,

        Кежээпейлер,чарашпайлар

        Кылган чемин сонуургатсын

        Коруп ,амзааш магаданар!

(Авалары кылган аъш- чемин алгап мактап камгалаар.)

         Жюри туннелдер ундуруп турда ,уруглары шулуктеп,ырлаар,самнаар.

5. Шайлаарынче ада-иелерни чалаар.

                                                                   Тургускан башкы : Трас С.Д.