Инновационная деятельность на базе КФУ.

Опубликовано 25.11.2016 - 19:30 - Шайхулова Гульназ Фаязовна

Хөрмәтле коллегаларым! Тәҗрибә уртаклашу максатыннан куелган әлеге хезмәтләрем, сезгә дә кызыклы һәм файдалы булыр дип ышанып калам.

Скачать:

Вложение	Размер
tukay_izhatyndagy_mifologik_obrazlar_suzlege.doc	99.5 КБ
musa_zhlil_master-klass.docx	26.82 КБ
deres_eshkertmese_il_shak.docx	35.78 КБ
syyfat._innov.docx	810.71 КБ
otchet_ob_innovatsionnoy_deyatelnosti_za_2016_god.docx	973.51 КБ

Предварительный просмотр:

Татарстан Республикасы Әлмәт муниципаль районы ДБГСУ

“Яңа Кәшер санатор интернат-мәктәбе”

“ Тукай иҗатындагы мифик образлар сүзлеге”

темасына фәнни – гамәли эш.

Эшне башкарды: югары категорияле

татар теле һәм әдәбияты

укытучысы Шайхулова Гөлназ

Фаяз кызы

2016

Эчтәлек.

Кереш. Г.Тукай әдәбиятыбыз тарихында гаять бай эз калдырган шәхес .
Төп өлеш

Габдулла Тукай - фольклорчы ......................
Тукай иҗатындагы мифик образлар сүзлеге......

III. Йомгак.......................................................................

IV.Кулланылган әдәбият..............................................

Кереш

Г.Тукай әдәбиятыбыз тарихында гаять бай эз калдырган шәхес.

Габдулла Тукай иҗаты татар халкының бөтен тормышы, аның үткән һәм киләчәк тарихы, аның культурасы белән нык бәйләнгән, аның иң характерлы сыйфатларын һәм иң бөек максатларын үзендә чагылдырган, халыкка хезмәт итүгә багышланган, тирәнтен халыкчан иҗат.

Милләтнең җанын, рухын, теләк-омтылышын яхшырак аңлау өчен Габдулла Тукай халык авыз иҗатын җентекләп өйрәнә, фольклордан турыдан-туры файдаланып, шактый гына үзенчәлекле шигъри әсәрләр иҗат итә. Шагыйрьнең шигырь дәрьясы ургылып-ургылып аккан, ярларыннан ташыган, халык җырчысы булган Тукай яшьләр өчен дә, балалар өчен дә кадерле.

Тукай, халык авыз иҗатын үрнәк итеп алып, шигырьләренең иң зур күпчелеген, иң әһәмиятле политик мәкаләләрен һәм сатирик прозасын халыкка аңлаешлы саф татар телендә яза һәм: “Халык авыз иҗаты безнең киләчәктә мәйданга киләчәк әдәбиятыбызга, бер шөбһәсез, нигез булачактыр”,- дип белдерә, татар поэзиясенең һәм поэтик теленең нигезен салу эшендә шушы карашын тормышка ашыра.

Фәнни эшемнең төп максаты Г.Тукайның тормыш юлы һәм иҗатына күзәтү ясау түгел, ә аның поэзиясенең күп үзенчәлекләреннән берсен – фольклор өлкәсендәге мифик образларны барлау, өйрәнү. Г.Тукай әсәрләренә нигезләнеп, әсәр эчтәлеген ачуда әлеге образларның әһәмиятен аңлату. Минемчә, бу – иң актуаль темаларның берсе, чөнки Тукай әдәби әсәрдә мифик образларны куллану аша әсәрне тәэсирлерәк, үтемлерәк, җыйнак һәм образлырак итүгә ирешә алган.

Куйган максатыма ирешү өчен, мин Г.Тукайның шигырь-поэмаларын укып, алардагы мифик образларны барлап чыктым, анализладым, Тукай иҗатына багышланган фәнни хезмәтләрне өйрәндем.

Хезмәт кереш, төп өлеш, йомгак, файдаланган әдәбияттан тора.

Төп өлеш

1. Тукай – фольклорчы.

Г.Тукай ХХ йөз башында тернәкләнеп килүче татар фольклористикасын яңа теоретик фикерләр белән баетып, үстереп җибәрүче булды. Тукай хаклы рәвештә беренче татар фольклорчыларыннан (әлбәттә, К.Насыйридан кала) санала ала. Бүген без бөек шагыйрьне “фольклорчы” дип тә атыйбыз, бу аның тарих сынавын үтеп хәзер дә актуальлеген югалтмаганлыгын күз алдында тота.

Тукайның фольклор өлкәсендәге хезмәтеннән өч юнәлешне ачык күзалларга була:

1) Тукай – халык иҗатын күп белүче информатор, халык чичәне;

2) Тукай – халык иҗатын җыючы һәм пропагандалаучы;

3) Тукай – фольклорчы – теоретик. Ул кечкенәдән үк гади халык арасында, халыкның поэтик иҗатын үз күңеленә сеңдереп үсә. Аңа А.С.Пушкин шикелле, тәрбияче, хезмәтчеләрдән әкият тыңлап утырырга туры килмәгән. Шагыйрь үзе гүзәл әкиятләр, җырлар, мифлар тудырган гади халык вәкиле булганга, ул аңа кечкенәдән “ана сөте белән” кергән. Шунысы да үзенчәлекле: Тукай бер крестьян халык авыз иҗаты белән генә түгел, төрле мөхит, төрле социаль катламнарның фольклорлары белән дә таныша. Казан, Уральски шәһәрендә торган вакытында шәһәр фольклоры традицияләрен үзләштерә, мәдрәсә елларында шәкертләр фольклоры белән таныша. Кыскасы, шагыйрьнең халыкның барлык катламнары халык авыз иҗатын хәтеренә сендереп бара. Ул халыкның киң фантазиясен чагылдырган һәм аның һәртөрле мифларга ышану вакытыннан калган әсәрләре белән кызыксына. Тукай иҗатында мифларның мәҗүсилек чорыннан ук килеп җиткәннәре дә чагылыш тапкан. Аларның безнең заманнарда халык арасында яшәп калганнары күп түгел. Әмма борынгылар фикерен саклаган, халыкның йола, гореф-гадәтләре белән өретелгән мифларны шагыйрь яхшы белә һәм, аларда ерак бабаларның үткәнен, эстетик фикернең килеп чыгышын тоеп, бу хәзинәләрне үз милләтенең рухи тормышын, аны борчыган проблемаларын чагылдыруда оста файдалана.

Мифлар шагыйрь иҗатында мифлар белән генә күренеп китми, бәлки алар әдип әсәрләренең нигезендә ята. Нәкъ менә тәфсилле сурәтләнешкә җиткән “Шүрәле”, “Су анасы”, “Печән базары, яхуд Яңа Кисекбаш” әсәрләре шулар рәтеннән. [7: 161]

2. Тукай иҗатындагы мифик образлар сүзлеге.

Интернет, кәрәзле телефон, айфон, айпад дөньясына кереп чумган баланы ничек итеп, Тукай теле диңгезенә алып керергә дә, шул диңгез төбеннән тел гәүһәрләрен, шагыйрь кулланган мифик образларны тотып алырга өйрәтергә соң? 21нче гасыр балалары артык уйлауны бик үз итмиләр, әмма әзрәк эзләнү орлыклары салып, үзеңнең тылсымлы таягың белән чак кына кагылып, аларны иҗади эзләнүгә этәрсәң, бик теләп, үзләренә бирелгән эшне башкарып чыгарга сәләтле замана балалары алар.

Шуны күздә тотып, мин фәнни эшемнең практик өлешендә шагыйрьнең үз иҗатында кулланган, мифологик образлар сүзлеген төзергә булдым.

Мифологик образлар сүзлегендә персонажлар 2 төркемгә: түбән рухлар һәм дини мифологик образларга бүлеп каралды. Шулай ук Тукайның әлеге мифик образларны кулланып язылган әсәрләренә кыскача күзәтү ясалды.

Мифология (грекча “миф” – сүз, хикәят) – борынгыларның дөнья, тирәлек турындагы фантастик күзаллаулары һәм хыялда туган фантастик образлар, персонажлар турындагы хикәятләре җыелмасы. [2: 127]

Түбән рухлар.

Рухлар – түбән мифологиянең “җаны”. Аллалар сыйныфыннан аермалы буларак, алар күк дөньясы белән түгел, күбрәк Җир Дөньясы, кеше тормышы белән бәйләнгәннәр. [2:4]

А. Албасты – түбән рухларның берсе. Кеше яшәми торган йортларда, ташландык җирләрдә, кырларда, чокыр буйларында яшәүче кара көчләргә, явыз рухларга Албасты дип исем биргәннәр. Татар А.ның тәне сөяксез, авыр; шуңа да карамастан, ул бик җитез, сиздерми генә хәрәкәтләнә, шылт иткән тавыш та чыгармый, дәшми-сөйләшми... Бер кеше

Д.ләр кешеләрнең дошманнары; алар кешеләрне эзәрлеклиләр, үтерәләр, урлап алып китәләр. [2:139]

Тукайның иң күренекле әсәрләреннән берсе – «Печән базары, яхут яңа Кисекбаш»поэмасында Д. Кабан күл төбендәге патшалыкның явыз башлыгы итеп сурәтләнә: ”Биниһая зур башы, гөмбәзкадәр, Ни сәбәптәндер, башында фәс тә бар.

Салынып төшкән килешсез мыегы,

Бик озындыр, мисле күсе койрыгы. Бармаклары охшар адәм гәүдәсе,

Күп татарны имгән ирде ул гасый.” [5: 452] Д. — сатирик һәм пародик образ. Бу образда халыкны талаучы, аны дини ялганнар белән агулаучы реакцион ишан тибы күрсәтелә. Д. образы Казанның ишан Гайнан Вәисев исеме белән бәйле. Ул, искелек карашларын тагын да киңрәк җәелдерү өчен үз тирәсенә мөритләр җыеп, «Вәисевский божий полк» дип аталган оешма төзи. Тукай шул полкның «штабын» Кабан күле төбендәге Д. сараена әйләндерә.

“Белмисең махсус колониям бар минем. Мәхкәмәм бар, автономиям бар минем.” [5:452]

Вәсиев үзенең оешмасын “Фиркат”

елаган яисә ачы тавыш белән моңлы

итеп җырлаган чагында күрәләр. Ө.

кешеләргә турыдан-туры зыян

салмый. Әмма ул төннәрен кеше

каршысына килеп чыгып яисә аның

артыннан калмыйча барып, иңрәп

елаулары белән кешенең котын ала.

[2:135]

У. Убыр – “убу, йоту” сүзеннән, ут

рәвешендә йөри торган рух-җан; У. кешеләрдән аерым рәвештә яшәми: ул бигрәк тә хатын-кызларга ияләшә

икән. Ир-атлар өчен У. куркыныч түгел; ул аларга нинди дә булса зыян китерә алмый.[7: 141]

Без алда карап үткән мифик геройларны Тукай үзенең “Сабыйга”

шигырендә байтак кына санап китә:

“ Һич сине куркытмасыннар шүрәле, җен һәм убыр; Барчасы юк сүз – аларның булганы юктыр гомер. Һич өрәк, албасты булган сахралар, кырлар да юк; Шүрәле асрап ята торган кара урман да юк. Син әле үс һәм укы күп, шунда аңларсың барын; Мәгърифәт уты ачар күп нәрсәләрнең ялганын.” (“Сабыйга”) [5: 276 ]

Бу шигырендә автор явызлык эшләүче затларның булмавы турында сөйли,

(“Шүрәле”) [5:418]

Тукайның “Ш.” поэмасының исеме дә, җисеме дә мифларга мөнәсәбәтле туган. Монда мифик образлар төркеме җыелган чынбарлык дөньясына тәэсирле булулары кеше янында арадаш яшәүләре белән кызыклы.

Ш. – поэма сюжетын урап алган миф герое. Халык үзенең әкиятендә Ш. турында әле шүрләп, әле шаярып, әле сагаеп сөйли. Ул табигать иркәсе икән.

Шагыйрь аны әкияттәгечә куркыныч кыяфәтле, адәмнәрне кытыкларга яратылган озын бармаклы урман пәрие итеп сурәтли. Әгәр Тукай миф сюжетын гына шигырьгә салып бирсә, ул кадәр гүзәл, буыннан-буынга күчәрлек мавыктыргыч әсәр тумас иде.

Әдипнең олуг шигъри таланты – яңа иҗат җимеше бирүендә.

Мифологиянең бик тә каршылыклы

күренеш булуын барыбыз да яхшы

беләбез. Без алда тукталачак зат –

татар мифологиясе, фольклоры һәм

язма әдәбиятының киң мәгълүм булган, беренче карашка, бик гади, чынлыкта исә үтә дә каршылыклы персонажы. Безнең көннәрдә Су анасын шартлы рәвештә түбән

мифология персонажлары дип аталган төркемгә кертәләр. [6: 58]

әлеге шук малай да билгеле бер дәрәҗәдә тәрбияви-дидактик нәтиҗәгә киләләр:“Мин дә шуннан бирле андый эшкә кыймый башладым, “Йә иясе юк!” – дип әйберләргә тими башладым. [6: 61]

Бу очракта шагыйрь әкият өлгесеннән килеп, укучыны гыйбрәтле уйга сала. Икенче якны да искәртәсем килә: халыкның төшлек кояшы турысында су коенырга ярамавын кисәтүендә фәнни тәҗрибә ята түгелме? С. а.сы бик төгәл сурәтләнгән портреты белән укучының дикъкәтен яулый.

Дини – мифологик образлар – Тукай поэзиясенең милли бизәкләрен, аның шигъри музыкасын, фикер киңлеген җыйнак сурәтләнешкә этәргән кулай үрнәкләр алар. Ул үзенең талант үткенлеген, эстетик идеалын, тормыш наменә, милләте хакына чиккән газапларын миф бишегенә салып, Илаһы белән уртаклашып кына, рухына минутлык тынлык, иҗатына илһам таба.

А. Азан – 1) Намазга чакыру өчен,

гадәттә манарадан кычкырып укыла торган дога. 2) Һәртөрле бәла-каза, афәтләрдән кисәтү өчен җомгада

хөтбә алдыннан укыла торган дога.

төшә: “Бер сынык юктан гына үлгән таза ирләр күреп, Җан алырга кызганудан, анда Газраил җылый...” [5: 319]

О. Оҗмах – дини тәгълимат буенча: теге дөньяда рәхәт тормыш; җәннәт.

Х. Хур кызлары – Җәннәт кызы;

ислам динендә җәннәткә эләккән һәр ир кешегә вәгъдә ителгән яшь, гүзәл кыз. [4: 635]

Кабат “Пар ат” шигыренә әйләнеп кайтып, түбәндәге юлларга игътибар

итик: “Мондадыр безнең бабайлар түрләре, почмаклары; Мондадыр дәртле күңелнең хурлары, оҗмахлары”. Шагыйрьнең милли хисләрен, көткән өметләренең чынлыгын монда “оҗмах”, “хур” бизәкләре белдерә. [3:27]

артыннан иярсә, таң атып, беренче әтәчләр кычкырганчы калмаска мөмкин. Шунысы кызык: син аннан кызурак чапкан саен ул якыная һәм зурая бара. Шуңа күрә А.дан качканда йөгерергә ярамый. Аны күрмәгән кебек кыланырга кирәк. [2: 21-22]

Д. Дию – бик куркыныч, бер яки күп башлы, төрле коточкыч кыяфәтләргә керә торган мәкерле мифик зат.

«җания» сүзе белән алмаштыра һәм, Тукайча, «Җинаятьче наҗия» (коткаручы алла партиясе) дип атый. Ә Тукай андагы «наҗия» сүзен «җания» сүзе белән алмаштыра һәм, Тукайча, Җинәятьче алла полкы» булып чыга. Кисекбашның хатыны һәм баласы Д. тарафыннан урлану шулай ук реаль фактларга таянып язылган. Гайнан Вәисев Самарадан килгән бер сәүдәгәрнең хатынын көчләп алып кала. “Бар иде картлыкта алган хатыным, Бер балам-аһ, күз нурым! Аһ, алтыным! Карт көнемдә бунлар иптәшләр иде. Яхшы юлдашлар вә сердәшләр иде. Тартып

алды бунларый миннән Д. Сезгә ваҗыптыр миңа ярдәм кылу.” [5:442]

Д.нең һичбер вакытта да яшәмәвен,

Гайнан шикелле ишаннарга пародия

булуын аңлату өчен Тукай: “ Ул Д.

күздән югалды юк булып, Очты Яңа

Бистә якка ут булып,”- дип яза.

Җ. Җен – кешеләргә явызлык эшләүче, үзе яратканнарга яхшылык эшләүче явыз зат.

Ө. Өрәк – түбән рухлар төркеменең

бер вәкиле. Ул үлгән кешенең башкаларга күренә торган рухы. Татарлар Ө.не төннәрен ак киемгә төренгән хәлдә, тавыш-тынсыз гына

курыкмаска өнди.Үз сүзенең дөреслеген аңлату өчен, автор сабыйларга белем алырга кирәклеген искәртә. Сабыйларны белем-гыйлемгә омтылырга чакыра. Мәгърифәтне нур белән чагыштыра, караңгылыктан яктылыкка чыгу юлын күрсәтә.

Ш. Шүрәле – халык миф легендалары буенча кара урманда яши. Тышкы кыяфәте белән ул кешегә охшаган. Куллары озын, бармаклары ике-өч карыш. Тәне йөнтәс, кайчакта озын колаклы, мөгезле булуын да әйтәләр.

Алга бөкерәебрәк йөри, еш кына

кеше киемнәре киеп урман юлына

чыга. Кешечә сөйләшә дә ала. Аның

“кеше теле”н белүе күпләрне харап итә дә инде. Чөнки Ш., ярдәм сорап кычкырган авазлар чыгарып, кешеләрне урманның иң караңгы почмакларына алып кереп адаштырырга ярата. [6:149] “Бик озак торгач карашып, күзне күзгә нык терәп Эндәшә батыр утынчы: “Сиңа миннән ни кирәк?”- Бер дә шикләнмә, егет, син, мин карак- угры түгел; Юл да кисмимен, шулай да мин бигүк тугры түгел. Гадәтем: ялгыз кешеләрне кытыклап үтерәм... Мин әле күргәч сине, шатлыгымнан үкерәм.”

С. Су анасы – хатын-кыз җенесеннән булган су заты, күпмедер дәрәҗәдә урысларның Русалкасын хәтерләтә. С. а. олпатрак гәүдәле, озын, куе, кара чәчле – җиргә тиеп тора. Башы зур һәм озынчарак. Күзләре кара, зур, тышка калкып чыгып торалар... С. а. кешеләргә су читендә чәчен тарап утырган чагында очрый. Кинәт, көтмәгәндә янына кеше килеп чыкса, ул тиз генә суга сикерә, хәтта, алтын тарагын алырга да оныта. Тарагын алып киткән кешене бик тиз эзләп таба. Рухлар нәселеннән бит ул. [1: 131]

Беренче карашка, поэмада сүз бер шаян авыл малаеның вак-төяк шуклыгы турында гына барадыр кебек. Ул укучы тарафыннан да шулай кабул ителә. Чынлыкта исә сүз әсәрнең мифологик нигезен дөрес аңлау хакында; Г. Тукай дәверләрендә, еш кына хәтта безнең көннәрдә дә, гади халык вәкилләренең байтагы Җен, Пәри, С. а., Шүрәле кебек гайре табигый затларга ышана һәм шүрли. Шундый карашлар белән бәйле рәвештә әлеге шук малайның әнисе үзенең улын бик каты тирги: “С. а. ннан котылгачтын, тынычлангач әни И орышты, и орышты, и орышты соң мине!” әсәрнең ахырында шагыйрь дә,

[4: 25 ]

“Пар ат” шигыренең эчтәлегенә игътибар итик: монда лирик геройның туган ягына кайту моңнары белән торган җиреннән аерылу сагышлары бергә уралып, дулкынлы хисләр агымы туа. Туган якларга килеп керү куанычы иртәнге азан моңына күмелә:[3: 27] “Әйтә иртәнге намазга бик матур моңлы азан; И Казан! Дәртле Казан! Моңлы Казан! Нурлы Казан!” [5: 66]

Г. Газраил – җан алучы явыз фәрештә. Халык арасында ул күп таралган дини-мифологик образларның берсе. [4: 120] “Җырлый-җырлый үләрмен мин үлгәндә дә, Дәшми калмам Г.ны күргәндә дә...”[5: 115]

Бу өзек “Шагыйрь” дип исемләнгән шигыреннән. Анда әдипнең мәсләге, иманы турында сүз бара. Тукай үзенең кыйбласын билгеләп, шигъри чишмәсе башында торган милләтенә изге антын, көрәшен, йөз аклыгы вә хакыйкатькә тугрылыгын миф персонажы – “Г” аша ачып бирә.

Шагыйрь аны “Көзге җилләр” шигырендә дә бик урынлы куллана.

Әмма монда Г. образы аянычлы чынбарлык алдында үзе көчсез кала,

биредә аның мәгънәви кыйммәте арта

Йомгак

Нәтиҗә ясап әйткәндә, Тукайның күпчелек әсәрләрендә төп фикернең символы булып мифик герой басып тора. Кайбер очракта шигырьдәге бер мифик образ бит буе язып бетерә алмаслык уй-хисләрне ача да куя.

Г. Тукайның шигъри әсәрләре монда искә алынганнар белән генә чикләнми әлбәттә. Мин, фәкать аның поэзиясенең күп үзенчәлекләреннән берсен генә алып, фикерләрем белән уртаклаштым. Шулар арасында бәхәсле яклар да булуы мөмкин, чөнки татар әдәбиятында мифлар бик өйрәнелгән өлкә түгел бит.

Әмма мәрхүм әдип – миф дөньясы аша Күк һәм Җир яшәешенең өзлексез агышын, андагы мәңгелек мәсьәләләрне милли-тарихи җирлектән торып сурәтли алган бөек зат. Ул үзенең фикри тирәнлегенә, ихлас тасвири осталыгына мифлардан күп азык тапкан икән, бу аның эзләгән кыйбласы ич. Шагыйрь, җан азыгына, йөз аклыгына әверелгән Коръән Кәримгә баш орып, халкының зарлы дөньясын, ымсынган өметен, милли фаҗигасен реаль күрсәтә. Шуңадыр аны туган халкы бик яшьли үз шагыйре итеп таный, аның саф вөҗданы, рухи пакълеге алдында баш ия.

Кулланылган әдәбият исемлеге:

Гыйльманов Г. Татар мифлары. Беренче китап. – Казан: Татарстан китап нәшр., 1996
Гыйльманов Г. Татар мифлары. Икенче китап. – Казан: Татарстан китап нәшр., 1996
Галиуллин Т.Н. Яктылык. Тәлгат Галиуллин. – Казан: Татар кит. нәшр., 2011. – 27б.
Ганиев Ф. Ә. Татар теленең аңлатмалы сүзлеге. – Казан: “Матбугат йорты” нәшр., 2005.
Тукай Г. Әсәрләр. Дүрт томда, 1том. Шигырьләр, поэмалар.

/ Г.Тукай. – Казан: Татар.гос.издат.,1943 – 13б.

Урманче Ф. Татар мифологиясе. Энциклопедик сүзлек. Казан: Татар. китап нәшр., 2011
Җамалетдинов Л. Тукай һәм әдәби әкият. / Л.Җәмәлетдинов. // Казан утлары. – 1979. – 4апрель. -161б

Предварительный просмотр:

Осталык дәресе эшкәртмәсе.

Эшне башкарды: Шайхулова Гөлназ Фаяз кызы,

Әлмәт районы Яңа Кәшер санатор интернат-

мәктәбенең югары категорияле татар теле һәм

әдәбияты укытучысы

Муса Җәлил иҗатында образлар дөньясы.

Әдәбиятның үсүе, баюы беренче чиратта аның иҗатчылары язучыларга бәйле. Язучының халык тормышы белән бәйләнеше, заман һәм укучылар таләбен тоюы, таланты, культура дәрәҗәсе, эрудициясе – болар барысы да әдәбиятның хәрәкәт итү тизлеген, аның эстетик сыйфатларын билгелиләр.

Ә Муса Җәлилнең уй-хисләр дөньясын, сурәтләр палитрасын баету юллары гадәттәтә тыш күп. Шагыйрьне кыйммәтле асылташларның яткан урынына юлны табып, аларны тиешенчә эшкәрткән геологка тиңләп була.

Осталык дәресе эшкәртмәсендә мин укучыларыма, бик артык катлауландырмыйча гына, әдипнең иҗат дөньясындагы образлар байлыгын күрсәтүне максатым итеп куйдым.

Тема: Муса Җәлил иҗатында образлар дөньясы.

Максат: Муса Җәлилнең иҗаты турында белгәннәрен уен технологияләре, заманча алымнар кулланып кабатлау; шагыйрьнең үз иҗатында кулланган образларны ачыклау; герой – шагыйрь иҗатына мәхәббәт тәрбияләү, кызыксыну уяту.

Җиһазлау: М. Җәлил портреты, китаплары күргәзмәсе, темага кагылышлы карточкалар, слайдлар.

Дәрес тибы: кабатлау

Көтелгән нәтиҗәләр: Ш: Муса Җәлил иҗатының бай һәм күпкырлы булуын аңлау; әдипнең баштанаяк – хисләре, фикерләре, теле, бизәкләре белән халыкның үз улы булуын төшенү. М: шигырьләрнең исемнәрен дөрес итеп таба белү. П: шагыйрь иҗатындагы образларны дөрес итеп аерып чыгарып, билгели алу.

Дәрес барышы

1. Оештыру өлеше.

Дәрескә карата уңай психологик халәт тудыру.

Укучылар, мин дәресемнең темасын ачык калдырам. Без аны сезнең

белән бергәләп ачыкларбыз.

Актуальләштерү.

Мин сезгә хәзер “Исемен тап” уены тәкъдим итәм. Һәркайсыгызга карточкалар бирелә, сез урыннарыгыздан торып, парларыгызны табарга тиеш буласыз. Кайбер карточкаларда шигырьләрдән өзекләр китерелгән, ә икенчеләрендә әлеге шигырьләрнең исемнәре. Биремне үтәү өчен 30 секунд вакыт бирелә.

Контроль: эшнең дөреслеген тикшерү.

Бу юллар кайсы шигырьдән?

Карточка №1. Иртәнге таң нурыннан

Уянды ромашкалар.

Елмаеп, хәл сорашып,

Күзгә-күз караштылар. (“Кызыл ромашка”)

Карточка №2. Кешеләр сугыша, кан коя,

Киселә меңнәрчә гомерләр.

Төн буе улашып якында

Иснәнеп йөриләр бүреләр. (“Бүреләр”)

Карточка №3. Алар... Алар җыйнап аналарны,

Балаларны кырга кудылар.

Казыттылар чокыр, ә үзләре

Читтән, көлеп, карап тордылар... (“Вәхшәт”)

Карточка №4. Сездә минем бөтен тойгыларым,

Сездә минем керсез яшьләрем.

Сез үлсәгез, мин дә онтылырмын,

Яшәсәгез, мин дә яшәрмен. (“Җырларым”)

Карточка №5. Шаян кызым син минем,

Таң йолдызым син минем,

Йөрәгемдә кабынган

Шатлык җырым син минем. (“Кызыма”)

Карточка №6. Мең ел элек кемдер монда

Җир казыган, тир тамызган

Һәм беренче кат имәннең

Яшәү иртәсен кабызган. (“Имән”)

- Укучылар, бу шигырьләрне нәрсә берләштерә?

- Аның авторы.

- Димәк, бүгенгә дәрестә без кемнең иҗаты турында сөйләшербез?

- Муса Җәлил иҗаты турында.

1. Төп өлеш

- Алдагы уеныбыз герой-шагыйребезнең үз иҗатында кулланган образларны ачыклау.

Алдыгызда Муса Җәлил шигырьләреннән өзекләр язылган карточкалар ята. Сезнең бурыч Җәлил кулланган образларны атап, аларны “Халык йөрәгенә юллар эзләп...” тәлгәшенә урнаштыра бару.

Карточка №1. Кызганып егетне, елыйлар

Миләүшә һәм лалә чәчәге;

Тәгәри үләнгә чык түгел,

Гөлләрнең гөнаһсыз яшьләре. (“Бүреләр”)

Әдипнең әлеге шигырендә яралының авыр язмышын нинди образ уртаклаша?
Табигать образлары.
Әйе, әйдәгез без аны үзебезнең тәлгәшкә урнаштырыйк.

Карточка №2.

Эчем тулы каргыш, үпкә белән

Китәм инде җирнең өстеннән.

Мескен әни мине юкка гына

Күз нурларын түгеп үстергән.

Юкка гына күкрәк сөтен имезеп,

Бишек җыры җырлап тибрәткән...

Дөньясына нәфрәт, каргыш булып

Чыкты ул җыр минем йөрәктән.

Гомеренең соңгы көннәрендә, үлем җәзасын көткәндә Муса кемне исенә төшерә?
Әнисен.
Шагыйрь хәлен күз алдына китереп карагыз. Кулларын дуслары түгел – богаулар кыскан. Яткан урыны үз каны белән юылган, төрмә камерасы салкын кабергә әверелгән... Әмма шундый шартларда да Җәлил үз җанын саклап калу турында түгел – туган туфрагына кайтып, әнисе каберенә йөзен куеп үлү турында хыяллана...

Бу образны ничек исемләрбез?

Ана образы.
Җәлил үз әнисе турында язса да, күпләр бу образда үз аналарына хас сыйфатларны күрәләр. Шулай итеп, ана образы зур гомумиләштерүгә ия була. Алай гына да түгел әле, ул Җәлил иҗатында бүтән образларга да барып тоташа. Бу образны без алдагы өзектән чыгып ачыкларбыз.

Карточка №3.

Мин оныттым күптән үксезлекне,

Югалтсам да туган әнине,

Бар нәрсәдән якын һәм сөекле

Туган илем – минем әнием. (1938 ел)

- Соңгы строфага игътибар итегез әле. Үз әнисе дип тагын нинди образны атый ул?

Ватан – ана, Туган ил образларын.

Карточка №4.

Өч баламны очар кош итеп,

Мин очырдым иркен далага,

Әйтегезче, зинһар, үз итеп,

Сагыш белән кипкән анага,

Кайда йөри минем улларым?- (“Ана бәйрәме” балладасы)

Биредә ана улларын ничек атый? Ул сугыш кырын ничек итеп күз алдына китерә?
Ана улларын “очар кошлар” дип, сугыш кырын “Иркен дала” дип атый.
Балладаны искә төшереп әйтегез әле, анага уллары турында хәбәрне нәрсәләр җиткерә?
Анага уллары турында башта күгәрчен, аннары җил хәбәр итә.
Бу детальләр безнең нинди әдәби жанрда кулланылалар?
Бу деталльләр әкият жанрына туры киләләр.
Димәк, шагыйрь үз иҗатында тагын нинди образларны кулланган?
Халык авыз иҗатын, әкият образларын кулланган.
Монсын да тәлгәшебезгә урнаштырыйк. Менә безнең “Халык йөрәгенә юллар эзләп...” тәлгәше тулып та бетте. Хәзер укучылар, тәлгәшкә карап, дәреснең темасын да ачыклыйк инде.
Муса Җәлил иҗатында образлар дөньясы.
Күргәнегезчә, Җәлил баштанаяк – хисләре, фикерләре, теле, бизәкләре белән халыкның үз улы. Шагыйрь үз йөрәген факел итеп яктыртты. Аның үлемсез әсәрләре хәзер дә кешеләрнең йөрәген җылыта, барыр юлларын яктырта.

4. - Өй эше бирү.

Укучылар, игътибар иткәнсездер безнең “Халык йөрәгенә юллар эзләп...” тәлгәшендәге 2 чәчәк исемсез калды. Бу чәчәкләр астына нинди образ атамаларын язып булыр икән? Әйдәгез әле, сез кабат Муса Җәлил иҗатына кайтып, бу образларны ачыклап килегез.

Рефлексия.

- Бүгенге дәрестә нәрсәләр турында сөйләштек?

- Үзегезнең һәм иптәшләрегезнең дәрестәге эшчәнлегенә нинди бәя бирерсез?

Предварительный просмотр:

Озак вакытлы дәвалануга мохтаҗ булган балалар өчен санатор тибындагы Дәүләт бюджет сәламәтләндерү гомуми белем бирү учреждениесе

“Яңа Кәшер санатор интернат-мәктәбе”

Әлмәт муниципаль районы

Татар теле фәне буенча 6нчы сыйныфның татар төркеменә

әзерләнгән дәрес эшкәртмәсе

Тема: Сыйфат сүз төркемен гомумиләштереп кабатлау.

Моңлы халыкның илһамлы баласы.

(Илһам Шакировның тормыш һәм иҗат юлына карата)

Төзеде: югары категорияле татар теле һәм әдәбияты

укытучысы Гөлназ Фаяз кызы Шайхулова.

Сыйныф: 6

Татар теле.

(татар төркеме)

Тема: Сыйфат сүз төркемен гомумиләштереп кабатлау.

Моңлы халыкның илһамлы баласы. (Мәшһүр җырчыбыз Илһам Шакировның тормыш һәм иҗат юлына багышлап.)

Максат: 1.Сыйфат-сүз төркеме турында өйрәнгәннәрне гомумиләштереп кабатлау. 2. Иҗади фикерләргә, белемне башкалар белән уртаклашырга өйрәтү, күзәтү, хәтерләү, игътибар итү сәләтен үстерү, халкыбызның мәшһүр җырчысы Илһам Шакировның тормыш һәм иҗат юлы белән таныштыру, әлеге материалларны дәрес барышында куллану. 3. Җырчы репертуарындагы җырлар аша балалар күңелендә милли моң-көйләребез белән кызыксыну, аларга хөрмәт тәрбияләү.

Көтелгән нәтиҗә: Метопредмет. Тексттан фактик мәгълүматны аерып алу; төркемнәрдә эшләү; үз фикереңне төгәл һәм ирекле җиткерә белү.

Предмет. Сыйфат сүз төркеме турында белү, сыйфат сүз төркеменә караган сораулар һәм билгеләрне аерып чыгару.

Шәхескә кагылышлы. Эстетик зәвык булдыру, мәшһүр җырчы иҗатына кызыксыну уяту.

Дәрес тибы: гомумиләштереп кабатлау.

Методлар: презентация карау, әңгәмә, индивидуаль эш, төркем белән эш, бирелгән тема буенча иҗади язма эш, тестлаштыру.

Кулланылган дәреслек: Татар теле, 6нчы сыйныф өчен дәреслек, Н.В.Максимов, М.З. Хәмидуллина. Казан. Мәгариф, 2010.

Җиһазлау: компьютер презентациясе ”Сыйфат сүз төркемен кабатлау”, тест сораулары, аудиоязма.

Дәрес барышы:

I Оештыру моменты.

Укучыларда уңай психологик халәт булдыру, эшләргә теләк уяту.

Укытучы: Исәнмесез, укучылар. Татар теле дәресебезне башлыйбыз.

Укучылар, әйдәгез, дәресебезне башлаганчы, дәрестә эшләү, утыру кагыйдәләрен искә төшерик.

Үз урыныңда авышмыйча дөрес итеп утыр.
Дәрескә күңел сал.
Сораган сүзне дөрес аңлап, ачык тавыш белән җавап бир.
Укытучының һәр сүзен мәхәббәт белән үтә.
Рәхмәт, укучылар. Укучылар, беләсезме, бөек галимебез Риза Фәхретдин “Бала күңеле ак кәгазь кебек чиста, аңа ни язсаң шул уелып кала,”- дигән. Мин аның сүзләре белән килешәм, дөрестән дә, сезнең эчке дөньягыз язылмаган, сызгаланмаган, буялмаган ак кәгазь кебек. Сезгә бары тик өлкәннәр сүзен тыңлап, укытучылар биргән белемнәрне, тәрбия әхлакларын шунда язып барырга гына кирәк. Сез шуңа әзерме?

II. Белемнәрне актуальләштерү

Укучылар, сезгә өй эшенә нинди бирем бирелгән иде?
Мәшһүр җырчыбыз Илһам Шакиров репертуарындагы җырларны барларга, җыр текстларынннан сыйфатларны табарга.

Берничә укучыдан өй эше укытыла.

Дәреснең темасын, максатын җиткерү.

Илһам Шакиров язмасында “Син сазыңны уйнадың” (И. Шакиров көе, Н.

Исәнбәт сүзләре) җыры яңгырый.

Укучылар, әйтегез әле, бу җырны кем башкара?
Җырчы Илһам Шакиров.
Илһам Шакировның тавышы нинди?
Матур, моңлы, көчле.
Сез яңа гына әйткән сүзләр нинди сүз төркеменә карый?
Сыйфат сүз төркеменә.
Димәк, без дәрестә нинди темага сөйләшербез?
Сыйфат темасына.

- Теоритик материалны кабатлау өчен безгә нинди лексик тема ярдәм итәр икән. Тактадагы теманы укыйк әле. “Моңлы халыкның илһамлы баласы”.

Укучылар, бүгенге дәрескә безгә күчтәнәч итеп, Илһам ага Шакиров үзенең гомер китабын җибәргән. Әлеге китап битләрендә аның тормыш һәм иҗат юлына кагылышлы мәгълүматләр бар. Без сезнең белән сыйфат сүз төркеме турында өйрәнгәннәрне гомумиләштереп кабатлау барышында мәшһүр җырчыбызның тормыш һәм иҗат юлы белән дә танышырбыз.

Сыйфат сүз төркемен кулланып, дәресның лексик темасына бәйләп, үз төркемнәрегезгә исемнәр уйлагыз.

Беренче төркем: “Талантлы”. Икенче төркем: “Моңлы”

III. Кабатлау, ныгыту. (сыйфат турында белгәннәрне искә төшерү

Слайд №1-4

Сыйфат нәрсәне белдерә?Сыйфат нинди сорауларга җавап бирә?
Сыйфат предметның нинди билгеләрен белдерә?
Сыйфатның төрләнеше турында ниләр беләсез?
Нәрсә ул сыйфатланмыш?
- Әйе, дөрес, балалар. Җавапларыбызның дөреслеген тикшереп алыйк.(слайдлар буенча тикшерү.)
Укучылар, Илһам аганың гомер китабы битләренә күз салыйк әле.

Слайд № 5-10

Әлеге җөмләләрне укып, сыйфатларның дәрәҗәләрен билгеләгез.

Интерактив тактада: 1. Халкыбызның мәшһүр җырчысы, 1935 елның 15 февралендә, җырга-моңга бай Сарман районы Яңа Бүләк авылында туа.

2. Халыкка Илһам ага берсеннән-берсе моңлырак җырлары белән таныла.

3. Илһам мәктәптә яхшы укучы була. Шигырьләрне бик матур итеп сөйли. Кирәк булса, җырлап та җибәрә.

4. Зәңгәрсу күкле, җиләс һавалы, талантларга бай туган ягы малайны илһамландыра, җыр иленә илтә.

Әлеге җөмләләрне укып, асыл һәм нисби сыйфатлар турында сөйләгез.

1. Илһамның җырлау сәләте әнисеннән күчкән. Нуриәсма апа моңлы, матур тавышлы булган.

2. Илһамның әтисе Гыйльметдин авылның алтын куллы бердәнбер тимерчесе була.1937 елның кышкы төнендә аны алып чыгып китәләр. Шул китүдән, алты баласын ятим итеп, мәңгегә югала.

- Сыйфатларның ясалышы.

1. Моңланып ай нурларында,

Син сазыңны уйнадың;

Нинди кыллар чиртте, бәгырем,

Ул матур, яшь кулларың? (“Син сазыңны уйнадың”)

2. Сәхнәгә беренче тапкыр Илһам сугыш чорында Чыршы бәйрәмендә чыга. Сыйныфташлары аңа: “Син җырлаганда әнкәйләр елап утырдылар,”-

дигәч, малай бик уңайсыз хәлгә кала. “Болай да хәсрәтле әниләрне елатканмын бит,” дип кайгыра. 3. Искиткеч моңлы тавышы белән ул шул яшьтән үк тыңлаучыларны әсир итә алган.

4. Ул әсир иткән зур-зур залларда яңгыраган алкышларны бергә тупласаң, Ниагара шарлавыгына тиң кодрәтле ташкын-күкрәү хасил булыр иде.

- Исемләшкән сыйфатларны табыгыз.

. Моңсызларга моңнар биреп,

Бер елап узар идем. (В. Хәйруллина)

Талантлының таланты югалмас.

Кадерлебез Илһам Шакировка быел 81 яшь тула

Әлеге җөмләләрдә сыйфатлар җөмләнең кайсы кисәге булып килгәннәр?

1. Үткән ул даулы гомерләр,

Кан-көрәштә яңгырап.

Саклаганмын тик күңелдә

Шул көрәшнең моңнарын. (“Син сазыңны уйнадың”)

2. Аның тавышы матур да, моңлы да, көчле дә.

3. Илһам сәнгатьле сөйли, матур җырлый, яхшы укый.

Бергәләп сыйфатка морфологик анализ ясау тәртибен искә төшерү.

Слайд №11

Карточкалар белән эш. Төркемнәргә карточкалар бирелә.

1 нче төркемгә карточка. Зур талантлы җырчы үзе дә көйләр яза. Ул- “Гөлмәрьям”, “Очрашу җыры”, “Идел буе каеннары” кебек үзенчәлекле ритмик көйләр авторы.

2 нче төркемгә карточка. Гаять зур диапазонлы, киң колачлы бай репертуарга ия булган И. Шакиров башкаруында халкыбызның теләсә кайсы җыры да гаҗәеп бер үзенчәлек, моң, аһәң белән яңгырый.

2 сыйфатка морфологик анализ ясау. Ике укучыны такта янына чакыру.

Контроль: такта янындагыларны тикшерү.

Физминут Слайд№ 11

Төркемнәрдә иҗади эш. – Синквейн алымы кулланып, иҗат итеп алыйк.

Мин сезгә үзем төзегәнне укып күрсәтәм.

Илһам Шакиров

Моңлы, талантлы.

Җырлый, мактала, яңа үрләр ала.

Аның иҗатына гашыйкбыз.

Талант.

Төркемнәрдә бергәләп язалар.

Контроль: Текстлар әзер. Танышып үтик.

Бик матур иҗат җимешләре туган.Татар теленең сүз байлыгы чиксез шул.
Теоретик белемнәрне гамәлдә ничек кулланырсыз икән, тест ярдәмендә тикшереп үтик әле. (Тест өләшү, укучылар индивидуаль рәвештә эшлиләр).

Тест.

1.Бу сыйфатлар предметның нинди билгесен белдерә: ачы, тәмле, төче.

а) төс б) тәм в) форма г) холкын

2.Бу сыйфатлар нинди дәрәҗәдә: бик уңган, кып-кызыл, иң кечкенә.

а) гади б) чагыштыру в) артыклык г) кимлек

3. Бу сыйфатлар нинди җөмлә кисәге булып килгән: Бүлмә якты. Төн караңгы.

а) ия б) хәбәр в) аергыч г) хәл

4. Бу сыйфатлар нинди җөмлә кисәге булып килгән: Әлфия матур бии. Алмаз җитез атлый.

а) ия б) хәбәр в) аергыч г) хәл

5.Бу сыйфатлар нинди җөмлә кисәге: Ямьле җәй җитәр. Аяз көннәр тора.

а) ия б) хәбәр в) аергыч г) хәл

6.Бу сыйфатлар ясалышы ягыннан нинди: кояшлы көн, язгы иртә, күңелсез чак, кисек бау.

а) тамыр б) ясалма в) кушма г) парлы

7.Бу сыйфатлар ясалышы ягыннан нинди: уенлы-көлкеле кичә, иләс-миләс уй, зур-зур шәһәрләр.

а) тамыр б) ясалма в) кушма г) парлы

8. Бу сыйфатлар ясалышы ягыннан нинди: эчпошыргыч фильм, беркатлы кеше, эчкерсез бала.

а) тамыр б) ясалма в) кушма г) парлы

9. Нисби сыйфатларны табыгыз.

а) аю өне б) яшел чирәм в) кыю кыз г) ак кар

10. Сыйфат нәрсәне белдерә

а) предметны б) эш-хәрәкәтне в) предметның билгесен г) хәлне

Слайд №18

Контроль: тестның дөреслеген тикшереп үтик:

– в “5”- 10 балл
– в
– б “4” -7-9 балл
– г
– в “3”- 4-6 балл
– б
– г “2”- 3тән түбән балл
– в
– а
- в

Эшләрне бер-берсе белән алмашып тикшерәләр.

Һәр дөрес җавап өчен 1 балл. Шулай итеп, әгәр сезнең 10 балл булса “5” була.

IV.Йомгаклау.

- Укучылар, дәресебез ахырына якынлаша. Безнең бүгенге дәресебез сезнең өчен нәрсә белән әhәмиятле?

Хәзер үзегезнең дәрестәге эшчәнлегегезгә бәя бирегез. (Һәр укучыга үзбәя карточкасы таратыла)

Үзбәя.

6нчы сыйныф. Исемем: ______________

Мин бу дәрестә актив катнаштым	балл
Мин бу дәрестә актив катнаштым
Биремнәрне үтәгәндә үземнән өлеш керттем
Мин сыйфатка морфологик-синтаксик анализ ясый беләм
Сөйләмем дөрес һәм тулы булды
Сыйфатларны сөйләмдә дөрес итеп куллана беләм

Һәр пунктка берешәр баллдан.

V. Өй эше. Слайд №19

“Моңлы халыкның илһамлы баласы” темасы астында, сыйфатлар кертеп, кечкенә генә хикәя төзегез. Хикәягездә үзегезнең бүгенге дәрестә белгәннәрегез дә чагылыш тапсын.

“Моңлы халыкның илһамлы баласы” темасына презентация ясарга. Барыгызга да катнашуыгыз өчен рәхмәт. Сау-сәламәт булыгыз.

Предварительный просмотр:

Сыйныф: 6

(татар төркеме)

Татар теле.

Тема: Сыйфат сүз төркемен гомумиләштереп кабатлау.

Максат: 1.Сыйфат-сүз төркеме турында өйрәнгәннәрне гомумиләштереп кабатлау.

2. Иҗади фикерләргә, белемне башкалар белән уртаклашырга өйрәтү, күзәтү, хәтерләү, игътибар итү сәләтен үстерү, татар халык мәкальләре белән таныштыру, аларның мәгънәләрен ачыклау. Бердәм дәүләт имтиханнарына әзерлек эшен дәвам итү.

3.Мәкальләрдән тормыш өчен күп киңәшләр, акыл алырга мөмкин икәнлеген төшендерү.

Дәрес тибы: гомумиләштереп кабатлау.

Кулланылган дәреслек: Татар теле, 6нчы сыйныф өчен дәреслек, Н.В.Максимов, М.З. Хәмидуллина. Казан. Мәгариф, 2010.

Җиһазлау: компьютер презентациясе ”Сыйфат сүз төркемен кабатлау”, тест сораулары.

Дәрес барышы:

I Оештыру моменты.

Укучыларда уңай психологик халәт булдыру, эшләргә теләк уяту.

Укытучы: Исәнмесез, укучылар. Татар теле дәресебезне башлыйбыз.

Укучылар, әйдәгез, дәресебезне башлаганчы, дәрестә эшләү, утыру кагыйдәләрен искә төшерик.

Үз урыныңда авышмыйча дөрес итеп утыр.
Дәрескә күңел сал.
Сораган сүзне дөрес аңлап, ачык тавыш белән җавап бир.
Укытучының һәр сүзен мәхәббәт белән үтә.
Рәхмәт, укучылар. Укучылар, беләсезме, бөек галимебез Риза Фәхретдин “Бала күңеле ак кәгазь кебек чиста, аңа ни язсаң шул уелып кала,”- дигән. Мин аның сүзләре белән килешәм, дөрестән дә, сезнең эчке дөньягыз язылмаган, сызгаланмаган, буялмаган ак кәгазь кебек. Сезгә бары тик өлкәннәр сүзен тыңлап, укытучылар биргән белемнәрне, тәрбия әхлакларын шунда язып барырга гына кирәк. Сез шуңа әзерме?

II. Белемнәрне актуальләштерү

Өй эшен тикшерү.
Укучылар, өй эшенә нәрсә биргән идем?
Әдәбият дәресләрендә үзебез укыган Ибраһим Газиның “Йолдызлы малай” әсәреннән сыйфат кергән җөмләләрне табып, сыйфатларны сыйфатланмышлары белән күрсәтергә.

(Берничә укучыдан укыту.)

Укучылар, әдәбият дәресләренә дә кайтып килик әле. Бу әсәрдә кайсы вакыт тасвирлана?
Сугыш вакыты.
Әсәрнең төп герое кем? Аңа ничә яшь була?
Әсәрнең төп герое – Илгизәр. Аңа 12 яшь.
Менә нәкъ сезнең яшьтә була ул, әйме. Балалар, мин бу әсәрне юкка гына бирмәдем бит. Безнең ил Бөек Җиңүнең ничә еллыгына әзерләнә?
70 еллыгына.
Менә без 70 ел тыныч, аяз күк йөзе астында яшибез. Тыныч тормышның кадерен белеп, тырышып уку, тәрбияле булу – ул сезнең бурычыгыз.
Дәреснең темасын, максатын җиткерү.
Безнең бүгенге дәресебезнең девизы да нәкъ мин әйткәннәргә туры килә. Девизны бергәләп укыйк әле. (1 нче слайд)
“Тырышкан табар – ташка кадак кагар” Мәкаль.
Мәкальнең мәгънәсен аңлатыгыз.
Димәк, тырышып эшләсәк, көтелгән нәтиҗәләребез дә уңышлы булачак. Уңышларга ирешү өчен нинди укучылар булырга кирәк? Әйдәгез әле, үзебезне мактап китик. Без нинди укучылар?
Сез яңа гына әйткән сүзләр нинди сүз төркеменә карый? ( акыллы, тәрбияле, әдәпле, матур...)
-Димәк, без дәрестә нинди темага сөйләшербез?
Бүгенге дәрестә сыйфат темасын гомумиләштереп кабатларбыз,белемнәрне искә төшереп ныгытырбыз, фикерләү сәләтен үстерү өчен төрле биремнәр башкарырбыз. Сыйфат сүз төркемен кулланып, үз төркемнәрегезгә исемнәр уйлагыз.
III. Кабатлау, ныгыту. (сыйфат турында белгәннәрне искә төшерү)

Слайд №1-4

Сыйфат нәрсәне белдерә?Сыйфат нинди сорауларга җавап бирә?
Сыйфат предметның нинди билгеләрен белдерә?
Сыйфатның төрләнеше турында ниләр беләсез?
Нәрсә ул сыйфатланмыш?
- Әйе, дөрес, балалар. Җавапларыбызның дөреслеген тикшереп алыйк.(слайдлар буенча тикшерү.)
Укучылар, бүген мин күчтәнәчкә мәкальләр алып килдем. Мәкальләрне без кайда өйрәнәбез? Хәзер әйдәгез, сыйфат буенча тулырак җавапларны әлеге мәкальләр өстендә эшләп бирик. Мәкальләрнең мәгънәсен дә ачыклагыз. Слайд № 5-10
Әлеге мәкальләрне укып, сыйфатларның дәрәҗәләрен билгеләгез.
Әлеге мәкальләрне укып, асыл һәм нисби сыйфатлар турында сөйләгез.
Исемләшкән сыйфатларны табыгыз.
Әлеге мәкальләрдә сыйфатлар җөмләнең кайсы кисәге булып килгәннәр?

Бергәләп сыйфатка морфологик анализ ясау тәртибен искә төшерү.

Слайд №11

Дәреслек белән эш. 75 нче бит. 121 нче күнегү. Күнегүнең биремен укыту.

2 сыйфатка морфологик анализ ясау. Ике укучыны такта янына чакыру.

Контроль: такта янындагыларны тикшерү.

Физминут Слайд№ 11

Төркемнәрдә иҗади эш. - Дәрес девизы итеп алынган мәкальне тема итеп алып, сыйфатлар кертеп, кечкенә генә хикәя төзегез. Хикәягездә үзегезнең бүгенге эшләрегез дә чагылыш тапсын. (төркемнәрдә бергәләп язалар)

“Кояшлы” төркеме

$E:\фото ачык дэрес 14\DSC01200.JPG$

“Уңышлы” төркеме

Контроль: Текстлар әзер. Танышып үтик.

Бик матур иҗат җимешләре туган.Татар теленең сүз байлыгы чиксез шул.
Теоретик белемнәрне гамәлдә ничек кулланырсыз икән, тест ярдәмендә тикшереп үтик әле. (Тест өләшү, укучылар индивидуаль рәвештә эшлиләр).

Тест.

Бу сыйфатлар предметның нинди билгесен белдерә: ачы, тәмле, төче.

а) төс б) тәм в) форма г) холкын

Бу сыйфатлар нинди дәрәҗәдә: бик уңган, кып-кызыл, иң кечкенә.

а) гади б) чагыштыру в) артыклык г) кимлек

3. Бу сыйфатлар нинди җөмлә кисәге булып килгән: Бүлмә якты. Төн караңгы.

а) ия б) хәбәр в) аергыч г) хәл

4. Бу сыйфатлар нинди җөмлә кисәге булып килгән: Әлфия матур бии. Алмаз җитез атлый.

а) ия б) хәбәр в) аергыч г) хәл

5.Бу сыйфатлар нинди җөмлә кисәге: Ямьле җәй җитәр. Аяз көннәр тора.

а) ия б) хәбәр в) аергыч г) хәл

6.Бу сыйфатлар ясалышы ягыннан нинди: кояшлы көн, язгы иртә, күңелсез чак, кисек бау.

а) тамыр б) ясалма в) кушма г) парлы

Бу сыйфатлар ясалышы ягыннан нинди: уенлы-көлкеле кичә, иләс-миләс уй, зур-зур шәһәрләр.

а) тамыр б) ясалма в) кушма г) парлы

8. Бу сыйфатлар ясалышы ягыннан нинди: эчпошыргыч фильм, беркатлы кеше, эчкерсез бала.

а) тамыр б) ясалма в) кушма г) парлы

9. Нисби сыйфатларны табыгыз.

а) аю өне б) яшел чирәм в) кыю кыз г) ак кар

10. Сыйфат нәрсәне белдерә

а) предметны б) эш-хәрәкәтне в) предметның билгесен г) хәлне

$E:\фото ачык дэрес 14\DSC01194.JPG$

Слайд №18

Контроль: тестның дөреслеген тикшереп үтик:

– в “5”- 10 балл
– в
– б “4” -7-9 балл
– г
– в “3”- 4-6 балл
– б
– г “2”- 3тән түбән балл
– в
– а
- в

Эшләрне бер-берсе белән алмашып тикшерәләр.

Һәр дөрес җавап өчен 1 балл. Шулай итеп, әгәр сезнең 10 балл булса “5” була.

IV.Йомгаклау.

- Укучылар, дәресебез ахырына якынлаша. Безнең бүгенге дәресебез сезнең өчен нәрсә белән әhәмятле?

- Без дәрестә тагын нәрсәләр белән таныштык? Мәкальләр безне нинди булырга өйрәтте?

V. Өй эше.

Слайд №19

“Кыш“ темасына сыйфатлар кулланып, кечкенә күләмле хикәя язарга.

Барыгызга да катнашуыгыз өчен рәхмәт. Сау-сәламәт булыгыз.

VI. Билге кую.

Предварительный просмотр:

Отчет об инновационной деятельности за 2016 год

Информационная карта инновационной деятельности
Полное наименование образовательной организации	Государственное бюджетное оздоровительное образовательное учреждение санаторного типа для детей, нуждающихся в длительном лечении “Новокашировская санаторная школа-интернат” Альметьевского муниципального района РТ.
Контактные данные	РТ., Альметьевский район, с. Новое Каширово, ул. Школьная 1А кв 10; сот: 8 917 912 90 29. Ссылка на мой сайт: Мой сайт учителя татарского языка и литературы gulnazshaihulova@mail.ru
Тема инновационной разработки	Развитие и обогащение устной речи на уроках татарского языка с применением коммуникативно- информационных технологий
Автор инновационной разработки	Шайхулова Гульназ Фаязовна
Краткое описание инновационной разработки «Когда не понимаешь ты, становится скучно, когда не понимают тебя – обидно». Э. Севрус При изучении любого языка мира человек старается научиться его коммуникативной деятельности. «Скажи мне и я забуду, покажи мне, и я запомню, вовлеки меня и я пойму»,- еще в XVIII веке сказал великий американский ученый и политик Бенджамин Франклин. Это высказывание идеально подходит для того, чтобы сформулировать проблему, над которой я работаю: «Развитие и обогащение устной речи на уроках татарского языка с применением коммуникативно-информационных технологий», когда дети с особым желанием осваивают эффективные методы усвоения нового материала. Современное изучение татарского языка в школе предполагает использование коммуникативного подхода к обучению, что прописано во всех методических пособиях по методике преподавания татарского языка. То есть, цель обучения – научить разговаривать на татарском языке. Преодолеть языковой барьер – значит, прежде всего, устранить недостаток говорения, который исчезает не сразу, а по мере того, как начинаешь чувствовать себя увереннее, общаясь с другими людьми. Современный мир подвержен постоянным изменениям, в числе которых ускорение темпов развития общества, переход к информационному обществу, значительное расширение масштабов межкультурного взаимодействия. Такому миру необходимо такое общество, которое сможет не только выдержать подобный темп развития, но и неустанно ставить перед собой и решать все новые и новые задачи. Важно отметить, образование играет важнейшую роль в формировании общества нового уровня. Цели, методы, задачи, которые были актуальны десять лет назад, должны уступить место новым целям, методам и задачам. И в настоящее время школа, так же как и образование в целом, повернулась к личности ученика и пытается создать все условия для становления его как субъекта жизни. Основным результатом своей деятельности, я считаю - получение детьми прочных знаний, умений, навыков по татарскому языку и литературе. Обучение будет успешным, если знания усваиваются учащимися в строгой последовательности, постепенно, в порядке возрастающей трудности и сложности. Ученики должны уметь решать реальные коммуникативные задачи, которые возникают на языковых уроках в процессе реального общения «ученик – учитель», «учитель - ученики», «ученики - ученик». В прошлое уходит пассивный метод обучения – форма взаимодействия учащихся и учителя, в которой учитель является основным действующим лицом и управляющим ходом урока, а учащиеся выступают в роли пассивных слушателей, подчиненных директивам учителя. Связь учителя с учащимися в пассивных уроках осуществляется посредством опросов, самостоятельных, контрольных работ, тестов и т.д. С точки зрения современных педагогических технологий и эффективности усвоения учащимися учебного материала пассивный метод считается самым неэффективным. На смену ему в лице творческих учителей в школу приходит интерактивный метод обучения. учителя, в которой учитель является основным действующим лицом и управляющим ходом урока, а учащиеся выступают в роли пассивных слушателей, подчиненных директивам учителя. Связь учителя с учащимися в пассивных уроках осуществляется посредством опросов, самостоятельных, контрольных работ, тестов и т.д. С точки зрения современных педагогических технологий и эффективности усвоения учащимися учебного материала пассивный метод считается самым неэффективным. На смену ему в лице творческих учителей в школу приходит интерактивный метод обучения. Цели и задачи. Главная цель учителя татарского языка и литературы - научить детей правильно, доступно, четко высказать свои мысли, свободно общаться, правильно писать на языке. Для достижения поставленной цели мною определены следующие задачи: Подобрать индивидуальные формы и методы для повышения мотивации учащихся к изучению татарского языка и литературы; Проанализировать результаты внедрения данных форм и методов работы и скорректировать в дальнейшем их эффективное применение. Я вижу свое место в школе и как учитель обязана формировать творческие способности детей, развивать логическое мышление и умение адаптироваться в жизни и, наконец, я должна быть не просто источником информации, а капитаном, указывающим цель, задающий верный курс, отправляя своих воспитанников на новые открытия. Основная часть. Интерактивный («Inter» - с англ. взаимный, «act» - действовать) – означает взаимодействовать, играть, находиться в режиме беседы, диалога с кем-либо. Другими словами, интерактивные уроки ориентированы на широкое взаимодействие учеников не только с учителем, но и друг с другом и на доминирование активности учащихся в процессе обучения. Место учителя в интерактивных уроках сводится к направлению деятельности учащихся на достижение целей урока. Важное отличие интерактивных упражнений и заданий от обычных в том, что, выполняя их, учащиеся не столько закрепляют уже изученный материал, сколько изучают новый. Основные интерактивные методы и приемы, которыми я пользуюсь на своих уроках: 1.Театрализованное приветствие. Каждый урок начинается с такого приветствия, которое не оставляет равнодушными даже самых пассивных детей. - Исәнмесез, укучылар Килдегезме дәрескә, Уен-көлке эшләрегез Калдымы тәнәфестә? -Кыңгырауны ишеттек тә Ашыктык без дәрескә. Җиңнәребезне сызганып Тотынабыз зур эшкә. Что надо, чтобы стать интересным детям и увлечь их своим предметом? Прежде всего, нужно до тонкостей разобраться в том, что несешь им, понять их мир, пропустить через себя. Надо любить свою профессию, обладать мастерством изобретателя, талантом артиста. 2.Также на своих уроках часто использую театрализованные диалоги, сценки, песни, игры. Они позволяют ребятам в непринужденной обстановке пользоваться новой лексикой, обыгрывать различные ситуации, раскрепощают детей. Работа с детьми ведется на принципах открытости и доверия, предполагается овладение как коммуникативной, так и межкультурной компетенциями. 3.Ученик в роли учителя. Этот прием – своебразная ролевая игра. Она применяется в различных ситуациях. Учащийся может подготовить рассказ о новом материале, выступить в роли организатора интерактивного упражнения, заменив педагога. Это является одним из самых эффективных средств обучения. Однако прием «Ученик в роли учителя» требует серьезной подготовки учащегося и определенных способностей, поэтому не все учащиеся смогут выполнить такую нагрузку. Более частым и щадящим служит метод «Каждый учит каждого». $C:\Users\мой компьютер\Pictures\2015-01-21\003.JPG$ Метод «Каждый учит каждого» я использую при обобщении основных понятий и идей. Суть его в том, что учащиеся учат друг друга в сменном составе. Обучение друг друга – это один из самых эффективных способов усвоить информацию по предмету и применить на практике важные навыки и умения объяснить трудный материал, задавать вопросы, слушать, общаться. 5.Метод проектов часто использую в работе со школьниками среднего и старшего звена. Это модель обучения, которая вовлекает ученика в процесс решения сложных проблем. Проекты для поддержки учебных возможностей могут строиться на различном учебном материале курса татарского языка. Разной также может быть мотивация к их выполнению. Однако всем проектам свойственны общие черты. Проекты базируются на таких вопросах, ответы на которые не могут быть получены зубрежкой. Проекты ставят ученика в активную позицию – человека, который исследует, решает проблемы, принимает решения, изучает, документирует свою деятельность. 6. Работа в малых группах – одна из самых любимых форм проведения фрагмента урока среди моих учеников, которая позволяет ребятам самим выбирать, с кем они хотят работать на уроке. Результат работы, оценка зависит от всех членов команды, поэтому работать должны все в меру своих возможностей. Для каждого уровня подготовки учащегося найдется своя роль в группе. Максимально плодотворным урок становится тогда, когда кроме поставленных перед группами задач еще в урок вносится элемент соревнования. $F:\ясатырга (3)\P1020662.JPG$ 7.Использование ИКТ. Современный урок немыслим без использования компьютера и компьютерной техники. Компьютер помогает повысить уровень преподавания, обеспечивая наглядность, контроль, большой объем информации, являясь стимулом в обучении. Освоение компьютерных технологий позволяет реально индивидуализировать учебный процесс, усилить положительную мотивацию обучения, активизировать познавательную деятельность, усилить творческую составляющую работы, как ученика, так и учителя. Наличие в кабинете компьютера, подключенного к сети Internet, колонок и принтера позволяет максимально наполнять компьютерной поддержкой. В памяти компьютера собрано большое количество электронных дидактических материалов для всех возрастов, а именно: обучающие компьютерные программы, тематические видеоролики, тексты и задания для аудирования, тематические мультфильмы, подборка татарских детских песен, видео популярных песен – караоке и т.д. Мы вместе с учениками регулярно участвуем в онлайн олимпиадах и конкурсах, на таком сайте как «Сообщество учителей татарского языка». Создание и защита проектов – эффективная форма работы при обучении татарскому языку. Наличие компьютера и подключенного к нему мультимедийного проектора позволяет проводить работу, как над проектом, так и защиту проекта. Оценки и домашнее задание записывается в электронный журнал сразу после уроков. Заключение. Серьезное внимание уделяю привлечению учащихся к участию в предметных конкурсах, конференциях от городского до международного уровней; Ежегодно участвуем в конкурсе «Зирэк тиен»; Показываю пример учащимся, участвуя в разных предметных мероприятиях: Для того чтобы организация учебно-воспитательного процесса проходила на высоком профессиональном уровне, большое внимание уделяю самообразованию. Являюсь участником таких интернет-порталов как: «Сообщество учителей татарского языка», «nsportal.ru»; Показываю открытые уроки, мероприятия и мастер-классы; Участвую в конкурсах разного масштаба по татарскому языку; Поддерживаю связь с редакциями «Сабантуй», «Мэгариф», «Мэгърифэт», «Знамя труда», «Ачык дәрес», “Салават күпере”.
Сведения о распространении инновационного опыта	Участие в Республиканской научно-практической конференции преподавателей «Тукай укулары», посвященной 130 – летию татарского народного поэта Габдуллы Тукая с научно-практической работой “ Тукай иҗатындагы мифик образлар сүзлеге”, Диплом участника, 2016 г. размещен по ссылке: http://nsportal.ru/user/24525/ tukay_izhatyndagy_mifologik_obrazlar_suzlege.doc Участие в Республиканской научно-практической конференции по теме: “Габдулла Тукай и наследие XXI века” организованная Набережночелнинским государственным педагогическим университетом с научно-практической работой “Тукай - фольклорчы”. Сертификат, 2016г. Участие в Республиканском конкурсе “Зирәк остаз-1”. Организатор конкурса: журнал “Гаилә һәм мәктәп”. Номинация: проекты, исследовательская работа. Работа: “Сыйфат сүз төркемен гомумиләштереп кабатлау” дәрес эшкәртмәсе. Грамота, 2016г. Размещен по ссылке: http://nsportal.ru/user/24525/syyfat._innov.docx
Сведения, подтверждающие эффективность инновационной разработки	Участие обучающийся в III Межрегиональном конкурсе детско-юношеского литературного творчества «Илһам». г. Уфа, 2016. Диплом победителя в номинации “Проза”
Форма представления инновационной деятельности.	Участие в работе Республиканской научно-практической конференции, посвященной 110 летию со дня рождения поэта-героя Мусы Джалиля “Муса Джалиль – образец подвига и творчества,” проходящий в п. г.т. Джалиль Сармановского муниципального района РТ. Показала мастер-класс на тему: “Муса Җәлил иҗатында образлар дөньясы”. Сертификат, 2016г. Размещен по ссылке: http://nsportal.ru/user/24525/ musa_zhlil_master-klass.docx Открытый урок на уровне муниципального района. «Сыйфат сүз төркемен гомумиләштереп кабатлау» видеоурок татарского языка 6 классе размещен по ссылке: http://nsportal.ru/user/24525/page/san-suz-torkemen-gomumilshterep-kabatlau-6-klass-videourok Участие в работе XI Республиканской научно-исследовательской конференции школьников имени Ибрагима Халфина, посвященной творчеству татарского народного певца Илгама Шакирова. Диплом МОиН РТ за III место в номинации внеклассное мероприятие и разработки урока. Разработка урока “ Сыйфат сүз төркемен гомумиләштереп кабатлау. Моңлы халыкның илһамлы баласы.” размещен по ссылке: http://nsportal.ru/user/24525/ deres_eshkertmese_il_shak.docx

Навигация

Инновационная деятельность на базе КФУ.

Скачать:

Предварительный просмотр:

Предварительный просмотр:

Предварительный просмотр:

Предварительный просмотр:

Предварительный просмотр: