Разработки уроков

          Уҡытыусы эшмәкәрлеге

           Уҡыусы эшмәкәрлеге

                                I.Психологик комфорт булдырыу

1.Дәресте Г.Салә көйөнә, Р.Аҡъярова һүҙҙәренә яҙылған “Әссәләмәғәлейкүм! “ йырын тыңлау,ҡушылып йырлау менән башлау:

Таң ата ла ҡояш сыға,

Ҡояшты сәләмләй көн.

Һаумы, ҡояш !Һүнмәҫ усаҡ!

Әссәләмәғәлейкүм!

Тел асҡысы. иман биргән

Һөйөклө туған телем.

Үҙ телемдә һеҙгә сәләм

Әссәләмәғәләйкүм!

3.Шулай уҡ һәр берегеҙ күршегеҙгә уңыштар теләп,күтәренке кәйефтә дәресебеҙҙе башлайыҡ!

Экрандағы йыр һүҙҙәренә таянып йырлау.

-Хәйерле иртә!

Уҡыусылар парта артындағы күршеһенең усына һуғып, уңыш теләй ала.

                                II.Уҡыу мәсьәләһен ҡуйыу

 Дәресебеҙҙең темаһын билдәләү өсөн экранға иғтибар итегеҙ!

Мин халҡымдың сәскә күңеленән

Бал ҡортондай ынйы йыямын,

Йыямын да — йәнле ынйыларҙан

Хуш еҫле бер кәрәҙ ҡоямын.

Шуға ла мин беләм тел ҡәҙерен:

Бер телдән дә телем кәм түгел —

Көслө лә ул, бай ҙа, яғымлы ла,

Кәм күрер уны тик кәм күңел!..

Был шиғыр юлдарының авторы кем?

Дөрөҫ, дәресебеҙҙә Рәми Ғариповтың ижады менән танышыуҙы дауам итәбеҙ.

Иғтибар экранға!

Һүҙҙәр теҙмәһе араһынан артыҡ һүҙҙе табығыҙ!

Салауат Юлаев, Батырша, Дон Кихот, Башҡортостан, Урал тауҙары.

Яуабығыҙ дөрөҫ. Беҙ бөгөнгө дәресебеҙҙә Рәми Ғариповтың “Дон Кихот” шиғырын өйрәнербеҙ.Дәфтәрҙәрегеҙҙе асып, датаны,теманы яҙып алығыҙ.

Дәресебеҙгә ниндәй маҡсат ҡуйырһығыҙ?

-Рәми Ғарипов!

-Дон Кихот!

Уҡыусыларҙың яуаптары:

1.

2.

3.

                                  V.Уҡыу мәсьәләһен хәл итеү

 Уҡыусылар! Һеҙгә өйгә эш итеп Рәми Ғариповтың “Дон Кихот” шиғырын уҡырға һәм Дон Кихот тураһында белешмә әҙерләп килергә ҡушылғайны.

Рәми Ғариповтың “Дон Кихот” шиғырының йөкмәткеһен аңлы ҡабул итеү өсөн тәүҙә сығыштарҙы тыңлап китәйек.

Рәхмәт, сығыштарығыҙға!

Уҡытыусының һүҙе:

Рәми Ғарипов та донъяла киң билдәле классиктар менән бер рәттән Дон Кихот образына мөрәжәғәт иткән. Дон Кихот образы – мәңгелек символ образ.

Символ - ул грек теленән алынған һүҙ, “билге”, “тамға”, “шартлы билге”тигәнде аңлата. Ул – үҙеңдең идея,эске ҡаршылыҡтарыңды, фекерҙәреңде,хис-тойғоларыңды төрлө предмет һәм “шартлы билгеләр” ярҙамында күрһәтеү. Һәр һүҙ – символ, уның һәр мәғәнәһе – символ. Символдың мәғәнәһен аҙағына тиклем асыу ауыр, тулыһынса асып, аңлатып биреү ҙә мөмкин түгел. Уларҙы бары тик уҡыусының өсөнсө күҙе аша ғына һиҙемләп,тойоп була. Символдар аша кешенең йәне кисергән борсолоуҙар, икеләнеү, шатланыу кеүек хис-тойғолар һүрәтләнә. Әҙәбиәттә символик образдар ике яҡлы мәғәнәне белдерә. Беренсе планда – реаль тормоштан алынған предметтар, күренештәр, уларҙың хәрәкәте; икенсе планда-лирик геройҙың эске рухи донъяһы, уй-хистәре,идеяһы.

Рәсәйҙә символизм алымы XX быуат башында ҡулланыла башлай. Символизм йүнәлеше шиғриәттә йыш ҡына уй-кисерештәрҙе пейзаж күренештәре аша бирә: диңгеҙ, ел, карап,тулҡын, йә сәскәләр, һандуғас, ай образдары. Мәҫәлән, “Карап” тигәндә кеше милләт, ил һәм, ғөмүмән, кешелек йәмғиәтен күҙҙалларға мөмкин. Быларға теүәл яуап биреүе лә мөмкин түгел. Моғайын, карап яҙмышы арҡыры милләт яҙмышын кәүҙәләндерергә ынтылыу дөрөҫлөккә яҡыныраҡтыр.

Рәми Ғарипов Дон Кихот символ образына мөрәжәғәт иткән.Мәңгелек символ образ аша нимә әйтергә теләгән тигән һорауға артабан яуапты бергәләп эҙләрбеҙ.

 Иғтибар экранға!

 Донкихотлыҡты беҙҙең көндәрҙә нисек аңларға мөмкин?Нимә ул “донкихотлыҡ”? Әҙәбиәттә генә түгел, психология фәнендә лә “донкихотлыҡ” төшөнсәһен өйрәнәләр.

“Донкихотлыҡ” төшөнсәһен төрлөсә аңлаталар:

1.Ысынбарлыҡты инҡар итеү, йә бөтөнләй баш тартыу.

2.Йәмғиәттә нығынған ҡағиҙәләргә буйһоноп йәшәргә теләмәү.

3.Донъяны һәм ундағы закондарҙы үҙгәртергә теләү.

4.Тирә-яҡтағыларҙың фекеренә иғтибар итмәгән изге күңелле рыцарь образы.

 Дон Кихот – ябай ҡатлам кешеләрен ҡурҡыу белмәй, ҡыйыу яҡлаусы.Ғәҙеллек көрәшсеһе, һәр ваҡыт кешеләргә ярҙам итергә әҙер булған символ образ.

Экранда бирелгән мәғлүмәткә таянып, шағир Рәми Ғарипов менән Дон Кихот образын нимә бәйләй тигән һорауға яуап бирегеҙ.

Тимәк, йәмғиәттә нығынған ҡағиҙәләргә буйһоноп йәшәргә теләмәү – икеһен дә берләштергән уртаҡ сифаттар..

Иғтибар экранға!

Мостай Кәримдең Рәми Ғарипов хаҡында шулай тип әйткән һүҙҙәре бар:

 “Көнкүреш мәшәҡәттәренән азат уҡ булмаһа ла, шуларҙан өҫтөнөрәк торҙо, шикелле…Үҙе йәшәгән йондоҙло йыһаны — әҙәбиәт, башҡарған мөҡәддәс хеҙмәте шиғыр булды. Дәрүишерәк тәбиғәтле ине Рәми. Уның өсөн донъя — фани, шиғриәт — мәңгелек”.

“Заман шарттарына Рәми ҡулайлаша белмәне. Тормошта ул практик түгел, романтик ине.   Байтаҡтар байлыҡ артынан ҡыуғанда, ул идеялар менән йәшәне.. Рухи байлыҡты  барыһынан да өҫтөн  күреүсегә йәшәүе, әлбиттә, еңел булманы,”  -тип Рауил Бикбаев та яҙған.

Уҡыусылар, артабан эшебеҙҙе дауам итәбеҙ.

Рәми Ғариповтың “Дон Кихот” әҫәренең йөкмәткеһе өҫтөндә эш:

Уҡыусылар, поэманың икенсе исеме - “XX быуат монологы”. Ни өсөн шағир әҫәренең икенсе исемен шулай тип атаған икән?

Монолог күләме менән ҙур түгел: бары 43 шиғри юл. Әммә уға поэмаларға торошло мәғәнә һыйҙырылған. Эпиграф итеп Максим Горькийҙың “Мин был донъяға килешмәҫ өсөн килдем” тигән һүҙҙәре алынған. Поэманың эпиграфы тураһында нимә әйтерһегеҙ?

Артабан дәресебеҙҙә эшмәкәрлекте ике төркөмгә бүленеп дауам итербеҙ.

I төркөмгә эш: монологта күтәрелгән мәңгелек темаларҙы асыҡлағыҙ.

II төркөмгә эш: Рәми Ғарипов менән мәңгелек символ образ Дон Кихотты бәйләгән юлдарҙы табып анализлағыҙ.

 Уҡыусылар,дәресебеҙ аҙағына ла яҡынлашты.

 Бөгөн дәрестә ниндәй темаға һөйләшеү алып барҙыҡ?

Уҡытыусының йомғаҡлау һүҙе.

Уҡыусылар, дәресебеҙҙе Рауил Бикбаевтың һүҙҙәре менән тамамлайыҡ:

 “Рәми Ғариповтың үлеменән һуң уның икенсе ғүмере — үлемһеҙлеге башланды. Шағир йәшәйешенең тәүге өлөшө ҡырҡ биш менән сикләнһә, артабанғы булмышы милләтенең йәшәйеше менән билдәләнәсәк. Хәҙер халыҡ шағиры туған халҡы менән айырылғыһыҙ бер бөтөн. Донъяла башҡорт халҡы бар икән, Рәми Ғарипов та буласаҡ, шағир уның күңелендә, аңында, рухында йәшәйәсәк. Икенсе яҡтан, Рәми Ғарипов һымаҡ шәхестәр милләттең көс-ҡеүәтен арттыра, зиһененә нур өҫтәй, ҡарашын киңәйтә. Уның кеүек азаматтар илдең ҡанаттарын үҫтерә, донъяларҙы яҡтыраҡ итә”

Рефлексия.

Уҡыусылар,алдығыҙҙа ятҡан төҫлө карточкалар ярҙамында тарихты сағылдырығыҙ һәм аңлатығыҙ:

Рәми Ғариповтар заманында...

Бөгөнгө көндә...

Киләсәктә...

Рефлексия:

1.Нимә белә инем...

2.Ниндәй яңылыҡ белдем...

3.Нимә белергә теләйем...

4.Дәрестә алған белемем киләсәктә кәрәк буласаҡмы?

Өс кимәлдәге өйгә эш буйынса аңлатма биреү.

Баланы үҙ эшен баһалауҙы ойоштороу.

Уҡытыусы дәрестә ҡатнашҡан һәр уҡыусыға баһаны ни өсөн ҡуйғанын аңлата.

Уҡыусыларҙың сығыштарын тыңлау.

1.Донъя әҙәбиәтендә Дон Кихот образына мөрәжәғәт итеүселәр

  Дон Кихот  - Мигель де Сервантестың «Хитроумный идальго Дон Кихот Ламанчский» романының төп геройы. Был роман бик күп телдәргә тәржемә ителгән. Донъя әҙәбиәтендә иң популяр китаптарҙың береһенә әйләнгән. Бик күп илдәрҙең яҙыусылары «Дон Кихот» темаһына вариациялар ижад иткәндәр.Мәҫәлән, А.В.Луначерский, Пелисер, Тикнор, Хуан Валера,Стороженко кеүек әҙәбиәт тарихсылары,Шеллинг,Гегель кеүек философтар, Байрон,Гюго,Гейне,Тургенев кеүек әҙәбиәт классиктары һәм киң билдәле тәнҡитсе Белинский.

2. Испан яҙыусыһы Мигель Сервантес романының геройы  үҙе уҡыған рыцарҙар тураһындағы романдарҙан рыцарь образын уйлап таба. Ҡорал, кейемдәр, ярҙамсы табып, батырлыҡтар ҡылырға сығып китә. Ул тыуған илен илбаҫарҙарҙан, сихырсыларҙан ҡотҡарып, ғәҙеллек урынлаштырырға уйлай, ел-тирмәндәргә ҡаршы көрәшә. Үҙенең дөрөҫ юлдан барыуына ышанған Дон Кихот батыр һәм аҡыллы, ғорур һәм ғәҙел булып күҙ алдына килеп баҫа. Шул уҡ ваҡытта ул бер ни тиклем хыялый образ да. Уны күптәр аңламай…(сығыштар презентация менән оҙатыла)

Уҡыусыларҙың яуаптары:

1.Дон Кихот рыцарҙар тураһындағы романдарҙа үҙе өсөн бөйөк шиғриәт донъяһын таба. Уның нигеҙендә шиғриәткә һөйөү ята. Рәми Ғарипов – шағир. Ул – бер аҙ хыялый ҙа булған ижад кешеһе .

2. Дон Кихот илен, халҡын уйлап, атына атланып, ҡулына ҡорал алып ил гиҙергә сығып киткән.Рәми Ғарипов та халҡының киләсәген уйлап, ҡулына ҡәләм алып, шиғриәт иленә сәйәхәт итә, үткер һүҙен әйтеп ҡалдыра.

3. Дон Кихоттың юлында осраған ел-тирмәндәр – великандар – халыҡҡа бәхетһеҙлек алып килеүсе яуыз заттар.

Рәми Ғариповтың ижадын сикләүселәр - “түрҙә ултырған ҡуштандар”, түрәләр.

4. Дон Кихот халыҡтың бәхете, ғәҙеллек өсөн көрәшеүсе. Рәми Ғарипов та тыйыуҙарға ҡарамай, тел, милләт өсөн көрәшә…

Яуап: Шағир XX быуат исеменән үҙе һөйләй.Ысынбарлыҡта быуат исеменән һөйләһә лә, беҙ шиғырҙың йөкмәткеһе аша Рәми Ғариповтың уй-кисерештәрен күрәбеҙ...

Яуап: Белеүебеҙсә, Рәми Ғарипов үҙе йәшәгән осорҙа йәмғиәттә булған күп закондар менән килешмәгән, тура һүҙле булған...

Яуаптар:

I төркөм.

1.Монологта түбәндәге мәңгелек темалар күтәрелгән:

Дуҫлыҡ – дошманлыҡ; һәләтлек – булдыҡһыҙлыҡ, ҡуштанлыҡ; тормошта килешеп йәшәү – килешмәү.

Мәҫәлән:

“Дуҫлыҡ төҫөн кейә дошманлыҡ,

Һәләтлекте иҙә булдыҡһыҙлыҡ,

Түрҙә йөрөй һаман ҡуштанлыҡ…”

2.Был монолог асылда “Табыныу” поэмаһында күтәрелгән донъялағы хаҡлыҡ һәм хаҡһыҙлыҡ, яҡшылыҡ һәм яуызлыҡ төшөнсәләрен бөтә ХХ быуат күләмендә ҡуя. Улар кешелек тарихында, йәмғиәт тормошонда сиселмәҫ мәңгелек мәсьәләләр кеүек…

II төркөм.

1.“Күпме ерҙә ялған һәм яуызлыҡ,

Күпме зиһен мәкер-хәйләле.

Ә һин һаман хаҡ ҡылысың менән

Ел-тирмәнгә ҡалдың бәйләнеп!..”

Бындай шарттарҙа хаҡлыҡ ҡылысын тотҡан шағир ел-тирмәндәре менән алышҡан Дон Кихот хәленә ҡалған кеүек тоя үҙен. Ғаләм, донъя алдына ҡуйған һорауҙары ла яуапһыҙ ҡала…

2.Донъяны ҡапларҙай золом, яузлыҡ , ғәҙелһеҙлектәр менән шағир килешеп йәшәй алмай, Дон Кихот кеүек уларға ҡаршы көрәшергә бил быуып сыға. Был боларыҡ донъяға төбәп ул шулай ти:

  Юҡ,мин һинең менән иҫәп өҙмәм,

  Килешмәҫкә килдем мин һиңә:

  Йә һин мине юҡ итерһең ерҙән,

  Йә баш эйерһең үҙең һин миңә!...                            

Яуаптар:

1.Шағир донъялағы ғәҙелһеҙлектәр менән көрәшеп, ваҡытынан алда юҡ ителә, әммә XX быуаттың аҙағында булһа ла уның исеме халҡына кире ҡайтарыла.

2. Монологтың юлдарындағы һүҙҙәре һуңлап булһа ла тормошка ашҡан : золом, яузлыҡтар, ғәҙелһеҙлектәр шағир алдына баш эйгән.

3.Ер шарында Рәми Ғарипов кеүек “һәр йөрәккә изге ут” яғыусы шағирҙар, хаҡлыҡ яулар Дон Кихоттар булғанда донъяла хаҡлыҡ – ғәҙеллектәр тантана итәсәк!

Рефлексия.

Уҡытыусының аңлатҡанын иғтибар менән тыңлау,яҙып алыу.

Эш дәфтәренә шкала,диаграмма.смайлдар һ. б. ҡулланып, эшеңә баһа ҡуйыуҙы ойоштороп була.

          Уҡытыусы эшмәкәрлеге

           Уҡыусы эшмәкәрлеге

                                I.Психологик комфорт булдырыу

1.Дәресте Г.Салә көйөнә, Р.Аҡъярова һүҙҙәренә яҙылған “Әссәләмәғәлейкүм! “ йырын тыңлау,ҡушылып йырлау менән башлау:

Таң ата ла ҡояш сыға,

Ҡояшты сәләмләй көн.

Һаумы, ҡояш !Һүнмәҫ усаҡ!

Әссәләмәғәлейкүм!

Тел асҡысы. иман биргән

Һөйөклө туған телем.

Үҙ телемдә һеҙгә сәләм

Әссәләмәғәләйкүм!

2.- Хәйерле иртә,уҡыусылар!

 - Бөгөн беҙгә Һамар өлкәһенән ҡунаҡтар килгән.Әйҙәгеҙ улар менән иҫәнләшәйек!

-Ултырығыҙ!

-Уҡыусылар! Һамар өлкөһендә тыуған арҙаҡлы шәхестәрҙән кемдәрҙе беләһегеҙ?

-Афарин! Һамарҙан килгән ҡунаҡтарыбыҙ дәресебеҙҙә ҡатнашһа,Рәшит Ниғмәтиҙең,Һәҙиә Дәүләтшинаның, Ғөбәй Дәүләтшиндың, Фатима Мостафинаның яҡты рухтары бөгөн беҙгә яҡты маяҡ булып, барыбыҙ өсөн дә шатланып,дәрес барышын ситтән күҙәтерҙәр.

-Уҡыусылар, алдығыҙҙа ятҡан төҫлө карточкалар ярҙамында кәйефтәрегеҙҙе сағылдырығыҙ әле!

-Күреүемсә,яҡты,сағыу,матур төҫтөр һайлағанһығыҙ,тимәк кәйефтәрегеҙ яҡшы!

-Ә ҡунаҡтарға ниндәй теләктәр теләрһегеҙ? Төҫлө карточкаларығыҙҙы күрһәтегеҙ һәм шул төҫтөр сағылыш тапҡан һүҙҙәрегеҙҙе еткерегеҙ!

• Төрлө сағыу төҫтөр ярҙамында ҡунаҡтар менән беҙҙең араға дуҫлыҡ күпере һалдығыҙ! Рәхмәт!

-Шулай уҡ һәр берегеҙ күршегеҙгә уңыштар теләп,күтәренке кәйефтә дәресебеҙҙе башлайыҡ!

Экрандағы йыр һүҙҙәренә таянып йырлау.

• Һаумыһығыҙ!

• Хәйерле иртә!

• Башҡортостандың халыҡ шағиры –Рәшит Ниғмәти, Салауат Юлаев исемендәге премия лауреаты Һәҙиә Дәүләтшина, яҙыусы, сәйәсмән Ғөбәй Дәүләтшин, Фатима Мостафина...

(Уҡыусылар төҫлө карточкалар күрһәтәләр)

(Уҡыусылар төҫлө карточкалар күрһәтәләр)

• Зәңгәр аяҙ күк!
• Ап-аҡ яҡты тормош!
• Йәшел, тимәк, муллыҡ!
• Һары, тимәк, ҡояш нурҙары!...

Уҡыусылар парта артындағы күршеһенең усына һуғып, уңыш теләй ала.

-Дәрес барышында төркөмдәрҙә эшләйәсәкбеҙ.

 -Дәрестең дөйөм темаһын бергәләп уйларға кәрәк буласаҡ.

Экранға иғтибар! Тексты уҡып, асҡыс һүҙҙе табығыҙ!

-Тимәк, ниндәй темаға һөйләшеү алып барасаҡбыҙ?

Эпиграф һайлау өсөн Ғ.Хөсәйеновтың парсалар китабын тәҡдим итәм.

«Тарих” бүлеген асып, эпиграф һайлағыҙ!

Дәрескә ниндәй маҡсат ҡуйырһығыҙ?

-Уҡыусылар! Халҡыбыҙҙың үткән тарихын һеҙ ниндәй төҫтәр менән сағылдырыр инегеҙ?

Ни өсөн?

 -Төҫтәр араһында ике ҡапма-ҡаршы төҫтө күрһәтегеҙ!

-Экранға иғтибар итегеҙ!

Унда һүҙҙәр аҙашҡан. Уларҙы аҡ һәм ҡара төҫтәр ҡаршыһына урынлаштырығыҙ!

-Рәхмәт! Тормошта ҡайһылары күберәк?

-Дөрөҫ фекерләйһегеҙ!

-Бөгөн беҙ дәрестә ҡапма-ҡаршы яҙмышлы ике образ тураһында һүҙ алып барасаҡбыҙ.

-Иғтибар экранға!

- Фильмдан өҙөк ҡарап, шиғыр тыңлап, кемдәр тураһында һүҙ барғанын әйтегеҙ!

 1.Руслан Хайсаров һөйләүендә  Лариса Абдуллинаның “Алдар Батыр” шиғырынан өҙөк. (0,52 секундҡа тиклем)

-  Әммә береһе.......? тигәс туҡтатып, кем тураһында һүҙ барғанын һорау.

2.Фильм “Суянтус” (смотрим отрывок)

-Яуаптарығыҙ дөрөҫ! Тимәк артабан кемдәр тураһында һүҙ алып барасаҡбыҙ?

-Эйе,Алдар батыр менән Тәфтиләү.

-Дәфтәрҙәрегеҙҙе асып,бөгөнгө датаны, теманы яҙып ҡуйығыҙ!

• Романдың авторы Ғәлим Хисамов тураһында ҡыҫҡаса мәғлүмәт биреү өсөн һүҙҙе.......бирәбеҙ!

• Рәхмәт!

• Уҡыусылар! Ғәлим Хисамов тарихи темаға романдар яҙа.

• Яҙыусы тарихи факттарҙы боҙоп күрһәтә аламы?

      -Дөрөҫ! Әлбиттә,юҡ!

• Әҫәрҙең йәкмәткеһен аңлы ҡабул итеү өсөн википедия материалдарына мөрәжәғәт итәйек.

• I төркөм – Алдар батыр.

• II төркөм-Тәфтиләү.

   -Уҡыусылар, уҡыу ҡулланмаһының 64-се битен асығыҙ! Унда бирелгән “Алдар менән Тәфтиләү” өҙөгөнөң башын бергәләп сылбырлы уҡыу юлы менән уҡыйыҡ. Уҡыу барышында унда күтәрелгән проблемаға иғтибар итегеҙ.

(Аудиояҙма ла тыңларға була)

-Ниндәй проблема күтәрелде?

 -Төркөмдәргә эш: “перекрестная дискуссия”

Проблемалы һорау:

Тәфтиләү суҡынып ,динен,исемен алмаштырып дөрөҫ эшләгәнме?

Ял минуты.

Иғтибар экранға! Ҡараған өҙөктә нимә тураһында һүҙ бара,иғтибар менән ҡарайбыҙ!

Төркөмдәрҙән дебатҡа ике уҡыусыны саҡырам.

Бәхәс өсөн һорау:

Алдар Иҫәнгилдин халыҡты ихтилалға күтәреп дөрөҫ эшләгәнме?

-Төркөмдән ике уҡыусыны таҡтаға кластер төҙөргө саҡырам.

Ул арала ике төркөм һүҙлектән, йә википедиянан ҡарап, “шәхес” һүҙенең аңлатмаһы менән таныша һәм түбәндәге һорауға яуап бирергә әҙерләнә:

-Алдар батыр менән Тәфтиләүҙе беҙ шәхес тип әйтә алабыҙмы?

-Алдар батырҙы данлап йырҙар,шиғырҙар, әҫәрҙәр ижад ителһә, Тәфтиләүгә халыҡ ҡарғыш йырлауын да онотмағыҙ!

-Алдарҙың яҙмышын ниндәй төҫ менән күрһәтерһегеҙ?

-Тәфтиләүҙең яҙмышын ниндәй төҫтә күрҙегеҙ?

Йомғаҡлау:

Бөгөнгө дәресебеҙ аҙағына яҡынлашты. Дәрестә алған мәғлүмәттәр артабан әҫәрҙең йөкмәткеһен аңлап уҡыу өсөн ярҙам итер тип уйлайым.

Бергәләп синквейн төҙөйөк .

1.Тарих

2.Ике сифат.

3.Өс ҡылым.

4.4 һүҙҙән торған тос фекер.

5.Синоним һүҙ.

(Йә Алдар батырға,йә Тәфтиләүгә синквейн)

Уҡыусылар,алдығыҙҙа ятҡан төҫлө карточкалар ярҙамында тарихты сағылдырығыҙ!

Тәфтиләүҙәр заманында...

Бөгөнгө көндә...

Киләсәктә...

Рефлексия:

1.Нимә белә инем...

2.Ниндәй яңылыҡ белдем...

3.Нимә белергә теләйем...

4.Дәрестә алған белемем киләсәктә кәрәк буласаҡмы?

 Өйгә эш:

1.”Алдар менән Тәфтиләү” өҙөгөн уҡырға.

2.Төп образдар тураһында презентация эшләргә.

3. Текстың йөкмәткеһе буйынса 10 проблемалы һорау төҙөп яҙырға.

Баһалар ҡуйыу.

-Уҡыусылар, ысынлап та беҙҙең тарих ҡылыс менән яҙылған,беҙҙең тарих күңелдәргә уйылған! Бөгөнгө булған һөйләшеүҙәр һеҙҙең күңелдәрегеҙҙә уйылып ҡалыр.тигән өмөттә мен.Башҡортмон тип күкрәк киреп,үҙ ерҙәребеҙгә хужа булып,милләтебеҙҙе алға әйҙәп йәшәйек! Шуны онотмағыҙ: тарихты дауам итеүселәр,яҙыусылар – ул һеҙ!

Дәресебеҙҙе Альбина Шәмсетдинова һүҙҙәренә һәм көйөнә яҙылған “Башҡорт улына” йыры менән тамамлайыҡ

-

Тарих –беҙҙең баштарҙа,тигән әҙип,

Тарих – беҙҙең таштарҙа, тигән тарихсы,

Тарих – беҙҙең яҙмаларҙа,тигән ғалим,

Тарих – беҙҙең моң-йырҙарҙа, тигән сәсән.

                                     Ғ.Хөсәйенов

-Тарих!

“Халыҡ тарихы – ул уның автобиографияһы.Кеше үҙенең автобиографияһын нисек белгән шикелле,туған халҡының автобиографияһын да белергә тейеш.”

                                        Ғ.Хөсәйенов

1.Халҡыбыҙҙың тарихы менән танышыуҙы дауам итеү.

2.Һөйләү телмәрен үҫтереү.

3.Тарихи ваҡиғаларҙың үҙәгендә булған арҙаҡлы шәхестәр тураһында һөйләшеү.

-Ҡыҙыл,сөнки беҙҙең тарих ҡан менән яҙылған!

-Ҡара,сөнки башҡорт халҡы бик күп юғалтыуҙар кисергән!

-Аҡ –ҡара төҫтәр.

-саф күңелле, ҡара эсле, эскерһеҙ,ярҙамсыл, хыянатсы, ике йөҙлө,рухлы, илһөйәр,ялағай, ҡурҡаҡ, батыр, маңҡорт...

-Төрлөһө бар...

Фильмдан әҙөк ҡарау.

Шиғыр тыңлау.

-Алдар батыр тураһында. Беҙ 7-се класта Ғайса Хөсәйеновтың “Алдар батыр” ҡиссаһын уҡыныҡ.Унда шул ваҡиғалар тураһында һүҙ барҙы.

-Был фильм 1736 йылда Тәфтиләү етәкселегендә каратель отрядтары тарафынан яндырылған Һөйәнтөҙ ауылы фажиғәһе тураһында.Унда меңдән артыҡ кеше үлтерелә,шуларҙан

105 кеше һарайға бикләп тереләй яндырыла.Иң аяныслыһышунда – араларында балалар ҙа,ҡарт-ҡоролар ҙа була...

-1735-1740 йылдарҙа барған тарихи ваҡиғалар менән бәйле.

-Алдар батыр,Тәфтиләү!

Теманы яҙып алыу.

Экранда:

 “Алдар менән Тәфтиләү”

(Ғәлим Хисамовтың “Өн менән һан” романынан өҙөк)

(Алдан әҙерләнгән уҡыусының сығышы –презентация)

-Минең уйлауымса,тарихи факттарҙы үҙенсә борғоларға яҙыусының хаҡыҡы юҡ!..

Уҡыусылар википедияны асып, Алдар Иҫәнгилдин һәм Ҡотләхмәт   ...... тураһында белешмә бирәләр.  

Сылбыр юлы менән уҡыу. 64-65-се биттәр:

...Тәфтиләү,йүгерә-атлай килеп.................Атайҙы рустар элек тә Иван ти торғайны.    

Нәҫелдән оялыу. Исемен алмаштырыу.Икенсе дингә күсеү.  

I төркөм яҡлай.

II төркөм ҡаршы сыға.

“Алдар Исекеев.Герой и шаһид” фильмынан өҙөк ҡарау.

( минуты: ....)

  Бер уҡыусы яҡлай,икенсеһе инҡар итә.      

Таҡтала кластер төҙөү.

Алдар: ихтилал башлығы, батыр,төрөк батырын еңә, тархан,яугир,дан ҡаҙанған...Мәҡәл:

“Данлы егет ил өсөн үлер”

Тәфтиләү: Ҡотломөхәммәт, Алексей, татар нәҫеленән,ҡарғыш алған, хыянатсы,башҡорттарҙы ҡырған. Мәҡәл: “Халыҡҡа хыянат-Ватанға хыянат”

Шәхес –ул ...........      

Уҡыусыларҙың яуаптарын тыңлау.

Яуаптар тыңлау.

1.Тарих.

2.Аҡ,ҡара.

3.Һиҫкәндерә,уйландыра,тетрәндерә.

4.Беҙҙең тарих күңелдәргә уйылған.

5.Автобиография.    

-Аҡ! Сафлыҡ,яҡтылыҡ, тыныслыҡ!    

Йөҙөңә бысраҡ ташлап,йөрәгең ярылһа.

Онотма,тамырҙарыңдан башҡорт ҡаны аға

Көслө рухлы халыҡтың уланы һин,онотма!

Милләтеңде алға әйҙә,саҡыр һин көрәшкә,

Онотма үҙ тарихыңды,юғалтмаһин һаҡла

Заман афәттәренә ,башҡортом,бирешмә!

Көс-ғәйрәт,түҙемлек бир аллам!

Башҡортмон тип,күкрәгемде ҡағам!

Үткәнеңә күҙ ташла – ярһыймы йөрәгең?

Күпме ҡырылды һинең аҡыллы йөҙҙәрең.

Тартып алдылар күпме һорамай ерҙәрең.

Яҡты уйҙар менән генә тик алға һин атла!

Һынып ҡалма бер ниҙән,башҡорт илен данла!

Көслө рухлы халыҡтың уланы һин,онотма!

Көс-ғәйрәт,түҙемлек бир аллам,

Башҡортмон тип,күкрәгемде ҡағам!...

                                  V.Уҡыу мәсьәләһен хәл итеү

1.Төп проблема: көсләп суҡындырыу.

2.Туйгилденең тормошон ике өлөшкә бүлеп ҡарайыҡ:суҡындырылғанға тиклемге һәм унан һуңғы.

Суҡындырылғанға тиклемге маҡсаты: ил-йорт проблемаларынан ситтә ҡалып,боҫоп йәшәү,...

Суҡындырылғандан һуңғы маҡсаты: ни күрһә лә халыҡ,ил-йорт менән бергә күреү,йән тыныслығын кире ҡайтарыу...

3.Беренсе осраҡта маҡсатына ирешеү өсөн тегеләйтеп-былайтып яу-ялҡындан ситтә ҡала...

Икенсе осраҡта – үҙ диненә кире ҡайта...

2.Киҫәкбикәнең маҡсаты:

Суҡындырылғанға тиклемге маҡсаты:

(әҫәрҙә яҙылмаған), моғайын,балаларын үҫтереп,ирекле тормошта йәшәргә,бәхетле ғаиләлә ғүмер кисерергә теләгәндер...

Суҡындырылғандан һуң маҡсаты:

Кесе улының яҙмышын,унан аша башҡаларының яҙмышын белеү...

3.Беренсе осраҡта маҡсатҡа ирешеү өсөн Байрасовтар нәҫеле Ҡараһаҡал етәкселегендәге азатлыҡ өсөн яуға ҡушыла...

Икенсе осраҡта-ҡоллоҡтан өс тапҡыр ҡаса...

2.Туйгилде:

- үҙ хатаһын аңлай;

 -кире үҙ диненә ҡайта;

-ҡасырға ынтылыш яһай;

--                            

Киҫәкбикә:

-ҡасып ҡайта;

-ҡыйыу

-улын йәшерә;

Мәҫәлән, 1-се аргумент:Туйгилде үҙ хатаһын аңлай.

Кире ҡағыу:үҙ хатаһын аңлағанға тиклем, ни өсөн ҡурҡып,икенсе дингә күсергә тиҙ генә ризалаша...

Аргумент:Киҫәкбикә ҡасып ҡайта.

Кире ҡағыу:ул ҡасып ҡайтып,иҫән ҡалған улының яҙмышын ҡурҡыныс аҫтына ҡуя...

Позитив фекер: ике геройҙы ла аңларға була: улар нимә генә эшләһәләр ҙә – барыһы ла балалар хаҡына..

Дәреслектән өҙөк:”Нитмәк кәрәк,фани донъя үҙ рәхимһеҙ ҡанундары менән йәшәй шул.Тәғәйене,Рәсәйҙә мәрхәмәтһеҙ батша закондары менән.”. -                        

                                                 VI. Ял минут

Ике әҫәр ҙә быуаттар төпкөлөндә булған хәл- ваҡиғаларҙы һүрәтләүгә ҡарамаҫтан,бөгөнгө көн өсөн актуаль булған проблемаларҙы күтәрә.

Уҡыусылар,һәр төркөмдә әҫәрҙең йөкмәткеһенән сығып,бөгөнгө көн өсөн актуаль булған проблемалы һорау әҙерләгеҙ.

Һорауҙарға яуаптарҙы тыңлау,фекер алышыу.

Ул арала һәр төркөмдән берәр уҡыусы таҡтаға сығып,кластер төҙөй.

Эш: әҫәрҙең йөкмәткеһенә тап килгән асҡыс һүҙҙәрҙе һайлап,кластер төҙөргә.

I төркөм:”Туйгилдене яндырыу”

II төркөм:”Киҫәкбикә”

Төркөмдәрҙә эшләйҙәр.

1.Бөгөнгө көндә үҙҙәре теләп,икенсе дингә күскән кешеләргә нисек ҡарайһығыҙ?

2.Бөгөн ерҙәребеҙҙең ситтәр ҡулына күсеүен нисек туҡтатырға була?

Кластер төҙөү,аудитория алдында аңлатыу.Хаталар булһа төҙәтеү.

Һайлап алыу өсөн асҡыс һүҙҙәр:

Трофим Юркиньев сын, Катерина,Яҡшығол,Биксәтәй,”Йән-тән тартһа ла,ир тип кем иманын һатһын инде”,”Ир һөймәгәнде ил һөймәҫ; мир ҡаҡҡанды, ил ҡағыр”,”Инә ҡорт ниндәй – күсе лә шундай”,”Ғаиләң өсөн ҡалҡан бул,балаларыңды ишәйт”,”Әгәр бурыслымын тиһәң,улың алдында ғына”,Ир-ат икән,эйәр өҫтөндә булырға тейеш”,”Йәнегеҙҙе,иманығыҙҙы һатмағыҙ”,,Ни күрһәге ҙә халыҡ,ил-йорт менән бергә күрегеҙ”,Уны улы,туғандары,ауылдаштары ғына борсоно”,”кешенеке итәктә,үҙеңдеке үҙәктә”,Уның ҡарашында ҡара көйгән ер һыҙланыуын күрҙе".

                               VIII.Рефлексив анализ.

Уҡыусылар,дәресебеҙ аҙағына ла яҡынлашты.

Эпиграфҡа кире әйләнеп ҡайтайыҡ

Бөгөн дәрестә ниндәй темаға һөйләшеү алып барҙыҡ?

Тарих һүҙен ҡулланып,бергәләп синквейн төҙөйөк..

Уҡыусылар,алдығыҙҙа ятҡан төҫлө карточкалар ярҙамында тарихты сағылдырығыҙ һәм аңлатығыҙ:

Батыршалар заманында...

Бөгөнгө көндә...

Киләсәктә...

Рефлексия:

1.Нимә белә инем...

2.Ниндәй яңылыҡ белдем...

3.Нимә белергә теләйем...

4.Дәрестә алған белемем киләсәктә кәрәк буласаҡмы?

Бер уҡыусы эпиграфты уҡый.

Тарих менән бәйле...

Синквейн:

Тарих

Шанлы,һабаҡлы

Һиҫкәндерә,уйландыра,ғорурландыра

Тарих ташҡа уйып яҙылған

Ҡомартҡы

                                            IX.Өйгә эш биреү

Өс кимәлдәге өйгә эш буйынса аңлатма биреү:

1.Тарихи шәхес Исмәғил Тасимов тураһында презентация эшләргә.

2.Инша “Беҙҙең тарих ҡылыс менән яҙылған,беҙҙең тарих күңелдәргә уйылған”.

3.Йыл дауамында үткән тарихи әҫәрҙәргә нигеҙләнеп,” Тарихи шәхестәр” темаһына проект эшләргә.

Уҡытыусының аңлатҡанын иғтибар менән тыңлау,яҙып алыу.

                               X.Дәрестәге эшмәкәрлекте баһалау

Баланы үҙ эшен баһалауҙы ойоштороу.

Уҡытыусы дәрестә ҡатнашҡан һәр уҡыусыға баһаны ни өсөн ҡуйғанын аңлата.

Эш дәфтәренә шкала,диаграмма.смайлдар һ. б. ҡулланып, эшеңә баһа ҡуйыуҙы ойоштороп була.

                                               XI.Йомғаҡлау

Уҡыусылар, ысынлап та беҙҙең тарих ҡылыс менән яҙылған,беҙҙең тарих күңелдәргә уйылған! Бөгөнгө булған һөйләшеүҙәр һеҙҙең күңелдәрегеҙҙә уйылып ҡалыр.тигән өмөттә мен.Башҡортмон тип күкрәк киреп,үҙ ерҙәребеҙгә хужа булып,милләтебеҙҙе алға әйҙәп йәшәйек! Шуны онотмағыҙ: тарихты дауам итеүселәр,яҙыусылар – ул һеҙ!

Дәресебеҙҙе Альбина Шәмсетдинова һүҙҙәренә һәм көйөнә яҙылған “Башҡорт улына” йыры менән тамамлайыҡ.

Йөҙөңә бысраҡ ташлап,йөрәгең ярылһа.

Онотма,тамырҙарыңдан башҡорт ҡаны аға

Көслө рухлы халыҡтың уланы һин,онотма!

Милләтеңде алға әйҙә,саҡыр һин көрәшкә,

Онотма үҙ тарихыңды,юғалтмаһин һаҡла

Заман афәттәренә ,башҡортом,бирешмә!

Көс-ғәйрәт,түҙемлек бир аллам!

Башҡортмон тип,күкрәгемде ҡағам!

Үткәнеңә күҙ ташла – ярһыймы йөрәгең?

Күпме ҡырылды һинең аҡыллы йөҙҙәрең.

Тартып алдылар күпме һорамай ерҙәрең.

Яҡты уйҙар менән генә тик алға һин атла!

Һынып ҡалма бер ниҙән,башҡорт илен данла!

Көслө рухлы халыҡтың уланы һин,онотма!

Көс-ғәйрәт,түҙемлек бир аллам,

Башҡортмон тип,күкрәгемде ҡағам!...

          Уҡытыусы эшмәкәрлеге

           Уҡыусы эшмәкәрлеге

                                I.Психологик комфорт булдырыу

1.Дәресте Г.Салә көйөнә, Р.Аҡъярова һүҙҙәренә яҙылған “Әссәләмәғәлейкүм! “ йырын тыңлау,ҡушылып йырлау менән башлау:

Таң ата ла ҡояш сыға,

Ҡояшты сәләмләй көн.

Һаумы, ҡояш !Һүнмәҫ усаҡ!

Әссәләмәғәлейкүм!

Тел асҡысы. иман биргән

Һөйөклө туған телем.

Үҙ телемдә һеҙгә сәләм

Әссәләмәғәләйкүм!

2.Хәйерле иртә,уҡыусылар! Бөгөн беҙҙә Республикабыҙҙың төрлө төбәктәренән килгән ҡунаҡтар.Әйҙәгеҙ ,улар менән иҫәнләшәйек!

3.Шулай уҡ һәр берегеҙ күршегеҙгә уңыштар теләп,күтәренке кәйефтә дәресебеҙҙе башлайыҡ!

Экрандағы йыр һүҙҙәренә таянып йырлау.

-Хәйерле иртә!

Уҡыусылар парта артындағы күршеһенең усына һуғып, уңыш теләй ала.

                                II.Уҡыу мәсьәләһен ҡуйыу

1.Уҡыу мәсьәләһе ҡуйыу өсөн ситуация тыуҙырыу:

Уҡыусылар,һеҙҙең фекерегеҙсә,дәрестә уңышлы эшмәкәрлек алып барыу өсөн нимәләр кәрәк?

Һеҙҙең кеүек  уҡыусыларҙа ҡыйыулыҡ та,тырышлыҡ та етерлек!

Ә бына дәрестең темаһын бергәләп уйларға кәрәк буласаҡ.

Экранға иғтибар! Ҡараған өҙөктән сығып,теманы билдәләгеҙ.

(“Һөйәнтөҙ “ фильмынан өҙөк тәҡдим итеү).

Нимәләр күрҙегеҙ?

Яуаптарығыҙҙы бер генә һүҙ менән әйтеп бирегеҙ.

Тимәк, бөгөнгө дәрестең темаһы нимә менән бәйле буласаҡ?

Эпиграф һайлау өсөн Ғ.Хөсәйеновтың парсалар китабын тәҡдим итәм.

«Тарих « бүлеген асып, эпиграф һайлағыҙ!

Дәрескә ниндәй маҡсат ҡуйырһығыҙ?

Уҡыусылар,алдағы дәрестәрҙә тарих менән бәйле ниндәй әҫәрҙәр үттек?

Һеҙ иҫәпләп киткән әҫәрҙәрҙең ҡайһыларында уртаҡ образдар,оҡшаш эпизодтар бар?

Уларҙы уҡығанда нимәләр аңлашылманы? Нимәләрҙе асыҡларға теләр инегеҙ?

Ошо һорауҙарға яуаптар эҙләү -  бөгөнгө дәресебеҙҙең бурыстары булып торор.

Теманы,маҡсатты,бурыстарҙы билдәләнек,артабанғы эште нисек күҙҙаллайһығыҙ?

Афарин,уҡыусылар! Дәфтәрҙәрегеҙҙе асып,бөгөнгө дәрестең темаһын яҙығыҙ. Артабанғы эш барышында үҙегеҙгә кәрәкле тип тапҡан мәғлүмәттәрҙе дәфтәрҙәрегеҙгә теркәп барырһығыҙ.

Ихтыяр көсө туплау,иғтибарҙы эшкә йүнәлтеү.

-Девиз,эпиграф... -- -----

-Ҡыйыулыҡ,берҙәмлек кеүек сифаттар...

• Фильмдан өҙөк ҡарау,уҡыу мәсьәләһен формалаштырып әйтеү.

Был фильм 1736 йылда Тәфтиләү етәкселегендә каратель отрядтары тарафынан яндырылған Һөйәнтөҙ ауылы фажиғәһе тураһында.Унда меңдән артыҡ кеше үлтерелә,шуларҙан

105 кеше һарайға бикләп тереләй яндырыла.Иң аяныслыһышунда – араларында балалар ҙа,ҡарт-ҡоролар ҙа була...

Тарих.

1735-1740 йылдарҙа барған тарихи ваҡиғалар менән.

“Халыҡ тарихы – ул уның автобиографияһы.Кеше үҙенең автобиографияһын нисек белгән шикелле,туған халҡының автобиографияһын да белергә тейеш.” Ғ.Хөсәйенов.

1.Халҡыбыҙҙың тарихы менән танышыуҙы дауам итеү

2.Һөйләү телмәрен үҫтереү

3.Тарихи ваҡиғаларҙың үҙәгендә булған арҙаҡлы шәхестәр тураһында һөйләшеү...

“Өйөрмә”,”Мәңгелек урман”,”Ҡанлы илле

биш”,”Киҫәкбикә”...

Ғ.Хөсәйеновтың “Ҡанлы илле биш”романы менән М.Бураҡаеваның “Киҫәкбикә” хикәйәһе.

Ни өсөн Туйгилде икенсе дингә күсә? Киҫәкбикә ни өсөн кире тотҡонлоҡҡа бара? Уларҙың нәҫелдәренең артабанғы яҙмышы нисек була?..

Ике әҫәр булғас, моғайын,ике төркөмгә бүленеп,Туйгилде менән Киҫәкбикәнең аяныслы яҙмыштары тураһында

һөйләшһәк яҡшы булыр.

Теманы яҙып алыу.                         . -                                

                                  V.Уҡыу мәсьәләһен хәл итеү

Уҡыу мәсьәләһен хәл итеү өсөн үҙ аллы ,микротөркөмдәрҙә, төркөмдәрҙә эштәр тәҡдим ителә.

1.Фишбоун:

-Ике әҫәр өсөн дә төп проблеманы билдәләү;

-төп геройҙың тормоштағы маҡсатын билдәләү;

-уның маҡсатҡа ирешеү өсөн нимәләр эшләгәнен асыҡлау;

2.Перекрестная дискуссия (бәхәс):

-һәр уҡыусы геройҙарҙы яҡлап,өс-дүрт аргумент яҙа;

-аргументтар микрогруппаларҙа берләштерелә.Һәр микрогруппа (һайлап алып)ике геройға ла ҡарата бишәр аргументтан торған исемлек тәҡдим итә;

-аргументтарҙың дөйөм исемлеге төҙөлә;

-класс ике төркөмгә бүленә:

I төркөм Туйгилдене яҡлай;

II төркөм Киҫәкбикәне яҡлай;

Сиратлап берәр аргумент килтерелә һәм шунда уҡ ҡаршы төркөм менән кире ҡағыла.

Төркөмдәрҙә эшләгәндән һуң,берҙәм,позитив фекергә килтертеү.Дәреслектән миҫалдар таптырып уҡытыу.

1.Төп проблема: көсләп суҡындырыу.

2.Туйгилденең тормошон ике өлөшкә бүлеп ҡарайыҡ:суҡындырылғанға тиклемге һәм унан һуңғы.

Суҡындырылғанға тиклемге маҡсаты: ил-йорт проблемаларынан ситтә ҡалып,боҫоп йәшәү,...

Суҡындырылғандан һуңғы маҡсаты: ни күрһә лә халыҡ,ил-йорт менән бергә күреү,йән тыныслығын кире ҡайтарыу...

3.Беренсе осраҡта маҡсатына ирешеү өсөн тегеләйтеп-былайтып яу-ялҡындан ситтә ҡала...

Икенсе осраҡта – үҙ диненә кире ҡайта...

2.Киҫәкбикәнең маҡсаты:

Суҡындырылғанға тиклемге маҡсаты:

(әҫәрҙә яҙылмаған), моғайын,балаларын үҫтереп,ирекле тормошта йәшәргә,бәхетле ғаиләлә ғүмер кисерергә теләгәндер...

Суҡындырылғандан һуң маҡсаты:

Кесе улының яҙмышын,унан аша башҡаларының яҙмышын белеү...

3.Беренсе осраҡта маҡсатҡа ирешеү өсөн Байрасовтар нәҫеле Ҡараһаҡал етәкселегендәге азатлыҡ өсөн яуға ҡушыла...

Икенсе осраҡта-ҡоллоҡтан өс тапҡыр ҡаса...

2.Туйгилде:

- үҙ хатаһын аңлай;

 -кире үҙ диненә ҡайта;

-ҡасырға ынтылыш яһай;

--                            

Киҫәкбикә:

-ҡасып ҡайта;

-ҡыйыу

-улын йәшерә;

Мәҫәлән, 1-се аргумент:Туйгилде үҙ хатаһын аңлай.

Кире ҡағыу:үҙ хатаһын аңлағанға тиклем, ни өсөн ҡурҡып,икенсе дингә күсергә тиҙ генә ризалаша...

Аргумент:Киҫәкбикә ҡасып ҡайта.

Кире ҡағыу:ул ҡасып ҡайтып,иҫән ҡалған улының яҙмышын ҡурҡыныс аҫтына ҡуя...

Позитив фекер: ике геройҙы ла аңларға була: улар нимә генә эшләһәләр ҙә – барыһы ла балалар хаҡына..

Дәреслектән өҙөк:”Нитмәк кәрәк,фани донъя үҙ рәхимһеҙ ҡанундары менән йәшәй шул.Тәғәйене,Рәсәйҙә мәрхәмәтһеҙ батша закондары менән.”. -                        

                                                 VI. Ял минут

Ике әҫәр ҙә быуаттар төпкөлөндә булған хәл- ваҡиғаларҙы һүрәтләүгә ҡарамаҫтан,бөгөнгө көн өсөн актуаль булған проблемаларҙы күтәрә.

Уҡыусылар,һәр төркөмдә әҫәрҙең йөкмәткеһенән сығып,бөгөнгө көн өсөн актуаль булған проблемалы һорау әҙерләгеҙ.

Һорауҙарға яуаптарҙы тыңлау,фекер алышыу.

Ул арала һәр төркөмдән берәр уҡыусы таҡтаға сығып,кластер төҙөй.

Эш: әҫәрҙең йөкмәткеһенә тап килгән асҡыс һүҙҙәрҙе һайлап,кластер төҙөргә.

I төркөм:”Туйгилдене яндырыу”

II төркөм:”Киҫәкбикә”

Төркөмдәрҙә эшләйҙәр.

1.Бөгөнгө көндә үҙҙәре теләп,икенсе дингә күскән кешеләргә нисек ҡарайһығыҙ?

2.Бөгөн ерҙәребеҙҙең ситтәр ҡулына күсеүен нисек туҡтатырға була?

Кластер төҙөү,аудитория алдында аңлатыу.Хаталар булһа төҙәтеү.

Һайлап алыу өсөн асҡыс һүҙҙәр:

Трофим Юркиньев сын, Катерина,Яҡшығол,Биксәтәй,”Йән-тән тартһа ла,ир тип кем иманын һатһын инде”,”Ир һөймәгәнде ил һөймәҫ; мир ҡаҡҡанды, ил ҡағыр”,”Инә ҡорт ниндәй – күсе лә шундай”,”Ғаиләң өсөн ҡалҡан бул,балаларыңды ишәйт”,”Әгәр бурыслымын тиһәң,улың алдында ғына”,Ир-ат икән,эйәр өҫтөндә булырға тейеш”,”Йәнегеҙҙе,иманығыҙҙы һатмағыҙ”,,Ни күрһәге ҙә халыҡ,ил-йорт менән бергә күрегеҙ”,Уны улы,туғандары,ауылдаштары ғына борсоно”,”кешенеке итәктә,үҙеңдеке үҙәктә”,Уның ҡарашында ҡара көйгән ер һыҙланыуын күрҙе".

                               VIII.Рефлексив анализ.

Уҡыусылар,дәресебеҙ аҙағына ла яҡынлашты.

Эпиграфҡа кире әйләнеп ҡайтайыҡ

Бөгөн дәрестә ниндәй темаға һөйләшеү алып барҙыҡ?

Тарих һүҙен ҡулланып,бергәләп синквейн төҙөйөк..

Уҡыусылар,алдығыҙҙа ятҡан төҫлө карточкалар ярҙамында тарихты сағылдырығыҙ һәм аңлатығыҙ:

Батыршалар заманында...

Бөгөнгө көндә...

Киләсәктә...

Рефлексия:

1.Нимә белә инем...

2.Ниндәй яңылыҡ белдем...

3.Нимә белергә теләйем...

4.Дәрестә алған белемем киләсәктә кәрәк буласаҡмы?

Бер уҡыусы эпиграфты уҡый.

Тарих менән бәйле...

Синквейн:

Тарих

Шанлы,һабаҡлы

Һиҫкәндерә,уйландыра,ғорурландыра

Тарих ташҡа уйып яҙылған

Ҡомартҡы

                                            IX.Өйгә эш биреү

Өс кимәлдәге өйгә эш буйынса аңлатма биреү:

1.Тарихи шәхес Исмәғил Тасимов тураһында презентация эшләргә.

2.Инша “Беҙҙең тарих ҡылыс менән яҙылған,беҙҙең тарих күңелдәргә уйылған”.

3.Йыл дауамында үткән тарихи әҫәрҙәргә нигеҙләнеп,” Тарихи шәхестәр” темаһына проект эшләргә.

Уҡытыусының аңлатҡанын иғтибар менән тыңлау,яҙып алыу.

                               X.Дәрестәге эшмәкәрлекте баһалау

Баланы үҙ эшен баһалауҙы ойоштороу.

Уҡытыусы дәрестә ҡатнашҡан һәр уҡыусыға баһаны ни өсөн ҡуйғанын аңлата.

Эш дәфтәренә шкала,диаграмма.смайлдар һ. б. ҡулланып, эшеңә баһа ҡуйыуҙы ойоштороп була.

                                               XI.Йомғаҡлау

Уҡыусылар, ысынлап та беҙҙең тарих ҡылыс менән яҙылған,беҙҙең тарих күңелдәргә уйылған! Бөгөнгө булған һөйләшеүҙәр һеҙҙең күңелдәрегеҙҙә уйылып ҡалыр.тигән өмөттә мен.Башҡортмон тип күкрәк киреп,үҙ ерҙәребеҙгә хужа булып,милләтебеҙҙе алға әйҙәп йәшәйек! Шуны онотмағыҙ: тарихты дауам итеүселәр,яҙыусылар – ул һеҙ!

Дәресебеҙҙе Альбина Шәмсетдинова һүҙҙәренә һәм көйөнә яҙылған “Башҡорт улына” йыры менән тамамлайыҡ.

Йөҙөңә бысраҡ ташлап,йөрәгең ярылһа.

Онотма,тамырҙарыңдан башҡорт ҡаны аға

Көслө рухлы халыҡтың уланы һин,онотма!

Милләтеңде алға әйҙә,саҡыр һин көрәшкә,

Онотма үҙ тарихыңды,юғалтмаһин һаҡла

Заман афәттәренә ,башҡортом,бирешмә!

Көс-ғәйрәт,түҙемлек бир аллам!

Башҡортмон тип,күкрәгемде ҡағам!

Үткәнеңә күҙ ташла – ярһыймы йөрәгең?

Күпме ҡырылды һинең аҡыллы йөҙҙәрең.

Тартып алдылар күпме һорамай ерҙәрең.

Яҡты уйҙар менән генә тик алға һин атла!

Һынып ҡалма бер ниҙән,башҡорт илен данла!

Көслө рухлы халыҡтың уланы һин,онотма!

Көс-ғәйрәт,түҙемлек бир аллам,

Башҡортмон тип,күкрәгемде ҡағам!...