Методические разработки уроков

Башҡортостан ынйылары.

(Ҡала конкурсы сценарийы).

Сәхнә байрамса биҙәлгән. Талғын бейеү көйө. Ҡыҙҙар бейеүе .

Алып барыусылар сыға.

1-се алып барыусы: Өләсәйҙең күңел һандығы!

Ниндәй серҙәр һаҡлай икән ул?

Ғүмер буйы йыйған хазинамы,

Әллә инде күңел биҙәгеме,

Ниндәй серҙәр һаҡлай икән ул?

2-се алып барыусы:Өләсәйҙең күңел һандығын

Бер асаһы ине, асаһы...

Ата-бабам белгән йолаларҙы,

Халҡыбыҙҙың күңел ынйыларын

Бер асаһы ине, асаһы.

1-се алып барыусы: Ата-бабаларыбыҙҙың мираҫы... Ҡайҙа һуң ул? Сыңлауы күңелебеҙҙә генә һаҡланған сулпы-тәңкәләребеҙҙәме, әкиәт итеп кенә һөйләргә ҡалған бишек йырҙарыбыҙҙамы? Әллә инде ҡыңғыраулы туй дуғаларын биҙәгән, Һабантуйҙа ҡолға-бағаналарҙа елберләгән, хәҙер инде һандыҡ төптәрендә һарғая башлаған һөлгө-таҫтамалдарыбыҙҙамы?

2-се алып барыусы:Хөрмәтле, ҡунаҡтар! Бөгөнгө кисәгә йыйылыуыбыҙҙың маҡсаты – ҡиммәтле байлыҡтарыбыҙҙы, халҡыбыҙҙың ижадын халыҡҡа күрһәтеү.

Байрамыбыҙ, кисәбеҙ мөбәрәк булһын, хөрмәтле дуҫтар!

1-се алып барыусы:Жюри менән таныштырырға рөхсәт итегеҙ:

Нефтекама ҡалаһы ҡала округының мәғариф бүлеге туған телдәр буйынса баш инспекторы Аҡмалтдинова Наилә Хәлим ҡыҙы.

2-се алып барыусы:Ләлә Мөхәмәт ҡыҙы,Нефтекама филармонияһы режиссеры.

1-се алып барыусы:Лариса Вәзир ҡыҙы, “Сәйәр” бейеү ансамбле етәксеһе.

2-се алып барыусы:Вокал етәксеһе, Кәримов Илгиз Ҡәҙим улы.

Нефтекама ҡалаһы мәктәптәре коллективтары сығыштары.

1-се алып барыусы:Ҡәҙерле дуҫтар, хөрмәтле ҡунаҡтар! Кисәбеҙ ахырына             яҡынлашты. Беҙ һеҙҙең менән һаубуллашабыҙ.

2-се алып барыусы: Һүҙҙе йомғаҡлап шуны әйтке килә. Ата – бабаларыбыҙҙың изге йолаларын онотмайыҡ, киң күңелле булайыҡ. Һеҙгә барығыҙға ла изгелек, именлек, игелек теләйбеҙ! Һау булығыҙ!

 «Мостай - беҙҙең замандашыбыҙ

1.        Театрально- хореографическая композиция «Детство Мустая Карима».

(играет музыка колыбельная, плач ребенка, на сцену заходят Кендек әбей и маленький мальчик.

Кендек әбей: И балаҡайым кис тә етте, ашап алайыҡ әле, унан һуң йоҡларға кәрәк, ә мин һиңә йыр йырлармын, әйҙә инде, әйҙә  ашап йоҡлағас йоҡо тәмле була, үҫеп буйға етәрһең, ысын йөрәкле егет булырһың.

Колыбельная песня

Вед: (за кулисами)

Күктең көмбәҙенә туптар

Тревога һуҡты,

Ике донъя, ике заман

Алышҡа сыҡты

Тревога… тревога…тревога!

Илгә

Вәхшиҙәр килә.

Ҡан кәрәк, ҡан кәрәк ҡан

Уларға

Башкиҫәрҙәр коммунаны

Теләй быуырға

Ант итә халыҡ, ант итә, ант.

Шашынма,  Гитлер!

Күкрәктәр менән ҡапланыр

Изге ер.

Был ҡолдар Римлы түгел, юҡ.

Башҡа заман.

Халыҡ- ҡаһарман.

На сцену выходят: мать и сын.

Мать провожает сына и стихи за кулисами или читает сам сын:

« Мин фронтҡа китәм, иптәштәр!»

Эйәрләне атай, ялын үреп,

Аҡбуҙ аттың ярһыу, ап-ағын,

Әсәм һуҙа дәһшәт ҡылысының

Ҙур яуҙарҙа еңеп ҡайтҡанын.

Мин фронтҡа китәм, иптәштәр!

Ышан атай, һин эйәрләп биргән

Аҡбуҙ атым минең абынмаҫ,

Йәшең тамған был ҡылысты,әсәй,

Һуғарырмын дошман ҡанына.

Йыуырмын мин дошман ҡаны менән

Илем кҡкрәгенең яраһын,

Ҡайырылмаҫ ҡаты дауылдарҙа

Үс һәм нәфрәт биргән ҡанатым.

Сал  ҡартлығын һаҡлап ҡарттарымдың,

Һылыуҙарын һаҡлап илемдең,

Бөйөклөгөн һаҡлап Уралымдың,

Гүзәллеген һаҡлап Иҙелдең,

Атасаҡ таң, киләсәк яҙ өсөн,

Яҙын япраҡланыр гөл өсөн,

Йыр өсөн һәм тыуған ер өсөн--

Мин фронтҡа китәм, иптәштәр!

песня «Шаймуратов генерал» 2 куплет

М. Карим медленно уходит, машет рукой, мать тоже провожая плачет, уходит за кулисы.

Дети поют.

ЭПИЗОД: « На войне»

На сцене костер, варится еда, Мустай пишет стихи

Көнбайышҡа табан үтте,

Ерҙе, күкте ялмап ут.

Ә хәҙер тамуҡ тынлығы—

Меңдән бер генә минут.

Төн. Атака уҙған ҡырға,

Һуңлап китек ай төштө,

Ул, тыныс ҡына эйелеп,

Танышын эҙләй төҫлө…

(Взрыв бомб, стрельба утихает, крики «Ур-ра!, победа! Отрывок из песни День победы.)

Стихи «ЕҢЕҮ»

Таралды һуңғы туптарҙың

Төтөнө.

Ғазаптар аша килде еңеүҙең

Был көнө

Беҙ оҙаҡ йылдар буйынса

Тир түгеп, тештәрҙе ҡырып, ҡан ҡойоп,

Бил бөгөп,

Еңеүҙең гүзәл ағасын

Үстерҙек,

Үлә яҙҙыҡ, тик үлемде

Үлтерҙек.

Ҡара суйын свастика

Гөрһөлдәп

Төштө ҡапланып Европа

Өҫтөнән.

Тыңламай Европа ҡылыстар

Ҡайрауын,-

Күтәрҙек беҙ тыныслыҡтың

Байрағын.

  СЛОВА ВЕДУЩИХ (ПАРЕНЬ И ДЕВУШКА)

1.        Хәйерле көн һеҙгә өлкәндәргә

     Хәйерле көн егет- ҡыҙҙарға,

2.        Хәйерле көн килгән ҡунаҡтарға

     Хәйерле көн барыһы--барыһына!

1.        Хөрмәтле, дуҫтар! «Мостай -беҙҙең замандашыбыҙ» тигән музыкаль- шиғри кисәбеҙҙе асыҡ тип иғлан итәбеҙ.

2.        Мостай Кәрим тыуып үҫкән ере Келәш ауылы, Өфөнән утыҙ-утыҙ биш саҡрымдар үрҙә, Дим йылғаһының түбәнге ағымында бер һыртлау битендә урынлашҡан. Урман, яландары, Дим туғайлыҡтары менән тоташҡан тәбиғәте матур төбәк ул.

1.        Мостай Кәрим 1919 йылдың 20 октяберендә Башҡортостандың Шишмә районы әлеге Келәш ауылында урта хәлле крәҫтиән ғаиләһендә тыуған. Ул бик ишле ғаиләлә, айырыуса Оло инәһе  тәрбиәһендә, эш һөйөүсән һәм инсафлы бала булып үҫә. Тыуған ауылында тулы булмаған урта мәкәпте тамамлағас,ике йыл Өфө педагогия рабфағында уҡый. 1937-1941 йылдарҙа ул БДПИ- ның тел һәм әҙәбиәт факультеты студенты булла.

2.        Бөйөк Ватан һуғышы башланыу менән Мостай Кәрим армия сафына алына һәм һуғыштың еңеү менән тамамланыуына тиклем фронтта булла.

1.        Яу ҡырынан әйләнеп ҡайтҡас Мостай Кәрим ныҡлап әҙәби ижад эшенә тотона һәм бик күп йәмәғәт эштәрен алып бара. Ул 1951 йылдан 1962 йылға тиклем Башҡортостан яҙыусылар союзы идараһы рәйесе булып эшләй. Әҙәбиәтебеҙ алдында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн 1963 йылда уға Башҡортостандың халыҡ шағиры тигән исем бирелде

2. Мостай Кәрим--Башҡортостандың Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы  лауреаты, Станиславский исемендәге премия лауреаты, Социалистик хеҙмәт Геройы, Ленин премияһы лауреаты.

1.        Ә хәҙер сәхнәгә Шәрәфетдинова Зәлиәны саҡырабыҙ.

2.        Мостай….Мостай  Кәрим…Был исемде күптән инде яратып, үҙ итеп әйтергә өйрәнгәнбеҙ. Халҡыбыҙҙың, еребеҙҙең заманға лайыҡ улы—Мостай.

     Хәҙер инде әҫәрҙәре сит илдәрҙә лә юғары баһа алған атаҡлы әҙип

1.        Мостай Кәрим -үҙенең оҙайлы, ҙауыҡлы ижады менән Рәсәй әҙәбиәтенең генә түгел, Ватаныбыҙҙың дөйөм  мәҙәниәт үҫешенә лә йомғаҡ яһаны. Уның ижады йәш һәм киләсәк быуын өсөн юғары өлгө.

2.        Мостай кәримдең әсәрҙәре, шиғырҙары ижады күңелдә илһам дөрләтә, йөрәктең ҡеүәтен ижадҡа туплай…

1. Ә хәҙер  һеҙҙең алда Мостай Кәримдең шиғри ижадынан  «Тә

Тема: Ж. Кейекбаев. “Бал ҡорттары ниңә кешегә эйәләшкән?” әкиәте

Класс : 3

Дәрестең маҡсаттары:

• әҫәрҙең  йөкмәткеһен күҙаллау, уҡыусыларҙа фаразлау оҫталығын формалаштырыу;
• текст менән эшләү оҫталығын үҫтереү (хәл-ваҡиғаларҙы, геройҙарҙың ҡылыҡ-фиғелдәрен, эшләгән эштәрен анализлау, сағыштырыу, һығымталар яһау);
• тәбиғәткә, бал ҡорттарына ҡарата һаҡсыл ҡараш тәрбиәләү.

Шәхси сифаттар өлкәһендәге үҫеш: бер-берең менән аралашыу мәҙәниәте тәрбиәләү; эшсән, һаҡсыл булырға, төрлө саҡта ысын кеше булып ҡалыу теләген тәрбиәләү.

Метапредмет өлкәһендәге үҫеш: үҙеңдең эшеңдән ҡәнәғәтләнеү ала белеү, бергә эшләгәндә эште тигеҙ бүлешеп үтергә өйрәнеү, бәхәсле ситуациянан бер-береңдең баһаһын төшөрмәйенсә сыға белеү, эште аҙағына еткерергә, үҙ-үҙеңде баһаларға өйрәнеү; үҙ фекереңде әйтергә, иҫбат итергә һәм һығымта яһарға өйрәнеү.

Предмет өлкәһендәге үҫеш: әкиәт жанры үҙенсәлектәре менән танышыу; әкиәт геройҙарына хас һыҙаттарҙы асыҡлау; тасуири уҡыу; әҫәрҙең йөкмәткеһен һөйләү; үҙ фекереңде тасуирлап һөйләргә өйрәнеү.

Дәрес барышы

Тема: (ү) өнө, Үү хәрефтәре.

Маҡсат: уҡыусыларҙы Үү өн-хәрефе менән таныштырырға, дөрөҫ әйтергә һәм яҙырға өйрәтергә; һүҙлек запасын байытырға; бәйләнешле телмәрҙәрен, логик фекерләү һәләттәрен, иғтибарҙарын үҫтерергә; тәбиғәткә һөйөү тәрбиәләргә.

Дәрес барышы

1. Психологик комфорт атмосфераһы булдырыу

Һаумы, ҡояш,

Һаумы, дуҫым,

Һаумыһығыҙ, уҡытыусым!

Мин сәләмәт, мин матур,

Салауат кеүек батыр!

Яйлап ултырам хәҙер,

Дәрес тыңларға әҙер!

-Кәйефегеҙ нисек? (бик яҡшы)

-Әле ниндәй дәрес бара? (әле башҡорт теле дәресе бара)

-Һеҙ дәрескә әҙерме? (беҙ дәрескә әҙер)

2. Уңыш ситуацияһын ойоштороу.

-Дәрестә бик күп һөйләргә тура киләсәк, әйҙәгеҙ, телмәребеҙҙе шымартып алайыҡ. Экрандағы һүрәттәр тураһында тиҙәйткестәр әйтеү. (кәзә, күбәләк, бесәй, шыршы, бүре) – хор менән, индивидуаль.

Зә-зә-зә – бына аҡ кәзә.

Ләк-ләк-ләк – оса матур күбәләк.

Шы-шы-шы – урманда үҫә шыршы.

Сәй-сәй-сәй – бына ултыра бесәй.

-Бик яҡшы, телмәребеҙ дәрескә әҙер.

Экрандағы һүрәттәргә иғтибар итегеҙ (өкө, төлкө, бөркөт, өй, алма)

-Бында нимәләр күрәһегеҙ? Артыҡ предмет бармы? (алма) Бөтә һүҙҙәр нәҙек, алма һүҙе ҡалын. Ни өсөн нәҙек? (сөнки ө хәрефе нәҙек)

-(ө) өнөнә характеристика бирегеҙ (һуҙынҡы, нәҙек)

Ө хәрефе менән танышбыҙ. Тағы ла ниндәй хәрефтәр өйрәндек? (а, о, ә)

-Был өндәргә характеристика бирәйек. Төлкө һүҙенең өн моделен төҙөү  (бер уҡыусы таҡтала эшләй)

Таҡталағы схемаларға һүҙҙәр уйлау: ә-ә-,  а-а-, -о-о-.

Ял минуты.

3. Уҡыу мәсьәләһен ҡуйыу

1. Нисек уйлайһығыҙ, беҙ бөгөн дәрестә нимә эшләйбеҙ? (яңы хәреф өйрәнәбеҙ)
2. Һүрәткә ҡарап һөйләмдәр төҙөү (экранда күл һүрәте)

-Ниндәй предметтар бар? (күл, өйрәк) Күл ниндәй? (түңәрәк, тоҙло, тәрән) Өйрәк нимә эшләй? (йөҙә) Һөйләм төҙөйбөҙ (Түңәрәк күлдә өйрәк йөҙә) – бер уҡыусы таҡтала һөйләм схемаһын төҙөй.

-Күл тураһында нимә беләһегеҙ?

Башҡортостанда күлдәр бик күп, мәҫәлән Аҫылыкүл, Ҡандракүл. (экранда фотолар күрһәтеү)

Күл һүҙенең моделен төҙөү.

-Был һүҙҙә нисә өн? Нисә һуҙынҡы өн? Был өндөң тамғаһын беләбеҙме? Тимәк, бөгөн дәрестә нимә эшләрбеҙ? (ү) өнө тураһында белербеҙ.

4. Уҡыу мәсьәләһен хәл итеү.

            1. Күл һүҙенән (ү) өнөн айырып алыу, уға тулы характеристика биреү. Был өндө нисек әйтәбеҙ? Был өндө йырлап, һуҙып әйтеп була, тимәк ул ниндәй? (һуҙынҡы) Нәҙекме, ҡалынмы?

            2. Үү хәрефе менән танышыу

-Был хәреф нимәгә оҡшаған? Ни өсөн улар икәү? (партала ҡәләм, ручкаларҙан хәрефте эшләү) Ниндәй һүҙҙәрҙә ү хәрефе йәшәй? (үгеҙ, бүре, үтек, үлән)

            3. Яҙма хәреф менән танышыу (дәфтәрҙә ҙур һәм бәләкәй хәрефте яҙыу)

5. Ғәмәли эштәр

Дәреслек менән эш.

Дәреслектәрҙе астыҡ, һүрәттәргә ҡарап, схемалар буйынса һүҙҙәр әйтеү. (күс һүҙенең төшөнсәһен аңлатыу), һүҙҙәр менән һөйләмдәр төҙөү.

6. Рефлексив анализ. Баһалау.

Дәрестә нимә өйрәндек, ул ниндәй өндө белдерә.

Үҙеңдең эшеңде нисек баһалайһың?

Исемең матур, кемдәр ҡушҡан?

Маҡсат:1.Исемдәрҙең килеп сығышы, халыҡ тарихы, йырҙары тураһында мәғлүмәт биреү, башҡорт исемдәре менән таныштырыу.

2.Уҡыусыларҙы эҙләнеү эштәренә йәлеп итеү, сығыш яһарға өйрәтеү, тасуири ятлау күнекмәләрен, һөйләү телмәрҙәрен үҫтереү.

3.Башҡорт исемдәренә, халыҡ йырҙарына  ҡыҙыҡһыныу уятыу.

Йыһазландырыу: компьютер, проектор, диаграммалар, китаптар күргәҙмәһе, уҡыусыларҙың ижади эштәре.

Сара барышы.

I.Инеш өлөш.”Сәлимәкәй” халыҡ йыры яңғырай.

Уҡытыусы һүҙе. Хәйерле көн, хөрмәтле уҡыусылар, уҡытыусылар. Бына әле һеҙ бик матур халыҡ йырын тыңланығыҙ, уны ишеткәнегеҙ бар инеме? Был йырҙың исемен әйтегеҙ әле.

-“Сәлимәкәй” йыры.

-Эйе, был беҙҙең халҡыбыҙҙың иң матур йырҙарының береһе. Атамаһы кеше исеменән алынған. Был Сәлимә исемле ҡыҙға арналған. Ә ни өсөн был йырҙан башлап ебәрҙек икән кисәбеҙҙе? Эйе, беҙ бөгөн һеҙҙең менән исемдәр тураһында һөйләшәсәкбеҙ. Кисәбеҙ “Исемең матур-кемдәр ҡушҡан?” тип атала.

II.”Исемдәр тарихынан”

1.Уҡытыусы.

-Исемең кем?-тип бер-береһенә мөрәжәғәт итәләр кешеләр.

-Исемең нисек?-тип танышалар йәштәр.

-Кем балаһы булаһың? Ниндәй ырыуҙанһың?-тиҙәр ололар.

-Атың  кем?Ҡайһы һыуҙы һыулайһың?-тип һорар булған боронғолар. Бына шулай танышҡандар кешеләр.”Ат”- ул исем тигәнде аңлата, хәҙерге көндә был һүҙ атама, атҡаҙанған тигән һүҙҙәрҙә һаҡланып ҡалған. Атҡаҙанған-исеме билдәле тигәнде белдерә.

Уҡыусылар, һеҙ бер-берегеҙ менән нисек танышаһығыҙ? Ҡайһы һорауҙы бирәһегеҙ? Эйе, күп осраҡта һеҙ “Исемең нисек?”-тип һорайһығыҙ,  ә дөрөҫө “Исемең кем?” булырға тейеш икән. Ә бына исем атау, исемләп өндәшеү ҡайһы осорҙа барлыҡҡа килгән икән? Был турала һеҙгә Гүзәл, Регина һәм Әмир һөйләп китер.

Уҡыусыларҙың сығыштары.

Гүзәл. Мин һеҙгә исемдәр нисек килеп сығыуы хаҡында башҡорт халыҡ әкиәтен һөйләп китәйем. Борон-борон заманда йәшәгән, ти, бер бабай. Уның яңғыҙ ғына улы булған, ти. Икәүҙән-икәү генә донъя көтөп ятҡанда бабай бик ҡаты ауырып  киткән икән. Үлер сағында улына нимәлер тип әйтергә теләгән, тик ”алп” тип кенә өндәшкән дә үлеп тә киткән, ти. Егет бер ни ҙә аңламай ҡалған, ти. Шунан егет урманға барып үҙенә уҡ-һаҙаҡ, һөңгө эшләп алған да ил гиҙергә сығып киткән, ти. Эй, бара, ти, эй бара. Бына бер саҡ алдына бик матур ҡыҙ килеп сыҡҡан, ти. Егет уны күреп һүҙһеҙ ҡалған икән, ти. ”Эй, егет, һинең исемең кем?” тип һораған ҡыҙ.”Ә исем нимә була ул?”-тип аптыраған егет.” Бына һиңә ата-әсәйең кем тип өндәшә торғайны?”-тип әйткән ҡыҙ. ”Атайым үлер сағында “алп” тип кенә әйтеп өлгөрҙө,”-тигән егет. ”Ярай, улайһа, һинең исемең Алп була инде, Алпбатыр булыр,”-тигән ҡыҙ. Ана шул замандан алып кешеләр бер-береһенә исемләп өндәшә башлағандар,ти.

Әмир. Борон заманда кешеләрҙең исемдәре бөтөнләй икенсе булған. Хәҙерге исемдәрҙән айырылып торғандар. Башҡорт исемдәре лә халҡыбыҙҙың төрлө йолаларына, ғөрөф-ғәҙәттәренә, ышаныуҙарына бәйле булған. Бөтә был исемдәрҙе, ғәҙәттә, өс төркөмгә бүлеп йөрөтәләр:

Тасуири исемдәр.

Ул кешенең ниндәйҙер үҙенсәлеген сағылдырған булырға мөмкин: Миңлебай, Миңһылыу.

Тәбиғәт күренешен күрһәтеүсе: Томансы, Буранбай, Ҡояшбикә.

Төҫтө белдергәндәре: Аҡйән, Күккүҙ: Үләнгә, сәскәгә оҡшатыу: Гөлниса, Сәсәк.

Теләк исемдәр. Бала донъяға килеүе-ҙур ҡыуаныс. Шуға уны һаҡларға теләгәндәр һәм шундай исемдәр ҡушҡандар: Үлмәҫбикә, Теребай.

Ныҡ булһын тип: Тимербулат,Ҡоросбай, Алтынбикә.

Көслө булһын тип, Арыҫлан, Шоңҡар, Бүребай тигәндәр.

Арнау исемдәр. Улар төрлө табыныу йолаларына бәйле: Елкәй, Абыз, Этҡол.

3-сө уҡыусы. Кеше исемдәре телдәге бөтә һүҙҙәр кеүек  йәмғиәттә барлыҡҡа киләләр, йәмғиәттә үҙгәрәләр. Борон барлыҡҡа килгән исемдәр менән хәҙергеләре араһында ҙур айырма бар. Һәр замандың, һәр халыҡтың үҙ исемдәре. Иң борон башҡорттарға дин килеп

ингәс, Фатима, Мөхәммәт, Ғайса, Хәҙисә кеүек исемдәр таралған. Октябрь революцияһынан һуң Рева, Люция, Вилена, Ингел кеүек исемдәр  күбәйгән.

Хәҙер ҙә яңынан-яңы исемдәр уйлап сығарып торалар. Ләкин үҙ халҡыңдың исеме һәйбәтерәк. Башҡорт батырҙарының исемдәрен ҡушыу йышайҙы: Шайморат, Салауат, Кинйә. 

III.”Исем ҡушыу”йолаһы. (Мулла,ата-әсә, сабый бала. 4-се класс уҡыусылары сәхнәләштерә)

Уҡытыусы һүҙе. Балаға исем ҡушыу-яуаплы эш, кеше тыуғас та алған исемен ғүмере буйына йөрөтә. Ата-әсәләрҙең күбеһе исем ҡушыуға бик етди ҡарай, ләкин бөтөнләй уйламай ҡушыусылар ҙа бар. Яңы тыуған сабыйға исем һайлағанда исемдең ҡолаҡҡа ятышлы, яңғырашы-аһәңле, башҡортса һәм русса әйтелеше һәм яҙылышы  уңайлы, яҡшы мәғәнәле булырға тейешлеген иҫәпкә алырға кәрәк.

IV.Уҡыусыларҙың сығышы. Ижади эштәре менән таныштыралар: үҙҙәренең исемдәре нимә аңлата, ниндәй телдән ингән, кем ҡушҡан. Был исемгә йәки үҙҙәренә арнап ниндәй шиғырҙар ижад иткәндәр – уҡып ишеттерәләр.

Айгөл: Минең исемем менән аталған йыр ҙа бар. Уны “Дәрүишхан” төркөмө башҡара. Беҙ Әлиә менән шул йырҙы һеҙгә йырлап ишеттергебеҙ килә.

“Айгөлөм” йырын башҡаралар.

V.”Беҙҙең мәктәптә ниндәй исемдәр  күп?”

4-се уҡыусы. Айһылыу. Беҙ беренсе кластан алып дүртенсе класҡа тиклемге уҡыусыларҙ  ың исемдәрен тикшереп сыҡтыҡ.Ҡайһы телдән ингән исемдәр күп икәнен асыҡланыҡ. Диаграммалар төҙөнөк. Малайҙарҙың исемдәре:

Иң күбе ғәрәп теленән ингән: 74%, Инсаф, Ғәзинур, Мансур, Сафуан һ.б.

Фарсы теленән: Азат, Динар.-1%

Башҡорт теленән: Айҙар, Айнур,Иштуған, Иҙел һ.б.-24%

Рус һәм башҡа ситтелдән ингән исемдәр ҙә бар: Айрат,-1%

Ҡыҙҙар исемдәре: Фарсы теленән-45%

Ғәрәп теленән: 20%

Башҡорт –12%

Башҡа телдәрҙән-23%

Дөйөм алғанда, Ғәрәп исемдәре-35%

Фарсы-26%

Ьашҡорт-24%

Башҡа телдәрҙән-15%

Малайҙар араһында иң таралған исемдәр-Динар, Ильяс, Даян.

Ҡыҙҙар араһында иң таралған исемдәр- Айгөл, Лилиә, Диана.

VI.Уҡытыусы.Башҡорт халҡының күп кенә йырҙары кемгәлер арналған,кеше исемдәре менән аталып йөрөтөлә. Йыр тыңлау: ”Буранбай”, ”Салауат”. Ә хәҙер уҡыусылар, ярышып алайыҡ:

кем кеше исеме менән аталған башҡорт халыҡ йырҙарын белә?

Кем заманса йырҙар күп  белә икән?

“Салауат”йырын йырлау. Малайҙар башҡара.

VII.Әҙәбиәттә кеше исемдәре менән аталған әҫәрҙәр бармы?

С.Злобин ”Салауат Юлаев” романы,

Ғ.Ибраһимов ”Кинйә”, Б.Рафиҡов ”Ҡараһаҡал” һ.б.

Ә бына шағир Ш.Бабич “Исемдәр баҡсаһында“ тигән шиғырҙар яҙған.

   4 а класы уҡыусылары таныштырып үтһендәр әле.

Амалия, Әлфиә, Гүзәл һәм Ләйлә арналған шиғырҙарҙы тасуири ятлайҙар.

VIII.Тимәк, уҡыусылар, беҙ бөгөн кеше исемдәре, уларҙың килеп сығышы, исем ҡушыу йолаһы менән таныштыҡ. Әҙәбиәттә лә, сәнғәттә лә кеше исеме менән аталған бик матур әҫәрҙәр бар икәнен белдек. Ә хәҙер ошо темаға уйындар уйнап алайыҡ әле.

IX.Күңелле уйындар.

1.Ике командаға бүленеп исемдәр уйларға. Ҡыҙҙарға Ил –дан малайҙар исеме, малайҙарға Гөл-дән ҡыҙҙар исемдәре яҙырға.

2.Ике командаға ла   бер үк кроссворд бирелә. Кем тиҙерәк?

3.”Аҙым һайын бер исем”-билдәләнгән ерҙән алып күрһәтелгән урынғаса аҙым һайын берәр исем әйтеп барып етергә. Исемдәр ҡабатланмаҫҡа тейеш.

4.Алып барыусы әйткән хәрефкә башланған исемле кешеләр тора.Тиҙлек, отҡорлоҡ.

5.”Наза”уйыны.

Уҡытыусы.Балалар,бөгөн беҙ һеҙҙең менән бик матур итеп белем дә, ял да итеп алдыҡ. Һәр ерҙә, һәр эштә шулай, исемегеҙгә тап төшөрмәй, әүҙем, тырыш булып йөрөгөҙ.Уҡыуҙа ла, ялда ла уңыштар һеҙгә!

БАШҠОРТОСТАН РЕСПУБЛИКАҺЫ

МӘҒАРИФ МИНИСТРЛЫҒЫ

БАШҠОРТ ГИМНАЗИЯҺЫ

                           Тема:     Й хәрефе (йомғаҡлау)

(башҡорт теленән дәрес өлгөһө)

 Класс: 2 А

Үткәрҙе: Ниғәмәтуллина Л.Р.

Маҡсат:

й хәрефенең һүҙҙәрҙә яҙылышын ҡабатлау; яҙыу һәм һөйләү телмәр күнекмәләрен үҫтереү; алғыштар тураһында төшөнсә аңлатыу; уларҙың әһәмиәтен, бөгөнгө тормошта ҡулланыу мөмкинлеген аңлатыу; уҡыусыларҙа бер-береһенә ҡарата йылы мөнәсәбәт, иғтибарлылыҡ, ярҙамсылыҡ тәрбиәләү.

Йыһазлау:

таҡтала: предмет, билдә, хәрәкәт һүҙҙәренең схема-моделдәре; йо, йы, йү, йә, йө, йе ҡушымсалары яҙылған плакат, алғыш һүҙе яҙылған плакат.

Дәрес барышы

1. Ойоштороу мәле.

• шиғыр һөйләү
• дежур уҡыусының отчеты

2. Уҡыусыларҙың психологик яҡтан әҙерләү.

-Бер-беребеҙгә ҡараныҡ, йылмайҙыҡ, бер-беребеҙгә һәр саҡ мәрхәмәтле, ярҙамсыл булайыҡ. Ә дәресте яҡшы кәйеф менән башлайыҡ.

3. Дәрестең маҡсаттарын әйтеү.

-Уҡыусылар, таҡтаға ҡарағыҙ ҙа бөгөн дәрестә нимәләр эшләйәсәгебеҙҙе прогнозлап ҡарайыҡ.

-Эйе, бөгөн дәрестә й хәрефенең һүҙҙәрҙә яҙылышын ҡабатлап үтәбеҙ, яңы һүҙҙәр тупларбыҙ, матур һөйләмдәр төҙөп, телмәребеҙҙе байытырбыҙ, шулай уҡ яңы белемдәр ҙә алырбыҙ.

4. Өй эшен тикшереү (дәфтәрҙәрҙе йыйыу)

5. Үтелгәндәрҙе ҡабатлау.

-Беҙҙең белеүебеҙсә, й хәрефе ул бик хәйләкәр хәреф. Ул бөтә һуҙынҡы өн белдергән хәрефтәр менән дуҫ түгел. Әйҙәгеҙ, иҫкә төшөрәйек, ниндәй хәрефтәр янында й хәрефе йәнәшә тормай. Әкиәттәрҙе барыбыҙ ҙа яратабыҙ. Хәҙер беҙгә Азалия әкиәт һөйләй.

Бер ваҡыт й хәрефе үҙенә дуҫтар эҙләргә сыҡҡан. Бара торғас, бер өйгә тап булған. Өйҙә һуҙынҡы өндө белдергән хәрефтәр йәшәй ти! Ул күҙенә күренгән бөтә хәрефте лә ҡунаҡҡа саҡырған, ә өйҙөң түбәһендә ултырған а, у хәрефтәрҙе күрмәгән. Ҡыйыҡта баҫып торғани хәрефен үҙенең күләгәһе тип уйлаған. Саҡырылған хәрефтәр бөтәһе лә уға ҡунаҡҡа киткән. Шул саҡ ашыҡҡанға күрә, э хәрефе абынып йығыла һәм е-гә оҡшап ҡала. Ҡунаҡтар й хәрефе менән дуҫлашып, бергә ижектәр төҙөй: йо, йө, йә, йү, йы, йе.

Тимәк, беҙ уларҙың дуҫлығын иҫбатлап күнегеүҙәр башҡарасаҡбыҙ.

Ял минуты.

3. Төп өлөш.

1. матур яҙыу минуты

йола һүҙен яҙыу

-Ниндәй йолалар беләһегеҙ?

Алғыш әйтеү йолаһы менән танышыу.

Алғыш – берәй эш эшләгәндә, йола башҡарғанда кешеләргә әйтелгән изге теләк. Алғыш әйтеү – изге теләк теләү тигән һүҙ.

Яңы кейем кейгән кешенән: “Ҡайҙан алдың, хаҡы күпме” тип һорау матур түгел, ә ысын күңелдән:

Күлдәгең ҡотло булһын,

Йылы тәнеңдә туҙһын!  – тип алғышлау – ул йола һаҡлау, әҙәплелек.

Өй ҡотлағанда:

-Өйөгөҙ ҡотло булһын!

Имен йәшәргә яҙһын!

-Рәхмәт! Әйткәнең килһен! – тип әйтәләр.

(Диалог төшөнсәһен иҫкә төшөрөү)

Һуғым алдынан:

-Һуғым һимеҙ булһын,

Ите татлы булһын,

йөҙөң яҡты булһын! –

-Бергә-бергә ашарға яҙһын! – тип яуаплағандар.

Шулай итеп, алғыш әйтеү – башҡаларҙың күңелен күтәреү, дәртләндереү, аралашыуҙы еңеләйтеү, кешеләргә иғтибарлы булыу ул. Алғышлау – бер-береңә яҡшы мөнәсәбәтле булыу, изге теләк ул.

-Алғыштарҙы уҡыу, береһен дәфтәргә яҙыу.

2) й хәрефенә предмет, билдә, хәрәкәт-һүҙҙәр туплау.

-парлап эшләү

-таҡтала яҙыу

-һүҙҙәр менән һөйләмдәр төҙөү

-бер һөйләмде дәфтәргә яҙыу  

3) китап менән эш

220-се күнегеү – уҡыу;

һүҙлек эше: аңғармаҫтан, белмәмеш, гәйеп, ярҙы.

-Был күнегеүгә ниндәй мәҡәл тура килә? (Хаталаныу ғәйеп түгел, хатаны танымау ғәйеп)

-Ә һеҙ тағы ла ниндәй мәҡәлдәр беләһегеҙ?

Күнегеүҙең беренсе һөйләмен дәфтәргә яҙыу:

Йәмилә аңғармаҫтан бер сынаяҡты ярҙы. (эйә, хәбәрен табыу)

-Был һөйләмдә ниндәй орфограммалар бар?

5. Йомғаҡлау.

-Дәрестә беҙ нимәләрҙе ҡабатлап үттек? ниндәй яңы белемдәр алдыҡ?

6. Өй эше: 223-сө  күнегеү – мәҡәлдәрҙең мәғәнәһен аңлатырға.

НЕФТЕКАМА ҠАЛАҺЫ ҠАЛА ОКРУГЫ

БАШҠОРТ ГИМНАЗИЯҺЫ

Һуғыш михнәттәрен күргән балалар…

(дәрес өлгөһө)

Башҡарҙы: Ғарипова Г.Р.,

башҡорт теле һәм

әҙәбиәте уҡытыусыһы

Нефтекама, 2014

БАШКИРСКАЯ ГИМНАЗИЯ

ГОРОДСКОГО ОКРУГА ГОРОД НЕФТЕКАМСК

Дети военных лет…

(разработка урока)

Выполнила: Гарипова Г.Р.,

учитель башкирского

языка и литературы.  

Нефтекамск, 2014

Класс: 4

Предмет: башҡорт әҙәбиәте

Тема: Һуғыш михнәттәрен күргән балалар. ( М.Кәрим. “Беҙҙең өйҙөң йәме”. “Ҡайт инде, атай, ҡайт!” )

Маҡсат: М.Кәрим  тормошо һәм ижады менән яҡыныраҡ таныштырыу; аңлы, йүгерек уҡыу күнекмәләрен үҫтереү; иғтибар, хәтер, фекерләү ҡеүәһен үҫтереү; һүҙ байлыҡтарын арттырыу; уҡыусыларҙа илебеҙҙең тарихына ҡарата ҡыҙыҡһыныу тәрбиәләү.

Йыһазландырыу: М.Кәримдең портреты, китаптары күргәҙмәһе.

3-сө  класс. Йомғаҡлау дәресе.