Олимпиадные задания

Олимпиадна даабаринууд

2 анги

Фамили:______________________________________________________________________

Нэрэ:_________________________________________________________________________

Һургуули:_____________________________________________________________________

1. Зɵɵлэн хашалгантай үгэнүүд доогуур зура.

Харюу, минии, дэлхэй, мүльһэн, сиидэм, мяхан, наран, хонгёо.

2. Үгтэհэн үгэнүүдые бүлэгүүдтэ хубаа. Харюугаа тайлбарилан бэшэ:

Абгай, огторгой, гэр, һурагша, үбһэн, эжы, сай, адуушан, зүүн.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Абяан ба үзэгэйнь тоо адли үгэнүүд доогуур зура.

Ерээ, гахай, эльгэн, эрье, олон, аяга.

4. Ехэ үзэгɵɵр бэшэгдэдэг үгэнүүд доогуур зура.

доржо, нуур, хада, хотошо, жалсанов, онон.

5. Шэнэ мүртэ оруулхаар таһалжа бэшэ.

Хурьган, ехэ, уужам, дал, ямаан, бээлэй, горьё, аймаг, аялган, касса.

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

6. Олон удхатай үгэ олоод, тайлбарила.

Газар, ном, эльгэн, ёһо, модон, дала, хабар, хунэг.

______________________________________________________________________________

7. Нэгэ үндэһэтэй үгэнүүдые илган бэшэ.

Шара, шарахан, шараһан, шараарай, шарагшан, шарагша, шараба, шарлаба.

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

8. Эдэ үгэнүүдые буряадаар бэшэ.

Китай - _____________, Чита -____________, Иркутск -_____________, Индия -_________.                  

9.  Үзэгүүдые һэлгүүлэн, шэнэ үгэнүүдые бии болго, хэлэлгын хубинуудыень заа.

НИРОМ, ДАНУРХ, НҮГЙЭ, ТРАНАГ, АСГАНАБ.

10. Үгэнүүдые зохилдуулан мэдүүлэл бэшэ.

Һурагшад буряад хэлэн кабинет оробо. Аба алха хадааһа хана руу хадаба.

11. Басаган ямар алдуу хээб, тайлбарила.

«Хабартаа  дүүтай болодог…»  -  гэжэ басаганайнгаа найруулга уншаад, эжынь асууба:

-Хэн хабартаа дүүтэй болодог бэ?

__________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________

12. Гэр бүлэ тухайгаа найруулга бэшэ.

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

Олимпиадна даабаринууд

2 анги

(интенсив)

Фамили:______________________________________________________________________

Нэрэ:_________________________________________________________________________

Һургуули:_____________________________________________________________________

1. Сколько букв в бурятском алфавите?

А) 33                Б) 22                В) 36                Г) 12

2. Назовите животное, которое не входит в 12 годичный цикл:

А) могой                Б) тэмээн                В) луу                Г) нохой

3. Найдите правильно составленное предложение:

А) Аба абаа зузаан бээлэй.

Б) Аба зузаан бээлэй абаа.

4. Поставьте соответствующую цифру.

Наян дүрбэ_____________, жаран долоо________________, ерэн найма____________,  

гушан  юһэ _____________, далан  таба_________________, хорин гурба___________.

5. К данным словам поставьте вопросы Хэн? Юун?

Галуун___________, эмшэн _______________, шугам_____________, нүхэр____________,

Саг______________, ямаан________________, хүн________________, би_______________.

6. К данным животным правильно подберите  слова:

1. Заряа                                а) һүүлтэй
2. Хандагай                                б) һабартай
3. Баабгай                                в) ута шэхэтэй
4. Үнэгэн                                г) хадхууртай
5. Шандаган                                д) эбэртэй

7. Переведите слова

Урок_______________, мяч_________________, белка_________________,

тетрадь_____________, синий _______________, весна_________________.

8. Отгадайте загадки и подчеркните верную отгадку.

а) Аяга соо алаг булаг.                         (аман, шэхэн, нюдэн)

б) Мүльһэн дээрэ мүнгэн шагта.                (наран, һара, һүни)

9. Придумайте подходящие слова к цветам.

Шара____________, улаан_______________, ногоон_______________, ягаан_____________.

10. Расставь буквы в нужном порядке и запиши получившиеся предложения.

А) рахба оболбо.

Б) азгаа аалдун.

В) алта оорногон.

Олимпиадна даабаринууд

3 анги

Фамили:______________________________________________________________________

Нэрэ:_________________________________________________________________________

Һургуули:_____________________________________________________________________

1. Транскрипцаар үгэнүүдые бэшэ: 

[т᾽этрад᾽], [ай᾽ага], [հонд᾽ино], [гор'й᾽о], [хүнэк], [бүл᾽э¯н].

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Абяанһаа үзэгэйнь тоо олон үгэнүүдые олоод, доогуурынь зура.

Ехэ, эрье, баабгай, одон, габьяа, дэлхэй, аян.

3. Точкын орондо ээ-эй таби.

Сэсэг… үри. Сэсэг… уһала. Эрдэм … ахай чемпион.  Абань Эрдэм…  магтаа. Эм… уу.  Эм… мүнгэ түлɵɵб.

4. Таараха газартань аялгануудые нэмэн бэшэ.

Бас…ган, үб…гэн, мал…гай, түр…гэн, ойм…һон, даб…һан, даба даб…һан, уһа ойм…һон үхибүүн.

5. Тусхайта абтаһан нэрэнүүдые буряад хэлэн дээрэ бэшэ:

Азия, Америка, Венеция, Волга, Европа, Забайкалье, Индия, Корея, Лена, Россия, Тибет, Китай__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

6. Эдэ үгэнүүдтэ антонимуудые бэшэ.

Халуун _______________                        үргэн_____________________

бии __________________                        ута _______________________

зузаан ________________                       түргэн ____________________

7. Олоной тоодо таби.

Һара, абгай, зураг, бороон, хүбүүн, танк.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

8. «Ухаатай» гэһэн удхатай фразеологизм олоод, доогуурынь зура.

Нюдэ сабшаха зуура

шэдэһэн шулуун мэтэ

холын бодолтой

бүдүүн хүзүүтэй

нюдэндɵɵ галтай

дүрбэн тэгшэ

барюу гартай

хахад бэетэй

9. Тоогой нэрэнүүдые үгэнүүдээр бэшэ.

Нэлэнхы ехэ Ази түбиин тэг дунда Байгал далаймнай нэлбыдэг. Тэрэнэй утань 630, үргэниинь 25-һаа 79 километр хүрэтэр юм. Гүнзэгынь аяар 1620 метр. Энэмнай бүмбэрсэг дэлхэй дээрэ эгээл гүнзэгы нуур болоно.

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

10. Үгын үндэһыень зүб зурагты

Муушална, хүхэрнэ, һэрюулбэ, нэрлэгдэ, ургасаһаа, ядуу, уяруулна, бэерхуу, асуудал, ойртожо, зохёолго.

11. Үгын бүридэлɵɵр шүүлбэри хэгты

Һургуулидамнай, уһалиг, шубууханай, зураашад, барюулаар.

12. Энэ таабари удхатай болгоод, таагты.

Улаан торгон залаатай,

Дандаа зониие һэрюулдэг.

Үндэгэн монсогор бэетэй

Эреэн торгон дэгэлтэй,

Дууша баатар хүбүүн                (_______________________)

Олимпиадна даабаринууд

3 анги

(интенсив)

Фамили:______________________________________________________________________

Нэрэ:_________________________________________________________________________

Һургуули:_____________________________________________________________________

1. Сколько гласных букв в бурятском языке?

А) 8                Б) 12                В) 22

2. Найдите правильный порядок слов в предложении:

А) Гараба майн эхеэр манай класс экскурсида.

Б) Экскурсида гараба майн эхеэр манай класс.

В) Манай класс майн эхеэр экскурсида гараба.

3. Найди слова, в которых букв больше, чем звуков и подчеркни.

Янза, зүгы, гоё, буряад, баясхалан, эрье, байгаали, фонетикэ, хөөрэлдөөн.

4. Выбери из четырёх вариантов правильное продолжение двух пословиц:

А. Болоһонһоо ама хүрэхэ,                                1.Яһаа хухарһан дээрэ

____________________.                                2.Эхилһэн ажалаа бүтээхэ

Б. Хэлэһэн үгэдөө хүрэхэ,                                 3. Бууралһаа үгэ дуулаха

____________________.                                4. Уймар хүн хүниие хашаха

5. К какому животному буряты относились, как «близкому другу»?

А) нохой

Б) морин

В) үнеэн

6. Вставь пропущенные буквы:

Багш. дүрим з..на. Хэш..лдээ анхаралт.. һ..ха хэр.гтэй. Согт.., зоригт.. һурагшад аж.лда эдэбхит.. хабаад.на. Дагба, Шагдар, Сэсэг гурбан шагн.л абаа.

7. Переведите слова:

Тарелка_______, сметана_______, чайник_______, розовый______, линейка_______

8. Поставьте соответствующую цифру.

Наян хоёр________, жаран юһэ________, ерэн найма____________, зуун гушан хоёр ____________, найман зуун зургаа______________, юһэн зуун арбан долоо___________

9. Переведите имена существительные и поставьте их во множественном числе:

Учитель - ___________                         луна - __________________

дом - _______________                        мальчик - _______________

10. Напиши рассказ о себе.

Олимпиадна даабаринууд

4 анги

Фамили:______________________________________________________________________

Нэрэ:_________________________________________________________________________

Һургуули:_____________________________________________________________________

1. Бүхы хашалгануудынь хонгёо үгэнүүдые оло.

Бүрэнхы, үүлэн, шубууд, һалхин, ниидэнэ, зураг.

2. Доро үгтэһэн характеристикээр абяануудые тодорхойло.

А) эхир бэшэ, бүдэхи хашалган: ____________________________________________________

Б) эрсэ удаан аялган: _____________________________________________________________

В) хододоо хатуу хашалган:_________________________________________________________

Г) эрэ, хашалган зɵɵлэрүүлдэг түргэн аялган:_________________________________________

3. Ямар үгэ соо абяаниинь үзэгүүдһээ олон бэ?

А) аюул

Б) горьё

В) баян

Г) мяхан

4. Транскрипцаар үгэнүүдые бэшэ:

[хой᾽ор], [հал᾽т᾽ин], [й᾽эхэ], [шакта], [улаˉн], [т᾽этрад᾽].

_______________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________

5. Фонетическэ шүүлбэри хэгты.

Арьягар -

6. Эдэ абтаһан үгэнүүдые буряад болгоод бэшэ.

Малина -                                        басня-

вишня-                                        физика-

тыква-                                                тонна-

ёлка-                                                географический-

7. Точконуудай орондо таараха аялгануудые таби.

Үгэհ…       үгэ гараха, үнеэнհ…    тугал гараха.

Хүбүүд….      һургажа, эсэгэ болодог, хүлհ…    гаргажа, хүн болодог.  

Гүб…    дээгүүр гүр...һэд   гүйлдэбэ.

8. Антонимуудые тааруулжа бэшэ.

Эртэ - ……………….

гүйхэн - …………….

эхилхэ - …………….

ажалша - …………….

зоболон - ………………

хамтаараа -  ………………

9. Фразеологизмуудай удха бэшэ.

Нюдэ сабшаха зуура –

Долоон хототой –

нюдэндɵɵ галтай –

унаһан малгайгаа абангүй

барюу гартай –

10. Олоной тоогой залгалта залга.

Наран - …………………….                        бороон - ………………….

Ном - ……………………….                апрель - ………………….

Нагаса - ………………………                дүрэ - ……………………

11. Үзэгүүдые հэлгүүлэн, шэнэ үгэ бии болго.

Ёһо –

ород –

хаа –

лата –

хэтэ -  

12. Үгтэһэн үгэнүүдтэ олоной тоогой, хамаанай падежэй залгалтануудые залга:

Бээлэй, эжы, морин, гар, набшаһан

        ______________________________________________________________________________

        ______________________________________________________________________________

        ______________________________________________________________________________

13. Доогуурнь зураатай үгэнүүд ямар үгэнүүд бэ? Харюу бэшэгты.

Хара хара урилдаа,

Хара морин түрүүлээ!

Хүлэг морин хүрɵɵш даа,

Хүсэгдэнгүй  ерээш  даа!

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Олимпиадна даабаринууд

4 анги

(интенсив)

Фамили:______________________________________________________________________

Нэрэ:_________________________________________________________________________

Һургуули:_____________________________________________________________________

1.  Сколько гласных звуков в бурятском языке.

а) 8                б) 12                в) 22                г) 36                д) 6

2. Напиши имена писателей и поэтов бурятской литературы:

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Что является для бурята-скотовода символом вечности жизни?

а) сэргэ                б) таха                        в) эмээл                г) морин

4. Переведите и напишите слова во множественном числе:

а) цветы __________________________

б) сестры __________________________

в) девочки_________________________

г) книги___________________________

д) медведи_________________________

е) дожди___________________________

5. Запишите синонимы к этим словам.

а) бишыхан - ___________________

б) сэсэн - _______________________

в) хэлэхэ - ______________________

г) гэр - __________________________

д) нютаг - ________________________

6. Составьте предложение из данных слов.

а) саана, басаган, модоной, хоргодобо.

б) ороо, стол, миисгэй, доро.

в) багшын, басаган, хажууда, һууна.

г) үгэрсэ, тарижа, морхооб, эжы, помидор, манай, байна.

7. Сделайте перевод на бурятский язык.

Повар варит вкусный суп. На улице дети играют с красным мячом. Наша школа находится за магазином. Меня лечит врач. Завтра будет мало уроков. Что ты любишь делать в свободное время?

8. Напишите отгадки.

а)         Сагаан дайдада

Хара таряа хаябаб. (……………………..)

б)         Годи-годи гүйдэлтэй,

Гоё шара дэгэлтэй. (…………………….)

в)         Тэнгэреэр  тэмээн нүүбэ. (………………………)

9. Ответь на вопросы, употребив слова из скобок.

а) хэнэй?         (Ахай)__________________________________самса.

б) хэнтэй?         (Дүү  хүбүүн) ___________________________наадана.

в) хэниие?         (Хүгшэн эжы) ___________________________хүлеэнэ.

10. Запиши числа прописью.

972________________________________________________________________,

87_________________________________________________________________,

2016_______________________________________________________________,

98_________________________________________________________________,

65_________________________________________________________________,

88_________________________________________________________________.

11.  Поздравь своего друга (подругу) с днём рождения.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Буряад хэлээр олимпиадна даабаринууд

7 анги

Текст

Хэдэн зуугаад фабрик... заводууд Буряад орондо бии. Улаан- Үдын егээ ехэ завод -  локомотив – вагонуудые   заհабарилгын   завод - ЛВРЗ. ЛВРЗ тепловозуудые, электровозуудые ба пассажирск...  вагонуудые заհабарилдаг. Энэ завод… хүдэлбэришэд, инжен…рнүүд эбтэй эетэйгээр ажалладаг.  Завод түсэбɵɵ үлүүлэн дүүргэдэг.  Ажалдаа ехэ амжалта туйлаհанай түлɵɵ ЛВРЗ Ленин …    орд…ноор шагнагданхай.

Буряадай республик… дотор талха татадаг комбинат, хилээмэ баридаг заводууд, кондитерск…  фабриканууд, тоհо гаргадаг, сыр шанадаг заводууд, հү буйлуулдаг ба бэшэшье олон заводууд бии.

Даабаринууд:

1. Эбтэй, эетэйгээр, туйлаհананай, бэшэшье – эдэ үгтэհэн ямар үгэ соонь абяан үзэг хоерой ТОО адли байнаб?
2. Дотор, орондо - эдэ үгэнүүдтэ омонимой жэшээ հана.
3. Бии, үлүү, дотор – гэհэн үгэнүүдтэ харша удхатай үгэнүүдые бэшэ.
4. Точкын орондо таараха үзэгүүдые табигты.
5. Тоогой нэрэ ологты. Ямар тоогой   нэрэ хаб?
6. Өɵртэ хамаадалда байհан юумэнэй нэрэ олоод, падежынь заа.
7. 1 үндэհэн, 2 суффикс, 1 залгаհатай үгэ оло.
8. Үйлын падеждэ зохилдоод байհан юумэнэй нэрэнүүдые түүжэ бэшэ.
9. Зүбɵɵр бэшэгдэհэн үгэнүүдыень түүжэ бэшэ: зоводой, заводай, завоодой, комбинаадта, комбинадта, комбинатда, инженерհаа, инженерհээ.
10. Үнгэрհэн ба үни үнгэрհэн сагай причастна түхэлэй үйлэ үгэнүүдые түүжэ бэшэ:
11. Республика -  падеждэ зохилдуула.
12. Электровоз – З.п., Хм.п., Г.п. 2-дохи нюурат олоной тоодо хамаадуула.
13. Түлɵɵ - ямар хэлэлгын хубиб? Илгаралынь заа.
14. Заհабарилга гэжэ үгэ ɵɵртэ хамаадуула.
15. Талхан, хилээмэн, тоհон – эдэ үгэнүүдые эхир болгожо бэшэ.

Буряад хэлээр олимпиадна даабаринууд

7 анги

Интенсив

1.  Переведите диалог на бурятский язык.

- Здравствуй, Жаргал!

- Здравствуй, Баирма!

- Баирма, ты идешь в школу?

- Я иду в школу, после уроков пойду на день рождения подруги.

- А какие у тебя дела?

-У меня много домашнего задания.

- Какой у тебя любимый предмет?

- Я люблю математику и литературу

- А почему тебе нравится математика?

- Потому что там точные решения и ответы

- А у тебя какие предметы любимые?

- А я люблю историю, географию, литературу.

2. Напишите, употребив лично-предикативные и вопросительные частицы:

1. Ши хэн гэжэ нэрэтэ…?
2. Ши ахайта…?
3. Би сэбэр саарհатай…
4. Та Доржын аба бэзэ…?
5. Тэрэ аяар табан эгэшэнэртэй…?

3. Составьте вопросы из следующих слов:

1. Дэбтэр, энэ, бэ, хэнэй?
2. Гү, шинии, ахатай басаган, нүхэр?
3. Миисгэй, -б, хэдытэй, шинии?
4. Гэжэ, -б, эгэшэнэр, шинии, нэрэтэй, хэн?
5. Хүбүүн, гү, шамбай, Содномой, дүү, бэшэ?

4. Составьте словосочетания, выбрав два прилагательных + существительное, обозначающих цвет и качество.

5. Напишите сочинение на тему «Хабар» («Весна») на бурятском языке.

Буряад хэлээр олимпиадна даабаринууд

8 класс

Интенсив

1. Переведите диалог на бурятский.

- Как тебя зовут?

- Меня зовут Эржена.

- Сколько тебе лет?

- Мне 13 лет

- У тебя есть старшие брат и сестра?

- Нет. У меня 2 младшие сестренки.

- А-а. Вас в семье трое?

- Нет, нас пятеро.

- Да? А кто еще?

- У меня есть мама и папа. Я похожа на папу.

- М-м. Чья же ты дочь?

- Я дочь Содномова Дугара.

- Какая же ты молодец!

2. Восстановите рассказ Арюны, вставив подходящие по смыслу слова:

Би Арюна гэжэ нэрэтэйб. Минии … тиимэшье томо бэшэ юм.  Бидэ гэртээ ….  Минии аба эжы хоёр сасуу юм. Тэдэ ….   Манай Жамбал ахай ….   Тэрэ ɵɵрын бүлэтэй. Тэрэнэй ….  Бэлигмаа гэжэ нэрэтэй.   Бэлигмаа абгай баհа ….   Тэдэнэй хүбүүн … нэгэтэй юм. Эрдэм хɵɵрхэн, солбон үхибүүн юм.

3. Замените данные предложения на вопросительные:

1. Халуун үдэр байгаа.
2. Бидэ үглɵɵдэр долоон сагта бодохобди.
3. Һурагша найруулга бэшэнэ.
4. Саհатай үдэр болоно.
5. Энэ шинии зураг.

4. Напишите правильно местоимения в скобках.

1. Аюша (би – хэндэ?)  дэбтэр абаа.
2. Дарима (би – хэнтэй?)  театр ошохо.
3. Дүү хүбүүнши (ши – хэнээр?)  омогорхоно.
4. Бадма (би – хэниие?) түрэհэн үдэртɵɵ уряа.
5. Би (ши – хэндэ?)   сэсэг бэлэглэхээ հанааб.

5. Напишите сочинение на тему «Минии дуратай ном» («Моя любимая книга») на бурятском языке.

Буряад хэлээр олимпиадна даабаринууд

8 анги

Эхэ эсэгын հургаал, захяа.

1.«Абын հургаал – алтан, эжын հургаал – эрдэни» гэհэн арадай үгэ дэмы хэлэгдээгүй. 2. Аба эжын үнэтэй захяа дуулажа, сахижа ябаха гээшэ тон сэнтэй. 3. Шадаал հаа, хүндэ туհалжа ябаха хэрэгтэй. 4. Аха, эгэшэ зониие хүндэлжэ яба. 5. Хүгшэн зондо хамհалсажа ябаха еհотой. 6.  Хүндэ мууе бу հана.  7. Харин хүнэй шамда мууе հанаа հаань, тэрэ хүндɵɵ հайниие հанаад ябаа հаа, - буян.  8. Хүниие наадалжа, доромжолжо бү яба. 9. Үбшэн үлгэ зониие хайрлажа, туհалжа яба. 10. Үгытэй баян, ноен дарга, ород буряад гэжэ бү илга. 11. Ямаршье хүндэ адляар хандажа ябаха хэрэгтэй. 12. Эхэ эсэгэеэ хүндэлэ. 13. Эдеэнэйнгээ дээжэ нэн түрүүн эсэгэдээ хэхэ. 14. Эжы абынгаа, аха эгэшынгээ үгэ дуулажа яба. 15. урдаհаань абяа гаража гү, али хэрэлдэжэ огто болохогүй. 16. Эхэ эсэгэеэ հайханаар үргэхэ хэрэгтэй. 17. Хүгшэн хүндэ гурбан зɵɵлэн хэрэгтэй: … зɵɵлэн, … зɵɵлэн, … зɵɵлэн гэжэ ехэ сэсэн үгэ манай буряад арадта бии ха юм. 18. Үндэр наհатай болоհон хүнэй ухаан бодол үхибүүн …. Ухаантай адли болодог юм гэдэг.  19. Жаахан юумэнհɵɵ баярлахашье, муудахашье ушар дайралдадаг. 20. Эхэ эсэгын аша айхабтар ехэ, сэгнэшэгүй юм гэдэг. 21. Хүн нэгэ наհан соогоо эжы абынгаа аша харюулжа шадахагүй юм ха. 22. Эхэ эсэгэдээ հайханаар хандаха, хүгшэрхэ наհандань гурбан зɵɵлэн дээрэ үргэхэ – манай нангин уялга. 23. Хэрбэеэ эхээсэгэдээ хайша хэрэгээр хандажа, муугаал үргэбэл, саашанхидаа ɵɵрɵɵшье бэшэ հаа, үри хүүгэдшни, хүүгэдэйшни хүүгэд зобохо. 24. Энээниие ехэ нүгэл гэжэ манай арад хэлсэдэг. 25. Үхибүүн багадаа эхэ эсэгынгээ нэрээр ябадаг, харин эхэ эсэгэнь хүгшэрхэдɵɵ, үри хүүгэдэйнг….  нэрээр ябадаг.

Дааринууд:

1. Ямар үгэнүүд соо абяаниинь үзэгհɵɵ үсɵɵн байнаб?  Түүжэ бэшэ.

Буян, баян, ябаа, юумэе, ехэ, уялга, захяа, үнэтэй, еհотой, հайн.

2. Точкын орондо орхигдоհон үгэнүүдые хүсɵɵжэ бэшэ.
3. Илгаհан, болзоогой деепричастинуудые түүжэ бэшэ.
4. Өɵртэ хамаадалда байհан үйлэ үгэнүүдые түүжэ бэшэ.
5. Нюурта хамаадалда байհан юумэнэй нэрэнуудые түүжэ бэшээд, падежыень заа.
6. Шухала, эгээл хүндэтэй гэհэн удхатай үгэ оложо бэшэ.
7. Хамаанай падеждэ ɵɵртэ хамаадаад байհан юумэнэй нэрэнүүдые түүжэ бэшэ.
8. Түлɵɵнэй нэрэ түүжэ бэшэ.
9. Хориհон удхатай зүйр үгэ хабаатай үгэтэйнь бэшэ.
10. Захяанайнгаа, захяагайнгаа, захяадаа, захяандаа, захяагаа, захяаяа. Эдэ үгэнүүд сооհоо зүбɵɵр бэшэгдэհэн үгэнүүдынь түүжэ бэшэ.
11. Харюулжа, доромжолжо, захяа, сэнтэй, хэрэлдэжэ – тус үгэнүүдтэ синоним հанагты.
12. Элирхэйлհэн харилсаатай холболто (союз) оло.
13. Соогоо – ямар хэлэлгын хуби хаб? Илгаралынь заа.
14. Текст соо хэды идхаհан мэдүүлэл бэ: а) 4; б) 7; в) 9;
15. Косвенно нэмэлтэ + сэхэ нэмэлтэ + хэлэгшэ. Иимэ схемэтэй мэдүүлэлнүүдые текст сооհоо оло.

Буряад хэлээр олимпиадна даабаринууд

9 класс

Интенсив

1. Переведите слова, поставьте к ним вопросы, запишите в два столбика.

Орон, байра, түүхэ, нүхэр, аха, музей, үгэ, зон, бүлэг, հара, хада, булган, шагнагша, басаган, үхибүүн, эрдэмтэн.

2. Употребите глаголы в указанном времени.

Аба мориндоо мордо…  (прошедшее). Эжы гэртээ эдеэ шана… (настоящее). Дугар хэлэհэн үгэдɵɵ хүрэ…гүй (прошедшее). Суглаанай հүүлдэ кино харуул… (будущее). Үхибүүд миссгэйн հүүлдэ саарհа уяжа наада… (прошедшее). Геологууд хада уулын хоймороор ашагта малтамалнуудые бэдэр… (будущее). Дамбын зуудан нохой хуса… (настоящее). Мүнɵɵдэр газа ехэ дулаан бай… (прошедшее). Эгээн үнэтэ үгэнүүдээ Эхэ орондоо зорюу…б (настоящее).

3. Переведите текст.

На мой взгляд, все профессии хороши: шофер, учитель, врач, руководитель, художник, продавец, воспитатель, рабочий, ученый, писатель, портной, строитель. У наших родителей разные профессии. Отец Саяна – шофер, он работает на предприятии.  Отец Доржи тоже шофер, он работает на рынке. На рынке работает мама моего друга Цырена. Она – продавец. Мама Саяна детский врач. Она работает в больнице. А папа Зоригто -  служащий в государственном учреждении. Мои родители - учителя. Мама работает в школе, а папа в институте.

4. Восстановите порядок слов в предложении.

1. Нэрэтэй, багша, Дарима Батуевна, минии, гэжэ
2. Дэлгүүрհээ, абаарай, мүнɵɵдэр, мяха, килограмм
3. Дамдин, булга, маанадай, фотозураг.
4. Номоо, энэ, Доржо, унша, հайнаар.
5. Гүш, үглɵɵдэр, ши, ошохо, ажалдаа?

5. Напишите сочинение на тему «Минии нютаг» (Моя родина) на бурятском языке.

Буряад хэлээр олимпиадна даабаринууд

9 анги

Нэгэтэ район...  центр ошохо болоходом, түрэлэйхимн...й шүдыень үзүүлжэ ерэхыем, зургаадахи класста հарадаг басагаяа эльгээлсэбэ.

Поликлиник… ерээд, шүдэн… кабине…тэ ээлжээн абажархиհан хүлеэжэ հуунабди. Одоошье ээлжээн болобо хэбэртэй, орохые уриба. Бишье басагаяа түлхижэ оруулаад, հанаагаа амаржа, дахин հууридаа հуушабаб.

Гэнтэ үүдэн нээгдэжэ, намайе орохыем дурадхаба. Хубсаհатаяа հууհан аад, тэрэ шэгтээ дагдагад гээд лэ орошобоб.

Хубсаհатай байհандаа тиимэшье налархайгаар угтуулбагүйб.

- Энэ басаганайтнай карточк… хаанаб? – гэհэн асуудалда «мэдэнэгүйб, гэртэхиниинь үгɵɵгүй», - гэбэб. Теэд ямар карточк… хэрэгтэй болодог байгаа гээшэб, мэдэхэдэ хожом хэрэгтэй байха гэжэ հанаа хаб:

- документын карточк…  хэрэгтэй болодог юм гү? – гэжэ асуубаб.

Баհал հайнда хүртэбэгүйб даа, шүдэнэй доктор намайе бага уймаршаг гү гэհэн шэнги урдаհаам хаража хаража:

- Детск… регистратураհ… ошоод, карточкыень эреэд ерэгтылши даа, юрэдɵɵ, ябагты ябагты, -  гэбэл даа.

Даабаринууд:

1. Точкын орондо таараха үзэгүүдые таби.
2. Тоогой нэрэнүүдые түүжэ бэшээд, илгаралынь заа.
3. Хамтын падеждэ ɵɵртэ хамаадаад байհан юумэнэй нэрэнүүдые түүжэ бэшэ.
4. Өɵртэ хамаадаад байհан причастинуудые түүжэ бэшээд, падежынь заа.
5. Гурбадахи нюурта хамаадаад байհан юумэнэй нэрэнүүдые түүжэ бэшээд, падежынь заа.
6. Налархай, уймар, хожом – эдэ үгэнүүдтэ дүтэрхы удхатай үгэнүүдые հана.
7. Зүрилдэհэн удхатай союзуудые түүжэ бэшэ.
8. Текст сооհоо дахуул үгэ оложо, илгаралынь заа.
9. Мэдүүлэлэй гэшүүдтэй грамматическа холбоогүй үгэнүүдые оло.
10. Зүбɵɵр бэшэгдэհэн үгэнүүдые түүжэ бэшэ.

Центрэй хойно, центрээ хойно, поликлиникэհээ ерээб, очередеэ дүтэлхэдэ, очередиин дүтэлхэдэ, очередей дүтэлхэдэ, документэдээ ошоо, документдээ ошоо, докторто үзүүлээ, докторта үзүүлээ.

11. Үгын бүридэлɵɵр шүүлбэри хэ: Басаганайтнай, мэдэнэгүйб, угтуулбагүйб, байհандаашье, асуудалда.
12.  Абажархиհан, кабинет – эдэ үгэнүүдые ɵɵртэ хамаадула.
13.   Хоёр деепричастна обородтой мэдүүлэл оло.

15   Текст сооհоо идхаհан мэдүүлэл оло.

Буряад литератураар олимпиадна даабаринууд

Уран зохеолой ямар жанр болоноб, нэрлэгты:

1.  Прозоор бэшэгдэհэн уран зохеол. Энэ жанр баримталхадаа, багахан хэмжээтэйгээр бэшэдэг. Мүн энэ жанрта нэгэ үйлэ ябадал харуулагдадаг ба 2-3 геройнуудай хабаадалгатай байдаг.

Харюу:

2. Шүлэглэн хɵɵрэհэн уран зохеолой жанр соо хүнэй муу абари зан, хомхой сэдьхэл, тэнэг ухаа шүүмжэлэн харуулжа, тэдээндэ анхарал хандуулха, հургаал зааха зорилготойгоор бэшэгдэдэг.

Харюу:

3. Олониитэ бии байհан дутуунуудые наадалан элирүүлжэ, муу талые, геройнуудые энеэдэтэй байдалда оруулհан драматическа зохеол.

Харюу:

4. Үргэн дэлисэтэй, олон геройнуудтай аад, шүлэгɵɵр бэшэгдэհэн зохеол.

Харюу:

5. Ехэ хэмжээнэй уран հайханай жанр. Олон хүнэй хуби хаяан, тэдэнэй харилсаан, нүлɵɵ харуулагдадаг.

Харюу:

Ямар жанрай зохеолнууд болоноб?

6. Уран зохеолшо Базар Барадинай бэшэհэн «Сэнгэ баабай» гэհэн зохёол  ямар жанр баримталан бэшэгдэհэн  гээшэб?

А) хɵɵрɵɵн

Б) басни

В) поэмэ

7. Уран зохёолшо А.И. Шадаевай «Шампии баабай» гэհэн зохёол ямар жанрайб?

А) рассказ

Б) роман

В) драма

8. Ямар уран зохеолшо тухай хэлэгдэнэб, хэн бэ:

2016 ондо 80 наհанайнгаа ойн баяр угтаհан Буряадай арадай уран зохеолшо, драматург, Буряад Уласай соелой габьяата хүдэлмэригшэ. ________________________________________________________

9. Мэдээжэ эрдэмтэн, ниитын, гүрэнэй ба уран зохеолой адаябуулагша, профессор, аяншалагша, 1908-1917 онуудта Петербургын дээдэ հургуулида монгол хэлэ зааհан.

____________________________________________________

10. Буряадай мэдээжэ поэт, сурбалжалагша, оршуулагшын түрэհɵɵр 90 жэл үнгэрɵɵ.

_____________________________________________________________

11. «Дуушан болохош даа, хүбүүмни, заатагүйл дуушан болохош! Тээгэлжэ, хурьга абхуулха гээшэмнай бэлэн бэшэ, сэдьхэл хэрэгтэй юм, - гэжэ хэлээд, урмашан байжа толгойем эльбээ бэлэй».

12. Үхибүүдтэ зорюулհан «Тэхэ бабанын түүхэ» шүлэглэмэл зохеолой автор?

Нэмэлтэ даабари:

13. Ага тосхондо ямар уран зохеолшодой нэрэмжэтэ үйлсэнүүд бииб?

14. Зохеолшо Даширабдан Батожабайн нэрэмжэтэ հургуули тойрогоймнай али нютагта оршодог хаб?

15. Жамсо Тумуновай түрэհэн Табтаанай тэрэнэй нэрэмжэтэ соелой ямар эмхи хүдэлдэг бэ?