Әдәбияттан эш дәфтәре
Әдәбият теориясе буенча өйрәнелә торган термин-төшенчәләргә аңлатма (А.Г. Яхин системасы буенча)
5 нче сыйныф
Чагыштыру – нинди дә булса әйбергә (образга, геройга һ.6.) бәя бирү өчен, башка әйбер (образ, герой һ.б.) белән чагыштыру.
Каршылык – әйбернең үз-үзенә карата каршылыкта торуы (кыска да, озын да; яхшы да, начар да).
Сыйфат – әйбернең озынлыгы, төсе, яхшылыгы, көчлелеге һ.б.
Сыйфат дәрәҗәсе – сыйфатның төрле куәтлектә булуы.
Кабатлау – бер эчтәлектәге әйберләрнең күплеге.
Мәгънә – әйбернең, күренешнең безгә кирәк ягы.
Гомумиләштерү – вакыйгаларның уртак ягын табып, бар вакыйгаларны җыеп торучы исем бирү.
Идея – авторның шулай булсын иде (яки булмасын иде) дигән теләге. Әсәрнең төп фикере.
Хис – дөнья вакыйгаларына күңел белән бәя бирү ул.
Лирик герой – шигырьдә үзе турында сөйләүче.
Гипербола – сыйфат дәрәҗәсен чиктән тыш, адәм ышанмаслык арттыруга әйтәләр.
Чәчмә әсәрләр – гадәти сөйләм телендә язылган әсәрләр.
Тезмә әсәрләр – көйгә салынган, билгеле бер тәртип (рифма) белән язылган әсәрләр.
Хикәя – аз гына кеше катнашкан, бер яки ике генә вакыйгасы булган чәчмә әсәр.
Повесть – вакыйгалары, катнашучылары күп, мөһим мәсьәләләрне күтәргән чәчмә әсәр.
Әсәрне өйрәнү – аңа анализ ясау дигән сүз.
Метафора – вакыйгаларны табигать күренешләре белән чагыштырып бирү.
6 нчы сыйныф
Рифма – шигырьдәге, җырдагы кабатланып килгән авазлар.
Ритм – сөйләм кисәкчәләренең билгеле бер тәртиптә кабатлануы.
Үзәккә омтылучы көч принцибы – шигырь өлешләренең бер үзәккә омтылуы.
Үзәктән куу көче – чәчмә әсәрләрнең теманы төрле өлешләргә таркатуы.
Чәчмә әсәрләрнең жанрлары – хикәя, повесть, роман, новелла, мәзәк.
Әсәрнең эчтәлеге – теманың төрле вакыйгаларда төрле яктан ачылуы ул.
Проблема – теманың төрле яктан ачылып, хәл ителергә тиешле мәсьәләгә әйләнүе.
Тема – әсәрнең төп эчтәлеге.
Драма әсәрләре – персонажларның үзара сөйләшүенә корылган әсәрләр (пьесалар).
Драма жанры – үзәгендә кискен конфликт яткан, геройлары авыр кичерешләр белән яшәгән пьеса.
Трагедия – фаҗига белән тәмамланучы әсәр. Геройлар арасында чишеп чыга алмастай конфликт ята.
Комедия – көлкегә корылган әсәр.
Конфликт – яклар каршылыгының көрәшкә әйләнүе.
Хәйлә – юк кына әйберне мөһим дип исбат итү ул.
7 нче сыйныф
Юмор – яхшыны начар, начарны яхшы дип көлү ул.
Романтик язучы – тормышны үзе уйлап чыгарган дөньяга алыштыручы.
Сюжет – чәчмә әсәрләрдә берсе артыннан икенчесе килгән һәм мәгънә бәйләнешенә кергән вакыйгалар.
Дөньяга караш – кешенең тормыш гаделлеге турындагы даими уйлары.
Тип – кайбер сыйфатлары белән тормыштагы башка кешеләргә охшаган әсәр образы.
Образ – башка кешеләрдән үзенең төрле сыйфатлары белән аерылып торган, күз алдына китерерлек итеп сурәтләнгән герой.
Кешенең эчке дөньясы (күңел дөньясы) – аның уй, хис, хатирә һәм хыяллары бәйләнеше.
Кеше психологиясе – үзгәрүчән рухи халәт.
8 нче сыйныф
Язучы стиле – язучының төрле әсәрләрендә кабатланган сәнгать алымнары.
Өстәмә эчтәлек (потенциаль эчтәлек) – автор күз алдында тотмаган, әсәрдәге образлар байлыгы нәтиҗәсендә чыгарылган яңа эчтәлек.
Объектив эчтәлек – сурәтләнгән әйберләрнең (объектларның) һәм күренешләрнең табигый рәвештә үзгәрүеннән туган эчтәлек.
Субъектив эчтәлек – әсәрдәге яшерен хисләр һәм уйларның икенче эчтәлекне тәшкил итүе (авторның героена мөнәсәбәтеннән чыгып бирелгән бәя).
Интонация – әдәби әсәрләрдәге эчке көй.
Ирония – көлке вакыйга турында җитди итеп сөйләү.
Хакыйкать – ул сүзнең чынбарлык белән тәңгәллеге.
Функция бәйләнеше – әсәрне өлешләргә бүлү һәм өлешләр арасындагы бәйләнеш.
Фокус – әсәр өлешләрен җыеп торучы образ, каршылык, сүз.
9 нчы сыйныф
Идеал – кешеләрнең иң югары максаты.
Хикмәт – мәкаль кебек бик күп вакыйгаларга бәя бирә алучы, бәхәссез хакыйкать булып килгән гыйбрәтле фикер.
Дастан – батырлар турында халык иҗат иткән әсәр.
Суфичылык фәлсәфәсе – үз эчендә йомылып, дөнья мәшәкатеннән баш тарткан кешеләр фәлсәфәсе.
Мәгърифәтчеләр – милләтне белем, тәрбия, яңалыкка омтылу чаралары белән үстерергә теләүчеләр.
Демократия – ил белән халыкның идарә итүе. Ул шулай ук шәхси ирек, сүз иреге, гадел законнарга буйсынып яшәү дигән сүз.
Фельетон – конкрет кешеләрне, ямьсез күренешләрне сатира алымнары белән фаш иткән газета-журнал мәкальләре.
Чынбарлык – кешеләр бәясеннән аерылган тормыш ул.
Стиль – әсәрләрнең төзелеше охшаш вакыйгаларга корылуы һәм билгеле бер хакыйкатьне тәэсирле һәм ышандырырлык итеп исбатлавы.