Буряад хубсаhан

Буряад хубсаһанай удха тухай домог

    Эртэ урда сагта нэгэ шүдхэртэй газар байдаг байгаа ха. Тиишээ ошоһон хүн бусажа ерэдэггүй бэлэй. 

Нэгэтэ нэгэ баатар хүбүүн «Би заабол ошожо үзэхэм» гээд, зүрхэлэн зүдхэшэбэ гэнэ. Тэрэниие айл аймагынь, аха дүүнэрынь яашье хорижо ядаба ха. Тиигэжэ аюултай замда түхеэржэ эхилбэ. 

   Эжынь баатар хүбүүндээ хубсаһа хунарыень өөрөө оёжо үгэбэ. Малгайдань дэнзэ хадаба. Гуталайнь улые бухын арһаар уллаба. Хутагынь эшые шаргал тэхын эбэрээр эшэлбэ. Дэгэлэйнь хамсыда хара азаргын туруу хадаба. Энгэр таладань буура тэмээнэй зогдор хабшуулба. 

    Баатар хүбүүн эжынгээ оёһон хубсаһа үмдэжэ, энэ бэеэ бэелжэ, эрэлхэг зоригоо хүбшэлжэ, эмниг хүлэг мориндоо эмээлээ тохон мордобо ха. Яба ябаһаар байтараа, хада хабсагайда тулажа, харанхы һүниие үнгэргэхэ болобо. 
    Баатар хүбүүн мориёо шүдэрлөөд, ташуураараа өөрыгөө тойруулан түхэреэн сахариг зураад, гартаа хутага ташуур хоёроо бариһан зандаа унташаба ха. 
Тиигэжэ байтарнь, гэнтэ тэнгэри газар хоёрой хаха һүрэмөөр дуун лужаганашаба. Һалхи шуурган хүүен эшхэржэ, элдэб муухай абяа шэмээн гараба. Тиихэдэнь баатар хүбүүн «Шүдхэр гээшэнь ерэбэл ха» гэжэ ойлгоодхибо. 
Шүдхэр ерэ ерэһээр баатар хүбүүндэ аһалдажал мэдэбэ. Теэд хүсэ шадалынь хүрэхөөр бэшэ хэбэртэй: 

— Хүлэйнь улаһаа татаха гэхэдэмни, хүрин буха хүлзэбэл даа, гарһаань ошоод татаха гэхэдэмни, хара азарга сабшабал даа, араһаань ошожо татаха гэхэдэмни, буура тэмээн буужа ерэбэл даа, уураг тархииень һорохом гээд, тархиһаань татахадамни, баатар хүбүүнэй дэнзэдэ шарбуулбаб,

 — гэжэ хэлээд, шүдхэр амияа табишоо һэн ха. 

Удангүй улаан нараншье гараба. Баатар хүбүүнэй тойроод харахада, үнөөхи шүдхэрэй хохимой тархиһаа ондоо юумэн харагданагүй. Хүлэг мориниинь ногоо шэмхэлжэ эдеэлһэн зандаа. Өөрынь бэе гэмтээшьегүй. Баатарай гэртээ харижа ерэхэдэнь, айл аймагынь хотоймо ехэ найр наада хэбэ ха. 

Эрдэниин тарнитай буряад хубсаһанай ямар үүргэтэй, ямар удхатай байһые манай арад зон иигэжэ түүхэ домог соогоо түүрээн магтаһан байха юм.