Бистин суурувустун садыгларынын аттары

Слайд 1

Проект ажыл « Бистин суурувустун садыгларынын аттары » Кылып куусеткени : Ооржак Намзырай , 4 «Е» класстын оореникчизи Удуртукчузу : Шалык И.О. Б.И.Араптан аттыг Сукпак ортумак школа

Слайд 2

Ажылдын актуалдыы : бедик сулделиг состер-биле садыгларны амгы уеде садыг-саарылга болгаш ажыл-херээ чогуур кылдыр адап ап турар таварылгалар хойу-биле коступ турар . Сорулгазы : бистин садыглар аттарын шинчилеп коору . Сорулганы чедип алырда кылган ажылдар : 1) Сукпак суурда кудумчу бурузунде каш садыг барын тодарадып алыр . 2) Садыгларнын аттарынын тыптып келгенин шинчилээри . 3) Садыгнын ээлери сайгарлыкчыларынга анкета ажылын чорудары . 4) Сукпак сумузунда садыглар аттарын шинчилеп коргеш тыва болгаш орус аттарын деннеп коору . Даап бодаашкын : Садыг-сааралга чорудуп турар сайгарлыкчылар садыг аттарын бедик сулделиг состер-биле адап турары оларнын-биле ажыл-ижинин туннели-биле бадыткаттынып турар .

Слайд 3

Садыг аймаа деп чул ? Садыг , садыглажыышкын , садып алыры деп состернин утказы болза кандыг бир хереглээн чуулун , бараанны ( аъш-чем , идик-хеп , эт-сеп ) аймаан акшага азы оске бир бараанга орнап алыры . Шаанда кошкун араттар моол , кыдат садыгжылардан кечим шайны болгаш оске чуулдерни мал-маган-биле орнап ап турган . Моол тогерик акшаны чугле бай кижилер тудуп турган . Тыва акша 1925 чылдың июль 25-де тывылган ТАР-ның күрүне банкызы — « ТываБанк », АССР-биле сумелешкениниң ёзугаар , ТАР-га совет акша (рубль) үндүрүп турган . 1933 чылдың 12 айда ТАР-ның чазаа совет акшаларга ТАР-ның сулдезин болгаш « Чугле арат республикада бар» - деп бижиктиг кылдыр шиитпирлээн . 1933-1934 чылдарның уезинде , совет акшаларны орнаан тыва , 1, 2, 3, 4, 5 копеекке дең монеталар үндүрген . Олар чугле майның 1945 чылга дээр турган . 1936 чылдың январь 1-де чуртка акша реформазы болган , кажан совет валюта чоннуң валютазы биле солуттунган — арат респбуликаның банкноттары : 1, 3, 5, 10, 25 акша . Шупту 2 млн акша үндүрген . Тыва акша ́ ( тюрк дылдарда « акша », сөс-биле « чырык ») — Тыва Арат Республиканың акша саны. 100 көпеекке чарылган валюта. 1934-1944 чылдарга дээр турган . Оон ТАР-ның ССРЭ-ге катышканындан , орнунга орус рубль алдаржааш , ону шуут солаан . Теория кезээ

Слайд 4

Практиктиг кезээ

Слайд 9

Тонмес - батпас аас-кежикти илереткен Бедик черде унуштер , даглар , тайгалар аттары-биле адаттынган Чер-чуртунун , чудулгезини аайы-биле Шаг шаанда чурттап келген оран-савазынын ады-биле Орус аттыг Арбын Байлак 1 Байлак 2 Йорээл Олчей Продукты « Идегел » Намзырай Буян Саянская Шенне Эдегей Алаш Юрта Продукты « Семёрочка » Алёнушка Эконом Антонина Дом быта Изюминка

Слайд 10

Бирги айтырыг – Садыг каш чылда ажыттынганыл ? Ийиги айтырыг – Чуге ындыг ат тывысканыл ? Ушку айтырыг – Тывыскан аттын утказы ? Дортку айтырыг – Садыгнын адын солуксап турар силер бе ? Анкетанын айтырыглары

Слайд 11

Бирги айтырыгга бердинген харыылардан 1 дугаар ажыттынга садыгны билип алган мен. Ол болза «Юрта» садыы - 2001 чылда магазини болуп турар , ийи дугаар « Йорээл » садыы база-ла 2001 чылда ажыттынган , уш дугаары «Саянская» садыы 2002 чылда дээш уламчылап чорупкан .

Слайд 12

Ийиги айтырыгга бердинген харыылардан садыгларга кандыг чылдагаан-биле ат тывысканын билип алагн мен. Ында болза улус чонга алгап-йорээл болур кылдыр , оолдарынын , уйнуктарынын , бир-ле чоок кижилеринин аттары-биле биле, кудумчу аттары-биле , чер-чуртунун аайы-биле болгаш чаагай , чараш аттар-биле деп харыыны берип турарлар .

Слайд 13

Йорээл (благословение) – эки кузээшкиннер ; Олчей – тончу чок аас-кежик ; Алаш – хем ады ; Идегел (надежда) Шенне (пион) – тайга черде чечек ады ; Буян – эки чуулду соннээн ; Намзырай – бай шыдалдын бурганы ; Эдегей (подножие горы) – даг эдээ ; Байлак (достаток) – бай-байлак ; Юрта ( ог ) – шаг шаанда чурттап келген оран-сава ; Саянская (горы Саяны) – бедик черде ; Арбын (много) – эки чуулдер хой болзун . Ушку айтырыгга харыылардан садыгларнын аттарынын утказын билип алган мен.

Слайд 14

Дортку айтырыгга шупту сайгарлыкчылар « Чок » садыгнын адын оскертпес бис деп харыыны берип турар .

Слайд 15

Тыва аттыг – 13 садыг (59%), оруст аттыг – 6 (27%), амдыызында ады чок – 3 (14%) садыглар бар.

Слайд 16

Сукпак сумузунда чаа-чаа садыглар хойу-биле ажыттынып турар . Оларнын аттары янзы-буру болгаш хой кезиинде бедик сулделиг состер-биле адаттынган . Садыг-сааралга чорудуп турар сайгарлыкчыларнын ынчаар адап турары оларнын-биле ажыл-ижинин туннели-биле бадыткаттынып турар . Туннели