Бөек шагыйрь Г.Тукайның туган көненә багышланган әдәби музыкаль чара

Бөек татар шагыйре Г . Тукайның туган көненә багышланган әдәби – музыкаль кичә.

               З. Ярулинның “ Тукай маршы “ яңгырый, балалар залга үтә.

  Исәнмесез кадерле балалар, хөрмәтле кунаклар. Татар халкының мәшһүр шагыйре, әдәбиятыбызның йөзек кашы Г. Тукайга багышланган әдәби музыкаль кичәбезне башлыйбыз.

                          Тормышыңда бәйрәмнәр аз булган –

                          Тормыш белән тулган көннәрең,

                          Шуңа ахры, искә алынмыйча

                          Үткән синең туган көннәрең.

                          Бәйрәмнәрең алда икән әле,

                          Кара, шагыйрь, бүген текәлеп.

                          Халкың килде сиңа мәхәббәтен

                          Ал чәчәкләр итеп күтәреп.

Г.Тукай ямьле яз аенда 26 апрельдә дөньяга килә. Ләкин ул яшьли әти, әнисез кала. Нәни Тукайның бала чагы Кырлай авылында Сәгъди абзый гаиләсендә үткән. Ул кулдан – кулга йөреп төрле гаиләләрдә үскән. Г.Тукай үзе үскән авылларны искә төшергән, аның матурлыгын, табигатен төрле әсәрләрендә сурәтләгән. Үзенең уйнап үскән дус – ишләрен, тормыш авыр булуга карамастан, бик яраткан.

(Г.Тукайның мәдрәсәдә укуы турында  әйтелә)

                        Җыр :     Г.Тукай   “ Туган авыл”    

  Балалар:                          Татарстан Тукай иле,

                                             Татарстан – безнең ил.

                                             Бүген бездә Тукай көне

                                             Кил бәйрәмгә дустым кил.

Тукай белән сөйләшеп ал,

                                             Тукайдан сора киңәш

                                             Тукай аңлар иң мөһиме

                                             Татарча гына сөйләш.

Эчтән генә җырлап йөрим,

       Җырлыйм туган телемне,

       Үз телемдә җырлыймын мин

       Бу соң бәхет түгелме

Илдә кояш, җирдә кояш,

      Тукай көне канат җәйгән

      Бәйрәм бүген, бәйрәм бүген,

      Тукай көне безнең бәйрәм.

Уйный – уйный күбәләкләр

                                         Кунган кебек чәчәккә,

                                         Киеп бәйрәм киемнәрен

                                         Килдек бүген бәйрәмгә.

                                         Бакча бәйрәмчә бизәлгән

                                         Безгә дә бик күңелле,

                                         Безнең белән бөтен дөнья

                                         Бәйрәм итә түгелме?

 Туган телне яттан сөйләп

     Үсеп җиткәнбез шулай,

     Җирдә барлык балаларда

     Ярата сине Тукай.

  Шүрәлеләр яшәгәнгә

     Ышанмый икән кемнәр.

     Су анасы әкият сөйли

     Серле җәй төннәрендә.

Тукай абый әкиятен

                            Су анасын кем белә,

                            Аның кебек бөек шагыйрь

                            Шәп шагыйрь ул бер генә.

                            Тарак урлаучы малайлар

                            Юкмы сезнең арада,

                            Хәзер инде әйбәтләрме

                            Урлашмыймы балалар?

Су анасы керә.

Су анасы :             Балакайлар исәнмесез? Мине таныйсызмы? Тукай әкиятеннән булам мин, мәшһүр су анасы.

Балалар бергә:    Беләбез , беләбез, сине күптән көтәбез!

Су анасы :              Яшим мин су төбендә, өем бар минем анда

                                  Бик яратам балыкларның уйнаганын карарга.

                                  Тарагым бар бик затлы, әбидән миңа калган.

                                  Әллә ничә буыннан гел шулай күчеп барган.

                                  Шулай бер вакыт шук малай урлаган бит таракны

                                  Әби минем батыр булган , куа киткән каракны.

                                  Ә әнисе шук малайга ай – хай шәп эләктергән

                                  Шук малайның үкенгәнен әбием үзе күргән.

                                  Рәхмәт инде балалар, чакыргансыз бәйрәмгә,

                                  Мин үземдә бик яратам, бергәләп ял итәргә.

Су анасы :              Балалар, сез Г.Тукайның  тагын нинди әсәрләрен  белә

                                 сез? Ягез әле әйтеп карагыз.

Балалар:              “ Гали белән кәҗә”. “ Эш беткәч уйнарга ярый”, “ Кызыклы

                                 шәкерт” һ.б.

Су анасы:             Балалар, Тукай абыебыз халык уеннарын бик яраткан. Әй

                               дәгез, бездә сезнең белән “ Түбәтәй” уены уйнап алабыз.

“ Түбәтәй” уены уйнала

Кызыклы шәкерт.

• Әйдәле , Акбай! Өйрән син, арт аягың белән тор;

Аума, аума! Туп – туры тор, төз утыр, яхшы утыр!

• Ник газаплыйсың болай син, мин әле бик кечкенә;    

Мин туганга тик ике айлап булыр, йә өч кенә.

Юк кирәкми, мин өйрәнмим, минем уйнысым килә;

Шул болыннарда ятасым, шунда аунысыйм килә.

• Ах, җүләр маэмай! Тырыш яшьләй, - зурайгач җайсыз ул;

Картаеп каткач буыннар, эш белү уңайсыз ул

“ Гали белән кәҗә”

Безнең Гали бигрәк тату  Кәҗә белән,

Менә Кәҗә карап тора тәрәзәдән.                        

Гали аны чирәм белән кунак итә,

Кәҗә рәхмәт укый: сакалын селкетә.

“ Карлыгач”

Күптән түгел безнең тәрәзә капкачын

Оя итте минем сөйгән карлыгачым:

Ул көн буе авызы белән балчык ташый,

Балчык белән матур итеп оя ясый

Күп эшләде иренмичә; бара – бара

Чыгарды ул матур – матур балалар да.

Ачыксалар карлыгачның балалары,

Чебен – черки тотып кайта аналар

“Җир йокысы”

Кырга ак кардан

Юрган ябылган,

Җир язга чаклы

Йокыга талган.

Ул тормас, йоклар,

Кышлар үтмичә,                                                            

Кыйбладан кошлар

Кайтып җитмичә.

Язның айлары,

Апрель, майлары,

Бик матур сызылып

Аткан таңнары.

Урман шаулавы,

Кошлар сайравы,

Күкләр күкрәве,

Яңгыр аннары.

Коену көн саен

Кояш нурында

Аннан соң тагын

Төшкән чык төндә.

Бу хәлләр җиргә

Барчасы бергә

Калган тик инде

Төштә күрергә.

Җир йоклый тыныч,

Күреп тәмле төш,

Уяныр әле,

Тукта ,үтсен кыш!

Су анасы:       Рәхмәт , балалар сезгә , шундый матур итеп шигырьләр                      

                         сөйләдегез.

Кәҗә белән сарык керәләр.

Бергә:    Исәнмесез, мин – Кәҗә!

                Исәнмесез, мин – Сарык!

                Икебезгә бер зур гына капчык тегеп,

                Киттек икәү кырга таба юлга чыгып.

 Кәҗә:        Нәрсә соң бу? Бүре башы! Әй, мин куркам.

 Сарык:      Мин дә куркак, тотарга бит мин дә куркам.

 Кәҗә:        Сарык абзый, син батыррак, син көчлерәк.

 Сарык:      Син , Сакалбай, хәйләкәррәк, гайрәтлерәк.

 Бергә:        Алайса икәү тотыйк,

                     Башны капчыкка салыйк.

Сарык :        Килдек сезгә кунакка

                       Балалар бакчасына.

                       Бик күп табышмаклар салдык

                       Кәҗәнең букчасына.

Балалар, сез табышмаклар яратасызмы? Тыңлагыз әле табышмаклар әйтәм.  Сарык :      Нәкъ кеше кебек үзе

                       Ә шулай да шаккатыра.

                       “ Былтыр кысты !” – дип кычкыра

                       Туганнарын чакыра. Кем ул?

Балалар:       Шүрәле.

Кәҗә:           Мин дә әйтәм тыңлагыз: Туннарга киендерә,

                       Җылыта, сөендерә.

                       Тоягы аның ярык,

                       Исеме аның ( сарык).

Сарык :        Әйе мин ул дуслар. Тоягым ярык булса да, серле ул тиз              йөгерә.  Ярый балалар, безгә инде китәргә вакыт, әби белән бабай да безне зарыгып кетә торганнардыр инде. Менә , капчыкта аларга  дигән тары ярмасы да бар. Теге вакытта бүреләр калдырып качкан.

Әй куансыннар  әле әби белән бабай! Ярый. Балалар, сау булыгыз!

Кәҗә белән сарык китәләр.

Күбәләк артыннан бала куып керә

      Җыр:    “ Бала белән күбәләк”  

Шүрәле елап керә ( үкреп):

Шүрәле, Шүрәле,

                        Ник елыйсың син болай?  

Шүрәле:        - Кичә бит Былтыр кысты

                        Бармакны , шуңа елыйм.

         Шүрәле, Шүрәле,

                        Ник елыйсың син бүген?

          Шүрәле:        - Бик авырта шул бармагым,

                        Мин елыйм шуның өчен.

           - Шүрәле, Шүрәле,

                         Әйдә син безне келдерт.

            Шүрәле:         - Кети - кети  уйнарбыз,

                         Туйганчы бер көләрбез.

Шүрәле балалар алдында бармакларын тырпайтып йөри.

           Шүрәле:          - Бер дә шикләнмәгез сез, мин карак – угры түгел,

                          Юл да кисмимен, шулай да мин бик үк тугры түгел.

                          Ялгыз кешеләрне кытыклап үтерәм,

                          Мин әле сезне күргәч шатлыгымнан үкерәм.

Җыр “   Шүрәле”.Бию “ Әпипә”

         Менә безнең кичәбез ахырына да якынлашып  килә  Һәм кичәбезне мондый сүзләр белән тәмамлыйсым килә:”

Син күрмәгән яңа буын килде

Котлап бүген туган көнеңне,

     Киләчәккә барган улларыңнан

Бөек татар шагыйре Г . Тукайның туган көненә багышланган әдәби – музыкаль кичә.

               З. Ярулинның “ Тукай маршы “ яңгырый, балалар залга үтә.

  Исәнмесез кадерле балалар, хөрмәтле кунаклар. Татар халкының мәшһүр шагыйре, әдәбиятыбызның йөзек кашы Г. Тукайга багышланган әдәби музыкаль кичәбезне башлыйбыз.

                          Тормышыңда бәйрәмнәр аз булган –

                          Тормыш белән тулган көннәрең,

                          Шуңа ахры, искә алынмыйча

                          Үткән синең туган көннәрең.

                          Бәйрәмнәрең алда икән әле,

                          Кара, шагыйрь, бүген текәлеп.

                          Халкың килде сиңа мәхәббәтен

                          Ал чәчәкләр итеп күтәреп.

Г.Тукай ямьле яз аенда 26 апрельдә дөньяга килә. Ләкин ул яшьли әти, әнисез кала. Нәни Тукайның бала чагы Кырлай авылында Сәгъди абзый гаиләсендә үткән. Ул кулдан – кулга йөреп төрле гаиләләрдә үскән. Г.Тукай үзе үскән авылларны искә төшергән, аның матурлыгын, табигатен төрле әсәрләрендә сурәтләгән. Үзенең уйнап үскән дус – ишләрен, тормыш авыр булуга карамастан, бик яраткан.

(Г.Тукайның мәдрәсәдә укуы турында  әйтелә)

                        Җыр :     Г.Тукай   “ Туган авыл”    

  Балалар:                          Татарстан Тукай иле,

                                             Татарстан – безнең ил.

                                             Бүген бездә Тукай көне

                                             Кил бәйрәмгә дустым кил.

Тукай белән сөйләшеп ал,

                                             Тукайдан сора киңәш

                                             Тукай аңлар иң мөһиме

                                             Татарча гына сөйләш.

Эчтән генә җырлап йөрим,

       Җырлыйм туган телемне,

       Үз телемдә җырлыймын мин

       Бу соң бәхет түгелме

Илдә кояш, җирдә кояш,

      Тукай көне канат җәйгән

      Бәйрәм бүген, бәйрәм бүген,

      Тукай көне безнең бәйрәм.

Уйный – уйный күбәләкләр

                                         Кунган кебек чәчәккә,

                                         Киеп бәйрәм киемнәрен

                                         Килдек бүген бәйрәмгә.

                                         Бакча бәйрәмчә бизәлгән

                                         Безгә дә бик күңелле,

                                         Безнең белән бөтен дөнья

                                         Бәйрәм итә түгелме?

 Туган телне яттан сөйләп

     Үсеп җиткәнбез шулай,

     Җирдә барлык балаларда

     Ярата сине Тукай.

  Шүрәлеләр яшәгәнгә

     Ышанмый икән кемнәр.

     Су анасы әкият сөйли

     Серле җәй төннәрендә.

Тукай абый әкиятен

                            Су анасын кем белә,

                            Аның кебек бөек шагыйрь

                            Шәп шагыйрь ул бер генә.

                            Тарак урлаучы малайлар

                            Юкмы сезнең арада,

                            Хәзер инде әйбәтләрме

                            Урлашмыймы балалар?

Су анасы керә.

Су анасы :             Балакайлар исәнмесез? Мине таныйсызмы? Тукай әкиятеннән булам мин, мәшһүр су анасы.

Балалар бергә:    Беләбез , беләбез, сине күптән көтәбез!

Су анасы :              Яшим мин су төбендә, өем бар минем анда

                                  Бик яратам балыкларның уйнаганын карарга.

                                  Тарагым бар бик затлы, әбидән миңа калган.

                                  Әллә ничә буыннан гел шулай күчеп барган.

                                  Шулай бер вакыт шук малай урлаган бит таракны

                                  Әби минем батыр булган , куа киткән каракны.

                                  Ә әнисе шук малайга ай – хай шәп эләктергән

                                  Шук малайның үкенгәнен әбием үзе күргән.

                                  Рәхмәт инде балалар, чакыргансыз бәйрәмгә,

                                  Мин үземдә бик яратам, бергәләп ял итәргә.

Су анасы :              Балалар, сез Г.Тукайның  тагын нинди әсәрләрен  белә

                                 сез? Ягез әле әйтеп карагыз.

Балалар:              “ Гали белән кәҗә”. “ Эш беткәч уйнарга ярый”, “ Кызыклы

                                 шәкерт” һ.б.

Су анасы:             Балалар, Тукай абыебыз халык уеннарын бик яраткан. Әй

                               дәгез, бездә сезнең белән “ Түбәтәй” уены уйнап алабыз.

“ Түбәтәй” уены уйнала

Кызыклы шәкерт.

• Әйдәле , Акбай! Өйрән син, арт аягың белән тор;

Аума, аума! Туп – туры тор, төз утыр, яхшы утыр!

• Ник газаплыйсың болай син, мин әле бик кечкенә;    

Мин туганга тик ике айлап булыр, йә өч кенә.

Юк кирәкми, мин өйрәнмим, минем уйнысым килә;

Шул болыннарда ятасым, шунда аунысыйм килә.

• Ах, җүләр маэмай! Тырыш яшьләй, - зурайгач җайсыз ул;

Картаеп каткач буыннар, эш белү уңайсыз ул

“ Гали белән кәҗә”

Безнең Гали бигрәк тату  Кәҗә белән,

Менә Кәҗә карап тора тәрәзәдән.                        

Гали аны чирәм белән кунак итә,

Кәҗә рәхмәт укый: сакалын селкетә.

“ Карлыгач”

Күптән түгел безнең тәрәзә капкачын

Оя итте минем сөйгән карлыгачым:

Ул көн буе авызы белән балчык ташый,

Балчык белән матур итеп оя ясый

Күп эшләде иренмичә; бара – бара

Чыгарды ул матур – матур балалар да.

Ачыксалар карлыгачның балалары,

Чебен – черки тотып кайта аналар

“Җир йокысы”

Кырга ак кардан

Юрган ябылган,

Җир язга чаклы

Йокыга талган.

Ул тормас, йоклар,

Кышлар үтмичә,                                                            

Кыйбладан кошлар

Кайтып җитмичә.

Язның айлары,

Апрель, майлары,

Бик матур сызылып

Аткан таңнары.

Урман шаулавы,

Кошлар сайравы,

Күкләр күкрәве,

Яңгыр аннары.

Коену көн саен

Кояш нурында

Аннан соң тагын

Төшкән чык төндә.

Бу хәлләр җиргә

Барчасы бергә

Калган тик инде

Төштә күрергә.

Җир йоклый тыныч,

Күреп тәмле төш,

Уяныр әле,

Тукта ,үтсен кыш!

Су анасы:       Рәхмәт , балалар сезгә , шундый матур итеп шигырьләр                      

                         сөйләдегез.

Кәҗә белән сарык керәләр.

Бергә:    Исәнмесез, мин – Кәҗә!

                Исәнмесез, мин – Сарык!

                Икебезгә бер зур гына капчык тегеп,

                Киттек икәү кырга таба юлга чыгып.

 Кәҗә:        Нәрсә соң бу? Бүре башы! Әй, мин куркам.

 Сарык:      Мин дә куркак, тотарга бит мин дә куркам.

 Кәҗә:        Сарык абзый, син батыррак, син көчлерәк.

 Сарык:      Син , Сакалбай, хәйләкәррәк, гайрәтлерәк.

 Бергә:        Алайса икәү тотыйк,

                     Башны капчыкка салыйк.

Сарык :        Килдек сезгә кунакка

                       Балалар бакчасына.

                       Бик күп табышмаклар салдык

                       Кәҗәнең букчасына.

Балалар, сез табышмаклар яратасызмы? Тыңлагыз әле табышмаклар әйтәм.  Сарык :      Нәкъ кеше кебек үзе

                       Ә шулай да шаккатыра.

                       “ Былтыр кысты !” – дип кычкыра

                       Туганнарын чакыра. Кем ул?

Балалар:       Шүрәле.

Кәҗә:           Мин дә әйтәм тыңлагыз: Туннарга киендерә,

                       Җылыта, сөендерә.

                       Тоягы аның ярык,

                       Исеме аның ( сарык).

Сарык :        Әйе мин ул дуслар. Тоягым ярык булса да, серле ул тиз              йөгерә.  Ярый балалар, безгә инде китәргә вакыт, әби белән бабай да безне зарыгып кетә торганнардыр инде. Менә , капчыкта аларга  дигән тары ярмасы да бар. Теге вакытта бүреләр калдырып качкан.

Әй куансыннар  әле әби белән бабай! Ярый. Балалар, сау булыгыз!

Кәҗә белән сарык китәләр.

Күбәләк артыннан бала куып керә

      Җыр:    “ Бала белән күбәләк”  

Шүрәле елап керә ( үкреп):

Шүрәле, Шүрәле,

                        Ник елыйсың син болай?  

Шүрәле:        - Кичә бит Былтыр кысты

                        Бармакны , шуңа елыйм.

         Шүрәле, Шүрәле,

                        Ник елыйсың син бүген?

          Шүрәле:        - Бик авырта шул бармагым,

                        Мин елыйм шуның өчен.

           - Шүрәле, Шүрәле,

                         Әйдә син безне келдерт.

            Шүрәле:         - Кети - кети  уйнарбыз,

                         Туйганчы бер көләрбез.

Шүрәле балалар алдында бармакларын тырпайтып йөри.

           Шүрәле:          - Бер дә шикләнмәгез сез, мин карак – угры түгел,

                          Юл да кисмимен, шулай да мин бик үк тугры түгел.

                          Ялгыз кешеләрне кытыклап үтерәм,

                          Мин әле сезне күргәч шатлыгымнан үкерәм.

Җыр “   Шүрәле”.Бию “ Әпипә”

         Менә безнең кичәбез ахырына да якынлашып  килә  Һәм кичәбезне мондый сүзләр белән тәмамлыйсым килә:”

Син күрмәгән яңа буын килде

Котлап бүген туган көнеңне,

     Киләчәккә барган улларыңнан

Ишетәсең “ Туган телеңне”.

          Барысы бергә “ Туган тел” җырын башкаралар.