Башҡорт теле һәм әҙәбиәтенән дәрестәр

Тема: «Аҙыҡ-түлек».

Маҡсаттар: 1. Белем биреү: аҙыҡ-түлекте белдергән һүҙҙәрҙе иҫкә төшөрөү, ҡабатлау; яңы һүҙҙәр менән танышыу һәм үҙләштереү;

2. Үҫтереүсе: уҡыусыларҙың һөйләү телмәрен, логик фекерләүҙе, хәтерҙе үҫтереү; коммуникатив мөмкинлектәрен киңәйтеү;

3. Тәрбиәүи: аҙыҡ-түлеккә һаҡсыл мөнәсәбәт тәрбиәләү.

Йыһазландырыу: экран, ноутбук, таратма материалдар, карточкалар, йылмайликтар.

Дәрес барышы:

1. Ойоштороу мәле.

Сәләмләү.

Хәйерле көн теләп, ҡояш ҡалҡа,

Уяналар ауыл, ҡалалар.

Үҙ телемдә һеҙҙе  сәләмләйем:

Хәйерле көн һеҙгә, балалар!

‒ Һаумыһығыҙ! Ултырығыҙ!

‒ Уҡыусылар, күреп торам, кәйефтәрегеҙ ҙә яҡшы, хәлдәрегеҙ ҙә һәйбәт. Дәресте башлап ебәрһәк тә була.

Мин Әлфиә Тимерйән ҡыҙы Ҡырмыҫҡалы районынан килдем.

Өйгә эште тикшереп үтәйек. Өйҙә  әсәйегеҙ әҙерләгән рецепт яҙып килергә кәрәк ине һүрәт эшләп килергә ине.

Ә һеҙ беләһегеҙме бөгөн ниндәй байрам?

(21 март  Науруз байрамы

 “науруз” – фарсы һүҙе, “яңы көн” тигәнде аңлата, төн менән көндө яҙғы тигеҙләшкән осорона тап килә. Яҙ һәм хеҙмәт байрамы. Йыл башы тип иҫәпләнгән.

Ә һеҙ байрамға нисек әҙерләнәһегеҙ? Нимә эшләргә кәрәк? ( Өҫтәл әҙерләргә кәрәк)

Уны ҡайҙан алалар. ( магазинда)

Өҫтәлгә нимә ултырталар?

Быны белер өсөн әйҙәгеҙ фонетик күнегеү эшләп алайыҡ. Минең арттан ҡабатлағыҙ.

Фонетик күнегеү.

Ҡа-ҡа-ҡа

Яратабыҙ беҙ бутҡа.

Мәк-мәк-мәк

Өҫтәлдә тәмле икмәк.

Ма-ма-ма

Ағаста ҡыҙыл алма.

Һаҡ-һаҡ-һаҡ

Бешерҙек беҙ бауырһаҡ.

‒ Һеҙ нисек уйлайһығыҙ, ниндәй һүҙҙәр билдәләнгән? Ниндәй темаға ҡарай был һүҙҙәр?

Ә хәҙер слайдҡа ҡарағыҙ әле был һүрәттә нимә төшөрөлгән?

 (Уҡыусылар яуаптарын тыңлау)

‒ Тимәк, бөгөнгө дәрестә нимә хаҡында һүҙ барасаҡ? (Аҙыҡ-түлек тураһында). Ниндёй бүлектәр була. Супермаркет

‒ Уҡыусылар, беҙ һеҙҙең менән теманы асыҡланыҡ. Нисек уйлайһығыҙ, беҙ бөгөнгө дәрестә нимә өйрәнәсәкбеҙ? (Уҡыусылар үҙҙәренең тәҡдимдәрен әйтәләр).

 Магазинда йөрөү  ҡағиҙәләре була.

( 108 бит 17 се күнегеү) Китап менән эш. Тәржемә итәбеҙ.

Ниндәй  тылсымлы һүҙҙәр беләһегеҙ.

2. Төп өлөш.

‒ Бөгөн дәрестә  беҙ  һеҙҙең менән аҙыҡ-түлек темаһына ҡараған элек үткән һүҙҙәрҙе иҫкә төшөрәсәкбеҙ һәм ошо темаға ҡараған яңы һүҙҙәр  менән менән танышасакбыҙ.

‒ Бөгөнгө датаны һәм теманы дәфтәрҙәргә яҙып ҡуяйыҡ.

1-се эш.

Һүҙлек эше эшләп алайыҡ:

( комп видео  элк  / дәресле )

2-се эш. Төркөмләп эшләү.

 3 төркөмгә бүленәбеҙ

‒ Һеҙҙең алдығыҙҙа карточкалар ята. Унда аҙыҡ-түлек, емеш-еләк һәм йәшелсәләр исемдәре буталып бирелгән. Һеҙгә дөрөҫ итеп уларҙы йыйырға кәрәк. аҙыҡ-түлек магазина берәр кеше һәр төркөмдән. (Ә һеҙ төркөмдә кәрзин тутыраһығыҙ)

 Беренсе төркөм– емеш һүҙҙәрен,

икенсе төркөм –-еләк,

өсөнсө төркөм – йәшелсәләрҙе йыя.

3-сө эш. Диалогтар төҙөү.

‒ Һеҙ магазинға йөрөргә яратағыҙмы?

Диалог төҙөү.

‒ Әйҙәгеҙ беҙ һеҙҙең менән магазинда икән тип күҙ алдына килтерәйек. Миңә һәр бер рәттән берәр кеше кәрәк. Һеҙгә бирелгән темаларға диалог төҙөргә кәрәк.

(Уҡыусыларға өс ситуация бирелә: аҙыҡ-түлек магазынында. Азыҡ түлек магазинында ике дуҫ осрашҡан ти

Икмәктең ниндәй файҙаһы бар

Һуғандың ниндәй файҙаһы бар.

Витаминдар тураһында

Бында беҙгә тексты тәржемә итергә һәм һорауҙарға яуап бирергә кәрәк буласаҡ.)

Бына аҙыҡ-түлек магазины. Ул бик бай. Бында икмәк тә, һөт аҙыҡтары ла һаталар. Әсәйем ҡара икмәк, аҡ ҡалас, май алды. Ул: «Һөт, ҡатыҡ, ҡаймаҡ өйҙә бар», ‒ тине. Ә мин бер ҡап печенье, кәнфит һатып алдым.

Һорауҙар:

• Аҙыҡ-түлек магазинында нимәләр бар?
• Әсәй нимә һатып алды?
• Ҡыҙы нимә алды?
• Ә һеҙ магазинға йөрөйһөгөҙмө?
• Нимә һатып алғанығыҙ бар?

Уҡыусыларҙың диалогтарын һәм һорауҙарға яуаптарҙы тикшереү.)

4-се эш. Ял минуты. Бишбармаҡ бейеүен бейек.  Музыка

Баҡсала.

‒ Хәҙер ял итеп алайыҡ. Барыбыҙҙа баҫтыҡ. Беҙ һеҙҙең менән баҡсаға килдек. Ерҙән еләк йыябыҙ. Үрелеп ағастан алма алабыҙ. Бына сейә ағасы. Сейәгә үреләбеҙ.

Беҙҙең кәрзиндәр тулды.

‒ Ултырығыҙ!

3. Яңы теманы нығытыу этабы.

5-се эш. Һәр төркөмгә төрлө бүлексә бирелә үҙегеҙгә кәрәк аҙыҡ түлекте табып йәбештерегез

6-сы эш. Мәҡәлдәр

‒ Балалар, ә һеҙ нисек уйлайһығыҙ, бына өҫтәлдә иң баш, иң кәрәкле аҙыҡ  нимә?

‒ Слайдта һеҙгә мәҡәлдәр бирелгән. Шуларҙы уҡып китәйек.

‒ Икмәк тураһында нимә әйтә алаһығыҙ?

( Эйе, һеҙ дөрөҫ әйтәһегеҙ. Беҙ икмәктән бер ваҡытта ла туймайбыҙ ҙа, Ул беҙҙең иң ҙур ризыҡ, иң кәрәкле аҙыҡ.

‒ Шулай итеп, икмәк – ул хеҙмәт емеше. Уның ҡәҙерен белегеҙ, бер ваҡытта ташлап китмәгеҙ.

6-сы эш. Беҙҙең байрам өҫтәленә башҡорт халҡының  милли ашы бауырһаҡ бешерер өсөн нимәләр кәрәк алырға магазиндан

Яҙма эш.

7-се эш.  Йомаҡтар.

‒ Ә хәҙер мин һеҙгә ошо темаға ҡараған йомаҡтар әйтеге һәр төркөм бер береһенә. Иғтибар менән тыңлағыҙ.

• Ҡыҙыл төймә таптым,

Ауыҙыма ҡаптым. (еләк)

• Ерҙән ҡаҙып алалар,

Аш, бәлешкә һалалар.

Көлгә күмә малайҙар,

Иҙеп ашай бабайҙар. (картуф)

Сәскәһе ап-аҡ, емеше ҡыҙыл,

Ҡыҙарып беште, ергә төштө. Алма

‒ бигерәк зирәкһегеҙ.

Ижектәр аҙашҡан уйыны. Йәшелсәләр Емештәр

4. Йомғаҡлау.

‒ Шулай итеп, беҙ һеҙҙең менән нимә үттек?

‒ Ниндәй яңы һүҙҙәр үҙләштерҙегеҙ?

‒Һеҙ нисек уйлайһығыҙ, дәрес башында билдәләгән маҡсаттарға беҙ ирештекме?

‒ Дәрес һеҙгә оҡшанымы?

1. Уҡыусыларҙа иғтибарлыҡ күнекмәлре булдырыу. Миҫал өсөн: “Нимә артыҡ ?” уйыны. Карточкаларҙа кәбеҫтә, кишер, һуған һәм алма һүрәте, уларҙың ҡайһыһы артыҡ. Ни өсөн? (алма - емеш, кәбеҫтә, һуған, кишер – йәшелсәләр; һуған, алма, кишер төҫтәр буйынса яҡын; һуған менән кәбеҫтә ҡатлы –ҡатлы; һуған,алма, кәбеҫтә – түңәрәк формалы, кишер оҙонса)

5. Рефлекция.

Дәрестә үҙегеҙҙе нисек эшләнем, тип уйлайһығыҙ икән?

• Әгәр бөтә эш тә еңел бирелһә, дәрес оҡшаһа – йылмайып торған йылмайлик күрһәтегеҙ.
• Дәрес бик ауыр булһа, нимәлер аңлашылмаһа – кәйефе төшкән йылмайликтар күрһәтегеҙ.

6. Баһалау.

‒ Һеҙ нисек уйлайһығыҙ, дәрестә ҡатнашҡанығыҙ өсөн үҙегеҙгә ниндәй баһа ҡуйыр инегеҙ? Ни өсөн?

( Уҡыусылар үҙҙәренә баһа ҡуялар)

‒ Дәрестә барыһы ла әүҙем ҡатнашты.! Гел шулай актив булып ҡалығыҙ.

7. Өйгә эш биреү.

‒ Өйҙә һеҙгә бөгөн танышҡан һүҙҙәрҙе иҫтә ҡалдырырға һәм 101-се биттәге 5-се күнегеү 2 өлөшө бирелә.

‒ Дәрес тамам. Һау булығыҙ!

Тема: А.Йәғәфәрова “Дуҫлыҡ менән шаярмайҙар”

Маҡсат:

1. А.Йәғәфәрованың биографияһы менән таныштырыу.
2. Шағирҙың ижадына ҡыҙыҡһыныу уятыу һәм хөрмәт тәрбиәләү;
3. А.Йәғәфәрова “Дуҫлыҡ менән шаярмайҙар әҫәре менән танышыу;
4. Әкиәттең йөкмәткеһен үҙләштереү, идея – тематикаһын асыҡлау, образдарға характеристика биреү;
5. Дуҫлыҡ тураһында төшөнсә алыу;
6. Дуҫлыҡта тоғролоҡ, кешелеклелек, тырышлыҡ кеүек сифаттар тәрбиәләү, дуҫлыҡҡа тоғро булырға өйрәтеү.
7. Һүҙ байлығын, фекерләү ҡеүәһен арттырыу;
8. Әкиәтте тейешле хис-тойғолар менән тасуири уҡырға өйрәтеү;
9. Уҡыусыларҙа кешелеклек, бер-береңә ихтирам тойғоһо, әҙәплек сифаттары тәрбиәләү.

Йыһазландырыу: компьютер, экран, проектор.

Дәрес барышы.

1. Ойоштороу моменты.

Һаумыһығыҙ. Ултырығыҙ. Хәйерле иртә, уҡыусылар, ҡәҙерле ҡунаҡтар. Балалар, бөгөн һеҙҙең менән асыҡ дәрес бирәбеҙ. Дәрестә әүҙем ҡатнашып ултырырһығыҙ тип ышанам.

Уҡытыусы. Мәктәпкә килгәндә тирә яғығыҙҙы күҙәтергә онотманығыҙмы?

Уҡытыусы. Бөгөн көн ниндәй?

Уҡыусылар. Бөгөн көн аяҙ, һалҡын.

Уҡытыусы. Аҙнаның ниндәй көнө?

2. Яңы темаға күсеү. Әңгәмә ҡороу. (3 минут)

Уҡыусыулар, һеҙ әкиәттәр тыңларға, шиғырҙар уҡырға  яратаһығыҙ . Бөгөнгө теманы асыҡлар өсөн мин һеҙгә бер әкиәт-йомаҡ һөйләп ишеттерәм. Иғтибар менән тыңлағыҙ. Борон – борон заманда бик бейек тауҙа ғаиләһе менән 1 кеше йәшәгән. Бер төндө уларҙың ишеген 3 кеше шаҡыған.Хужаның өйө бик бәләкәй икән.  Хужа уларҙан:

Һеҙ кемдәр?- тип һораған.

Берегеҙ генә инегеҙ. Минең өйөм бик бәләкәй, тигән.

Беҙ - Дуҫлыҡ, Бәхет, Байлыҡ.

Ҡайһыбыҙҙы саҡырһаң, шул инер, - тигәндәр улар.

Хужа өйөнә кемде саҡырған тип уйлайһығыҙ уҡыусылар?

Уҡыусылыр яуабы

Уҡытыусы. Дуҫлык уның өйөнә ингәс, ғаиләһенә бәхет тә, байлыҡ та, тыныслыҡ та килгән.

Уҡытыусы. Шулай итеп, уҡыусылар кем әйтә, нимә тураһында һүҙ алып барасаҡбыҙ?

Уҡыусылыр яуабы. (дуҫлыҡ тураһында)

Уҡытыусы. Кемдәр, нимәләр араһында дуҫлыҡ була ала?

Уҡыусылыр яуабы. (хайуандар, кешеләр, милләт –ара дуҫлыҡ.)

Уҡытыусы. Эйе, беҙ бөгөн һеҙҙең менән дуҫлыҡ тураһында һүҙ алып барасаҡбыҙ.

Уҡытыусы. А Йәғәфәрованың “Дуҫлыҡ менән шаярмайҙар” әкиәтен уҡып дуҫҡа тоғро булырға, уның ҡәҙерен белергә, һәм ысын дуҫ ниндәй булырға тейеш тигән һорауға яуап бирәсәкбеҙ.

Дуҫлыҡ яҡын кешеләр араһында ғына түгел, төрлө милләт кешеләре араһында ла була. Был- халыҡтар дуҫлығы. Беҙҙең республикала төрлө милләт вәкилдәре йәшәй:урыҫ, сыуаш, мари, удмурт һәм башҡа. Улар бер-береһе менән дуҫ, татыу ғүмер итәләр.Ошо Дуҫлыҡ монументы ла рус һәм башҡорт халҡының дуҫлығын һынландыра.Бер яҡта-рус, икенсе яҡта башҡорт ҡатын-ҡыҙы тора

III.Өй эшен тикшереү.(5 минут)

Ә хәҙер яңы темаға күскәнсе өй эшен тикшереп китәйек әле. Һеҙгә өй эшенә дуҫлыҡ тураһында мәҡәлдәр яҙып килергә ине, шулай уҡ һүрәттәр төшөрөргә лә була тигән инем. Әйҙәгеҙ тикшереп үтәйек. (3-4 бала мәҡәлдәрен уҡый, 1-2 баланың һүрәттәрен ҡарап үтергә мөмкин.)

Мәҡәлдәр.

Айырылмаҫлыҡ дуҫыңа, ҡайырылмаҫлыҡ һүҙ әйтмә.

Дуҫлыҡ бер-береңә ышаныс ул.

Халыҡ дуҫлығы – халыҡ байлығы

IV.Яңы тема күсеү. Хәҙер дәфтәрҙәрегеҙҙе асығыҙ, бөгөнгө числоны һәм теманы яҙып ҡуйығыҙ.

• Ә хәҙер беҙгә Айһылыу Йәғәфәрова тураһында Алһыу һөйләп ишеттерер.Ә һеҙ иғтибар менән тыңлап ултырығыҙ , аҙаҡтан тикшереү эше, йәғни тест буласаҡ.

• Айһылыу Шәйхетдин ҡыҙы Йәғәфәрова 1948 йылдың 3 сентябрендәӘбйәлил районы Әхмәт ауылында тыуа. Әхмәт ауылында башланғыс класс мәктәбен , Ташбулатта урта, Ишембай ҡалаһында тәрбиәселәр мәктәбен тамамлай. 1967 йылда райондың «Ҡыҙыл Башҡортостан» совхозында яңы асылған балалар баҡсаһында хеҙмәт юлын башлай. 1974 йылда БДУ-ның филология факультетын ситтән тороп тамамлай. Тиҫтәләгән китап авторы. Кескәйҙәр өсөн тәғәйенләнгән тәүге шиғырҙар йыйынтығы «Муйынса» тип аталып, 1972 йылда донъя күрҙе. Айһылыу Йәғәфәрова Башҡортостандың аткаҙанған мәҙәниәт һәм аткаҙанған мәғариф хеҙмәткәре, райондың Ким Әхмәтйәнов исемендәге әҙәби премияһы лауреаты. 1989 йылдан Яҙыусылар союзы ағзаһы

V. Ә хәҙер китаптарҙың 92- се битен астыҡ. Уҡыр алдынан һүҙлек эше эшләп алайыҡ.(5минут)

• Тасуири уҡыу,үҙ аллы, сылбырлап, дәфтәргә яҙыу.
• Берәйһе менән – с кем-нибудь
• Һүҙ бирешергә – дать слово, обещать
• Һынарға –проверять, испытывать
• Ысын тип уйлаған – поверил
• Ҡыланыш – поступок, выходки
• VI. Әкиәтте уҡыуға күсеү . (15 минут)
• Кемдәр был әкиәттә төп герой икәнен белер өсөн йомаҡ сисәйек әле.
• Алғы аяғы ҡыҫҡа,
• Сабырға ул бик оҫта
• Һоро тунын һала ла
• Аҡ тунын кейә ҡышҡа.
• Ҡуян.
• Энәһе бар – тотоп булмай.
• Энәһе менән тегеп булмай.
• Терпе.
• Мин уҡый башлайым, ҡарап барығыҙ, шунан һеҙ дауам итерһегеҙ.

Тасури уасури уыу күнекмәләре үтәреү.

Ролдәргә бүлеп уҡыу.

Ял итеү минуты (анимашкалы слайдтарға ҡара, саф һауала, ял итеп алабыҙ)

                      Ял минуты

                 Бер – ҡулдарҙы алға һуҙабыҙ,

                 Ике – уларҙы беҙ күтәрәбеҙ,

                 Өс – яҡ-яҡҡа беҙ һуҙабыҙ,

                 Дүрт – ҡулдарҙы төшөрәбеҙ,

                 Бер, ике, өс – беҙҙә дуҫлыҡ, беҙҙә көс.

VII.Йөкмәткеһе өҫтөндә эш.Һорауҙарға яуап.

• Уҡытыусы. Был әкиәттә нимәләр тураһында һүҙ бара?

• Уҡыусылыр яуабы. (Ҡыҫҡағойроҡ һәм терпе тураһында)
• Слайдтан ҡарау (характерстика биреү.

• Уҡытыусы. Ҡыҫҡағойроҡҡа әсәһе нимә тип әйткән була? китаптан табып уҡып күрһәтегеҙ.

• Уҡыусылыр яуабы. 92- се бит

• Уҡытыусы. Ҡуян балаһы терпене нисек һәм нисә тапҡыр һынап ҡараған?
• Уҡыусылыр яуабы. (соҡорға төшкән, төлкө баҫтыра, баҫма аша сыҡҡанда һыуға ҡолап төшә.)

• Уҡытыусы. Ни өсөн автор үҙенең был әҫәрен әкиәт тип атаған?

• Уҡыусылыр яуабы

• Уҡытыусы. Нимә ул әкиәт?

• Уҡыусылыр яуабы. Ауыҙ- тел ижадының иң боронғо һәм киң таралған жанрҙарының береһе.

• Уҡытыусы. Һеҙ унда әкиәткә хас ниндәй үҙенсәлектәр күрҙегеҙ?

• Уҡыусылыр яуабы.
• Ниндәй әкиәттәр беләһегеҙ?
• Хайуандар тураһында.
• Ишәк,эт, бесәй, әтәс.
• Батырҙар тураһында әкиәттәр.
• Ҡамыр батыр.
• Тылсымлы әкиәттәр
• Тормош-көнкүреш тураһында
• Әминбәк.

VIII. Нығытыу.Тест.

Тестарҙың дөрөҫ яуаптарын билдәләп сығығыҙ(3 минут ваҡыт бирәм

1. Айһылыу Йәғәфәрованың тыуған яғы?

1. 1932 йылдың 12 февралә Салауат районы Арҡауыл ауылы.
2. 1948 йылдың 3 сентябрендә Әбйәлил районы Әхмәт ауылында тыуа.
3. 1931 йылдың 28 октябрендә Ҡырмыҫҡалы районы Ҡырмыҫалы ауылында тыуа

1. Әкиәттең геройҙары?

1. Ҡуян менән төлкө
2. Ҡуян менән айыу
3. Ҡыҫҡағойроҡ менән терпе

1. Әкиәттә ҡуян балаһы ысын дуҫмы?

1. Ысын дуҫ
2. Ысын дуҫ түгел.
3. Яуап бирергә икеләнәм

2. Ҡуян балаһы терпене нисә тапҡыр алдатҡан?

1. 1.
2. 6.
3. 3

2.Эштәр шунда уҡ тикшерелә, баһа ҡуйыла.

1. 2
2. 3
3. 2
4. 3

IX.Йомғаҡлау.

Уҡытыусы. Шулай итеп уҡыусылар,беҙ һеҙҙең менән нимә тураһында һөйләштек? ысын дуҫлыҡты һеҙ нисек аңлайһығыҙ? 

Кем ыңғай герой, кем кире?

Дуҫлыҡ көсө нимәлә.(слайд ҡарау)

Ысын дуҫ.

Уҡытыусы. Дуҫлыҡ ул – ҙур төшөнсә. Халҡыбыҙҙың “Дуҫ яуҙа һынала”, -тигән һүҙе лә бар. Ысын дуҫлыҡ ауырлыҡтарҙы еңергә көс бирә, йәшәүгә йәм өҫтәй. Уҡыусылар, минең һеҙгә шундай теләктәрем бар. Дуҫтарығыҙҙы һәр ваҡыт ихтирам итеп, уға ярҙам итеп, ҡәҙерен белеп йәшәгеҙ.Һәм бөгөнгө дәрестән үҙегеҙгә күп фәһемле фекерҙәр алғанһығыҙҙыр тип ышанғым килә.

Дуҫ менән иптәш нимә менән айырыла?

Дуҫ - шатлығыңды ихлас уртаҡлашыусы,

 ҡайғыңды тарҡатыусы. Ул - таянысың,

йыуанысың.

Иптәш - ниндәҙер эште ипкә килтереүсе,

 яйға һалыусы.

Иптәштәр донъя көтөү мохтажлығынан

 килеп сыға. Ул ваҡытлыса,тәрәнгә

китмәгән аралашыу

X Баһалау.

Уҡыусыларҙың дәрестәге эшмәкәрлегенә комментарий биреү.

XI.Өй эше. Әкиәттең йөкмәткеһе буйынса тест төҙөп килергә.

Ошондай юлдар менән дәресте йомғаҡлайым:

Ысын дуҫлыҡ -  үҙ-ара таяныстан тора.

                              И.Гете

Башҡортостан Республикаһы

Ҡырмыҫҡалы районының муниципаль районыОлокүл ауылының урта дөйөм белем биреү мәктәбе муниципаль бюджет дөйөм белем биреү учреждениеһы

Олокүл ауылы УДББМ МБДББУ

Тема: Башҡортостан

Уртаҡлыҡ һәм яңғыҙлыҡ исемдәр.

Ҡырмыҫҡалы районы

 Олокүл урта белем биреү мәктәбенең

 башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы

Ғәйфуллина Әлфиә Тимерйә

 ҡыҙыың дәрес өлгөһө

2018

Тема: Башҡортостан

Уртаҡлыҡ һәм яңғыҙлыҡ исемдәр.

Маҡсаттар:

1)   Белем биреү:  яңғыҙлыҡ һәм уртаҡлыҡ исемдәрҙең яҙылышын, Башҡортостан тураһындағы текстарҙың төп йөкмәткеһен үҙләштереү; 2) Үҫтереү:  яңғыҙлыҡ һәм уртаҡлыҡ исемдәрҙең яҙылыш айырымлыҡтарын үҙләштереү, уҡыусыларҙың логик фекерләүенә иғтибар итеп, хикәйәләү-тасуирлау мөмкинлектәрен киңәйтеү;

3)Тәрбиәүи:  Башҡортостанға һөйөү тәрбиәләү, башҡорт теле аша башҡорт халҡының тарихы, төп милләт булған башҡорт халҡының тарихына, мәҙәниәтенә ихтирам тәрбиәләү, башҡорт халҡының киң күңелле булыуын һыҙыҡ өҫтөнә алыу.

Йыһызландырыу: Компьютер, медиопроектор, дәреслек, дәрестең презентацияһы, Башҡортостан картаһы, һүрәттәр, ҡайын япрағы, телефон, туп, “Афарин” комплектынан иллюстрациялар, карточкалар, тестар.

.

Дәрес барышы:

Дәрестең темаһы:

Сифат. Сифат дәрәжәләре.

Үткәрҙе: башҡорт теле һәм әҙәбиәт уҡытыусыһы

 Ғәйфуллина Әлфиә Тимерйән ҡыҙы

Олокүл -2015

 Тема: Сифат дәрәжәләре.

     Дәрестең маҡсаты: «Сифат» темаһы буйынса үтелгәндәрҙе системаға һалыу, яңы тема аңлатыу, уҡыусыларҙың һүҙлек байлығын арттырыу, фекерләү һәләтен үҫтереү, йорт һәм ҡыр хайуандарына һөйөү тәрбиәләү.

     Йыһазландырыу: дәреслек, таблица, схема, хайуандар тураһында һүрәттәр, слайдтар.

Дәрес барышы.

1.  Ойоштороу.

   Слайд.                            Дәрес башланды хәҙер,

Беҙ матур ултырабыҙ.

«4» һәм «5» билдәләрен

Беҙ көндә арттырабыҙ.

        Һаумыһығыҙ, уҡыусыларым!

    Минең исемем Әлфиә Тимерйән ҡыҙы булам. Бөгөн һеҙҙә башҡорт теле дәресен үткәрәм.

     Дәрестең маҡсаты: «Сифат» темаһын нығытабыҙ. «Сифат дәрәжәләре» тигән яңы тема үтәбеҙ, йорт һәм ҡыр хайуандары тураһында һөйләшәбеҙ.

1. Артикуляцион күнегеү.

   Дәресте телмәр гимнастикаһы менән башлайбыҙ. Минең арттан ҡабатлағыҙ:

Слайд.                              Йо- йомшаҡ, йомро, йоҡа;

                                        Йә- йәшел, йәмле, йәтеш;

                                        Йы- йылы, йылтыр, йылғыр;

                                        Йө- йөнтәҫ, йөнлө;

                                        Йү- йүгерек, йүнсел.

    Был һүҙҙәрҙең яҙылышын иҫтә ҡалдырабыҙ, улар ниндәй һүҙ төркөмөнә ҡарай? Ниндәй һорауға яуап бирә?

2. Үткән теманы ҡабатлау.

      Слайд.

- Нимә ул сифат?

- Миҫал килтерәбеҙ.

- Сифаттың аҫтына нисек һыҙабыҙ?

Сифат

   Һорауҙары: Ниндәй? Ни төҫлө? Ҡайһы?

    Һәр ваҡыт исемде асыҡлай.

Миҫал: (слайд).

Ала һыйыр, һәү- һәү,

Аша әйҙә туйғансы.

 Таҙа һыу ҙа ҡояйым,

 Эс һыуһының ҡанғансы.

                      (К.Кинйәбулатова «Ала һыйыр»)

3. Яңы тема өҫтендә эш:

Дәфтәрҙе асабыҙ, числоны һәм теманы яҙабыҙ.

Тәүҙә Бер күнегеүҙе эшләп алайыҡ.

         175- се күнегеү.(слайд).

Иң көслөһө- Кеше.

1. Сылбырлап уҡыу.
2. Һеҙгә әкиәт аңлашылдымы?
3. Кем һөйләргә теләй?
4. Был әкиәттә ниндәй хайуандар ҡатнаша?
5. Һәр йәнлектең һәм кешенең көсөн сағыштырып яҙығыҙ.

            Физкультминутка: (слайд).

Беҙ яҙҙыҡ, яҙҙыҡ, яҙҙыҡ,

Бармаҡтарҙы талдырҙыҡ.

Хәҙер беҙ ял алабыҙ

Һәм тағы ла яҙабыҙ.

Яңы теманы аңлатыу: (слайд).

Сифаттың 4 дәрәжәһе бар.

1. Ҡағиҙә аңлатыу. (слайд).

2. 177- се күнегеү. Болан балаһы.

3.     Физкультминутка: (слайд).

Бер- ике уңға борол,

Бер- ике һул яҡҡа,

Бер- ике ҡулдарыңды,

Тейҙереп ал аяҡҡа.

Бер- ике эйеләйек,

Бер- ике үҫәйек,

Бер- ике теҙелешеп,

Түңәрәктән үтәйек.

4. Нығытыу күнегеүҙәре. (слайд).

1. Хайуандарҙың исемдәренән торған кроссворд сисеү.

1. Был хайуанды күпме генә ашатһаҡ та, «хөрт- хөрт»ти.
2. Бик бәләкәй булһа ла, бик көслө йыш көйһөҙләнә, «иа-иа» тип һөйләшә.
3. Бик оҙон моронло, үҙе бик кәүҙәле.
4. Ҡышын ҡар аҫтында йоҡлай.
5. Бик матур йәнлек, сәтләүек ярата.

2. Тест һорауҙары: (слайд).

1) Предметтың билдәһен белдергән һүҙ нисек атала?

А. исем

Б. сифат

В. Һан

2) Сифат һорауҙарын тап:

А.Кем? Нимә?

Б. Нисә? Күпме?

В. Ниндәй? Ҡайһы? Ҡайҙағы?Ҡасанғы?

3) Сифаттарҙың нисә дәрәжәләре бар:

А. өс,

Б. дүрт

В. Биш

v. Дәресте йомғаҡлау.

-Бөгөнгө дәрестә нимәләр тураһында һөйләштек?

Бөгөнгө дәрестә «Сифат дәрәжәләре» тигән яңы тема үттек. Йорт һәм ҡыр хайуандарын иҫкә төшөрҙөк. Һеҙгә аңлашылдымы?

Өйгә эш: 176- сы күнегеү.

Өлгөгә ҡарап, сифаттарҙың дүрт дәрәжәһен табып, күсереп яҙырға.

 VI. Баһалау.

Тема :  М.Садиҡованың “Ялҡау кәзә” әкиәте

Маҡсат: Әҫәрҙең йөкмәткеһен үҙләштереү, образдар аша кешеләргә хас сифаттарҙы асыклау; хеҙмәткә ихтирам   тәрбиәләү, әҫәрҙә күтәрелгән мәсьәләләргә уҡыусыларҙың    үҙ ҡараштарын   булдырыу.

Йыһазлау: “Ялҡау кәзә” әкиәте, презентация, карточкалар.

Тибы:         Әҫәрҙе анализлау алымы.

Төрө:         Ҡатнаш.

Методы:   Әңгәмә

                               Дәрес барышы.  

     I.Ойоштороу моменты:

    Уңай психологик һәләт булдырыу.

    -Һаумыһығыҙ – ул хөрмәтләү

     Кесе, өлкән – һәр кемде.

     Иҫәнләшеүҙән башлана

     Безҙең дәрес һәр көндө. 

II.  Артикуляцион күнегеүҙәр:

Ғәли, Ғәббәс, Ғиниәт

Яралар әкиәт.

      Аудирование:

Ағас, бөгөн, саңғы, сәғәт, үгеҙ, йәйғор, зәңгәр, килгән.
          III.   Өй эшен тикшереү.        

      IV.Дәрескә маҡсат ҡуйыу.

1. Үткән материалды иҫкә төшөрөү:

• Беҙ һеҙҙең менән әкиәттәр менән танышыуҙы дауам итәбеҙ. Уҡып киткән әкиәттәрҙең исемдәрен  иҫкә төшөрәйек. Был  өҙөктәр ниндәй әкиәттәрҙән:

Кейектәр үҙҙәре алып килгән һыйҙы ишек алдына ҡуйғандар ҙа кире урманға киткәндәр.

Ете ауыл, ете ҡала халҡын туйҙырған икмәк һеҙгә лә етер, тигән, ти игенсе.

Килһәләр, йыуан ҡарама төбөндә үлеп ятҡан айыуҙы күргәндәр.

Улар күмәкләшеп кешегә барып, үҙҙәрен айыуҙан һаҡлауын һорарға тип хәл иткәндәр.

2.Дәрестең маҡсаттын билдәләү

• Таҡтаға ҡарайбыҙ. Һүрәттә ниндәй йорт хайуаны төшөрөлгән? (II слайд)
• Кәзә.
• Уны кеше ни өсөн тота?
• Ул һөт, йөн бирә.
• Бөгөн беҙ уҡыясаҡ әкиәт нимә тураһында?
• Эйе, кәзә. “Ялҡау кәзә” әкиәтен уҡыясаҡбыҙ.
• Тимәк, бөгөнгө дәрестә һүҙ нимә тураһында барасаҡ ?
• Ялҡаулыҡ тураһында.

V. Теманы үҙләштереү.

а) Һүҙлек өҫтөндә эш

Ала-  пегий, пестрый

Һөйкөмлө – симпатичный

Кире – тиҫкәре

Мәке – прорубь

Сайҡай – кивает

Теҙләнгән – встал на колени

Ыңғайлаған – направился

Һаҡал - борода

Ҡыймылдау - шевелиться

Ҡуша туңған – примерз

Ҡолаҡҡа элмәй – не слушает

Ни күҙҙәре менән күрһен – удивился увиденному

Бер аяғыңды атлағансы, икенсеһен бүре ашар – очень медлительный

б) Уҡытыусының  әкиәтте уҡыуы;

в) Һорауҙарға яуаптар биреү:

1. Кәзә ниндәй булған?
2. Уның ни эшләгеһе килгән?
3. Ул йылғаға нисек бара?
4. Ни өсөн кәзә йылғанан китә алмаған?

г) Төркөмдәрҙә  эш:

Һәр төркөмгә башҡорт һәм рус телендәге мәҡәлдәр таратыла, тәржемәләрен табып билдәләйҙәр. Бер мәҡәлдең мәғәнәһен аңлаталар.

Кем эшләмәй, шул ашамай.

Ялҡауға көн дә байрам, көн дә туй.

Нимә сәсһәң, шуны урырһың.

Ялҡау ятҡан ерҙән кеше өйрәтер.

Ҡулдар эшләй, ә баш ашата.

Ялҡаулыҡ – хурлыҡ, тырышлыҡ – ҙурлыҡ.

Йөҙ йыл йәшә, йөҙ йыл өйрән.

Эш кешене ашата, ялҡаулыҡ боҙа.

Ялҡауҙың башы ауырта.

-

 Был әкиәт беҙҙе нимәгә өйрәтә?

- Әлеге мәҡәлдәрҙең ҡайһыһын тормош девизы итеп алыр инегеҙ? Ни өсөн?

- Рус телендә ялҡаулыҡ тураһында ниндәй әкиәттәр уҡынығыҙ?

Мәҫәлән, Емеля мейес башынан тормайынса ғына батша ҡыҙы менән ярты батшалыҡҡа хужа булған. 33 йыл буйы йоҡлаған Илья Муромец йоҡонан уяныуы була, бөтә дошмандарҙы еңә. Иҫәр Иван да артыҡ көс түкмәй, уның өсөн барыһын да  Конек-горбунок эшләй.

 - Ялҡаулыҡтың иң ҙур дошманы нимә? Ялҡаулыҡты нисек еңеп була?

-  Хеҙмәт – ул кешенән аҡыл йәки физик көс талап итә торған маҡсатлы эшсәнлек.

• Ә һеҙҙең төп хеҙмәтегеҙ нимәлә?
• Тырышып, яҡшы билдәләргә генә уҡыу.

VI. Йомғаҡлау.

   1.Рефлексия.

Бөгөнгө дәрестә һүҙ нимә тураһында  барҙы?

Дәрестән үҙегеҙгә ниндәй һабаҡ алдығыҙ?

Дәрес һеҙгә оҡшанымы?

2. Уҡыусыларҙың эшмәкәрлеген баһалау.
3. Өйгә эш.

1. Әкиәтте уҡырға.

       2. Әкиәт буйынса һүрәт төшөрөргә.

3. Әкиәтте дауам итергә.

Тема: Сәләм, Өфөнән! Тылсымлы hүҙҙәр.

Маkсат: 1) Текст өҫтөндә эшләү, һорау һөйләмдәр төҙөү.

                2) Хат яҙыу тәртибе менән яkыныраk танышыу.    

                3)Тылсымлы hүҙҙәрҙең бер-беребеҙгә кәрәклегенә  йүнәлеш биреү.

Йыһазландырыу: карточкалар, проектор, презентация.

Дәрес барышы:

I. Ойоштороу өлөшө.

Һаумыhығыҙ! Хәйерле көн.

Һаумы, kояш!

Һаумы, дуcым!

Һаумыhығыҙ, уkытыусым!

Ҡояш,ғаләм, тыуған ил

Йән тыныслығы бир.    

«Мин сәләмәт,мин матур

 Салауат кеүек батыр.

 Яkшы ултырып хәҙер

 Дәрес тыңларға әҙер.

1. Артикуляцион  күнегеү.

1.Уа-уа-уа бөгөн ниндәй саф һауа

Уа-уа-уа балалар саңғы шыуа

Уы-уы-уы рәхәт саңғы шыуыуы

Үе-үе-үе –тауҙан шыуып төшөүе

2.  Тиҙәйткес  

                 һыуыҡ һыу һалҡын була,

                 Һыуыҡ килһә, һыу туңа.

• Бергәләп  ике тапҡыр уҡыу.
• Тиҙ уҡыу.

III. Өй эшен тикшереү.

- Өй эшен тикшереп китәйек. Шиғырҙы бер тапҡыр уҡып алығыҙ. Тәүге дүрт юлды уҡыйбыҙ.

- Афарин, бик яҡшы. Ваҡыт ҡалһа, беҙ ҙә һеҙҙең менән шыршы биҙәп алырбыҙ.

IV. Яңы тема.  

- Уҡыусылар тиҙҙән, ун өс көндән, ниндәй байрам була?

- Һеҙҙең, уҡыусыларҙың көтөп алған ваҡыты етә. Ниндәй ваҡыт ул?

- һеҙ каникулда ни эшләйһегеҙ?

- Эйе, кемдәрҙер  ауылға, икенсе ҡалаға йәки сит илгә ял итергә бара. Ә бына Дима исемле малай ҡайҙа ял итергә барҙы икән? Ошо һорауға 137- се биттә бирелгән хатты уҡығандан һуң белербеҙ.

- Хат тигәс, һеҙҙең күҙ алдығыҙға нимә килеп баҫа?

-Хәҙерге ваҡытта һеҙ хат яҙаһығыҙмы?

1) Һүҙлек эше.

Ҡаршы алды-встретил

Таҙарта-очищает

Байрамса-по-праздничному

Майҙан - площадь

Синыфташ-одноклассник

Ҙурайғас - когда вырасту

• Ошо hүҙҙәр менән hүҙбәйләнештәр төҙөү, hөйләмдәр төҙөү, hүҙлеккә күсереп алырға.

Ял минуты. Хәрәкәттәрҙе ҡабатлайбыҙ. 

Тышта ҡар яуа.

Ниндәй саф һауа.

Әйҙә сығайыҡ,

Саңғы йөрөйөк,

Конькиҙа шыуайыҡ.

Ҡар бәрешәйек.

Күңелле ял итәйек.

2) Уҡытыусының уҡыуы; һорауҙарға яуаптар биреү:

-  Шулай итеп, Дима ҡайҙа ял итергә килгән?

- Хатты ул кемгә яҙған?

3) тексты уkыу (сылбырлы), тәржемә итеү;

4) текст буйынса һорауҙар төҙөү;

5) Бик яҡшы.  Хәҙер һеҙгә ошо текстан һүҙ төркөмдәренә миҫалдар табырға кәрәк. Төркөмдәрҙә эшләйбеҙ.  

 - Шулай итеп, исем ниндәй һорауға яуап бирә, ҡылым, сифат, алмаш.

6) Хатта сәләм,һаумыһығыҙ, һау булығыҙ кеүек һүҙҙәр осрай. Был ниндәй һүҙҙәр?

- Тағы ниндәй тылсымлы һүҙҙәрҙе беләһегеҙ?  Таҡталағы һүҙҙәрҙе уҡыйбыҙ, иҫтә ҡалдырабыҙ.

- Ни өсөн был һүҙҙәрҙе тылсымлы тип атағандар?

Вежливые слова поднимают людям настроение, говорят об уважении говорящего к собеседнику, о его такте, чуткости, готовности оказать услугу тому, кто в ней нуждается.

Мы узнаём человека, который хочет к нам обратиться, не только, по словам, но и по жестам, по выражению его лица. Оказывается, при разговоре люди придают словам лишь 7% значимости, интонации – 38%, мимике и жестам – 55%. Один неправильный жест может полностью изменить смысл произнесённых слов.

- Дима әсәhенә яkшы килеп етеүе тураhында хәбәр итергә онотмай. Хәҙер беҙҙә кеҫә телефондары бар. Һеҙ әсәйегеҙгә үҙегеҙ тураhында хәбәр итеп тораhығыҙмы?

Хаттың аҙағы:  ул күршеләргә, синыфташтарына сәләм яҙырға онотмаған.

V. Йомғаҡлау.  Беҙ дәрестә ниндәй hүҙҙәр тураhында hөйләштек? Тылсымлы hүҙҙәрҙе kайҙа kулланырға кәрәк? Ни өсөн был hүҙҙәрҙе(таkталағы) тылсымлы hүҙҙәр тиҙәр.

VI.Өй эше.

                   1)137-се бит,335-се күнегеү «Ҡар өй»(уҡырға).

                    2) Яңы йылға ҡотлау открыткаһы әҙерләргә

                    3) Тылсымлы һүҙҙәр ҡулланып, СМС хәбәр яҙырға.

VII. Баhалау.