КIыщокъуэ Алим и гъащIэмрэ и литературнэ лэжьыгъэмрэ.

Слайд 1

Слайд 2

К I ыщокъуэ Алим Пщымахуэ и къуэр къалъхуащ бадзэуэгъуэм и 22 - м, 1914 гъэм Щхьэлыкъуэ къуажэм . Ар илъэсит I к I э къуажэ школым щеджащ . Абы и ужьк I э Владикавказ дэт пединститутым щ I эт I ысхьэри , абы и филологическэ отделенэр къиухащ 1935 гъэм . Алим и япэ усэхэр итхащ 1924 гъэм , ахэр « Къаруущ I э» газетым къытрадзащ .

Слайд 3

Алим и гъащIэ гьуэгур зыубзыхуа Iуэхугъуэ нэхъыщхьэхэм ящыщ зыуэ къэплъытэ хъуну къыщIэкIынущ ар Бахъсэн щыщеджа илъэсхэр — 1926—1931 гъэхэр , сыту жыпIэмэ абы и егъэджакIуэхэм яхэтт адыгэ усыгъэм и вагъуэ ЩоджэнцIыкIу Алий . И адэ Пщымахуэрэ Алийрэ я нэIэ щIэту ежьа псыпэр адыгэ литературэм махуэ хуэхъуащ . Алим усакІуэ гъуэгум гъазэ имыIэу теувауэ къыщилъытэжыр 1934 гъэрщ .

Слайд 4

Пщымахуэ дин Iуэхум щыхуеджар а жылэрат . Куэз унагъуэ IуэхукIэ икъукIэ IэкIуэлъакIуэт , IэпщIэлъапщIэт , езыр жьэрыIэзэт икIи жьэнахуэт , къызыхэкIа абазэхэ адыгэ лъэпкъымрэ къызыхыхьа къэбэрдейхэмрэ я хабзэм , я хьэл-щэным , я IуэхущIафэм дахэу хэлъыр дэплъагъурт . Алим школым щыкIуам щыгъуэ япэ Iустазу иIар и адэращ . И анэ Куэзи , усакIуэм зэритхыжымкIэ , куэду цIыху хьэлэмэту щытащ . Ар Пщымахуэ къришат Адыгейм щыщ Хьэкурынэхьэблэ къуажэм . Абы псалъэ шэрыуэу , къебжэкIыу , уэрэду , хъыбару ищIэхэм къыщIэхъукIа Алим иужькIэ итхыжащ : « Сэ усэбзэм и IэфIым сысабий щIыкIэ гу хуэсщIамэ , таурыхъхэмрэ хъыбарыжьхэмрэ пасэу сыдахьэхамэ , ар зи фIыщIэр си анэращ ».

Слайд 5

Анэдэлъхубзэм папщ I э имыщ I эн щы I этэкъым . К I ыщокъуэ Алим дежк I э анэдэлъхубзэр ауэ зэрыпсалъэ , зыхэпсэук I ын зэрызэригъэпэщ I эмэпсымэкъым , ат I э псэм и зы I ыхьэщ , езы дыдэм и ц I эр зыгъэ I уари а бзэращ . Ауэ бзэр ар зи I эщ I агъэм ищ I эн хуейуэ , адрейхэр абы хуэмейми хъуну аракъым : Бзэ зимы I эр, Щ I ылъэм тетми , Хуэдэ къабзэщ Къамылъхуам . Зы ныбжькъым ик I и ныбжьит I къым Алим и усыгъэ жьгъырухэм , и роман купщ I афэхэм щ I ап I ык I ар. Адыгэбзэм и I эфIыр зыхэзыщ I эну хуей дэтхэнэми нэхъ игъэпэжа дыдэхэм ящыщщ абы и тхыгъэхэр , лъэпкъыр щы I эхук I и, шэч хэмылъу , ди литературэм и жьант I эм Алим и ц I эр жьгъырууэ къыдэ I ук I ынущ .

Слайд 6

Кхъуэ I уфэ Хьэчим жи I ащ : « Адыгэ литературэм и къежьэк I эмрэ зыужьык I эмрэ тепщ I ыхьмэ , шэч хэлъкъым абы нобэр къыздэсым къик I уа гъуэгум К I ыщокъуэ Алим и л I эщ I ыгъуэк I э уеджэ зэрыхъунум . Ди литературэр щызэф I эувэм К I ыщокъуэм япэ ита щы I ами ( усак I уэшхуэ дыдэхэр яхэту ), адыгэбзэ тхыгъэр , псом хуэмыдэу лирикэр , роман л I эужьыгъуэхэр , дунейпсо литературэ щапхъэхэм изыгъэт I ысхьар , изыгъэувар , дунейпсо утыку изышар Алим и гуащ I эм къыдэк I арщ . К I ыщокъуэм и жьауэм щ I эту лъэщу бэкъуащ литературэр . Алим и жьауэм щ I эту абы иухащ ди л I эщ I ыгъуэ къуабэбжьабэр ».

Слайд 7

Зеич лант I эу гъэшыгъуаф I э, Си адыгэ хэку . Хэку гъэф I эну си I э закъуэ , Си адыгэ хэку . - етх К i ыщокъуэм . Усэм къызэрыщыгъэлъэгъущи , гъунапкъэншэщ усак I уэм и адэ щ I ыналъэм хуи I э лъагъуныгъэр . Гъэщ I эгъуэнщ « Кхъужьей къудамэ » усэм хэт , и хэку пэ I эщ I э, лирическэ л I ыхъужьым и гурыщ I эхэри : Сызыхуэныкъуэ сыт сэ щы I э Данэм сыхэсми , сыхэхэсщ . Кхъужьей къудамэ тхьэмпэ пыту Ди хэку къиши къысхуэгъэс . Хамэ хэку къыщыхута ц I ыхум и гум щыщ I эм, ар щалъхуа и лъахэм къызэрыхуэпабгъэр , сыт хуэдэ ф I ыгъуэм хэмысми , ар хэхэсщ . Ар игу къемыуэнк I э I эмал и I экъым хэкум пэ I эщ I э хъуа ц I ыхум .

Слайд 8

Сыжейми , си нэр зэтесхами , Щхьэлыкъуэ къуажэр щ I этщ си нэгу . Бжьыхьэ жыг тхьэмпэу пыщэщахэм Сахэлъу жьыбгъэм сагъэджэгу . Къалэшхуэм дэсым сыхабжами , Щхьэлыкъуэ къуажэм сэ сахэтщ . Ди унэ лъахъшэм сыхуозэшри , Пщ I ыхьэп I э дыдэм къуажэр хэтщ . Си щхьэр щыдэсхми сыдэк I акъым , Си псэр а къуажэм къыдэнащ . Си адэ-анэр сэ къыспэплъэу Ноби къысф I эщ I у сыкъэнащ . Нэгъуэщ I къэрали сэ сыгъак I уэ , Сэ сызыхуэзэр согъэпэж : — Уи лъахэ хъужыр сыт? — жа I амэ , — Феупщ I Щхьэлыкъуэ ,— жызо I эж .

Слайд 9

Шэщу щыта еджап I эр апхуэдизк I э к I ыф1 хъунти , Алим игу ирилъхьат , хузэф I эк I хъумэ , щхьэгъубжищ хэлъу школ ищ I ыну . Игу илъари къехъул I ащ К I ыщокъуэм . Щхьэлыкъуэ къуажэм школыжьым и п I эк I э щ I эуэ дащ I ыхьа еджап I эшхуэм Алим и жэрдэми и мылъкуи хэлъщ ик I и езым и ц I э зэрехьэ .

Слайд 10

1941 гъэм дунейм къытехьащ КIыщокъуэ Алим и япэ усэ сборникыр — « Бгы лъапэм деж » зыфIищар . Ауэ , зэрыжаIэщи , тхылъым щыгуфIыкIыну хунэмысауэ , Хэку зауэшхуэм щIидзащ , икIи Алим абы яшащ . КIыщокъуэр зауэм хэтащ . Хэтащ псэемыблэжу , и Хэкур ихъумэжу . Ар япэ щIыкIэ ротэм и командиру щытащ . ИужькIэ 115-нэ шу дивизэм — НацдивизэкIэ зэджэу щытам — хэту зэуащ . Нэхъ иужьыIуэкIэ зэрыусакIуэр , тхакIуэхэм я союзым зэрыхэтыр къалъытэри , фронтым Iутхэм папщIэ къыдэкI «Сын Отечества» газетым щылэжьэну ираджащ . Абы гъуэгуанэ к I ыхь ик I уащ , гугъуехь куэдрэ гузэвэгъуэ куэдрэ хуэзащ , ауэ абы и лирическэ л I ыхъужьыр зэи къэдзыхакъым . « Уафэр гъуагъуэу щыблэр уэми , узытетым утемык I », - щыже I э Алим и зы усэм . А псалъэхэр игъэпэжауэ жып I э хъунущ усак I уэм . Адэк I э къыпещэ : Бийр къыщытеуэм ди унэ , Сэ I эщэ с I ыгъыу сыпежьащ . Хуэзат хуэфащэ а емынэр , Си I эщэр блыным ф I эздзэжат

Слайд 11

Зауэм лIыгъэу щызэрихьамрэ гуащIэдэкI лэжьыгъэмрэ къапэкIуэу Алим орденрэ медалу куэд къыхуагъэфэщащ . Абыхэм яхэтщ Вагъуэ Плъыжьым и орденыр , Хэку зауэшхуэм и орденым и япэ , етIуанэ степенхэр , Октябрь революцэм и орденыр , Ленин орденыр , нэгъуэщIхэри . 1964 гъэм абы къыфIащащ « Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и цIыхубэ усакIуэ », 1989-м – «Социалист Лэжьыгъэм и ЛIыхъужь » цIэ лъапIэхэр .

Слайд 12

Дэ зэрытщ I эщи , К I ыщокъуэр иужьрей илъэсхэм Москва щыпсэуащ . Абы икъук I э къехьэлъэк I ырт щалъхуа щ I ыналъэм зэрыпэ I эщ I эр, ар и нэ къик I ырт зэ нэхъ мыхъуми Щхьэлыкъуэ дыхьэжыну , абы и гум щызу щыбэуэну . Арауэ къыщ I эк I ынщ абы и иужьрей усэ тхылъми « Щхьэлыкъуэ » щ I ыф I ищар . Мэзыхьэ Борис игу къегъэк I ыж : « зыпищ I щымы I эу ф I ыуэ илъагуърт Алим къыщалъхуа къуажэр . Абы щыгъуэми , и жылэжьым зэрыхуэзэшыр , илъагъуну и нэ къызэрик I ыр и макъым къыхэщ , и нэхэм къыщ I их зэпытт »

Слайд 13

Щалъхуа и къуажэм , и адэ-анэр зыщ I элъ кхъэм щыщ I алъхьэжыну пасэу уэсят къэзыщ I а тхак I уэшхуэм ф I элъап I э дыдэт и жылэжьыр . Илъэгъужакъым К I ыщокъуэм , слъэгъужащэрэт жи I эу , и нэ къызыхуик I ар , ауэ ар и куэщ I иралъхьэжащ и псэм пищ I щ I ыналъэм икIи я гъусэ хъужащ « ди щхьэр зэхуэмызами , ди псэр зэхуэзэнкъэ » зыжри I а и адэ-анэм …

Слайд 14

Пэжыр игъуазэу , л I ыгъэ хэлъу , гуащаф I эу дунейм тетащ , лъэпкъыр зэрыгушхуэн I эужь дахэ куэд къыщ I энащи , зэи ц I ыхухэм дигу ихункъым Алим , псори дызэрыгушхуэ вагъуэу лъэпкъ щэнхабзэм и уэгум лъагэу итынщ . Бэлыхь дапщэ сыхэтами , Гуф I эгъуэшхуэщ къысхуихьар , Сэрщ зи вагъуэ имыжынур – Сыхьэт махуэм къыдалъхуар . ( КIыщокъуэ А.)