Быуындарҙың тере хәтере

Быуындарҙың тере хәтере

Өфө ҡалаһы ҡала округының “35 – се белем биреү үҙәге” муниципаль автономиялы дөйөм белем биреү учреждениеһының  2 ”Г” класы уҡыусыһы Нафиҡова Айназа Мират ҡыҙының  “Милләт әсәһе” миҙалы менән бүләкләнгән, дүрт бала тәрбиәләп үҫтергән, бала сағы һуғыш йылдарына тура килгән, бөгөнгө көндә башҡорт фольклор “Селтәр” төркөмөнең актив ағзаһы, өләсәһе Нафиҡова -  Ғәйнуллина Лилиә Вәлиәхмәт ҡыҙы менән интервьюһы

• Ҡәртнәй, әйҙә “Батырҙар йыры”н йырлайыҡ!
• Әйҙә, балаҡайым, йырлайыҡ.

.... Булманы башҡорт ҡайҙарҙа,

Ат эсерҙек яҙғы айҙа

Висла, Одер, Дунай тигән

Алыҫ ярҙарҙа!...

• Ҡәртнәй, Висла, Одер, Дунай тигәндәре нимә ул?
• Улар йылға исемдәре, ҡыҙым. Беҙҙән бик алыҫта, Европала. Элекке СССР составындағы Польша, Чехия, Украина, Венгрия кеүек илдәрҙә ағыусы йылғалар ул, балам.
• Ысынлап та башҡорттар шул тиклем алыҫҡа барып ат эсергәндәрме?
• Эсергәндәр, ҡыҙым, башҡорттар аттары менән ҡайҙа ғына барып етмәгән, борон Парижға ла ат менән еткән улар.
• Мин ундай алыҫ ерҙәргә тик самолет менән генә осоп булалыр, тип уйлай инем.
• Һинең ҡартатайың менән бабайың да ат менеп Берлиндың үҙенә барып еткәндәр, балам.
• Ысынмы, ҡәртнәй?! Һөйлә әле!!!
• Иғтибар менән тыңла, ҡыҙым.

Беҙ әле Өфөлә йәшәһәк тә, сығышыбыҙ, тыуған еребеҙ Учалы районынан икәнде беләһең инде. Минең атайым Вәлиәхмәт Нурмөхәмәт улы Ғәйнуллин 1902 йылда Учалы районы Мулдаш ауылында донъяға килгән. Артыҡ уҡыу эләкмәгән атайыма, күрше ауылдағы Шакир муллала ике йыл ғәрәпсә һабаҡ алған. Әрме сафтарында йөрөп ҡайтҡас, Калинин совхозының рәйесе итеп ҡуялар. 1924 йылда Фатима ҡәртнәйең менән ғаилә ҡороп, беҙгә, 7 балаға ғүмер бирәләр. Мин һөйләйәсәк бабайың 1925 йылда тыуған, мин үҙем 1938 йылғы.

Бөйөк Ватан һуғышының беренсе көнөнән үк атайым һуғышҡа китте.

• Ауылдан ат менән киттеме ни ҡарт ҡарттай?
• Атайым һөйләй торғайны: “Һуғышҡа тиклем беҙҙең ауылда эшсе-крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһының ике аты була торғайны. Уларға иң яҡшы аҙыҡ, көтөүлектәр ҡаралғайны. Дивизия формалаша башлағас, ауылдан алты кеше дивизия составына алынды”. Учалы военкоматынан Миәскә юл беҙҙең ауыл аша үтә ине. Атлылыр колоннаһын күреп ҡалырға, атайҙарға фатиха биреп һуғышҡа оҙатыр өсөн юл буйына бөтә ауыл халҡы сыҡҡан. Ул саҡта 15 йәшлек Ғәлиәхмәт бабайың: “Атай, мине лә үҙең менән ал әле!”- тип ҡысҡырып ҡалған. Атайым, һуғыш тиҙ генә бөтөр, тигән ышаныс менән һуғышҡа киткән. Шул ҡәһәрле һуғыштың биш йылға һуҙылырын, улы үҫеп етеп һуғыш яланында уның менән осрашырын, икеһе лә орден-миҙалдар тағып ҡайтырын күҙ алдына ла килтерә алмаған. Һуғышты  билдәле 112-се башҡорт кавалерия дивизияһы составында үтеп сыҡҡан атайым генерал Шайморатов менән бергә йөрөп, уның нисек һәләк булғанын күргән кеше әле ул.
• Ә нисек улар осрашҡандар? 15 йәшлек кенә ағайың да һуғышҡа киткәнме?
• Һуғыш бик оҙаҡҡа һуҙыла шул, балам. 1943 йылда ағайымды ла һуғышҡа алалар. Буйға ла, кәүҙәгә лә бәләкәй генә ағайымды һуғыш яланында күҙ алдына ла килтереүе ҡыйын ине. Буйы 143 см, ауырлығы 43 кг була уның. Өфө янында уҡыу лагерын үтеп, 18 йәшлек бабайың Смоленск янындағы 274-се уҡсылар дивизияһының 963-сө полкына эләгә. Атай менән ул араһында ла хаттар йөрөп ята. Бер хатында бабайың: “Кубичевтабыҙ, атлы ғәскәрҙәрҙән позицияны алдыҡ”, - тип яҙа атайыма. Атайым хатты командирына күрһәтә. Командир, подполковник Горлатов атайыма улын үҙе янына алырға кәңәш бирә. Аралары артыҡ йыраҡ булмай. Атайым тейешле документ алып ағайым янына юлға сыға.
• Шулай һуғыш яланында эҙләп табамы ҡарт ҡарттай улын?
• Билдәле башҡорт яҙыусыһы Тайфур Сәғитов ошо осрашыуҙы яҙып сыға: “Таңғы алтыла Ғәйнуллин атына атланып улы янына юлға сыға. Бер көн бара. Ике көн бара. Ниһәйәт, уны туҡтаталар.  Документтарын тикшерәләр – үткәреп ебәрәләр. Яҡында бер нисә йәш һалдат торған була.
• Минең улымды күрмәнегеҙме? – тип һорай атай кеше. Шул ваҡыт алыҫтан улын күреп ҡала. Ул, бер нимә белмәй, яйлап ҡына һалдаттар янына килә. Вәлиәхмәт бер һүҙ ҙә әйтә алмай, улына ҡарап, туҡтап ҡала. Һалдаттар ҙа, атай менән улдың осрашыуын көтөп, шымып ҡалалар. Улына гимнастерка менән пилотканың шул тиклем килешеп тороуына һоҡланып, атай ҙа шым ғына тора: “Ҡара әле, миҙал да тағып өлгөргән! Бәләкәй генә улым ысын иргә, яугирға әйләнгән!!! Йөрәгем сыҙармы, юҡмы?” Ғәлиәхмәт һалдаттар янына килеп етә, кавалеристың мундирына ҡарай, яйлап ҡына ҡарашы яугирҙың йөҙөнә менеп етә.... Ата менән улдың ҡараштары осраша....” 
•  Шулай итеп, аталы-уллы Ғәйнуллиндар дивизия составында Берлинға тиклем етеп, Бөйөк Еңеүҙе яулап ҡайталар! Вәлиәхмәт ҡарттайың үлгәс, Ғәлиәхмәт бабайың атайым тураһында: “Ул миңә атай ғына түгел, ә хәрби дуҫ та булды”  - тине.
• Кино төшөрөрлөк бит, ҡәртнәй!!!
• Шулай балам, тик һуғышты һеҙ киноларҙан ҡарап, китаптарҙан уҡып ҡына белегеҙ инде, балаҡайҙар! Был афәтте күрергә яҙмаһын!
• Рәхмәт, ҡәртнәй! Әйҙә “Шайморатов генерал” ды йырлайыҡ.
• Әйҙә, балаҡайым, йырлайыҡ.

 ...Ватан өсөн йән ҡыҙғанмай

Һинең улдарың, Урал;

Шулар менән дошман ҡырҙы

Шайморатов генерал.