Сочинение "Тыва дылым - чараш дылым"

Чогаадыг

Тыва дылым – чараш дылым.

Тыва ёзу төөгүден алыр болза,

«Торээн дылын билбес кижи чурту чок» дээр.

Тюлюш Ш.А.

Кижи төрүттүнүп келгеш-ле, авазының эргелеткен үнүн дыңнаар. Ынчангаш авазын эмип чыткаш-ла, төрээн дылынга ынакшып эгелээр. Александр Даржайның «Тыва дылым» деп шүлүүн башкым мөөрейге киржир сен дээш берген турган. Ында дыка чараш кылдыр, тыва дылымны авазының сүдүнге дөмейлеп бижээнин номчудум. Баштай утказын билбээн мен. Оон авамдан айтырып алгаш, шүлүктү сонуургап, кижи дылынга база ынак болур деп билдим.

Мен ада-иемниң хеймер, чассыг уруу мен. Кады төрээн угбаларым база акым бар. Шупту мени тыва дылым кырынга эргеледип кээрге, канчап мен төрээн тыва дылымга ынакшывас мен. Ол-ла шүлүкте «Кырган-ачам уран-мерген тоолундан.. сени танаан мен» дээн. Мен кырган-ачамны танывас мен, ол шагда чок апарган. Ынчалза-даа авам, ачам, угбаларым меңээ база тоолдар чугаалап бээрлер. Автор ышкаш, тыва дылымга ынакшылым ынчан оттуп келген деп билбес мен. Бо чогаадыгны бижип эгелээш, шынап-ла тыва дылымга ынак мен деп билип кагдым.

Төрээн черим Хову-Аксы дыка чараш. Каяа-даа ойнап чоруур мен. Авам сугну эдерип, чадаг мөөгүлеп, каттап чоруур мен. Шупту ыяштар, куштар боттарыныы-биле тывалап ырлап органнар ышкаш болур.

Наадым үезинде безин аът чарыжын, мөгелернин хүрежин көрүп олургаш, дыка амыраар мен. Хөөмейлеп, сыгыртып эгелээрге суг, чайгаар-ла самнай бээр мен. Уран чүүл школазының танцы-сам болгүмүнче барып турар мен. Хол-будум ээлгир. Ынчангаш «Тыва дылым» деп шүлүкте ышкаш, чараш тыва аялга дыңнаарымга, «ыым келип…» дээн ышкаш, самнаксап, ырлаксай бээр мен.

Тыва дыл кичээлдери меңээ солун. Танывазым, билбезим сөстер база хөй. Оларның утказын башкымдан-даа, авам, ачамдан-даа айтырып алыр мен. Чүге дизе тыва дыл – «кызыгааржок, октаргай дег делгем…». Интернетте дыка хөй эштерлиг мен. Тыва дылымга ынак болгаш, орус болгаш англи дылдарны хүндүлеп, эки өөренип тур мен.

Торээн дылын өөрениксевес улус бар дээрге, оларны кээргээр мен. Тыва дылды өөренирге берге-дир дээш туруп бээр. Мээң төрелдерим аразында ындыг бодалдыг кижилер база бар. Бергелер черле турар, ажып эртип, тиилээр болза эки деп ачам чугаалаар. «Хову кезээн каңмыыл…» болбас дээш, тыва дылыңарны бергезинмейн өөрениңер деп кыйгырар-дыр мен.

Расул Гамзатовтуң сөстери-биле доозайн: «Чоннарның дылдары – дээрде сылдыстар-биле дөмей. Шупту сылдыстар чангыс улуг сылдыс кылдыр катчы бээрин күзевес мен. Чырыыр ужурлуг Хүн бар-дыр. Дээрге сылдыстар база чыраай-ла. Кижи бүрүзүнүң тускай сылдызы дээрге чырып чорзун».