Чогаадыг "Мээн ынак тыва чогаалчым"

Муниципалдыг бюджеттиг ниити билигниң өөредилге албан чери

“Тыва Республиканың Улуг-Хем кожууну” муниципалдыг район

Арыг-Узю сумузунуң ортумак ниити өөредилге школазы

Чогаадыг-эссе

“Мээң ынак тыва чогаалчым”

Күүсеткени: Шивитпей Соруктуг

Шолбанович, 10 класс.

Удуртукчу башкызы:

тыва дыл болгаш чогаал башкызы

                                                                                        Мунзук Алена Доржуевна

2015 чыл.

Чогаадыг-эссе.

“Мээң ынак тыва чогаалчым”

Кандыг-даа кижиниң катап-катап номчуксаар чогаалдары турар. Номга ынак, номчуттунар улус чогаалды номчааш,  дыка сайгарып билир, кайы чогаалчының бижээн чогаалдары солун, амыдыралды көргүскенин үнелеп билир боор.                                                                                        Мен хостуг үемде орус болгаш тыва чогаалчыларның чогаалдарын номчуурунга ынак мен. Оларның аразында  мээң салдыкпайн номчуксаар  авторум – Степан Агбаанович Сарыг-оол. Ол  биче сеткилдиг, сонуургак, бойдуска ынак, хөглүг чаңныг. Хөлечиктиң хилинчээн көрүп өскен, тура-соруктуг, чүткүлдүг кижи деп чогаалдарын номчааш, билип алган мен. Ооң шүлүглелдери  “Саны-Мөге”, “Алдын-кыс”, “Улуг-Хемим” кончуг солун,  амыдырал-биле холбаалыг, дылы чечен, тывызыксыг. Оларны мен тыва литератураның эртине дег, элеп читпес, ыдыктыг чогаалдары деп санаар мен. Чогаалдарында бойдустуң болуушкуннарын болгаш өске-даа чүүлдерни дириг көргүзүп шыдаан. Чижээлээрге, “Аңгыр-оолдуң тоожузу” деп романда төрээн чери, бичии чораан үелерин бижээнин улуг сонуургал-биле номчудум. Бичии кадарчы оол улусчу революцияның херээ дээш идепкейлиг киржип,  аңгы демиселиниң оруунче киргенинге чедир тыва кижиниң эрткен оруун уран-мергени-биле бижип көргүскен.                                                         Ол чүгле прозачы эвес, шүлүкчү, очулдурукчу. С.Сарыг-оол чоннар аразында найыралды шүлүктеринде тода көргүскен. Ынчангаш С.Сарыг-оолду чогаал шинчилекчизи А.К.Калзан “Чаа Тываның ыраажызы” деп адаан. Аныяктарның овур-хевири С.Сарыг-оолдуң “Алдын-кыс” деп шүлүглелинде тодаргай угланыышкынныг болгаш өттүнүксенчиг кылдыр чуруттунган. Шии жанрында “Чечен биле Белекмаа” деп опера либретозун улуг сонуургал-биле номчудум.                                                                Ооң чогаалдары чээрби хире өске дылдарже очулдуртунган. Оларны өске чоннар номчуп турары өөрүнчүг, чоргааранчыг.                                        Улуг чогаалчывыстың чогаалдарын номчааш, тыва чоннуң төөгүзүн, өгбелеривистиң канчаар чуртталгазын билип ап турар мен. Чогаалдарда мөзүлүг маадырларның эки талаларын үлегер кылып, а мөзү чок маадырларның багай талаларын катаптавазын кызып чоруур мен.