Любовная лирика Керима Отарова

Республиканская открытая конференция

 научного объединения «Сигма»

«Творчество юных»

Секция: «Литературоведение»

(балкарский язык)

Тема: «Любовная лирика Керима Отарова»

Выполнила: Толгурова Танзиля

 уч-ся 8 класса МКОУ СОШ с.п. Кара-Суу

Руководитель: Толгурова Л.Д.

2013

Башлары

1. Кириш…………………………………………………………. . 1

2. Керимни поэзиясында тиширыу – ариулукъну белгиси……... 2-3

3. Отарланы Керимни сюймеклик лирикасы……………………. 3-6

4. Хайырланнган литература……………………………………….. 7

Сюймеклик – от, назмум а жалынды...

Отарланы Керим.

1. Кириш.

Малкъар халкъны   уллу поэти Отарланы  Сарамурзаны жашы Керим жаланда адабиятда угъай, битеу жашауубузда да унутулмазлыкъ ишлери бла белгилиди. Халкъыбызны  чынтты уланы, фахмулу поэт къадарында, ол не заманда да аны келир кюнюню къайгъысын кёргенлей тургъанды.

        Отар улуну  поэзиясын алып къарасакъ, анда  Туугъан жерге терен сюймеклик кёрюнеди.  Урушну  къыйынлыгъын кеси башы бла сынагъан адам, аны кюйсюзлюгюн, ачылыгъын  жаш тёлюге   шарт этеди. Керимни поэзиясы таркъаймазлыкъ шауданды. Мен да   аны  терен магъаналы назмуларын окъуй, сюймеклик лирикасына жетеме.  Сюймеклик Аллахдан келген бир ариу сезим болгъанын ангылайма.

2. Керимни поэзиясында тиширыу –ариулукъну белгиси.

 Къаллай бир назму къуралгъанды, къаллай бир жыр жырланнганды адам улу жер башына жаратылгъанлы. Бизни малкъар адабиятыбыз бийик позияны къоюнунда сюймекликни юсюнден кертиси бла да унутулмазлыкъ чыгъармала туудургъанды.

 Отарланы Керимни поэзиясында тиширыу бек уллу, сыйлы ариулукъну белгилисича суратланады. Поэт аны ариулугъун жашагъанланы «кёз жарыгъына, отну жылыууна» тенг этеди. Адамлагъа отну жылыуу, кюнню таякълары  багъалы болгъанча, тиширыуну ариулугъу, огъурлулугъу да алай багъалыды. Ол жаны бла, мени акъылыма кёре,  Отарланы Керимни  адам улуну айтхылыкъ жазыучулары  Тютчев бла,  Блок бла бир тизгиннге салыргъа боллукъду.  Тиширыу ариулукъну аллында малкъар халкъны поэти бла бирге сау дуния тобукъланады, баш урады.

«Тиширыу бла тенгиз» деген  назмусунда  тиширыу тенгизде жуууннганда, кюн кёзю да къамап, жумулады, толкъунла да симсирейдиле. Ариулукъгъа,  кюн жарыкъгъача,  хурмет алай уллуду, чексизди. Тиширыуну аллында баш уруу ол огъурлулукъгъа, жер къууанчха, гыржын ийисге, ана сютге, тазалыкъгъа, юйюр жылыууна баш урууду.

III.Отарланы Керимни сюймеклик лирикасы.

Отарланы Керимни поэзиясы да анга шагъатды. Аны сюймекликни юсюнден жазылгъан лирика назмулары кёпдюле. «Ушакъ», «Къара кёзле», «Айт, кюн бетли къыз», «Тюшюмде сени кёрдюм», «Ахшам жулдузум», «Къарагъандан тоймайма», «Аязчыкъ» дегенча  татлы, терен сюймекликни юсюнден этилген чыгъармалары керти да сюйген эки жюрекни бир бирге кертичиликлерин кёргюзтедиле.

Черек болуп, къачсанг, мен жагъангма,

Сен, окъ болуп, учсанг, мен жарангма.

Сен терек болсанг, чапырагъынгма,

Сен сабан болсанг, топурагъынгма,- деп жазады Керим «Сен барда» деген аламат назмусунда.

Дунияда ёлмезлик жан  жокъду. Ёлюм айырып башласа, лирика жигит сюйгенини биргесине барыргъа,  дарий кебини болургъа да ыразыды. Алай бла автор сюймекликни уллу кючюн кёргюзтеди,  эки сюйгенни уа ёлюм окъуна айыралмазлыгъын  ачыкълайды.

Керимни  бек ариу эм мен бек жаратхан  назмуларындан бири «Танг жулдузуму жарыгъыды». Бу назмуну окъуй, ангылайса:  автор жашны жанындан таза сюймекликни ачыкълап,    къызны намысын кёкге дери чыгъарады.

Битеу дунияны ариу къызындан

Жангыз да сени сюеме, - дейди жаш, кесини  жюрек  тынгысызлыгъын, жарсыуун  билдире,  нек дегенде,  сюймеклик деген тауладан ауурду. Сюймегеннге да сылтау азмыды? Бу ариу назмугъа салыннган макъам да шошду, сёзлерича - жумушакъды.

Поэтни быллай назмуларында адамны насыплы да, насыпсыз да этерге къолундан келлик терен сюймекликни кирсиз кючю ачылгъанча болады. Насыплы заманны иелери болгъан жаш бла къызны асыл сезимлери бериледи.

Керим,  бирде сюймеклик назмуларын жаза, фольклорда кенг жайылгъан ийнарланы формасын, интонациясын уста хайырланады.

Тауда кийик болуп къачсанг,

Жетерем сени.

Кёк кёгюрчюн болуп учсанг,

Тутарем сени.

Бу назмуну окъугъанлай  «Не этеренг?» деген халкъ жыр эсинге тюшеди. Аны ауазы, рифма, гыллыу къурулушу да Керимни «Мен не этейим?» деген назмусуна жууукъдула. Поэт фольклор мотивлени «Тёрт жыр» деген чыгъармасында да хайырланады.

Сюрюу ызындан тауда айланнган

Къойчу жашчыкъны сюеме.

Эшикден кирсе, бетим къызара,

Сюймеклик отда кюеме.

Хар заманда да эсимдедиле

Аны хычыуун сёзлери.

Не узакъдан да кёрюнедиле

Ол кюле тургъан кёзлери.

Бу «Тёрт жырда» къызны таукел ауазы эшитиледи. Таза сюймеклигин ол бир затха да алышырыкъ тюйюлдю. Сюйгенин да, къаллай бир керек эсе да, сакъларыкъды:

Терк тюбемесек, эсингде турсун:

Сени бек сюйген къызчыкъ бар.

.....................................................

Жерде, кёкде да, от боранда да

Сени сюйгенлей турурма,- дейди къыз, сюйгенин аскерге ашыра.

Бу тизгинле 1938-чи жылда жазылгъан эселе да, бизге, шёндюгю жаш тёлюге, юлгюдюле.

Алайды да, Отарланы Керимни сюймеклик лирикасын окъуй, Керим сюймекликни сыйын, даражасын бийикге кётюргенин кёребиз. Неден да аны сыйлы этеди. Сюймеклик - ариулукъну, тазалыкъны сыфатыды. Сюймекликни къуру сюйгенле угъай, аны къадары кимни къолунда эсе, ала да къорууларгъа керекдиле. Сюймеклик - сыйлы Аллах берген бир сейирлик сезимди, жашауну тутуругъуду.

             Адамгъа сюймеклик ауруу тийсе, ол бютюн бай, бютюн таза, халал, иги, акъыллы болады. Аллай адам бир заманда аманлыкъчы иш этерик тюйюлдю. Сюймекликни не болгъанын билмеген адам жарлыды.

Кёлденжазмамы  Отарланы Керимни «Сен мени сакълайса» деген назмусундан тизгинле бла бошаргъа сюеме:

 Сен ышаргъанда, жарыйды кёк да,

Жол жанларында гюлле жашнай.

Сени манга ол саугъанг да кёпдю,

     Къууандым, атха миннген жашлай...

Хайырланнган литература.

1. Отаров К.С. Избранное: Стихотворения / Предисл. М.Мокаева. Сост. М. Мокаева и Р. Отаровой. – Нальчик: Эльбрус, 1977. – 632с.
2. Отаров К.С. Избранные произведения: В 2т. Т.1. Стихотворения и поэмы. 1934-1955. – Нальчик: Эльбрус, 2012. – 512с.
3. Отаров К.С. Избранные произведения: В 2т. Т.2. Стихотворения. 1956-1974. – Нальчик: Эльбрус, 2012. – 656с.