Донгак Барыкаан - Тыванын бир дугаар херээжен чогаалчызы

Слайд 1

Т ѳ левилел До ң гак Барыкаан-Тываны ң бир дугаар херээжен чогаалчызы Т ѳ левилелди кылган ѳ ѳ реникчи : Ондар Аюш , Х ѳ ндергей ортумак школазыны ң 3-ку классчызы Удуртукчу башкызы : Куулар Сесек Кертик-ооловна

Слайд 2

К ѳ ступ чыдар к ѳ к-ле дээрим ! К ѳ ктуг-шыктыг Х ѳ ндергейим ! Булуттуг дээрден ча ң нык д ү шпезин , Будуктуг ыяштан чарты тоглавазын . Ыраажы – Хем унун дургаар Ырлыг улус чурттаар болзун . Каргыраалаан оолдарлыг болзун , Каттыра ң наан кыстарлыг болзун . Д.Барыкаан « Шагаа ёзулалы » деп ш ү л үү нден үз ү нд ү

Слайд 3

Т ѳ левилелди ң темазы : Донгак Барыкаан-Тываны ң бир дугаар херээжен чогаалчызы

Слайд 4

Сорулгазы : Тываны ң бир дугаар херээжен чогаалчызы До ң гак Барыкаанны ң допчу намдарын номнардан , Х ѳ ндергей суурда т ѳ релдеринден , уйнуктарындан ды ң нап бижиири , оо ң ш ү л ү ктерин тыва ш ү л ү ктер чыындыларындан чыып , ѳ ѳ ренип к ѳѳ ру .

Слайд 5

Т ѳ левилелди ң онза чугулазы : Тываны ң бир дугаар херээжен чогаалчызы Х ѳ ндергей чурттуг боорга , бодум Х ѳ ндергейде чурттап турар болгаш сонуургап , бо т ѳ левилелди кылып эгелээн мен.

Слайд 6

Ажылды чорударыны ң аргалары : Чогаалчыны ң допчу намдарын номнардан номчуп , ѳѳ ренип к ѳѳ ру ; Чогаалчыны ң дугайында оо ң Х ѳ ндергей суурда т ѳ релдеринден , уйнуктарындан ды ң нап бижиири ; Д.Барыкаанны ң шулуктерин школаны ң ном са ң ы , суурну ң ном са ң ындан , интернет четкизинден чыып тывары ;

Слайд 7

Шинчилел ажылдарын чоруткан оруум : Ленина кудумчузу бажы ң 20 – Ооржак О.Д. Бурзекей кудумчузу , бажы ң 32 – Артседи Б. Ѳ . Октябрьская кудумчузу , бажы ң 15-школа Ленина кудумчузу , бажы ң 5 мээ ң бажы ң ым . М.Доруг-оол кудумчузу бажы ң 7-2 – Сат Орлан Сергежикович Бо кудумчуларны кезип тургаш , чогаалчы До ң гак Барыкаанны ң дугайында билип , оо ң т ѳ релдерин чурукка тырттырып алган мен.

Слайд 8

Билдинмес с ѳстер -биле ажыл Алгышчы – алгыш-й ѳ рээл салыр кижи , алгышчы кижи дээрге , анаа эвес , чечен-мерген дылдыг , с ѳ скур кижи ; Изекчи – баштайгы салыкчызы , баштаан кижизи ; Чыыш-чонну ң чыглыры , хурал;

Слайд 9

Дарга шуваганчы

Слайд 10

До ң гак Хуралбай уруу Барыкаанны ң допчу намдары До ң гак Хуралбай уруу Барыкаан ( шола ады Дарга шуваганчы ) 1898 чылды ң сентябрь 23-те Ч ѳѳ н-Хемчик кожуунну ң Х ѳ ндергей сумузунга Бедик-Тей деп черге арат До ң гак Хуралбайны ң ѳ г-булезинге т ѳ руттунген . Кады чурттаан ѳѳ ну ң ээзи моол уктуг кижи чораан . Ынчангашты ң аныяандан тура моол дылды ѳѳ ренип ши ң гээдип апкан . 1921 чылда Та ң ды Тыва Арат Республика бодарап догуннаан соонда , Х ѳ ндергей сумузунга сууржун байдалды х ѳ гжудеринге бодунун идепкейин к ѳ ргускен . 1925 чылда Хувискаалчы намны ң Т ѳ п комитедини ӊ кежиг ү н ү нге со ӊ гуткан .

Слайд 11

Чыыш болган черлерге тыва улусту ӊ аас-чогаалыны ӊ янзы -буру хевирлеринден ү легерлээн ш ү л ү ктерни , тоолдарны , алгыштарны аныяк салгалга ү легер-чижек кылдыр дамчыдып берип чораан . Тыва чонну ӊ чечен чогаалыны ӊ изекчизи , э ӊ баштайгы тыва херээжен ш ү лк ү ч ү , тоолчу , алгышчы Хуралбай уруу Донгак Б арыкаан 1975 чылды ӊ июль 13-те ѳ скен т ѳ рээн чери Х ѳ ндергей суурга м ѳ чээн .

Слайд 12

Бир дугаар ш ү л үү « Марттын сези » 1929 чылды ӊ март 30-де Барыыкаан До ӊ гактын « Марттын сези » деп ш ү л ү ү « Тыванын шыны » солунга парлаттынган . Ол хевээр б ѳ гунге чедир Барыкаан Донгакты улус чон тыва литератураны ӊ « кырган-авазы » деп эргеледип адап чоруур . ТАР- ны ӊ Т ѳ п хораазыны ӊ чанында Херээженнер килдизини ӊ бирги даргазы база-ла ол .

Слайд 13

До ӊ гак Барыкааннын ш ү л ү ктери « Шагаа ёзулалы », « Хувискаалды ӊ оруу » 1954 чыл « К ѳ руп алза », 1973 чыл Х ѳ ндергейни ӊ аныяктарынга чагыым , 1973чылдын август 7

Слайд 14

Мээ ӊ э ӊ -не сонуургаан чуулум , бо чогаалчыны ӊ Хондергейни ӊ аныяктарынга арттырган чагыын мээн кырган-авам биске « Кырган-авам аптаразы » деп класс шагынга чугаалап бергени . Белозёрова Татьяна

Слайд 15

Ч огаалчыны ӊ улуг уруу Кара-Сал Дензиваа Элбековна – бугу назынында малчыннап чораан Уруглары : 1.Кара-Сал Демчик-Карбы Доржуевич - чылгычылап чораан . 2.Ооржак Оюмаа Доржуевна - поварлап чораан . 3.Кара-Сал Елизавета Доржуевна - Кара-Сал Александр – Хайыраканда мал эмчизи . 4.Оюн Лидия -. 5.Кара-Сал Хеймер-оол – малчыннап чораан .

Слайд 16

Уруглары : Сат Чаяна Дугаржаповна – Чадаананы ӊ дугаары 3 школазында эге класс башкызы . Ооржак Алик Дугаржапович - чолаачы Ховалыг Аржаана Дугаржаповна - повар мергежилдиг . Уруу ну ӊ Х ѳ ндергейде чурттап чоруур уруу Ооржак Оюмаа Доржуевна Х ѳ ндергей сумузуну ӊ хундулуг чурттакчызы , х ѳ й ажы-т ѳ лду ӊ ынак авазы .

Слайд 17

О глу Артседи Василий Элбекович – Х ѳ ндергей ортумак школазынга ыры башкылап чораан

Слайд 18

Артседи Василийни ӊ ѳѳ ну ӊ ишти , керни - Артседи Байлак Ѳ гбен-ооловна , « Херел » уруглар садыны ӊ эргелекчизи болуп ү р ү еде ажылдааш , х ү нд ү л ү г дыштанылгаже ү нген .

Слайд 19

Василий деп оглуну ӊ ажы-т ѳ л ү : Артседи Ямилия Васильевна –Кызыл хоорайда улуг эмчи ; Артседи Изольда Васильевна- амгы ү еде Х ѳ ндергей сумузуну ӊ « Херел » аттыг уруглар садыны ӊ эргелекчизи ; Артседи Венера Васильевна – « Херел » уруглар садында кижизидикчи башкы ; Артседи Майя Васильевна – Тываны ң ѳѳ редилге яамызында юрист болуп ажылдап чоруур .

Слайд 20

Чоруттунган ажылды ӊ кол т ү ӊ нелдери : Ажылды чорудуп тургаш , мен Тываны ӊ бирги херээжен чогаалчызы До ӊ гак Хуралбай уруу Барыкаанны ӊ дугайында оо ӊ т ѳ релдеринден эки билип алганым ме ӊ ээ кончуг ажыктыг болган .

Слайд 21

Ажыглаан чогаал : « До ӊ гак Барыкаан »,К, 2003ч Интернет четкизи , Чогаалдар чыындызы , 2001ч

Слайд 22

Коргени ӊ ер дээш четтирдим !