Электронный биографический справочник калмыцких писателей ч1. А-Б.

МОКУ «Бага-Чоносовская СОШ им.Боован Бадмы»

Биографический справочник калмыцких писателей. Ч.1. А-Б.

Составитель Якова Байслана

Ученица 10 класса

Руководитель Якова Г.П.

АМР-САНАНА АНТОН

(Амур-Санан Антон Мудренович) (1888—1939)

Амр-Санана Антон Ик Дөрвд нутгин Баһ Буурл әәмгт (ода Городовиковек район) угатя өрк-бүлд 1888 җилд төрсмн. Арвн зурһата күртлән баячудт заргдҗ йовад, хөөннь сурһульд орсмн: Москва балһснд хар көдлмш кеһәд, бийән теҗәһә бәәҗ Шанявскийин нертә университетд сурсмн.

Алдр Октябрьск революцин хөөн Хальмг танһчд Советин йос батралһна көдлмшт гүҗрҗ орлцсмн.

Антон Мудренович орс келәр бичдг хальмг бичәчнрин негнь болдг. Түрүн дегтрнь 1922 жилд «Человек, которого зовут Антоном» гидг нерәдлһтәһәр барлгдла, хөөннь «Мудрешкин сын» гидг нер зүүҗ, 1925 жилд Ленинградт һарсмн. Терүнә хөөн чигн эн роман бас кесг дәкҗ барлгдла.

Һучдгч җилмүдт Амр-Санан «Аранзал» болн «В степи» гидг түүкс бичсмн.

Амр-Санана Антона зокъялмуд Октябрин нилчәр хальмг келн-улс Советин орна тосхлтд орлцсиг тодрхаһарһ үзүлнә.

«Мудрешкин сын» роман одахн түрүн болҗ хальмг келнд орчулгдҗ (орчулачнь Инҗин Лиҗ), «Муудран көвүн» гидг нерәдлһтәһәр «Школын библиотек» серийд Хальмг дегтр һарһачд 1986 җилд барлгдв.

БАДМИН  АЛЕКСЕЙ

(Бадмаев Алексей Балдуевич)

Баh Дөрвд нутгин Баh Ханат хотнд (ода Малодербетовск района Чапаевин нертә совхоз) угатя күүнә өрк-бүлд арвдгч үрнь болж Алексей Балдуевич 1924 жилд төрлә. Баh Дөрвдә дундын школ 1942 жилд тегсәснә хөөн цергә ахр белдвр авад, әәрмд мордад, Сталинград балhсна харслhнд орлцж, күндәр шавтад, 1945 жилин чилгчәр цергәс бууж ирсмн. Селәнә эдл-ахун техникум төгсәhәд, бухгалтер-экономистар Алтайск крайин кесг совхоз болн колхозмудт көдлж йовсмн.

Бадмин Алексейин литературн үүдәгч хаалhнь «Хальмг үнн» газетд очеркс болн ахр келврмүд тәвдгч җилмудт барлгдснас авн эклсмн. Түрүн дегтрнь—«Ээж» гидг келврмүдин хураңhу—1963 жилд барлгдла. Хөөннь бичж барлсн дегтрмүдин зормснь: «Алтн шорад даргддго» (роман, 1964), «Усна экн — булг» (роман, 1969), «Ревдольган» (түүк, 1971), «Цаhан толhа» (түүк, 1977), «Теегин республик» (1981), «Зултрhн — теегин ноhан» (роман, 1982),«Мукөвүн» (роман, 1984), hурвн ботьта үүдәврмүдин хураңhу (1985—1986).

Алексей Балдуевич  1966 жиләс авн бичәчнрин Ниицәнә член.

Хальмгин темдгтә бичәч-түүкч Бадмин Алексей «РСФСР-ин культурин ачта көдләч» (1975), Хальмг АССР-ин О. И. Городовиковин нертә Государственн мерән лауреат (1971), Хальмг АССР-ин улсин бичәч гидг өндр цолыг 1985 жилд зүүлә.

БАДМИН СЕРӘТР

(Бадмаев Сергей Мучкаевич)

Хальмг литературт 70-гч жилмудт орж ирсн Бадмин СЕРӘТР 1938 жилд Баh Дөрвд нутгин Көтчнр әәмгин Алцнхут хотнд (ода Приозерн района Чапчан Аршин нертә совхоз) колхозник күүнә өрк-бүлд төрсмн. Көтчнрин дундын школыг 1958 жилд дуусад, 1981 жилд литературн деед курс, дарунь 1985 җилд А. М. Горькийин нертә Литературн институт төгсәhәд, хальмг бичәчнрин Ниицәнә литературн консультант болж көдлҗәнә. Бичәчнрин зергләнд 1978 жилд орулж авгдла.

Литературн түрүн ишкдлән Бадмин СЕРӘТР шүлгәр эклж, «Хальмг үннд» болн «Теегин герлд» үүдәврмүдән барлж йовсмн. Шүлгүдин түрүн хураңhунь «Мини одн» (1974) гидг дегтр .

Зокъялмудын hол төрмүднь — хальмг тег, күч-көлсчнр, эңкр орн-нутг: «Теегин дүр» (шүлгүд болн поэм, 1978), «Һазрла нег киистәв» (шүлгүд болн поэм, 1981), «Өрүни урhлт» (шүлгуд болн поэм, 1984), «Төвкнүн өрүн» (шүлгүд, 1986).

БАЛАКАН АЛЕКСЕЙ

(Балакаев Алексей Гучинович)

Яндга Мацга нутгин Шикрт хотнд (ода Астраханск областин Наримановск район) 1928 жилд Балакан Алексей төрсмн. Бичәчин хаалhд 50-гч жилмүдин эцүст орж ирәд, өдгә цагин хальмг ли-тературин туужд зөвтә орман олчксн нертә бичәч, шүлгч, драматургч.

«Түрүн хавр» гидг нертә түрүн дегтрнь (шүлгүдин хураңhу) 1959 жилд Элстд барлгдж hарснас нааран Алексей Гучинович хөр hар дегтр барлв: «Сәәхн күүкн Саглр» (түүк, келврмүд, 1961),  «Һурвн зург» (келвр, 1963), «Элст деер мандлсн одн» (роман, 1963), «Живртә баhнасн» (шүлгүд болн поэм, 1965), «Алтн булгин зөөр» (түүкс, 1965), «Алтн чееҗтә көвүн Ж,ирһл болн цецн сәәхн күүкн Киштә» (тууль-поэм, 1967; 2-гч hарцнь— 1983), «Хунын дурн» (поэмс, 1968), «Зарhим эврэн кетн» (түүк, 1969), «Элстин вальс» (наадд, 1970), «Алтн Бумб» (роман, 1974), «Ээҗ тег минь» шүлгүд болн поэмс, 1975), «Күн болх — баһасн» (түүкс, 1976), «Һольшг дун» (шулгуд болн поэмс, 1978), «Буурл теегт» (романа негдгч дегтр, 1980), «Залу зөрг» (роман, 1972—1973; 2-гч hарцнь— 1984—1985).

Балакан Алексей 1961 жиләс авн бичәчнрин Ниицәнә член, 1978 жилд «РСФСР-ин культурин ачта көдләч», 1979 жилд Хальмг АССР-ин О. И. Городовиковин нертә Государственн мерэн лауреат болсмн.

  БЕМБИН ТИМОФЕЙ

(Бембеев Тимофей Отельданович)1930-2003

Шулгч болн түүкләч Бембии Тимофей Лаганск нутгин  Зурмт хотнд 1930 жилд колхозникин гер-бүлд төрсмн.

Түрүн очеркс,  шүлгүднь «Хальмг үннд» тәвдгч җилмудт эклж барлгдла. «Зөөр» гидг нертә  түрүн хураңhунь 1960 жилд барас hарла.

Бембин Тимофей 1962 жилд бичәчнрин Ниицәнә член болсмн. Хальмг бичәчнрин IV съезд деер (1964) хальмг бичәчнрин Ниицәнә парвляна ахлачд суңhгдла, 1971 жилд Советск Союзин Герой Делгә Эрднин нертә Хальмг комсомолын мөрән лауреат гидг нер зүүлә.

 Бембин Тимофей арвhар дегтрин түүрвәч: «Эдгэ цагин улс» (келврмуд, очеркс, 1961), «Ханлт» (шүлгүд, 1962), «Бамб Цецг» (роман, 1965; 2-гч hарцнь — 1972), «Хохал Жалыков» (шүлглән түүк, 1967), «Түүмр» (туукс, 1973), «Цапан салькн» (шулгуд, поэм, 1980), «Василий Теркин» орчулла.