«Национал культура шажындан эгелээр»

Слайд 1

Тыва республиканың өөредилге болгаш эртем яамызы МБӨЧ В.Б.Кара-Сал аттыг Тээлиниң ортумак ниити билиг школазы «Национал культура шажындан эгелээр» деп темага шинчилел ажыл. Шинчилээн: Чымы Ангелина, 4а кл. Удуртукчузу: Шожунчап Е.К.

Слайд 2

Шинчилелдиң темазы: «Национал культура шажындан эгелээр».

Слайд 3

Шинчилелдиң сорулгазы: Буддизмниң ужур-утказын, кол билиглерин билип алыры болгаш ону бичии өөреникчилерге шын тарадып чедирери.

Слайд 4

Буддизмни ч ʏ ге шинчилеп эгелээн мен? Январь айдан эгелеп «Буддизмниң эге билиглери» деп кичээл биске болуп эгелээн. Ол кичээлде меңээ билдинмес чүүлдер көвей болган. Баштай авамдан оон башкымдан айтырттынып-ла турар болурумга, башкым: «Кады номчуттунуп, айтырттынып тургаш шинчилээр бис» - дээн. Ынчаар мээң шинчилел ажылым эгелээн. Силерни кол билиглер-биле таныштырайн.

Слайд 5

Мээң шинчилелимниң ажыктыы: Чаа с ѳстер-биле таныжып, оларның ужур-утказын билип алыры. Шажынны сүзүглеп, чүдүп чоруур болза, кижилерниң чуруму эки, культуразы бедик болур.

Слайд 6

Шинчилелдиң чорудуу: 1.Шедип Даржаалиң хүрээзиниң Камбы лама башкызы Монгуш Сүрүң-оол Чымбаевич-биле ужуражып чугаалажыры. 2. Сарыг шажынның эге ѳѳредииниң дугайында номнарны номчууру. 3. Субурганче аян-чорук.

Слайд 7

Шедип Даржаалиң хүрээзиниң Камбы ламазы Монгуш Сурун-оол Чымбаевич меңээ номнар берип, тайылбыр кылып берген.

Слайд 8

Будда, буддизм, будда байдалы Будда – «Дүмбей, мугулай угаандан одунган, чырык мерген угаанныг» дээн уткалыг санскрит с ѳс. Буддизм – амгы болгаш келир чуртталгаларның хилинчек-човулаңындан бисти хостаар сорулгалыг эрте-бурунгу чүдүлге. Будда байдалы – угаан медерелдиң хирлениишкиннеринден (чүвени билбезинден) долузу-биле арыгланган чырык, арыг угаанны будда байдалы дээр.

Слайд 9

Будда Шакьямуни Бурган – биске дамчып чедип келген буддизм ѳѳредииниң үндезилекчизи. Гаутама Шакьямуни Бурган Будда байдалынга чеде бээрге, ону Будда деп адай берген.

Слайд 10

Будда Бурган Башкының ыдык Өѳредии – Дхарма – Өѳредиг, билиг дээн уткалыг санскрит сѳс. Дээди үзелди чедип алгаш, хилинчек човулаңның чылдагаанын чок кылдыр узуткаарын, ёзулуг аас-кежикти чедип алырын айтып турар шажын Ɵ ѳредии. Тарина – 1. Будда Бурганның ыдыктыг сөстери. 2. Бурганнар чарлыы азы кандыг бир номнуң ужур-утказын тырып каан эң күштүг допчулалы.

Слайд 11

Санскрит дыл. Ол дээрге бурунгу индий дылдың грамматиктиг, литературлуг нормаларга дүүштүр эде кылдынган хевири.

Слайд 12

Субурган «Бойдусады»

Слайд 13

Субурган деп ч ʏ л? Субурган – 1. Шажынчы тураскаал. 2. Будданың бодун, Өѳредиин болгаш угаан-медерелин илереткен шажынчы тураскаал. Бойдусады – энерелдиг сеткил дээн.

Слайд 14

Субурган дугайында Субурганны «Күзел күүседир» деп база адап турар. Чүге дээрге, субурган күзээн күзел бүдүрер Чинтамани деп эртинеге дең болуп турар. Субургандан айыс дилеп чалбараан кижи он чүктүң буддаларының боттарындан айыс алганы-биле дең буян алыр. Кижилер субурганга тейлээр болза, бедик болгаш анаа чаданың (сиддхи) угаан-бодал деңнелин чедип аар, субурган чанынга чугаалаан сөс, күзээн күзел сагыш дег бүдер .

Слайд 15

Эштеримге чагыым Угаанывысты чагырып, арыглап, экижидип чоруулуңар. Бурган Башкының Шажын Өѳредиин боттандырып, сагып чоруулуңар. Багай чүүлдер кылбаалыңар, эки чүүлдер кылыыңар.

Слайд 16

Түңнел Хүннүң-не өргүл кылып, тейлеп, тарина номчуп тургаш угаанын оожургадып, чагырып, арыглап, шажын өөредиин боттандырып турар кижиниң чуруму эки, культуразы бедик болур.

Слайд 17

Ажыглаан литератураларым: 1. С.К.Серенот. Сарыг шажынны ң тайылбырлыг словары. Кызыл 2010 ч. 2. Далай Лама XIV . Россияның буддистеринге өөредиг. Дхарамсала, Индия 2011 ч. 3. Геше Лобсанг Тхубтен. Будда Бурганга сүзүглеп тейлээри база хилинчек-човулаңдан адырлырының аргалары. Кызыл 2007 ч. Артык Ховалыг. Ɵ ндүр сеткил. Кызыл 2010 ч.