Профессиональный рост педагога (повышение квалификации по профилю педагогической деятельности

Тоол-кичээл

Тема: Танянын чагаазы

Сорулгазы  Өг-бүле, школа, найырал дугайында уругларның алган  

                       билиин  улам ханыладыр. Найырал, эптиг-демниг чорук –  

                       амыдыралдың чугула негелдези дээрзин билиндирер.

             Дыңнаан чүүлүн кысказы-биле бөлүктээрин уругларга

             билиндирип чаңчыктырбышаан, медерелдиг, шын

             номчулганы чедип алыр.

             Уругларны эптиг-демниг, эш-өөзүрек, тайбыңга ынак  

              чорукка кижизидер.

Дерилгези: Даалга аайы-биле тоолга хамаарышкан чуруктар база Шиижегей кушкаштың чуруу. Магнитофонда бижилге – Х. Чүргүй-оолдуң маадырлыг чоруу. Карточкада шүлүктер.

Кичээлдиң кыйгырыы: «Кым-даа, чүү-даа уттундурбаан!»

Кичээлдиң   чорудуу

I. Организастыг кезээ.

1.Мендилежири.

 Ам бир чаа хүн үнүп келди.

 Амырлажып бараалгаайн.

 Эргим хүндүлүг, башкыларым!

 Эртенгиниң мендизи-биле!

2. Бөгүнгү класстан дашкаар номчулгавысты тоол-кичээл кылдыр эрттирер бис. «Таняның чагаазы» деп сөзүглелди номчувушаан, найырал   деп  чул  дээрзин  чугаалажыпң эптиг-демниг ажылдаар бис.

II. Кол кезээ.

         Самбырага улуг хемчээлге чуруп каан тоолдан сюжеттиг чурук- үзүндүнү (Шиижегей кушкаш бар) азыптар. Ол чүү деп тоолдан үзүнду эвес сактыптыңарам, уруглар? Уруглар тыптарга, тоолдуң эгезин бир өөреникчиге чугааладыр.

Бирги даалга Ч е м н е н и и ш к и н

Шиижегей кушкаш чемнеп чорупкан, силер аңаа дузалажыр силер. Мен кыска сөзуглел номчуп бээримге, утказының аайы-биле кыска сөзүлелга аттан чогаадыр силер . Силерниң сагынгыр-тывынгыр харыыңар Шиижекке дузаңар боор. ( Шын тыпканнарга курт-кымыскаяк, тараа чуруктарын берип, мактаар).

Сөзүглелдери:

а) Өөреникчи кижи эки өөренир. Школа чурумун сагыыр. Онаалгазын күүседир. Улугларны хүндүлээр, бичиилерни камгалаар. Бажыңынга ада-иезиниң ажылынга дузалажыр. Кежээ болза ону кым-даа мактаар. Өөреникчи өскелерге үлегерлиг болур. Кезээде шевергин кеттинип чоруур. (Өөреникчи)

б) Кичээл кылыр столуңнуң иштин кижи көөр арга чок. Камналга деп чүве билбес. Карандаштар, кыдырааштар халас келбес. Ону билип чор. (Чагыг)

в) Аяс ээлдек-эвилең чаңныг. Ол өөренип турар эртеминге кезээде бештер алыр. Эжи Эрестиң өөредилгезинге дузалап турар. Аяс - класс даргазы. Ол-башкының дузалакчызы. Ада-иези ажыл-ишке кызымак улус.

(Өөреникчи Аяс)

Бистен чоруткаш Шиижекчигеш хараганга барып хонуп алган. Канчангаш-ла шимченгештиң хараганның шиш тенин хөрээнче киир кадап алган. Ызыргаштың уштур бодаан, шуут-ла хей болган. Дуза дилеп ужуплаткан.

Ийиги даалга. А н а й л ы г         ө ш к у

Номчулга номунуң 123 дугаар арнын ажыдып алгаш, ында «Таняның чагаазы» деп сөзүглелди номчуп бериңер. Эки ажылдаар болзуңарза ынчан дузалаар мен дээн ышкажыл.

а) Хөгжумнуг пауза.

Ыры башкызының үделгези-биле дайынчы маршты уругларга дыңнадыр. Бо аялганы дыңнааш, кандыг шимчээшкин кылзывысса экил?(Ырлаар, танцылаар азы марштаар болза эки-дир бе? – м а р ш т а а р) Ол марштың аяны кандыг-дыр? Ындыг хевирлиг аялганы каяа дыңнаан-дыр силер? (Телевизорга) Кайы үе хевирлиг-дир? ( Дайын үези). Ынчангаш бистиң номчуур сөзүглеливис дайын дугайында ышкажыл.

б) Башкынын улегерлиг номчулгазы.

в) Словарь ажылы.

 Фашистиг Германия-                         Совет Эвилели-

 Деражно-                                         Деражножулар-

 Немец-                                         компьютер –

 Экспонат –

 совхоз-техникум -сайзыраңгай өөредилге черлиг суур

Сөстерниң чүгле утказын билиндирер эвес, а шын адалгазын база чедип алыр. Шын бижилгезин сактып алыры-биле сөстерни кыдырааштарынга бижидер.

 г) Илчирбелей номчулга.

 д) Бот ажыл.

Үеден бергеш, доостурга , ол сөзүглелдиң кол утказын барымдаалап кыскаладыр. План аайы-биле кыскалады номчудар.

План:

1. Фашистиг Германияның халдааны.

2. Таняның чагаазы.

3. Школада амгы байдал.

Бо сөзүглелди номчааш, чүнү билип алдывыс? (Берге байдалда чүгле бодун бодавас, эш-өөрунуң дугайын база бодаар. Кандыг-даа нация улуска дузалажыр. Эптиг-демниг, найыралдыг боору чугула).

 –Дайын кандыгыл? Чүге? (Сөзүглелден ол одуругларны тыптыргаш, көрген киноларындан, номчаан номнарыңдан дайынның коргунчуг уржуктарының дугайында чугаа кылыр) Кандыг-даа нация чонга эки чүүлдү кылып каарга, кезээде сактып артар ышкажыл. Кижи каяа-даа чорааш, чонун бодап чоруур. Тыва чон ол хире хүндүткелдиг, маадырлыг чорукту кылганнар ышкажыл. Уругларның ажылының түңнелинде тен бичии-даа бол уштунуп кээр.

Үшку даалга. Ойнаан оолдар.

Уругларның эки, багай талаларын кайы-хире ылгап өөренип алганыңарны хынавыткаш, дузавыс кадар бис.

 а)         Оюн-оолчук эртениң-не

 Орунун ол боду эдер

 Ону көрген кижи бүрү

 ………. оол деп мактаар турган. ( э к и )

б)           Идик-хеви хирлиг, чуттуг.

 Арны-бажы былчак болза.

 Ону көрген улус дораан.

 Ол-даа …….. оол-дур дижир. ( б а г а й )

в) Онаалгазын Эртине дег кылыр болза.

    Ону база ……….. дээр бис. ( э к и )

г) Өөренместиң аргазын тып.

    Өөнге олурар кижи болза.

    Ол база …………. чаң-дыр. ( б а г а й )

д) Чажын безин өөруй албас.

    Былчак, хирлиг чоруур болза.

    Болган-на чок улус ону.

    … чаңныг уруг-дур дээр. ( ч ү д е к )

е) Коридорга маңнавас-даа.

    Кончуг таптыг ойнаар болза.

    Эрткен-дүшкен улус ону.

    ……….. төл деп санаар болгай. ( э к и )

Шүлүк соонда-ла, уруглар-биле беседа чоргузар. Эки кижи болурунга тааржыр аажы-чаңны тып, сактып алыр бис бе уруглар. ( Тен бичии уштунар)

        Дөртку даалга. Дүк салган авалар.

Авалар бисче чагаа чоргускан ышкажыл. Ону номчааш, утказын билип алыр болза , шиштен уштунар дээн-дир. (Чагаадан баштай Х. Чүргүй-оол деп атты уштуп номчудар.) Танкист дугайында уруглардан билирин айтыргаш, башкы боду немээр. Ол бистиң чангыс чер чуртуувус. Барыын-Хемчик кожууннуң Хөнделеңге төруттунген. Ооң эдилеп чорааны танкызын тураскаалга кожуун төвунуң парыгында тургускан. Ооң бир маадырлыг чоруун магнитофонда бижилгеден дыңнаалыңар

 (Дыңнадыр)

Тываның эрес оглу.

Совет Армияның согуушкуннарынга шыдашпайн, фашист эжелекчилер улам ыңай дезип бар чыткан. Аттыг-сураглыг 25-ки танк полугунуң хүрээлеңинге тыва эки турачылар далдарал чок эрес-дидим тулушпушаан, хевээр чоруп турган.

 Терең суглуг Мурнуу Буг хем дайынчыларның оруун доскан. Ынчалза-даа бир дугаарында Чүргүй-оолдуң танкызы сугже шымнып кирген. Ооң соонда өскелери. Суг дүвү-биле танк чорудуп көрбээн-даа болза, алызындан шыдамык, дидим болгаш Чүргүй-оол аймап девидевээн, айыткан черинден үнүп келген.

 Уругларның сактып алганын хынаптарга, тен элээн уштуна бээр.

         Бешки даалга. Ш у у р г а н           х а т.

   Шиижегей  кушкашка  дуза   келген  дыңнаалыңар.(магнитофонда   бижилгеде  күштүг  хат   хадып  турар.) Бистиң өгбелеривистиң дайын үезинде кылган маадырлыг чоруктары уттундурбас. Ынчангаш кыйгырыывысты база катап сактыптаалыңар: «Кым-даа, чүү-даа уттундурбаан!» Оларның идегел, бүзүрелин боттандырып эки өөренир силер бе, уруглар? ( Оон хат хадыырга, тен шуут уштуна бээр.)

III. Онаалга.

Таняның чагаазы деп сөзүглелди кысказы-биле эдерти чугаалаар.

IV. Түңнел.

1. Литература: Симчит К.Д. Ондар Э.Д. ”Төрээн чугаа.” Кызыл. 2004. 2класс.
2. Ондар Э.Д.“Класстан дашкаар номчулга ному”. Кызыл, 2002.4кл Ондар Б. ”Тыппазы чок тывызыктарым”. Кызыл, 2001.
3. Ондар К. ”Хөглүг чаштар “ Кызыл, 1982.
4. Ондар К. ”Күске чылдың уруглары”. Кызыл, 1986.

Кичээл-ужуражылга

Тема:  М. Эргеп «Авай дивес мен».

Сорулгазы:1. Чугааның утказын барымдаалап, чайның онзагай демдектерин ылгап, башкының дузазы-биле план езугаар теманы чугаалап өөредир, кезектерге чарып  оларга аттарны тыпсыр, кол утказын кысказы-биле допчулар чугаалаарынга  өөредир.

                    2. Бойдуска ынак, ооң байлаан хумагалыг  камныг кадагалаарынга, күш-ажылга ынак кылдыр  кижизидер. Бичиилерни, уругларны хүндүлээринге чаңчыктырар. Аваларның болгаш уругларның аразында харылзааны быжыктырар.

Дерии: чуруктар, ребус.

I. Организастыг кезээ.

II. Чаа теманың тайылбыры.

- М.Эргептиң солун чогаалын номчуур бис. Кичээливис онзагай. Силерниң аваларыңар база кичээлде келген. Олар силер дег бо кичээлде өөреникчилер – дир. Бо кичээлде М. Эргепттиң солун чогаалын номчуп план езугаар чурук-биле чугаалап өөренир бис.

 1.  Киирилде беседа.

Бо айтырыгларга харыылаптыарыам уруглар

-Чайын кым каттап чорааныл?

-Кандыг кат чыып алдыңар?

-Чүге катты чыыр бис?

-Каттардан кандыг чаагай чемнер белеткеп алдыңар?

Онаалгага кылган каттар дугайында рефераттарыңарны меңээ дужааптыңар, уруглар.

2.   Делгелге: « Арганың сөнү».

Аваларывыстың силерниң дузаңар –биле чайын кылып алган чемнериниң делгелгези бодур, уруглар. Янзы-бүрү аңгы аъш-чем аймаан каттардан кылып болур. Каттарда хөй витаминнер бар. Витаминнер силерниң өзериңерге чугула херек чүүл.

-Киш – кулаа варьениези кандыг аарыгларга херегил?

-Малина варьениезин чүге аваларывыс биске кыжын ижиртирил?

Бо  делгелгеде кылган варьениелерни кежээ уруглар чыып тургаш кылган. Номчуур чогаалывыс база-ла кежээ ийи уруглар дугайында. Чүү деп чогаалыл? Ребус-биле тып көруңерем, уруглар.

Шын-дыр, ”Авай дивес мен “деп чогаалды номчуулуңар.

а)    Кичээливис кыйгырыы: Шугум чазаарда – шыгаар

                      Шуугаар бертинде- боданыр.

б)    Словарь ажылы.

                            Ажаанзыраар- чай чокталыр

                            Эдерги эник- үргүлчү эдерер уруг.

                            Далбайтып –халып-ла каан

                            Салбакты- саай тудар- катты  чыыры

                            Мажактап – арткан кат чыып.

                            Шаңгыр каттар – бышпаан каттар.

                            Шору апарган- өзе берген.

                            Хөлүйтү бүргеп- караңгыладыр бүргеп келген.

                            Доорбал- шуглап болбаан

                            Септей берген- аязы берген.

                             Шугул- хорадап

                             Хүлүгүр- муңгаргай.

в)     Башкының эгезинде абзацтарны номчууру, улаштыр эки ночуур уругларга номчудар.

г)    Шилилгелиг номчулга

-Чогаалда уругларның чугаалажып кат чыып чоруурун шилип номчуур.

-Дээрниң чаап келгениниң дугайында домактарны тывыңарам.

III.  Физминутка.

Кара булут бүргеп,

Хамык черни шыва алган.

Кызаңнаашкын  шывыраш дээн

Динмирээшкин киңгирт – ле дээн

Оожум аяар дамдылап

Чоорту кудуп келген

Черниң кыдыы чырып

Чаашкын-даа намдаан

IV.  Катаптаашкынга айтырыглар.

-Дозурмаа авазынга канчаар дузалашканыл?

-Кым Дозурмааны арыгже эдертипкенил?

-Арга иштинде кат кайы-хире болганыл?

-Хенертен кандыг бойдустуң болуушкуну болганыл?

-Дозурмаа кашкы класста өөренип турарыл?

-Дозурмааның Саянаны аргалап турарын сактып көрүңерем?

-Дозурмаа Саянага чүү дээш идиин кедирип кааныл?

-Ол кандыг уругул?

-Саянаның авазы чүү дээш уругларны кончааныл?

-Ол ава шын кылган бе?

    V.Кичээлге олурушкан аваларның бодалын база дыңнаар.

VI. Чогаалдың планын чурук-биле тургузары. ( Самбырага чогаалга хама-рышкан чуруктарны сюжет аайы-биле эвес азып каан турар, уруглар чуруктарны шын салгаш планын тургузар).

VII.  Чогаалдың чижек планы.

                                           1. Дозурмаа- кежээ уруг

                                           2. Дозурмаа- башкы

                                           3. Коргунчуг чаашкын.

                                           4. Дозурмаа – езулуг өңнүк .

                                           5. Чанар орук

                                           6. Дүвүренчиг уткулга

                                           7. Кежээ Саянаның бажыңында.

IX.  План ёзугаар өөреникчилерниң утказын чугаалаары.

-Силерге бо чогаал солун болду бе? Чүге?

-Кол маадыр кымыл?

-Чогаалда Саянаның четпес  чаңы чүл?

-Саяна авазын авай дивес мен дээн болгай. Шынап-ла авай дивейн баар бе, азы…

Уругларның бодалы.

X    Кичээлдиң түңнели – Кыйгырыывысты катап номчуп көрээлиңерем.

                               Шугум чазаарда шыгаар,

                               Шуугаар бертинде – боданыр.

Чүге бо чогаалды номчуп тургаш, бо үлегер домакты кыйгырыг кылдыр алган бис?

Чүнү бо сөзүглел бисти өөредип турарыл?

Дозурмааның    кандыг  чаңы  силерге    таарышты?

Авам мени аттынза –даа

Ажынмас  мен ыглавас  мен.

 Авам чагаан чылыг  сөзүн                                                                                                                           Аажок таптыг хүлээп аар мен.

Авалар уругларынга чүгле экини күзээр оларның чугаазын дыңнап чоруңар.

1. Ажыглаан литература: Конгар Н.С. “2-3класстарга класстан дашкаар номчулга ному”. Кызыл,2001. 2-3 кл.
2. Монгуш З.Д., Салчак Б. Ө., Ховалыг Ө.К. “Ойнавышаан өөрениили”. Кызыл, 2002. 1-2 класстарга.
3. Ондар Э.Д. “Методиктиг сүмелер”. Тываның ном үндүрер чери, 2003.
4. Донгак А.Б. “Уругларга адаары берге үннерни өөредири”. Кызыл, 2002.

                                         Тема:   Мерген   С.Тока  

Сорулгалары: 1. Уругларны С. Токаның «Мерген» деп

                              сөзүглелин аянныг,медерелдиг, чүгүртү шын  

                              номчуурунга  өөредир.

                          2. Төрээн черинге ынак, оон кайгамчыктыг чараш  

                              бойдузун  камгалаарынга чаңчыктырар.

                           3.Уругларның сагынгыр, тывынгыр,дилеп тывар

                              аргаларын  сайзырадыр.

Кичээлдиң дерилгези: схема, карточкалар, үлегер домактар, чурук,  кроссворд.

Кичээлдиң чорудуу

1. Организастыг кезээ.

 Кичээлге белеткелин хынаар:

Холдар, буттар шупту шын. (хол, бутту эдер).

Кончуг чараш олурар. (дурт -  сынын шын олуртур)

Кичээңгейни башкыже (карактарын башкыже кичээңгейлиг көөр)

Кичээливис эгелээли.

2. Чаа тема:

1. Кичээливис кыйгырыы-биле таныжаалыңар.

           Демниг сааскан

           теве тудуп чиир. (үлегер домакты чуруп ап болур).

Уругларның дилеп тывар аргаларын сайзырадыр сорулга-биле.

- Демниг саасканнар дег ажылдап кириптээлиңер.

- Чогаалчы С.К-Х. Токаның сөзүглелин аянныг, чүгүртү номчувушаан,  төрээн  чериниң бойдузун кайы-хире чараш кылдыр бижип көргүскени-биле таныжар бис.

- Таныжылга: ( Мерген деп оол бар болза улам эки).

- Аът киштежип таныжар,

   Кижилер чугаалажып таныжар.

Ада-иең адаан

Адың шолаң кымыл? ( Мерген)

Түңнели: Мерген - кижи ады  

2. – Өрү кодан чанынга хоюң чедире бер.

  - Тыппас мен.

- Канчап тыппас чүвел?

- Та, кайы аргада маңнап чоруур кодан.

                  а) Мерген - мерген чугаа.

                 б) Мерген - кижи ады.

3. Башкы уругларны чогаалчы Салчак Калбак-Хөрекович Токаның намдары, чогаалдары-биле таныштырар.

4. Словарь ажылы:

  а) Хөпээн – бөлүп каан сиген.( Бо таварылгада: хар овааландыр шыва берген дыттарны хөпээннерге дөмейлеп турар).

5. Башкының үлегерлиг номчулгазы:

   (Өөреникчилерниң холу-биле айытпышаан, карактары-биле номчуп
    олурарын сагындырар).

6. Өөреникчилер С.Токаның «Мерген» деп сөзүглелин:

    а) демниг эриннер-биле номчуй кааптаалыңар, уруглар.

    б) Саасканнар дег, абзацтап ыыткыр номчуулуңар (шииледир).

Номчулганың түңнели:  

Ыыткыр дүрген шын, шала кошкак номчаан   уругларны демдеглээр ужурлуг.

7. «Мерген» деп сөзүглелдиң утказы-биле ажылдаалыңар:

- Мерген деп чүү болду?

- Ол кыжын канчап баар-дыр?

- Мерген деп   хемниң үнген  бажында чүлер барыл? Ону бижээн абзацты номдан тып номчуңар (шилилгелиг номчулга).

     - Мерген хемниң унунуң үнүжү чүге байлак болганыл? Ол хем чүлерни каастап чыдарыл?

Саасканнар дег, шыырак-ла харыыладыңар, уруглар.

III  1. «Мерген» деп сөзүглелдиң утказын ийи өөреникчи:

      1-гизи утказын делгереди,

      2-гизи кысказы-биле чугаалаар

      2. ( Уруглар чугаалап турда, самбырага карточка-биле ажыл).

1-ги карточка: Ребустарны тып : 10 за, ч 10, 10-заг(,)дыс.

2-ги карточка: Ол чокта,

                    Амдан чок. ( дус)

                                   Ол дедир-

                   Албан чери. ( суд)

3-кү карточка:

(Ат, чугаа, хем).

Кичээлдиң түңнели:

     - Кичээлде чүү деп чечен чугаа номчудувус?

- Чечен чугааның автору кымыл?

- Автор  сөзүглелде төрүттүнген чериниң каазын кандыг өңнерни ажыглап бижээнил? ( караңгы тайга, ак ыяштар, ак-көк угулза)

- Бодуңарның чурттап турар черинерде чүү деп хем барыл?

- Ол хемни мактап көрүңерем? ( ак-көк арыг суглуг, балыктыг, чараш даштарлыг….)

V. Түңнел.

 Кичээл дургузунда эки номчаан, харыылаан, немелде ажылдаан, өөреникчилерни мактаар)

VI. Онаалга: С.Токаның «Мерген» деп чечен чугаазын (арын 57-58)
                          номчуур, айтырыгларынга харыылаар.

Номчулга болгаш бижилге дамчыштыр сайгарыкчы угаан-бодалды сайзырадыр технологияны (ТРКМЧП)

 ажыглап тургускан 2-ги класска литературлуг номчулга кичээлиниң технологтуг картазы

 Используемая литература: 1.Новые приключения Бобра Суперзуба – брошюра для школьников.М . 2.Необычное путешествие по Зубной Галактике – брошюра. М. ООО « Проктер энд Гэмбел ». 3.Всемирная, мировая история. История ухода за зубами. Сайт istoria.ru.articles /zuby.php. 4. БУДЬ ЗДОРОВ, РАСТИ БОЛЬШОЙ http://dob.1september.ru/2004/14/5.htm 5. МоеСознание http://www.moesoznanye.ru/hystory/431-10-interesnyx-faktov-iz-istorii-stomatologii.html 6. Кариес: причины и профилактика http://www.u-lekar.ru/content/view/970/11/

Участие педагогического работника в профессиональных конкурсах (призовые места) (высшая категория)

Участие в профессиональных конкурсах

Обобщение и распространение педагогического опыта в рамках курсов повышения квалификации: открытые уроки, мастер-классы, внеклассные мероприятия

 Выступления на научно-практических конференциях, педагогических чтениях, фестивалях