"И туган тел , и матур тел"
Разработки, дипломы, рисунки.....
Скачать:
| Вложение | Размер |
|---|---|
 literaturno-muzykalnaya_kompozitsiya.docx | 32.45 КБ |
| таблицы по татарскому языку | 159.5 КБ |
| Сүз төркемнәре (части речи) | 299 КБ |
| fizminutkalar.docx | 152.48 КБ |
| 4 сыйныф татар теле "Көз" | 25.98 КБ |
 презентация к уроку "Көз" | 2.61 МБ |
Предварительный просмотр:
Строка, оборванная пулей.
Песня «Татар телем-туган телем»-хор
2 уч:
2020 -ый год…
Давно отбушевала военная гроза. Давно уже на полях, где проходили жаркие сражения, колосится густая рожь. Прошло уже почти 75 лет, но наш народ хранит в памяти имена героев минувшей войны. Великая Отечественная… Наш рассказ о тех, кто бесстрашно и гордо шагнул в зарево войны, в грохот канонады, шагнул и не вернулся, оставив на земле яркий след - свои стихи. До Великой Отечественной войны в СССР насчитывалось 2186 писателей и поэтов, 944 человека ушли на фронт, не вернулись с войны -417.
1 уч:
Исәнмесез! Хәерле көн, хөрмәтле укытучылар, укучылар һәм кунаклар! Бүген татар халкының каһарман улы патриот- шагыйрь Муса Җәлилнең тууына 114 ел. Мәктәбебез укучылары тарафыннан әзерләнгән әдәби-музыкаль кичәгә рәхим итегез!
2 уч.. Добрый день, уважаемые учителя, дорогие дети, гости! Начинаем литературно-музыкальный вечер, посвященный 114-летию со дня рождения героя-поэта Мусы Джалиля. Его имя с гордостью носит наше детское общественное объединение.
1уч. Оренбург далаларында Мостафа исемле татар авылы бар. Шушы авылда 1906 нчы елның 15 нче февралендә Мостафа Җәлилов гаиләсендә алтынчы бала туа. Аңа Муса дип исем кушалар.
2уч
В холодный зимний день в селе Мустафино Оренбургской области в семье Мустафы абый и Рахили апа появляется на свет маленький Муса. С детства он был очень подвижным, жизнелюбивым: любил играть, смеяться, ходить в лес, купаться в озере. В 6 лет с братом Ибрагимом начинает учиться в медресе.
1уч
Муса кечкенәдән үк бик шук булып үсә. Киндер ыштан киеп, кызыл сатин күлмәген җилфердәтеп, җәйләр буе ул авыл урамында чабып йөри.
2 уч: Маленький Муса рано научился читать, знал много стихов; свое первое стихотворение он написал в 9 лет. За один учебный год Муса закончил четыре класса. Он был очень способным учеником.. В 13 лет его стихотворение под названием «Счастье» было напечатано в газете.
-Карак песи(Вороватая кошка)-инсценирование
Зур зал уртасында май чүлмәге куела. Чүлмәк тирәли “күселәр” йөгерешеп йөри. Песи керә.
Песи: Җырларга да мин оста, биергә дә мин оста,
Хуҗаларым эшкә кушса, мин авыру, мин хаста.
Хуҗабикә белән балалар “Карак песи” җырын башкаралар.
Хуҗабикә.: Чоландагы ак майга ияләшкән күселәр,
Мин чоланны сакларга куштым ала песигә:
Балалар: -Мияу-мияу, пескәем!
Барчы зинһар чоланга!
Майны сакла күседән,
Оясыннан чыгарма!
Хуҗабикә: Песи күргәч күселәр койрыкларын кыстылар.
Йөрмәделәр чабышып, ярыкларга постылар.
Балалар: -Мияу-мияу, пескәем!
Колак салдың сүземә!
Каравылдан бушагач,
Сөт бирермен үзеңә!
Хуҗабикә. Иртә белән майга дип керсәм, күзем акайды:
Явыз песи берүзе ялт иттергән ак майны!
Балалар: - Мияу-мияу, пескәем,
Хыянәтче икәнсең.
Саклый торган ак майны
Үзең ашап беткәнсең!
Хуҗабикә песине куып чыгара.
1 стишок детский- Стихотворение « Храбрый заяц»
Перевод Б. Сулимого
Заяц в сугробе, продрогший сидит,
Уши обвисли, и хвостик дрожит.
Ну-ка возьми его, в школу с собой.
Чтобы в тепле, отогрелся косой.
Заяц, однако, был вовсе не трус,
Глянул сердито “Без Вас обойдусь!”
Прыгнул – и только, следы на снегу:
Сам отогреюсь – в лесу на бегу!
Где же ты, заяц?
По лесу бегу!
Где ты, смельчак?
Обгоняю пургу!
Где ты, ау?
Средь зеленых лугов!
Где ты, ау?
Среди желтых песков!
Дальнего мы не боимся пути,
Храброго зайца хотим мы найти!
1уч. Мусаның туган авылында, яр астында, чишмә челтерәп аккан.
Муса үзенең дуслары белән еш кына чишмә буенда ял итәргә яраткан. Чишмәгә рәхмәтен, соклануын белдереп, “Чишмә” исемле шигырен язган.
Муса Жәлил “Чишмә” җыры.(Диана)
Яр астыннан чишмә ага,
Челтер-челтер тавышы.
Җил искәндә иелеп кала
Читтә үскән камышы.
Челтер-челтер чишмәбез,
Ярдан балчык ишмәгез!
Суны шуннан эчегез,
Башка җирдән эчмәгез!
2 уч: Муса Джалиль много работает: пишет поэмы, статьи, редактирует татарские детские журналы, которые издавались в Москве. Переезд в город Орск. Мусу Джалиля встретили в Орске радушно, подыскали ему квартиру на ул. К.Маркса, 12. Сейчас на нем мемориальная доска: «В этом доме в 1925-1926 гг. работал инструктором уездного комитета комсомола Герой Советского Союза, Лауреат Ленинской премии, татарский поэт Муса Джалиль». В 1925 году из печати выходит его первый сборник стихов под названием «Мы идем!» В 1934 году появляются в свет еще два больших сборника произведений поэта: «Орденоносные миллионы», «Стихи и поэмы».
(Звучит запись об объявлении войны. )
1уч.
1941 елның 22 июнендә Фашистик Германия безнең илебезгә каршы басып алу сугышын башлады. Сугышның беренче көнендә үк Муса Җәлил хәрби комиссариатка барып, үзен фронтка җибәрүләрен сорый. 17 июльдә кулына чакыру кәгазе ала..
2уч.
С началом Великой Отечественной войны Муса Джалиль становится в ряды защитников нашей Родины от немецких захватчиков.
В нашей деревне жила Шарыпова Назиба Харрасовна, ветеран педагогического труда- живой свидетель творчества Мусы Джалиля.
(видео_Нажиба апа)
. …С фронта он пишет любимой дочери Чулпан:
Чулпанга (Ильвина)
Постта торып бүген таң аттырдым,
Чулпан йолдыз калыкты, нурланып.
Чулпан кызым шунда күз алдыма
Килеп басты, сузып кулларын.
Киткән чакта, кызым, нигә шулай
Күзләремә әрнеп карадың?
Сиздеңмени әткәң йөрәгенең
Синең янда өзелеп калганын?
Сиздеңмени синнән аерылуның
Үлем төсле ачы булганын?..
Сиздеңмени синнән аерылганга
Әткәң күңеле шулай тулганын?..
Тәрәзәдән озак карап бардым,
Шәүләң торды күзем алдында.
Син янгансың икән йолдыз төсле,
Нурың сибеп гомрем таңында.
… Фашисты вторглись в нашу страну.
За плечами у них топор.
Они жгут и грабят, ведут войну.
Как их можно терпеть до сих пор!
Но фашист наше счастье не отберет,
Я затем и ринулся в бой.
Если я упаду, то лицом вперед,
Чтоб тебя заградить собой…
«Девочке из Мензелинска»
Ты прощай, моя умница.
Погрусти обо мне.
Перейди через улицу –
Окажусь на войне.
Если пуля достанется –
Тогда не до встреч.
Ну а песня останется –
Постарайся сберечь. (1941)
«Мои песни»
Сердце с последним дыханьем жизни
Выполнит твёрдую клятву свою:
Песни всегда посвящаю я отчизне
Ныне отчизне я жизнь отдаю.
Песня меня научила свободе.
Песня борцом умереть мне велит.
Жизнь моя песней звенела в народе,
Смерть моя песней борьбы прозвучит.
Кыз жыры (Альбина Х)
1уч. 1942 нче елның июнь ае. Волхов фронтында каты сугышлар бара. Шул чакта Муса, каты яраланып, чолганышта кала һәм һушсыз яткан хәлендә дошман кулына эләгә. Аннары аны концлагерьга илтеп ташлыйлар.
2уч. Летом 1942 года фашисты окружили вторую ударную армию, в рядах которой сражался поэт. Больше двух месяцев бойцы находились в окружении врага. Закончились продукты, боеприпасы. Пытаясь вырваться из окружения, Джалиль, раненый, без сознания попадает в плен.
Прости меня, твоего рядового,
Самую малую часть твою.
Прости за то, что я не умер
Смертью солдата в жарком бою.
Судьба посмеялась надо мной:
Смерть обошла – прошла стороной.
Последний миг – и выстрела нет!
Мне изменил мой пистолет…
Неотвязные мысли, 1942.
2 уч Начались его скитания по фашистским тюрьмам. Чтобы продолжать борьбу с врагом, он вступил в легион «Идель-Урал», который создавали немцы. На оккупированной немцами территории Муса организовал группу подпольщиков среди легионеров и устраивал неоднократно побеги военнопленных.
Ни страшные пытки, ни опасность смерти не могли заставить замолчать поэта, сломить несгибаемый характер этого человека.
Ышанма (Азат)
«Случается порой»
Порой душа бывает так тверда,
Что поразить её ничто не может.
Пусть ветер смерти холоднее льда,
Он лепестков души не потревожит.
Улыбкой гордою опять сияет взгляд,
И, суету мирскую забывая,
Я вновь хочу, не ведая преград,
Писать, писать, писать, не уставая.
Пускай мои минуты сочтены,
Пусть ждёт меня палач и вырыта могила,-
Я ко всему готов. Но мне ещё нужны
Бумага белая и чёрные чернила!
1уч.
Готовилось всеобщее восстание военнопленных на 14 августа.
Только одна у меня надежда:
Будет август. Во мгле ночной
Гнев мой к врагу и любовь к отчизне –
Выйдет из плена вместе со мной.
2уч
По доносу провокатора в ночь на 12 августа 1943 года гитлеровские солдаты окружили барак и сделали обыск. Были найдены листовки. Джалиля и его товарищей арестовали и отправили в Моабитскую тюрьму, выйти из которой не было никакой надежды. Их ждет смертная казнь.
67 стихотворений написано поэтом после вынесения ему смертного приговора. Но все они посвящены жизни, в каждом слове, в каждой строке бьется живое сердце поэта.
«Мои песни»
Сердце с последним дыханьем жизни
Выполнит твёрдую клятву свою:
Песни всегда посвящаю я отчизне
Ныне отчизне я жизнь отдаю.
Песня меня научила свободе.
Песня борцом умереть мне велит.
Жизнь моя песней звенела в народе,
Смерть моя песней борьбы прозвучит.
Сонгы жыр (Данияр)
6 уч: Поэт и его друзья – соратники были казнены 25 августа 1944 года в Берлине, в военной тюрьме. 114 шагов от камеры до места казни они прошли высоко подняв головы, с песней и улыбкой на устах! (слайды с именами и фотографиями соратников Джалиля, место казни)
Ана бяйряме-стих
Торналар(Журавли)-песня
Голос диктора (обращаясь к зрителям): Люди, на минуту встаньте! (Минута молчания.)
1 уч: Не преклоню колен, палач, перед тобою,
Хоть брось в застенки, хоть продай в рабы!
Умру я стоя, не прося прощенья,
Хоть голову мне топором руби!
Мне жаль, что я тех, кто с тобою сроден,
Не тысячу – лишь сотню истребил.
За это бы у своего народа
Прощенья на коленях попросил.
Из-за экрана выходит советский солдат. Музыка стихает.
Солдат «Весной 1945 года, мы солдаты, штурмовавшие Берлин, во дворе фашисткой тюрьмы Моабит среди бумажного мусора нашли вырванный из какой-то немецкой книги листок с записью следующего содержания (читает): «Я, татарский поэт Муса Джалиль, заключен в Моабитскую тюрьму как пленный, которому предъявлены политические обвинения и, наверное, буду скоро расстрелян. Если кому-нибудь из русских попадет эта запись, пусть передадут привет от меня моим товарищам-писателям в Москве, сообщат семье…»
1 уч: За исключительную стойкость и мужество Муса Джалиль был посмертно удостоен звания Героя Советского Союза, а его «Моабитские тетради» были удостоины высшей литературной награды – Ленинской премии.(слайды с наградами).
2 нче укучы. Муса белде безнең буыннарга
Җырларының кирәк буласын,
Авыруга дәва булачагын,
Көрәшләргә терәк буласын.
1 нче укучы. Каның белән язган шигырьләрең
Тетрәп укый синең бөтен җир,
Буыннардан буыннарга килер,
Мәңге үлмәс, Муса, синең җыр. (Звучит песня «Салют,Джалиль!» )
Предварительный просмотр:
Звуки. Авазлар
Множественное число имен существительных
Исемнәрнең күплек саны
В татарском языке множественное число имен существительных образуется посредством следующих окончаний:
-лар / -ләр
-нар / -нәр
После гласных, согласных звуков | После носовых звуков (н, ң, м) | ||
твердый вариант | мягкий вариант | твердый вариант | мягкий вариант |
дус-лар – друзья авыл-лар – деревни аю-лар – медведи бала-лар – дети | күл-ләр – озера өй-ләр – дома кибет-ләр – магазины тәрәзә-ләр – окна | каен-нар – березы таң-нар – зори урам-нар – улицы | имән-нәр – дубы исем-нәр – имена җиң-нәр – рукава |
Считаем от 1 до 1000
1 – бер 2 – ике 3 – өч 4 – дүрт 5 – биш 6 – алты 7 – җиде 8 – сигез 9 – тугыз 10 – ун | 11 – унбер 12 – унике 13 – унөч 14 – ундүрт 15 – унбиш 16 – уналты 17 – унҗиде 18 – унсигез 19 – унтугыз 20 – егерме | 21 – егерме бер 22 – егерме ике 23 – егерме өч 24 – егерме дүрт 25 – егерме биш 26 – егерме алты 27 – егерме җиде 28 – егерме сигез 29 – егерме тугыз | 10 – ун 20 – егерме 30 – утыз 40 – кырык 50 – илле 60 –алтмыш 70 – җитмеш 80 – сиксән 90 – туксан 100 – йөз 1000 – мең |
Который час? Сәгать ничә?
Сәгать алты. – Шесть часов. Сәгать алтыда. – В шесть часов. Алты сәгать ун минут. – Шесть часов десять минут. Җиденче ярты. – Половина седьмого. Җиденче яртыда. – В половине седьмого. Биш минуттан җиде тула. – Без пяти минут семь. |
Присоединение аффиксов принадлежности к существительным
после основ на гласный
Лицо | Единственное число | Множественное число | ||
Аффиксы | Примеры | Аффиксы | Примеры | |
1 | -м | сумка-м – моя сумка бүлмә-м – моя комната | -быз/ -без | сумка-быз – наша сумка бүлмә-без – наша комната |
2 | -ң | сумка-ң – твоя сумка бүлмә-ң – твоя комната | -гыз/ -гез | сумка-гыз –ваша сумка бүлмә-гез – ваша комната |
3 | -сы/-се | аның сумка-сы – его (её) сумка бүлмә-се – его (её) комната | -сы/ -се | сумка-сы – их сумка бүлмә-се – их комната |
Присоединение аффиксов принадлежности к существительным
после основ на согласный
Лицо | Единственное число | Множественное число | ||
Аффиксы | Примеры | Аффиксы | Примеры | |
1 | -ым/ -ем | кул-ым – моя рука өстәл-ем – мой стол | -ыбыз/ -ебез | кул-ыбыз – наша рука өстәл-ебез – наш стол |
2 | -ың/ -ең | кул-ың – твоя рука өстәл-ең – твой стол | -ыгыз/ -егез | кул-ыгыз –ваша рука өстәл-егез – ваш стол |
3 | -ы/ -е | кул-ы – его (её) рука өстәл-е – его (её) стол | -ы (-лары)/ -е (-ләре) | кул-ы (-лары) – их рука (руки) өстәл-е (-ләре) – их стол (столы) |
Присоединение аффиксов принадлежности
к существительным типа китап, үрдәк
При присоединении аффиксов принадлежности к словам типа китап, үрдәк – звуки [п], [к]
в корне слова чередуются со звонкими парами: п-б, к-г.
Например: китап-китабы, күлмәк – күлмәге, мәктәп – мәктәбе, күзлек – күзлеге,
бүләк – бүләге, урындык – урындыгы.
Лицо | Единственное число | Множественное число | ||
Аффиксы | Примеры | Аффиксы | Примеры | |
1 | -ым/ -ем | кита(п)б-ым – моя книга күлмә(к)г-ем – мое платье | -ыбыз/ -ебез | кита(п)б-ыбыз – наша книга күлмә(к)г-ебез – наше платье |
2 | -ың/ -ең | кита(п)б-ың – твоя книга күлмә(к)г-ең – твое платье | -ыгыз/ -егез | кита(п)б-ыгыз – ваша книга күлмә(к)г-егез – ваше платье |
3 | -ы/ -е | кита(п)б-ы – его (ее) книга күлмә(к)г-е – ее платье | -ы (-лары)/ -е (-ләре) | кита(п)б-ы (-лары) – их книга(и) күлмә(к)г-е (-ләре) – их платье(я) |
Присоединение аффиксов принадлежности
к существительным типа ай (месяц, луна), җәй, өй
При присоединении аффиксов принадлежности к словам типа ай, җәй, өй –
звуки [й+ы] или [й+э] при письме передаются буквой е.
Например: ай-[ы]м – аем, җәй-[э]м – җәем
Лицо | Единственное число | Множественное число | ||
Аффиксы | Примеры | Аффиксы | Примеры | |
1 | -ым/ -ем | ай-ым – аем – мой месяц җәй-ем – җәем – мое лето өй-ем – өем – мой дом | -ыбыз/ -ебез | ай-ыбыз – аебыз – наш месяц җәй-ебез – җәебез – наше лето өй-ебез – өебез – наш дом |
2 | -ың/ -ең | ай-ың – аең – твой месяц җәй-ең – җәең – твое лето өй-ең - өең – твой дом | -ыгыз/ -егез | ай-ыгыз – аегыз – ваш месяц җәй-егез – җәегез – ваше лето өй-егез - өегез – ваш дом |
3 | -ы/ -е | ай-ы – ае –его (ее) месяц җәй-е – җәе – его (ее) лето өй-е – өе – его (ее) дом | -ы (-лары)/ -е (-ләре) | ай-ы – ае – их месяц(а) җәй-е – җәе – их лето өй-е - өе – их дом(а) |
Склонение существительных в татарском языке
Татар телендә исемнәрнең килеш белән төрләнеше
Название падежа | Вопросы | Аффиксы | Единственное число | Множественное число |
Баш килеш Именительный падеж | кем? – кто? нәрсә? – что? | – | бакча – огород шәһәр – город | бакчалар – огороды шәһәрләр – города |
Иялек килеше Притяжательный падеж | кемнең? – кого? нәрсәнең? – чего? | -ның / -нең | бакчаның – огорода шәһәрнең – города | бакчаларның – огородов шәһәрләрнең – городов |
Юнәлеш килеше Направительный падеж | кемгә? – кому? нәрсәгә? – чему? кая? – куда? | -га/ -гә -ка/ -кә | бакчага – в огород шәһәргә – в город паркка – в парк кибеткә – в магазин | бакчаларга – в огороды шәһәрләргә – в города паркларга – в парки кибетләргә – в магазины |
Склонение существительных в татарском языке
Татар телендә исемнәрнең килеш белән төрләнеше
Название падежа | Вопросы | Аффиксы | Единственное число | Множественное число |
Төшем килеше Винительный падеж | кемне? – кого? нәрсәне? – что? | -ны/ -не | бакчаны – огород шәһәрне – город | бакчаларны – огороды шәһәрләрне – города |
Чыгыш килеше Исходный падеж | кемнән? – от кого? нәрсәдән? – от чего? кайдан? – откуда? | -дан/ -дән -тан/ -тән -нан/ -нән | бакчадан – с огорода шәһәрдән – из города парктан – из парка кибеттән – из магазина урамнан – с улицы киемнән – с одежды | бакчалардан – с огородов шәһәрләрдән – из городов парклардан – из парков кибетләрдән – из магазинов урамнардан – с улиц киемнәрдән – с одежд |
Урын-вакыт килеше Местно- временной падеж | кемдә? – у кого? нәрсәдә? – у чего? кайда? – где? | -да/ -дә -та/ -тә | урамда – на улице шәһәрдә – в городе паркта – в парке кибеттә – в магазине | урамнарда – на улицах шәһәрләрдә – в городах паркларда – в парках кибетләрдә – в магазинах |
Склонение имен существительных в направительном, исходном,
местно-временном падежах
После гласных звуков | После звонких согласных и после [р], [л], [й], [w] | После носовых согласных н, м, ң | После глухих согласных | |
Н.п. Юнәлеш килеше Кая? – Куда? | -га / -гә Арча+га Минзәлә+гә | -га / -гә Чистай+га Идел+гә | -га / -гә Сарман+га Мөслим+гә | -ка / -кә Мамадыш+ка Әлмәт+кә |
И.п. Чыгыш килеше Кайдан? – Откуда? | -дан / -дән Арча+дан Минзәлә+дән | -дан / -дән Чистай+дан Идел+дән | -нан / -нән Сарман+нан Мөслим+нән | -тан / -тән Мамадыш+тан Әлмәт+тән |
М.-в.п. Урын-вакыт килеше Кайда? – Где? | -да / -дә Арча+да Минзәлә+дә | -да / -дә Чистай+да Идел+дә | -да / -дә Сарман+да Мөслим+дә | -та / -тә Мамадыш+та Әлмәт+тә |
Порядок присоединения аффиксов в татарском языке
Аффиксы присоединяются к основе существительных в следующем порядке: сначала – аффиксы числа, далее – аффиксы принадлежности, после них – падежные аффиксы: Основа + аффикс + аффикс + аффикс множественного принадлежности падежа числа
күз -ләр -ем -нең |
Степени сравнения прилагательных. Сыйфат дәрәҗәләре
Название степени Дәрәҗә исеме | Образование Ясалышы | Примеры Мисаллар |
Положительная Гади дәрәҗә | матур – красивый кызыл –красный яшел - зелёный | |
Сравнительная Чагыштыру дәрәҗәсе | -рак / -рәк | матур-рак – красивее кызыл-рак –краснее яшел-рәк - зелёнее |
Превосходная Артыклык дәрәҗәсе | частичное повторение основы + -п; -м усилительные частицы иң, үтә, бик | сап-сары – ярко жёлтый кып-кызыл – ярко красный зуп-зур – очень большой ямь-яшел – ярко зелёный үтә кызу – знойный иң матур – самый красивый |
Уменьшительная Кимлек дәрәҗәсе | -кылт / -келт -гылт / -гелт -сыл / -сел -су | яшькелт – зеленоватый аксыл – беловатый зәңгәрсу – синеватый (голубоватый) |
Предварительный просмотр:
Сүз төркемнәре (части речи)
Мөстәкыйль ( самостоятельные) | Исем (имя существительное) | Кем? Нәрсә? | Авыл, песи. |
Сыйфат (прилагательное) | Нинди? Кайсы? Кайчангы? | Баллы, язгы, куркыныч. | |
Сан ( числительное) | Ничә? Күпме? Никадәр? Ничәнче? Ничәшәр? Ничәләп? Ничәү? | Өчәү, икешәр, унынчы, бишләп, тугыз. | |
Алмашлык ( местоимение) | Мин, бу, кем, һәркем, әллә кем, беркайчан. | ||
Рәвеш ( наречие) | Ничек? Кая? Кайда? Кайдан? Күпме? Никадәр? Кайчан? | Элек, татарча, көмештәй, аз, кичен, түбәндә, шунлыктан, юри. | |
Хикәя фигыль (изъявительное наклонение глагола) | Нишли? Нишләде? Нишләгән? Нишләр? Нишләячәк? | Укый, караган, язды, барачак, сөйләр. | |
Боерык фигыль (повелительное наклонение глагола) | Нишлә? | Эшлә, кер. | |
Теләк фигыль ( желательное наклонение глагола) | Нишлим? Нишлик? | Танышыйм, төзим. | |
Шарт фигыль ( условное наклонение глагола) | Нишләсә? | Югалтса, сөйсә. | |
Сыйфат фигыль ( причастие) | Нишли торган? Нишләгән? Нишләячәк? Нишлисе? Нишләр? + существительное | Коелган алма, туасы бала, язылачак хикәя. | |
Хәл фигыль ( деепричастие) | Нишләп? Нишли-нишли? Нишләгәч? Нишләгәнче? | Уйнап, сөйли-сөйли, укыгач, язганчы. | |
Инфинитив | Нишләргә? | Укырга, көләргә. | |
Ярдәмче | Теркәгеч ( союз) | Һәм, ләкин, яки, чөнки, әгәр, шуңа күрә, ... | |
Бәйлек (послелог) | Белән, аша, кебек,аркылы, саен, таба, ... | ||
Бәйлек сүзләр ( послеложные слова) | Ас, өс, ян, як, эч, тыш, чит, урта, ара, тирә, ... | ||
Модаль | Кисәкчә ( частица) | Ап-, иң, дөм, гына, мыни, мы, бит, һич, -дыр | |
Хәбәрлек сүз (вспомогательные слова) | Кирәк, тиеш, мөмкин, ярый, бар, юк. | ||
Кереш сүз (вводное слово) | Әйе, әлбәттә, мөгаен, хәер, зинһар, ниһаять, дөрес, һичшиксез, димәк, ди, гүя, югыйсә. | ||
Ымлык ( междометие) | Ух, ах, ай-һай, ... | ||
Аваз ияртемнәре ( звукоподраж. слова) | Мияу-мияу, чыж-чыж, ... |
Бәйлекләр (послелоги)
Дустым белән – с другом
Баш һәм иялек килешне таләп итүчеләр (требующие именительный падеж, если с местоимением – то притяжательный падеж | белән – с кем-то өчен – для әти белән – с отцом кебек, күк, төсле, шикелле – как чаклы, хәтле, кадәр, тикле – как (по объему) аркылы, аша – через саен – каждый минем белән – со мной сәбәпле – по причине хәлдә, көенчә, килеш – в состоянии хакында, турында, турыда – о |
Юнәлеш килешне таләп итә (требует направительный падеж) | кадәр, чаклы, хәтле, тикле – до күрә - из-за каршы – навстречу -га/-гә таба – в сторону -ка/-кә караганда – в сравнении карамастан – несмотря карата – по отношению |
Чыгыш килешне таләп итүчеләр (требующие исходный падеж) | соң – после башта – сначала -дан/-дән бүтән – кроме -тан/-тән бирле – с (временное) -нан/-нән тыш, башка– кроме элек – раньше |
Бәйлек сүзләр (послеложные слова)
Чыршы янында - возле елки
өс – верх
ас – низ
як – сторона
ян – возле
каршы – напротив, навстречу
буй – по
тирә - вокруг
ара – между
эч – внутри
урта – середина
ал – перед
арт - за
Ымлыклар (междометия)
Междометия служат для выражения различных чувств, эмоций, волеизъявления, поэтому являются принадлежностью живой устной речи. Они тесным образом связаны с интонацией и в значительной степени с жестами и мимикой.
Эмоциональ ымлыклар | Императив ымлыклар |
А! Илаһым! Ай! И ходаем! Их! Ай-яй! Уф! Ай-вай! Ух! Ах! Эх! Ну! Әй! Тфү! Абау! У-у-у! Ай-ой! Уй! Фу! Ур-ра! Ә-ә-ә! Эһем! Әһә! Һай! Алла! Һи! | Я! Ау-у! Яле! Ягез! Каравыл! Тс-с! Ш-ш-ш! Хуш! Чү! Әй! Әү! Әйдә! |
Хәл фигыль (Деепричастие)
Деепричастие – форма глагола, которая обозначает добавочное действие при основном действии, выраженном глаголом и отвечает на вопросы что делая? что сделав?(Нишләп? Нишли-нишли? Нишләгәч? Нишләгәнче?
1. | -ып/-еп/-п | Укып чыктым - прочитал |
2. | -а/-а; -ә/-ә; -ый/-ий; -и/и | Көлә – көлә - смеясь |
3. | -гач/-гәч; -кач/-кәч | Әйткәч – сказав, когда сказал |
4. | -ганчы/-гәнче | Язганчы – пока не написал Уйнаганчы -чем играть, лучше... |
Сыйфат фигыль (Причастие)
Причастие – форма глагола, которая обозначает признак предмета по действию и отвечает на вопросы какой? какая? какое? какие? (Нишләүче? Нишли торган? Нишләгән? Нишләр? Нишләячәк? Нишлисе? + исем)
Хәзерге заман | 1)-учы-үче 2)-а/-ә/-ый/-и + торган | Баручы (+ исем) – идущий Яза торган –(+исем) – пишущий |
Үткән заман | 1)-ган/-гән/-кан/-кән | Укыган (+исем) – который прочел |
Киләчәк заман | 1)-ар/-әр/-ыр/-ер/-р 2)-ачак/әчәк/-ячак/-ячәк 3)-асы/-әсе/-ыйсы/-исе | Барыр (+исем) – который пойдет Киләчәк (+исем) – который придет Сөйлисе (+исем) – который расскажут |
Без барасы юллар якты. – Дороги, по которым мы пойдем, светлы.
Шарт фигыль (Условное наклонение глагола)
-са/-сә
Тырышсам – если постараюсь
Сөйләсәм – если расскажу
Тырышсам, яхшы укырмын. – Если постараюсь, буду хорошо учиться.
Теләк фигыль (Желательное наклонение глагола)
- Саклыйк – давайте беречь
- Күрергә телим - хочу увидеть – күрәсем килә
- Күрергә иде – увидеть бы – күрсәм иде
Табигатьне саклыйк! – Давайте беречь природу!
Исем фигыль (Имя действия)
Имя действия – это форма глагола, которая обладает признаками глагола и имени существительного. Образуется от глагольных основ, присоединением к ним аффиксов
-у/-ү
Кайту – возвращение
Китү – уходить
Мин институтта укуым белән горурланам. – Я горжусь учебой в институте.
Исемдә тартым категориясе (принадлежность)
Берлек сан (ед.число)
I зат (лицо) минем (мой) -м/-ым/-ем
II зат (лицо) синең (твой) -ң/-ың/-ең
III зат (лицо) аның (его, ее) -ы/-е/-сы\-се
Күплек сан (мн.число)
I зат (лицо) безнең (наш) -ыбыз/-ебез
II зат (лицо) сезнең (ваш) -ыгыз/-егез
III зат (лицо) аларның (их) -лары/-ләре
Исемнәрнең килеш белән төрләнеше (склонение имен существительных)
Название падежа | Вопросы | Аффиксы |
Баш килеш (Именительный падеж) | Кем? – Кто? Нәрсә? – Что? | _ |
Иялек килеш (Притяжательный падеж) | Кемнең? – Кого? Нәрсәнең? – Чего? | -ның/-нең |
Юнәлеш килеше (Направительный падеж) | Кемгә? – Кому? Нәрсәгә? – Чему? Кая? – Куда? | -га/-гә -ка/-кә |
Төшем килеше (Винительный падеж) | Кемне? – Кого? Нәрсәне? – Что? | -ны/-не |
Чыгыш килеше (Исходный падеж) | Кемнән? – От кого? Нәрсәдән? – От чего? Кайдан? Каян? – Откуда? | -нан/-нән -дан/-дән -тан/-тән |
Урын-вакыт килеше (Местно-временный падеж) | Кемдә? – У кого? Нәрсәдә? – У чего? Кайда? – Где? Кайчан? – Когда? | -да/-дә -та/-тә |
Порядок присоединения аффиксов в татарском языке
Основа + аффикс + аффикс + аффикс
множественного принадлежности падежа
числа
КҮЗ -ЛӘР -ЕМ -НЕҢ
Сыйфат дәрәҗәләре (степени сравнения прилагательных)
Дәрәҗә исеме Название степени | Ясалышы Образование | Мисаллар Примеры |
Гади дәрәҗә Положительная | Матур Кызыл Яшел | |
Чагыштыру дәрәҗәсе Сравнительная | -рак/-рәк | Матур-рак Кызыл-рак Яшел-рәк |
Артыклык дәрәҗәсе Превосходная | Частичное повторение основы + -п; -м усилительные частицы иң, үтә, бик (самый, очень, сильно) | Сап-сары Кып-кызыл Зуп-зур Ямь-яшел Иң матур |
Кимлек дәрәҗәсе Уменьшительная | -кылт/-келт -гылт/-гелт -сыл/-сел -су | Яшькелт Аксыл Зәңгәрсу |
Инфинитив
Инфинитив отвечает на вопросы: Что делать? Что сделать? Нишләргә? Что не делать? Что не сделать? Нишләмәскә? и образуется:
- в положительной форме присоединением к основе на гласный –рга/-ргә;
к основе на согласный аффиксов –ырга/-ергә/-арга/-әргә;
- в отрицательной форме – аффиксов –маска/-мәскә:
укы – укырга, укымаска;
эшлә – эшләргә, эшләмәскә;
кер – керергә, кермәскә
Инфинитив в речи часто употребляется со словами:
кирәк – надо; кирәкми – не надо;
ярый – можно, ярамый – нельзя;
мөмкин – можно, мөмкин түгел – невозможно, нельзя.
Хәзерге заман хикәя фигыль
(Настоящее время глагола изъявительного наклонения)
Утвердительная форма настоящего времени образуется от основы глагола присоединением аффиксов:
-а/-ә, -ый/-и.
Окончания отрицательной формы: -мый/-ми.
- Бар-а кил-ә
- Тыңл(а)-ый сөйл(ә)-и
- Ю-а ту-а
- Җы(й-а) я к(и)-я
- Бар-мый кил-ми
Мин -м Без – быз/-без
Син -сың/-сең Сез – сыз/-сез
Ул - Алар –лар/-ләр
Билгеле үткән заман хикәя фигыль
(Очевидное прошедшее время глагола изъявительного наклонения)
Основа оканчивается на | Аффиксы |
гласный или звонкий согласный звук яз кил аша глухой согласный звук кит кайт | -ды -де -ды -те -ты |
Аффикс отрицательной формы: -ма/-мә. Она прибавляется к корню слова.
Бар – ма – ды.
Мин – ды – м Без – ды - к
Син - ды – ң Сез – ды - гыз
Ул - ды Алар – ды – лар
Билгесез үткән заман хикәя фигыль
(Прошедшее неочевидное время)
Основа оканчивается на | Аффиксы |
гласный или звонкий согласный звук яз кил аша глухой согласный звук кит кайт |
ган гән ган кән кан |
Аффикс отрицательной формы: -ма/-мә. Она прибавляется к корню слова.
Бар – ма – ган.
Мин – ган – мын Без – ган - быз
Син - ган – сың Сез – ган - сыз
Ул - ган Алар – ган – нар
Билгеле киләчәк заман хикәя фигыль
(Будущее определенное время)
Основа оканчивается на | Аффиксы |
гласный укы эшлә согласный звук кил яз
|
ячак ячәк әчәк ачак |
Аффикс отрицательной формы: -ма/-мә. Она прибавляется к корню слова.
Бар – ма-ячак.
Мин – ачак – мын Без – ачак - быз
Син - ачак – сың Сез – ачак - сыз
Ул - ачак Алар – ачак – лар
Билгесез киләчәк заман хикәя фигыль
(Будущее неопределенное время)
Основа оканчивается на | Аффиксы |
гласный укы аша согласный звук кил кайт яз түз |
р р ер ыр ар әр |
Аффикс отрицательной формы: -мас/-мәс. Она прибавляется к корню слова.
Бар – мас.
Мин – ыр – мын Без – ыр - быз
Син - ыр – сың Сез – ыр - сыз
Ул - ыр Алар – ыр – лар
Алмашлык төркемчәләре
(Разряды местоимений)
Разряды | Примеры |
Зат (личные) | Мин, син, ул, без, сез, алар. |
Күрсәтү (указательные) | Бу, шул, шушы,теге, әнә, менә,шундый, тегенди, мондый. |
Билгеләү (определенные) | Үз, һәр, һәркем, һәрбер, бар, барча, барлык, бөтен, һәммә. |
Сорау (вопросительные) | Кем, ни, нәрсә, кайсы, ничә, ничек, кая, кайда, кайчан. |
Юклык (отрицательные) | Һичкем, һичнәрсә, һичнинди, һичничек, беркем дә, бернәрсә дә, берничек. |
Билгесезлек (неопределенные) | Әллә кем, әллә нәрсә, әллә нинди, әллә ничек,әллә кайчан, кемдер, ниндидер. |
Тартым (притяжательные) | Минеке, синеке, аныкы, безнеке, сезнеке, аларныкы, тегенеке, шуныкы, шуларныкы. |
Сан төркемчәләре
(Разряды числительных)
Разряды | Примеры |
Төп (основной) | Бер, унбер, унтугыз, егерме, йөз, мең, миллион, миллиард, ярты, өчтән бер, уннан ике. |
Тәртип (порядковый) | Беренче, алтынчы, егерменче, меңенче, унтугызынчы. |
Бүлем (разделительный) | Берәр, икешәр, алтышар, өчәр-өчәр. |
Чама (приблизительный) | Бер-ике, унбишләп, утызлап, йөзләгән, меңләп. |
Җыю (собирательный) | Унау, өчәү, бишәү, икәү. |
Саннарның язылышы.
1 бер | 11 унбер | 10 ун |
2 ике | 12 унике | 20 егерме |
3 өч | 13 унөч | 30 утыз |
4 дүрт | 14 ундүрт | 40 кырык |
5 биш | 15 унбиш | 50 илле |
6 алты | 16 уналты | 60 алтмыш |
7 җиде | 17 унҗиде | 70 җитмеш |
8 сигез | 18 унсигез | 80 сиксән |
9 тугыз | 19 унтугыз | 90 туксан |
10 ун | 20 егерме | 100 йөз |
21 егерме бер | 1000 мең |
7 җиде
83 сиксән өч
17 унҗиде
117 бер йөз унҗиде
1117 бер мең бер йөз унҗиде
Рәвеш
(Наречие)
Наречие образуется с помощью окончаний: -ча/-чә; -дай/-дәй/-тай/-тәй; -лай/-ләй; -ыш-лый/- еш-ли; -лап/-ләп; -гары/-гәре; -ын/-ен/-н; -лата/-ләтә.
Төркемнәре:
Разряды | Примеры |
Саф (образа действия) | Элек, бушлай, тиз, яланаяк, тын, кинәт, җәяү, бергә, өчәүләп, өзлексез |
Охшату-чагыштыру (сравнения) | Татарча, көмештәй, минемчә. |
Күләм-чама (меры и степени) | Аз, күп, бераз, озак, тулаем,өлешчә. |
Вакыт (времени) | Кичен, былтыр, хәзер, көндез, бераздан, тиздән, кышын, элек. |
Урын (места) | Түбән, биек, якын, ерак,югары, янәшә, рәттән. |
Сәбәп-максат (причины и цели) | Шунлыктан, юктан, юри, бушка, әрәмгә, тиккә, заяга, тиктомалга. |
Теркәгечләр
(Союзы)
Тезүче (сочинительные) | Ияртүче (подчинительные) |
| Чөнки (потому что), ки, гүя, гүяки (словно), әгәр (если), хәтта (даже), әйтерсең, диярсең (словно), гәрчә (хоть и), ягъни (значит), аеруча, бигрәк тә (особенно). |
Билгесез киләчәк заман хикәя фигыль
(Будущее неопределенное время)
Основа оканчивается на | Аффиксы |
гласный укы аша согласный звук кил кайт яз түз |
р р ер ыр ар әр |
Аффикс отрицательной формы: -мас/-мәс. Она прибавляется к корню слова.
Бар – мас.
Мин – ыр – мын Без – ыр - быз
Син - ыр – сың Сез – ыр - сыз
Ул - ыр Алар – ыр – лар
Предварительный просмотр:
Без инде хәзер зурлар,
Күп эшли безнең куллар.
Без идән дә юабыз
Һәм керләр дә уабыз,
Тузан сөртә беләбез,
Ашарга пешерәбез.
Тиздән үсеп җитәрбез,
Шунда эшкә китәрбез.
Ак куянкай утыра,
Колакларын селкетә.
Менә шулай, менә шулай,
Колакларын селкетә.
Куян туңа башлагач
Аякларын җылыта.
Менә шулай, менә шулай,
Аякларын җылыта.
Куян һаман да туңа,
Сикереп алу бик кирәк.
Менә шулай, менә шулай,
Сикереп алу бик кирәк.
Кемдер аны куркытты,
Куян урманга качты.
Идәндәге чебеннәр
Парлашып биеделәр.
Бии торгач ардылар:
Йончыдылар, талдылар.
Әйләнделәр, борылдылар
Як якка күз салдылар:
Күрделәр үрмәкүчне
Хушларыннан яздылар.
Сазлыктагы бакалар
Бик иртә уяндылар.
Бата-калка, бата-калка
Битләрен дә юдылар.
Аннан ары зарядкага
Тезелешеп бастылар:
Уңга-сулга, уңга-сулга
Алга-артка, алга-артка
Утырдылар, тордылар.
Сузылып киерелделәр,
Дәрескә тотындылар.
Уң кул ягыңда-уң як,
Сул кул ягыңда-сул як.
Уң як, сул як, уң як, сул як,
Истә калсын ныгырак.
Мин йөрим болында
Чәчәкләр күп монда.
Чәчәкләр җыям,тәкыя үрәм.
Кыңгырау чәчәк,
Бер елмаеп көл әле,
Кочагыма кер әле.
Матур сүзләр уйладык
Ял итәргә туктадык.
Җилкәләрне турайттык,
Тирән итеп суладык,
Башны як-якка бордык,
Чүгәләдек һәм тордык,
Бер урында йөгердек,
Аннары соң сикердек.
Сузылдык –киерелдек.
Югарыга үрелдек.
Соңыннан тынычланып
Шөгыльне дәвам итик.
Җил исә, исә-исә,
Агачларны селкетә.
Җил тына-тына, тына,
Агачлар үсә, үсә.
Бергәләп басыйк әле
Түгәрәк ясыйк әле
Менә нинди түгәрәк!
Бик кечкенә түгәрәк.
Кулны кулга тотынып
Артка таба барабыз
Менә нинди түгәрәк!
Бигерәк зур түгәрәк!
Түгәрәктә йөрибез
Тыпыр-тыпыр биибез.
Аю йөри урманда.
Тәмле бал эзли анда.
Йөри торгач арый ул,
Ял итэргэ уйлый ул.
Бергәләшеп җыйналып,
Без барабыз урманга.
Хәерле юл теләп безгә
Күктә кояш елмая.
Канатларын җилпи-җилпи
Күбәләкләр очалар
Ал, кызыл, сары, зәңгәр -
Нинди матурлар алар.
Ак каенның төпләреннән
Без гөмбәләр эзләдек.
Агач башында уйнаган
Тиеннәрне күзләдек.
Матур чәчәкләр кочып,
Гөмбәле кәрзин тотып,
Без кайтабыз урманнан.
Бераз гына арылган.
Без инде хәзер зурлар,
Күп эшли безнең куллар,
Без идән дә юабыз,
Без керләр дә уабыз,
Гөлләргә су сибәбез.
Менә шундый уңган без,
Менә шундый булган без.
Киек казлар очалар,
Зәңгәр күлгә төшәләр,
Рәхәтләнеп йөзәләр,
Чирәм буйлап йөриләр.
Аннан алар торалар,
Канатларын кагалар
Җилпенеп талпыналар
Бик еракка очалар.
Чәп-чәп, чәбәкәй,
Мин бит әле бәләкәй.
Мин-акыллы,мин-тәтәй,
Тимә миңа, кәҗәкәй.
Мияу, мияу, пескәем,
Бигрәк матур төскәең!
Кил әле, кил яныма,
Сөт салам савытыңа.
Без бүген әвәлибез
Кулларыбыз бик арды.
Бераз гына ял итәбез:
Аннары төгәллибез.
Бармакларны җәябез,
Аннан ары җыябыз,
Тагын бер кат җәябез дә
Кулны ипләп куябыз.
Без яздык, без яздык,
Безнең бармаклар талды.
Без хәзер ял итәбез,
Аннан язып китәбез.
Әй, балалар, карагыз!
Тышта әнә килде кыш.
- Әйе, әйе күрәбез,
Кыш килгәнне беләбез.
- Я, балалар, сөйләгез
Ничек итеп килде кыш?
- Карлар ява көн саен,
Ялангач калды каен,
Исәләр салкын җилләр
Туңа бит борын, күзләр.
Йоклап ята аюлар,
Өсләрендә калын кар.
Кошлар оча җимлеккә,
Җим эзләргә кич-иртә.
Балыклар да тындылар,
Боз астына чумдылар.
Без урамга чыгабыз,
Таудан чана шуабыз.
Чаж-чож, чаж-чож,
Чаж-чож, чаж- чож.
- Әй, балалар, карагыз!
Тышта инде килде яз.
- Әйе, әйе күрәбез,
Яз килгәнне беләбез.
- Я, балалар, сөйләгез
Ничек итеп килде яз?
- Шатланышып кошлар кайта,
Алмагач чәчәк ата.
Күктә кояш җылыта,
Песи җылыда ята.
Тып-тып тамчылар тама,
Урамда сулар ага.
Көн дә яңгырлар ява,
Агачлар яфрак яра.
Без йөрибез урамда
Дуслар белән булганда.
Шатланабыз, биибез
Борчылуны белмибез.
Предварительный просмотр:
Татар теле дәресенә технологик карта (технологическая карта группового занятия)
4 нче сыйныф,
Омск өлкәсе Тевриз районы
БОУ “Ташеткан төп гомуми белем бирү мәктәбе»
Чалимова Ноиля Валиулловна -I категорияле башлангыч сыйныфлар, татар теле укытучысы
Тема | КӨЗ ( бәйләнешле сөйләм теле үстерү дәресе) (Урок развития речи) |
Максат | Көзге табигатьтәге үзгәрешләр турында балаларның белемнәрен киңәйтү; укычыларны туган җирен шагыйрь күзләре белән күрә белергә, туган ягына күңел багларга, көзге хезмәт һәм табигатьне ярата белергә өйрәтү; бәйләнешле сөйләм телен һәм иҗади эшчәнлекне үстерү. |
Предметара бәйләнеш | Әдәби уку, әйләнә-тирә дөнья, рус теле |
Эшне оештыру төрләре | Фронталь, индивидуаль, кечкенә төркемнәрдә эш |
Чыганаклар : - төп - өстәмә | Туган тел китабы В.Х.Хаков, Ф.Ф.Исламов, Л.К.Новикова Рус мәктәпләренең 4 классында укучы татар балалары өчен дәреслек Казан Татарстан китап нәшрияты, 1. Дәрескә әзерләнгән презентация. 2.алмагач, алмалар, карточкалар, ярдәмче билгеләр (дәрес этапларына) |
Дәрес этаплары | Укытучы эшчәнлеге | Укучы эшчәнлеге | Универсаль уку гамәлләре (УУГ) ШУУГ –шәхескә кагылышлы универсаль уку гамәлләре РУУГ- регулятив универсаль уку гамәлләре ТБУУГ- танып белү универсаль уку гамәлләре КУУГ- коммуникатив универсаль уку гамәлләре |
Оештыру. Эшчәнлеккә мотивлаштыру (Оргмомент. Атуализация знаний, мотивация) | -Исәнмесез, балалар! Хәерле көннәр сезгә! Зиһен һәм тел ачкычлары Телимен һәммәгезгә.
- Әйдәге, балалар, һава торышы турында сөйләшик. -Дәресне разминкадан башлыйбыз.(Разминка. Работа со скороговоркой) - Балалар, экранга игътибар. Тизәйткеч өстендә эш. Җәйнең ямьле көннәрендә Җиләк җыя Җәмилә | Исәнләшәләр. Дөрес утыралар. Дежур сөйли. Экраннан укыйлар (эчтән уку, бергә уку, тыныч тавыш белән уку, тиз уку 3 тапкыр, төрле интонация белән уку) | (Ш) Укытучы укучы мөнәсәбәтләре (Р) Дәреснең формасын максатын формалаштыру (К) Дөрес әйтелеше өстендә эшләү |
Уку мәсәләсен кую. (Постановка учебной задачи) | Уен”Сүз өстә” (Игра “Продолжи”) -Балалар, экранга карагыз да җитмәгән сүзләрне өстәгез Кыш, яз, җәй,.... Сентябрь, октябрь,….. -Беренче төркем сүзләрне кабат укыйк - бу сүзләрне ничек бер сүз белән әйтеп була? -Икенче төркем сүзләр нәрсә аңлата? -Димәк, дәреснең нинди темасы? -Дөрес, без бүген көз турында сүз алып барырбыз. -Нинди максатлар куябыз? Нинди эшләр эшләргә тиешбез? -Без бүген “Көз” темасына төрле биремнәр эшләрбез. -Эшлибез төркемнәр белән. | Укып сүзләр өстиләр, теманы әйтәләр, дәрескә максат куялар. | (Ш) Укуга матив булдыру (К) Дөрес әйтелеше өстендә эшләү |
Уку мәсьәләсен чишү (Работа по теме урока.) | (Алмагач рәсеме эленә) Әңгәмә (беседа) -Балалар,хәзер елның нинди фасылы? -Табигатьтә нинди үзгәрешләр бар? -Дөрес, балалар. Көз ул төрле була.Сез өйдә әзерләп килгән рәсемнәргә карагыз. Шундый матур рәсемнәр. Диалог төзү (составление диалоа на тему “Осень» - Ә хәзер рәсемгә карап бер – беребез белән сөйләшәбез.Кем сөйләшә? (оценивание) Хикәя төзү (составление рассказа по картине) “Көз”рәсеме буенча. -Кем рәсемгә карап хикәя сөйләп күрсәтә? -Без бу матурлыкны сакларга, агачларны сындырмаска тиеш.Чөнки агачлар безнең өчен иң кирәкле әйбер. (оценивание) Төркемнәрдә эш (работа в группах) -Дәресебезне дәвам итәбез 1 бирем- Җөмләләрне укырга, русчага тәрҗемә итәргә. (перевод с татарского на русский) -Тикшерәбез. Төркемнән бер кеше татарча укый, икенче кеше- тәрҗемә укый. -Эшегезне бәяләгез- алма тагыгыз агачка. (оценивание) 2 бирем- Сезгә яфракларга язылган сүзләрдән сынамыш төзергә кирәк.(собрать из слов примету осени) -Тикшерәбез. -Эшегезне бәяләгез- алма тагыгыз агачка. (оценивание) | -Бик үк ошап бетми -Елның көз фасылы. - Көз көне агачлардан яфраклар коела. Кошлар җылы якка очып китә. Урамда салкын, шуның өчен кешеләр җылы киенә. Хайваннар кышка әзерләнә. Еш кына салкын яңгырлар ява һәм көчле җил исә. Диалог – 2 бала 1 яки 2 бала рәсем буенча хикәя сөйли. 1 төркем Сентябрь-көзнең беренче ае. Көннәр кыскара. Кояш кыздырмый, җылы җилләр исми, чәчәкләр дә елмаймый. Кошлар да сайрамый. 2 төркем- Торналар, кыр казлары җылы якка китә. Агачлар яшел күлмәкләрен салалар һәм сары кием кияләр. Табигать кышка әзерләнә. Төркемнән бер кеше татарча укый, икенче кеше- тәрҗемә итә бәяләү 1 төркем- Суган кабыгы калын булса, кыш салкын була. 2 төркем – Көз көне тычкан-күсе күп булса, кыш җылы килер. | (Т.б) Уку мәсьәләсен чишү юлларын эзләү (П) Тема буенча диалог төзи белү (К): үз фикереңне тулы һәм төгәл итеп әйтә белү (Р): үз эшчәнлегеңне контрольгә алу (Ш) Үз тәҗрибәсеннән чыгып текст буенча хикәя төзү (К): коллектив фикер алышуда катнашу (Р) Уку мәсьәләсен бәяләү |
Ял минуты.(Физминутка) | “Күрсәт әле, үскәнем” | Физминутка ясыйлар | |
Теманы ныгыту (закрепление) |
Сүзлек эше. (словарная работа) офык- горизонт мул-бик күп гүя –әйтерсең лә - как-будто наз – ласка талгын салмак – тихий үзән – долина
Сорауларга җавап бирү. (работа по содержанию)
-“Тырыш йортларга үзеннң муллыгын алып килә” дигән юлларны сез ничек аңлыйсыз? Шигырне укучылар укый.(чтение учащимися) -Үзегезнең эшегезгә бәя бирегез. Алма тагыгыз.(оценивание) | Сүзләрне укып тәрҗемә итәләр -сүзләрне хор белән укыйлар Сорауларга җавап бирәләр Шигырне укучылар укый.(куплетлап) үзбәя | (К) Дөрес әйтелеше өстендә эшләү (Т.б) Уку мәсьәләсен чишү юлларын эзләү (К): үз фикереңне тулы һәм төгәл итеп әйтә белү (Р) Уку мәсьәләсен бәяләү |
Рефлексив-бәяләү этабы. (рефлексия, итог) Өй эше бирү (домашнее задание) |
Алмалар әй уңганнар, Кызарышып тулганнар, Балга манып алганмыни, Шундый татлы булганнар.
17 биттә диалогтагы репликаларны тутырып укып өйрәнергә | Җавап бирәләр -Сөйләм төзегәндә. Өй эшләрен язалар | (Т.б) Нәрсә белүен. Белмәвен ачыклау (Р) Коллектив һәм индивидуаль эшне дөрес бәяли белү. (Ш): үз уңышларың уңышсызлыкларың сәбәпләре турында фикер йөртү |
Предварительный просмотр:
Подписи к слайдам:
Җәйнең ям ьле көннәрендә җ иләк җыя Җәмилә.
Кыш, яз, җәй, ...... Сентябр ь , октябрь, ……
Сүзлек эше . офык- горизонт мул-бик күп гүя –әйтерсең лә - как-будто наз – ласка талгын - салмак – тихий үзән – долина
Алмалар әй уңганнар, Кызарышып тулганнар, Балга манып алганмыни , Шундый татлы булганнар .