Эштәрем картотекаһы / Картотека моих наработок

Тиҙәйткестәр

 Сейәлектән сыҡҡан саҡта,
Сей сейә сәйнәй-сәйнәй,
Сикәләрем сатнар сиктә.

Һарыҡ һап-һоп баҫып,
һыйырға һыйланырға килгән,
һыйыр, һәлпелдәй-һәлпелдәй,
һармаҡ һарыҡты һап-һары һалам менән һыйлаған.

Һалҡын ағай, кит-кит,
Ҡояш апай, сыҡ-сыҡ!
Һөтлө һыйыр яланда, яланда.
Майлы бутҡа ҡаҙанда, ҡаҙанда.
Тәтәй ҡалаҡ баҙарҙа, баҙарҙа.
Ҡояш апай, сыҡ-сыҡ! (Халыҡ ижадынан.)

Беҙҙең үгеҙебеҙ үҙебеҙҙеке, мөгөҙө үгеҙҙеке, һеҙҙең үгеҙегеҙ үҙегеҙҙекеме, мөгөҙө үгеҙҙекеме?

Баҫ, баҫ, Аҫылбикә!
 Баҫ, баҫ, Аҫылбай!
Әҫәрләнеп баҫмайынса,
Тәьҫирләнеп баҫмайынса,
Иләҫләнеү баҫылмай!
Сәғәт һуға даң-даң,
Хәбәр бирә таңдан.
Мәктәпкә барырға
Ун биш минут ҡалған.

Нисә ҡарға һәм нисә тал!
Осоп килгән, ти, бер нисә ҡарға һәм ҡунған, ти, улар талға.
Берәмләп ултырһалар,
Талһыҙҡала, ти, бер ҡарға.
Икешәрләп ултырһалар,
Ҡарғаһыҙҡала, ти, бер тал.
Әйтегеҙ әле, нисә ҡарға һәм нисә тал булған?

Биш бесәй.
Мейес башында биш бесәй,
Биш бесәйҙең биш башына
Төшмәһен мейес ташы.

Һылыубикә һигеҙ һарыҡ һуйған, һигеҙе лә һимеҙ, һигеҙенән дә һигеҙ һауыт май сыҡҡан. Һиҙиәт һыйырға, һарыҡҡа һалам һалғанда, һәнәгенең һабын һындырған, һыныҡ һәнәген Һәҙиәгә һикһән һумға һатҡан.

— Төлкө, төлкө, төләймән,
Төндә ҡайҙа бараһың?
— Яу еренә барамын.
— Унда ниңә бараһың?
— Киҫәк-киҫәк итем бар.
— Уны ҡайҙа ҡуяһың?
— Таш аҫтына ҡуямын.
— Ағып китһә нишләрһең?
— Үкереп-үкереп илармын да
һыуға батып үлермен. (Халыҡ ижадынан.)

Өләсәйем.
Өйҙәгеләрҙе өҙлөкһөҙ 
Өйрәтә өләсәйем:
«Өлкәндәр өгөт өләшә,
Өгөттәр өләшәйем!
Өлкәндәр өмөт өләшә
— Өмөттәр өләшәйем!»
— Өҙөлөп-өҙөлөп,
Өҙөлөп-өҙөлөп,
Өндәшә өләсәйем. (Ә. Әхмәт-Хужа.)

 Еүәйрә.
Епшек елдә еүешләнмәҫ,
 Еңмешләнмәҫ Еүәйрә...
Еңмешләнмәһә Еүәйрә,
Ереклеләге еңгәһе
Емеш-еләк ебәрә,
Егәҙеләге еҙнәһе Ебәк елән ебәрә
— Еңмешләнмә Еүәйрә! (Ә. Әхмәт-Хужа.)

 Көләс.
Көләс кеткелдәп көлә:
 Кемде күргән көҙгөлә?
Күркәмләнеп киткән Көләс,
Көйәҙләнеп киткән Көләс,
Күкһел күлдәген кейгәс!
Күлдәген күреп көҙгөлә,
Көләс кинәнеп көлә. (Ә. Әхмәт-Хужа.)

Әйтсе.
Әйтсе миңә, әйтсе миңә,
Әйтсе серен, әсәкәй!
Әллә һин бешергәнгәме,
Бигерәк тәмле әпәкәй! (А. Игебаев.)

 Гөлбаҡсабыҙ гөрләй.
Гөлбаҡсабыҙ гөрләүектәй гөрләй,
Гөлбаҡсабыҙ гөжләй, геүләй, гел-гел...
Гәпләшһәләр Гөлнур, Гөлдәр, Гөлкәй,
Гәпләшһәләр Гәүһәр, Гөлшат, Гөлгөл. (Ә. Әхмәт-Хужа.)

Йомаҡтар

1.Алма тиһәң дә алалар,
Нимә һуң ул,балалар?
2.Шишмә түгел, әммә үҙен
"Белем шишмәһе” тиҙәр.
Бик белемле булғың килһә,
Ҡулдан төшмәһен, тиҙәр.
3.Орлоғо ҡара,ере аҡ,
Ҡул менән сәсәләр,
Күҙ менән йыялар.
4.Тун түгел-тегелгән.
5.Үҙе уҡый белмәһә лә,
Ғүмер буйы яҙыша.
6.Ҡулланған һайын
Ҡысҡара бара;
Ҡыҫҡарған һайын
Оҫтара бара.
7.Ике туған:
Береһе-аҡ,
Икенсеһе-ҡара.
8.Ҡыҙыл төймә таптым,
Ауыҙыма ҡаптым.
9.Үҙе ҡып-ҡыҙыл,
Күлдәге йәм-йәшел.
10.Һыу өҫтөндә һары май
Батмай ҙа,иремәй ҙә.
11.Ҡышын да йәшел, Йәйен дә йәшел.
12.Әсәй әйтә бер йомаҡ:
Ап-аҡ ҡына тумалаҡ,
Аҡ мейескә инеп ята
Йомро-йомро йомарлаҡ.
13.Беләбеҙ бит,әсәкәй,
Беҙ итәбеҙ сәпәкәй:
Йомро-йомро йоморлаҡ-
Әпәкәй ул,әпәкәй! (Г.Яҡупова.)
14.Кем белә?
Әсәйем мейескә һалһа,
Табала ул ҡабара.
Бешкәс телеп кенә алһаң,
Тәмле еҫтәр тарала.
Нимә һуң ул?Кем белә?
Йә әйтегеҙ тиҙ генә. (М.Шиһапов.)
15.Түтәлдерҙе ҡаҙып бөткәс,
Мыштырлап оҙаҡ торма.
Эшкә тотон йәһәт кенә
Ҡулыңа алып… .
16.Бесән ҡалай ныҡ кипкән,
Йыйырға ваҡыт еткән.
Ҡарап торма,тик торма,
Йә,ҡулыңа тот …
17.Был ҡоралды сабый саҡтан
Ҡулда тоторға кәрәк
 Ғүмер буйы бары файҙа
Бирә кешегә… .
18.Ерҙән ҡаҙып алалар,
Аш, бәлешкә һалалар.
Көлгә күмә малайҙар,
Иҙеп ашай бабайҙар.
19.Миңә оҡшай ҡурғаны,
Кетерләп үк торғаны,
Маҡтап бөтөргөһөҙ, уф!
Нимә ашайым? … . (З.Әхмәтйәнова.)
20.Бер ағаста мең ҡара.
21.Сәскәһе ап-аҡ,емеше ҡыҙыл.
Ҡыҙарып беште,ергә төштө.
22.Эсе ҡыҙыл,тышы ҡара,
Ышанмаһаң,ашап ҡара.
23.Кәкре ҡайын аҫтында,
Ҡан тамсылап ултыра.
24.Үләндәрҙә ҡыҙарып бешер,
Һабағын бөгөп, ергә төшөр.
25.Әбей түгел,бабай түгел,
Үҙе ҡат-ҡат тун кейә,
Һыуҙар һибеп үҫтерәбеҙ-
Ул дымлы ерҙе һөйә.
Йәшкелтем һәм аҡ төҫтә,
Шытырлап тора тештә,
Ә исеме-...
26.Лампочкаға бик оҡшаған
Татлы был емеш.
Исемен әйтһәң,һиңә лә
 Сығарам өлөш!
27."Бал”лы ижеге булһа ла,
Һис тә түгел ул татлы.
Миләшкә оҡшаш емештең,
Йә, исемен кем тапты?
28.Әхмәттең бер алмаһы,
Әсғәттең бер алмаһы,
Бер алма бар Әсмәлә,
Бер алама бар Сафала,
Берәү өҫтәлдә ята,
Бөтәһе нисә алма? (Ғ.Ғүмәр.)
29.Ағас башында туп һымаҡ
Ул һикереп шаяра,
Йә тубырсыҡ эҙләп йыя,
Йә ул сәтләүек яра.
Имәнгә ҡора өйөн,
Ниндәй кейек ул?
30.Ҡойроғо көлтә кеүек,
Яратҡаны сәтләүек,
Ҡыуышҡа яһай өйөн,
Был ни,әлбиттә,… .
31.Энәләре күп булһа ла,
Кейем текмәй был кейек.
Сәнскеле балаһын да Һөйә:
”Йомшағым!”-тиеп.
32.Энәһе күп:йөҙләп-меңләп,
 Бер ни тегә алмай йүнләп.
33.Һаҡалы бар-бабай түгел,
Бер кемгә лә ағай түгел.
34.Тәү ҡарашҡа меҫкен,өтөк,
Үсектерһәң-китә төкөп.
35.Борсаҡтай ғына күҙҙәре,
Морон осо ҡап-ҡара.
Яҡын килһәң, йоморлана,
Энәле-тотоп ҡара!
Кем белә,кем белә,
Йә әйтегеҙ тиҙ генә. (М.Шиһапов.)
36.Йәйен-урманда батша,
Ҡышын-ҡарҙан да аҫта.
37.Йәйен-һоро,ҡышын-аҡ,
Ҡыҫҡа ҡойороҡ,шеш ҡолаҡ.
38.Йылыта,кейендерә,
Әҙәмде һөйөндөрә.
39.Дүртәүҙер аяғы,
Ҡайсылай ҡолағы,
Таштан ҡаты тояғы.
40.Йәй ҙә,ҡыш та тире тун кейеп йөрөй.
41.-Ҡаҡ-ҡаҡ,-тиер,-ҡаҡ,-тиер,
Ниҙер ҡағырға ҡушыр.
Үҙе ҡанат ҡағып ҡына
Һыу буйында булашыр.
Күл, йылғала табыр наҙ
Ҡыҙыл ситек кейгән … .
42.Сирыҡ-сирыҡ сирҡылдай,
Бәҫле ботаҡҡа ҡунып.
Сирыҡ-сирыҡ,үҙ телендә
Ниҙер һөйләй ҡыуанып.
Ниҙер генә һөйләһә лә,
Аңламайым шул телен.
Шуны беләм: йылы эҙләп,
Ташлап китмәй үҙ илен.
Кисерһә лә күп этлек,
Иленән китмәй … .
43.-Ҡыт-ҡытыҡ,-ти,-ҡытыҡ,-ти,-
Тибенеүе ҡыҙыҡ,-ти,
Әйтеп ҡуймағыҙ яҙыҡ,
Әлеге ҡош ул-… .
44.-Мин барыһын уятам,-тип
Ҡысҡыра,-кикирикүүүк!
Бара торған ерегеҙгә
Һуңлап ҡуймағыҙ берүк!
Һис кәрәк түгел бәхәс,
Был булыр инде … .
45.Яңғыратып һыу буйҙарын
Һарай,алһыу таң тыуғас,
Моңло,дәртле … .
46.Йылы яҡтан
Беҙгә килә,
Ул йылдарҙы
Һанай белә.
Был ниндәй ҡош?
Бирсе әйтеп!
Әйтәм-әйтәм,
Был бит … .
47.Бар белгәне ҡар ҙа ҡар,
Бер туҡтауһыҙ ҡар даулар.
Ниндәй ҡош мохтаж ҡарға?
Ни булһын инде … .
48.Көнө буйы туҡ та туҡ,
 Ағастан ҡорт табып туҡ.
Ағасты йырған ҡортҡа
Иң ҙур дошман … .
49.Аҡ бабай, аҡ бабай,
Аҡ туныңды ҡаҡ, бабай.
50.Утта янмай, һыуҙа батмай.
51.Осоп китә, йөҙөп китә,
Ваҡыт еткәс, иреп бөтә.
52.Йондоҙ булып ҡойола,
Мамыҡ булып йыйыла.
Ел булһа, оса, Я
ҙ булһа, ҡаса.
53.Үкерә лә ҡотора, бөтә ерҙе тултыра.
54.Ҡара ерҙең өҫтөнә ҡаҙ мамығын кем һипкән?
Аҡ юрғанды кем теккән, ап-аҡ ондо кем һипкән?
55.Кәкре муйын ағайҙар, ҡарға батмай баралар.
56.Ике ағай йәнәшә бара,
 Береһен-береһе уҙыша бара.
57.Көндөҙ йоҡлай, кис уяна.
58.Ямауы бар,йөйө юҡ.
59.Атта бар, ҡолонда юҡ.
60.Эй ат саба, ат саба,
Һығыла билгенәһе,
Тояҡтары резина,
Тимерҙән дилбегәһе.
61.Ай бирҙе, ҡояш алды.
62."Был” һүҙен ике мәртәбә
Яҙҙым да бергә ҡуштым.
Йә уҡы: килеп сыҡты
Исеме ниндәй ҡоштоң? (Ф.Рәхимғолова.)
63.Үҙе йомшаҡ, үҙе еңел,
Беҙҙә үҫә торған түгел.
Аҡ төҫөнән була танып,
Белдем, белдем! Был бит-….
64.Ауыҙы юҡ-теше бар.
65.Тегеүсе үҙе, һыңар ғына күҙе,
Кеше кейем тегә, янланғас үҙе.
66.Ауыҙы юҡ-теле бар.
67.Өй башына мендем, ҡанатымды йәйҙем.
68.Аҡ ерҙә эҙ һалған, эҙ ҡалмаған, һүҙ ҡалған.
69.Теле юҡ-һүҙе бар.
Күҙе юҡ-күрһәтә,
Бар нәмәне өйрәтә.
70.Күҙгә күренмәй,
Бик шәп йүгерә,
Һүндерһәң-һүнә,
Яндырһаң-яна,
Тотонһаң-үлтерә.
71.Ҡумта эсендә кеше,
Йырлау,һөйләүҙә эше.
72.Тарағы бар-сәсен тарамай,
Урағы бар-иген урмай.
73.Берәү уның бармағы,
Әйтерһең дә, ҡармағы,
Бәйләйҙәр дә, ҡармағы.
Бәйләйҙәр уны ептән,
Йөндән йәки дебеттән,
Уға ҡулдар эйәләй,
Ә исеме …
74.Өйҙә лә бар, һарайҙа ла:
Береһе ашау өсөн,
Икенсеһе һыйыр-малға
 Бесәнде ташлау өсөн,
Икеһе лә бик кәрәк,
Исеме уның … .
75.Ике туған булған,
Береһе-аҡ булған,
Икенсеһе-ҡара булған.
76.Өй башында айыу бейей.
77.Ҡояш ҡайҙа барһа, уға ҡарап йылмая.
78.Үҙе аҡ-ҡара түгел,
Үҙе шыйыҡ-һыу түгел.

1. Абайламай һөйләгән – ауырымай үлгән.
   Лишнее говорить – себе вредить.
   
   2. Абынған һөрөнгәндән көлә.
   Горшко над котлом смеется, а оба черны.
   
   3. Абынмаҫ аяҡ булмаҫ, ярылмаҫ таяҡ булмаҫ.
   И на доброго коня спотычка живет.
   
   4. Ағас аламаһы – ботаҡлы, әҙәм аламаһы – ҡорһаҡлы.
   
   5. Ағас башын ел бутай, әҙәм башын тел бутай.
   От одного слова – да на век ссора.
   
   6. Ағас күрке – япраҡ, әҙәм күрке – сепрәк.
   Наряди пень в вешний день, и пень будет красавчик.
   
   7. Ағас тамырына ҡарап үҫә.
   Каков корень, таков и отпрыск.
   
   8. Ағасына ҡарата балтаһы.
   По дереву и топор.
   
   9. Ағыу менән дарыу бер заттан.
   Лекарство – тот же яд.
   
   10. Аҙаҡ – тутлы ҡаҙаҡ.
   Потом – суп с котом.
   
   11. Аҙнаһына биш йома.
   Семь пятниц на неделе.
   
   12. Аҙыҡлы ат арымаҫ.
   Не лошадь, а корм везет.
   
   13. Аҙыҡ мулда бисмилла артын ҡыҫа.
   Кто нужды не знает, тот и бога забывает.
   
   14. Ай булмаһа, йондоҙ бар.
   Солнца нет, так и месяц светит.
   
   15. Ай күрҙе, ҡояш алды.
   Был, да сплыл.
   
   16. Ай үтә, йыл үтә, ай әйләнә, көн үтә.
   У бога недолго, а у нас тотчас.
   
   17. Айһыҙ атты, йылһыҙ ҡатынды маҡтама.
   Коня хвали через месяц, а жену – через год.
   
   18. Айыҡтың уйында – иҫеректең телендә.
   Что у трезвого на уме, у пьяного – на языке.
   
   19. Айырылған айыуға, бүленгән бүрегә юлығыр.
   Отделившаяся овца – волку корысть.
   
   20. Айыуҙан ҡасҡан бүрегә. (Һыуҙан сыҡҡан, утҡа төшкән.)
   От волка бежал, да на медведя напал.
   
   21. Айыуҙан ҡурҡҡан урманға бармаған. (Сиңерткәнән ҡурҡҡан иген икмәгән.)
   Волков бояться, в лес не ходить.
   
   22. Айыуҙы ла бейергә өйрәтәләр.
   И медведя плясать учат.
   
   23. Айыу сәмләнһә, ҡоралайҙы баҫтырыр.
   Задор силы не спрашивает.
   
   24. Ай яҡтыһы ҡауыштырмаҫ, ҡояш нуры ҡыуандырмаҫ.
   Луна не подружит, то и солнце не сведет.
   
   25. Аҡ күргәндә йотоп ҡал.
   Режь да ешь пока подкладывают.
   
   26. Аҡ ҡатындың эсе боҙ, ҡараҡайҙың эсе күҙ.
   Черен мак, да сладок, бела редька, да горька.
   
   27. Аҡты ҡарайтыуы еңел.
   Белое очернить легко.
   
   28. Аҡһаҡ ултырмаҫ, һаҡау тик тормаҫ.
   Немой не умолкнет, хромой не сядет.
   
   29. Аҡыл – алтын.
   Ум-разум дороже золота.
   
   30. Аҡыллыға ым да етә. (Аҡыллыға – ишара.)
   Умному намек, глупому толчок.
   
   31. Аҡыллы уйлап ултырғансы, иҫәр эшен бөтөргән.
   С умом – подумаем, а без ума –сделаем.
   
   32. Аҡылһыҙ аҡырып алдырыр.
   Дураки горлом берут.
   
   33. Аҡылыңды өскә бүл: берен һөйлә, икеһе эстә торһон.
   Не все вслух да в голос.
   
   34. Аҡ эт бәләһе ҡара эткә.
   Били Фому за Еремину вину.
   
   35. Ала ҡарҙа аласағың булһын.
   За богом должок не пропадет.
   
   36. Алаһы ла, ҡолаһы ла – замана балаһы.
   Каковы веки, таковы и дети.

37. Алғанға алты ла аҙ, биргәнгә биш тә күп.
Берущему и шесть мало, дающему и пять много.

38. Алғанда – бисмилла, биргәндә - әстәғәфирулла.
Займует так святушка сват, а занял так и черт не брат.

39. Алдыңдаң артың яҡшы.
Вот вам бог, вот вам и порог.

40. Алдырыр көн яҙҙырыр.
Не думал, не гадал, как в беду попал.

41. Алйот юлдаш булмаҫ, ишәк моңдаш булмаҫ.
Дурак не спутник, осел не советчик.

42. Алма ағасынан алыҫ төшмәй.
Яблоко от яблони далеко не падает.

43. Алма беш, ауыҙыма төш.
Яблоко, поспевай, в рот полезай.

44. Алтыла баш булмаған, алтмышта ла йәш булыр.
Чему с молоду не научился, того и под старость не будешь знать.

45. Алтылағы – алтмышта.
Как рожены, так и заморожены.

46. Алтын-көмөш яуған ерҙән, тыуған-үҫкән ил яҡшы.
Родная сторона – колыбель, чужая – дырявое корыто.

47. Алыҫтағы дошмандан аңдып йөрөгән дуҫ яман.
Не грозен враг за горами, а грозней за плечами.

48. Алыш-биреш – артҡа тибеш.
Торг – яма: упадешь – пропадешь.

49. Аптыраған ҡатын абышҡаһын атай тигән.
Поживешь – и Кузьму отцом назовешь.

50. Аптыраған өйрәк арты менән күлгә сумған.
Стал на думах, как на вилах.

51. Аралар тыныс булһа, ғаилә ҡорос була.
На что и клад, коли в семье лад.

52. Арба менән ҡуян ҡыуған.
Погнался за зайцем на телеге.

53. Арғы яҡта алабай, бирге яҡта ялағай.
Спереди бы любил, а сзади бы убил.

54. Арҡандың оҙоно, һүҙҙең ҡыҫҡаһы яҡшы.
Хороша веревка длинная, а речь короткая.

55. Артҡы аҡылға кем дә бай.
Задним умом каждый богат.

56. Артыҡ аҡыл баш тишәр.
От большого ума сходят с ума.

57. Артыҡ аттың арты киң.
Чем беднее, тем щедрее.

58. Арыҡ йоҡо тәмле була.
Беспечальному да усталому сон сладок.

59. Арыш сәсһәң – көлгә сәс, бойҙай сәсһәң – боҙға сәс.
Рожь сей в золу, а пшеницу в пору.

60. Ас кешенән хас кеше яман.
Сытый волк смирнее завистливого человека.

61. Ас тамағым, тыныс ҡолағым.
Лучше хлеб с водою, чем пирог с бедою.

62. Астың күҙе икмәктә, туҡтың күҙе хикмәттә.
Сытому – веселье, а у голодного хлеб на уме.

63. Ас хәлен туҡ белмәй.
Сытый голодного не разумеет.

64. Асыҡ ишекте шаҡып кермәйҙәр.
В открытую дверь не ломятся.

65. Асыҡ та тишек, тәҙрә лә ишек.
Небом покрыто, ветром огорожено.

66. Асыу башы – йүләрлек, аҙағы – үкенеп үләрлек.
Сердитый умрет – никто его не уймет.

67. Асыу – бысаҡ, аҡыл – таяҡ.
Гнев – не помощник.

68. Аҫтындағын алты ай эҙләгән.
На коне сидит, а коня ищет.

69. Аҫтыртын эт өрмәй тешләй.
Молчун-собака исподтишка хватает.

70. Аҫыл һөйәк ҙур булмаҫ, ҡайҙа барһа – хур булмаҫ.
Мал золотник, да дорог.

71. Ата балаһы хата булмай.
У доброго батьки добры и дитятки.

72. Ат аҙғыны тайға эйәрә.
Во всех годах, да не во всех умах.

73. Атай булмай, атайың ҡәҙерен белмәҫһең.
Нужды не испытаешь, и отца не почитаешь.

74. Ат аҡтығы илгә бүре килтерә.
Накаркала ворона беду.

75. Ат алһаң, арба кәрәк: ҡатын алһаң, барыһы ла кәрәк.
Жениться, так не лениться.

76. Ата менән әсә - алтын ҡанат.
Родители – добродетели.

77. Ат асыуын арбанан алған.
Не справясь с кобылой, да по оглоблям.

78. Ата улын, ана ҡыҙын белмәй.
И не узнаешь вдруг, что творится вокруг.

79. Ат аунаған ерҙә төк ҡала.
Где конь катается, там и шерсть останется.

80. Атаһы болан алмағандың балаһы ҡолан алмаҫ.
Какое дерево, таков и клин: каков батька, таков и сын. (Кто от кого, тот и в того.)

81. Атаһы ғәйрәтле булһа, улы ғибрәтле булыр.
Каковы дядьки, таковы и дитятки.

82. Атанан күргән – уҡ юнған, әсәнән күргән – тун бескән.
У матери учатся шубы шить, у отца – лук точить.

83. Ат аяғына ат баҫмай.
Собака собаке на хвост не наступит.

84. Ат бирһәң – үлер, тун бирһәң – туҙыр, ә яҡшылыҡ барыһын да уҙыр.
Коня подаришь – умрет, шубу подаришь – износится, а добро все переживет.

85. Ат дағалағанда баҡа ботон ҡыҫтырған.
Коня куют, а жаба лапы подставляет.

86. Ат кеүек эшләй, эт кеүек ырылдай.
Ломит как лошадь, рычит как собака.

87.Ат кешнәшеп, кеше һөйләшеп таныша.
Свой своего всегда учует.

88. Атҡа менгәс, атаһын танымаған.
Залез в богатство – забыл и братство.

89. Атмаған ҡуян, аҫмаған ҡаҙан.
Медведь в лесу, а шкура продана.

90. Атта ла бар, тәртәлә лә бар.
Не прав медведь, что козу задрал, не права и коза, что в лес зашла.

91. Аттан ала ла, ҡола ла тыуа.
Семья не без урода. (В одно перо и птица не родится.)

92. Аттан төшөп, ишәккә атланмайҙар.
Из кобыл да в клячи.

93. Ат тартмаһа, арба бармай.
Лошадь не идет, так и телега стоит.

94. Ат – тешенән, егет эшенән билдәле.
Лошадь признают по зубам, человека – по делам.

95. Аттың дилбегәһе кемдә - барыр юлы шунда.
Чей конь, того и воз.

96. Атым юҡ аранда, ҡайғым юҡ буранда.
Ни дров, ни лучины, живу без кручины.

97. Атына күрә санаһы, маҡсатына күрә сараһы.
Каковы сани, таковы и оглобли.

98. Атына ҡарама, затына ҡара.
Не смотри на кличку, смотри на птичку.

99. Атын урлатҡас, һарайын бикләгән.
Целы сани, а лошади пропали.

100. Атыңдан алда йүгәнеңде эҙлә.
Заведи сперва хлевину, а там и животину.

101. Ат әйләнеп төйәген табыр.
И конь на свою сторону рвется.

102. Ат яфаһын һабан белә.
Тяжесть хомута знает лошадь.

103. Ауан ауға барһа, ауҙа ғауға сыға.
На урода все не в угоду.

104. Ауыҙ – ҡолаҡта, ҡолаҡ – йыраҡта.
Рот до ушей, хоть лягушку пришей.

105. Ауыҙы бешкән өрөп эсер.
Обожжешься на молоке, станешь дуть и на воду.

106. Ауыҙын асһа, үпкәһе күренә.
Гол как сокол.

107. Ауыртҡан ерҙән ҡул китмәй.
Где больно, там рука, где мило, там глаза. (У кого что болит, тот про то и говорит.)

108. Ауыртҡан башҡа – тимер таяҡ.
Не было печали, да черти накачали.

109. Ауырымаҫ тән булмаҫ.
Без болезни и здоровью не быть.

110. Ауырыу китһә лә, ғәҙәт китмәй.
Болезнь отходит, а привычка – никогда.

111. Ауырыу хәлен һау белмәҫ. (Ас хәлен туҡ белмәй.)
Здоровый больного не разумеет.

112. Ахмаҡ дуҫтан аҡыллы дошман артыҡ.
Не бойся умного врага, а бойся глупого друга.

113. Ашаған белмәй, тураған белә. (Ҡапҡан белмәй, тапҡан белә.)
Не про то говорят, что съели, а про то, куда краюху дели.

114. Ашаған табағыңа төкөрмә.
Не плюй в колодец, пригодится воды напиться.

115. Аш алдында баш эйелә.
И пес перед хлебом смиряется.

116. Ашап туймағанды ялап туймаҫһың.
Ложкой не наелся, языком не налижешься.

117. Ашарын ашаған, йәшәрен йәшәгән.
Его песенка спета.

118. Аш атҡанға таш атма.
За добро худом не отвечают.

119. Аш – ашҡа, урыны башҡа.
Блин – не клин, брюха не расколет.

120. Ашҡа ла бар бер сама.
Медок сладок в меру. Знай во всем меру.

121. Аштың майы, һүҙҙең яйы була.
Не всякое слово в строку.

122. Аштың тәме хужанан.
Пища вкусна с угощающим.

123. Ашы булмағас, ҡалағы нимәгә.
На что ложка, коли нечего хлебать.

124. Ашыҡҡан – ашҡа бешкән.
Поспешишь, людей насмешишь.

125. Ашыҡҡан менән булмай. бойорған менән була.
Не торопись, сперва богу помолись.

126. Ашыҡһаң да, ҡабаланма.
Поспешай не торопясь. (Спешить не спеши, а поторапливайся.)

127. Ашың булмаһа ла, ҡашың булһын.
Не корми калачом, но встречай с открытой душой.

128. Ашыңды биргәс, ҡашыңды йыйырма.
Чем корить, так лучше не дарить.

129. Аш янында ат һымаҡ, эш янында эт һымаҡ.
Ретив к обеду, ленив к к работе.

130. Аяҡ-ҡулың өҙөлһә лә, өмөтөң өҙөлмәһен.
Колотись, бейся, а все надейся.

. Байлыҡ башы – бер ҡаҙыҡ.
Богатство начинается с иголки.

2. Байлыҡ – бер айлыҡ, аҡыл – мәңгелек.
Богатство на час, а ум – до веку.

3. Байрам ашы – ҡара ҡаршы.
Хлеб-соль платежом красен.

4. Баҡа, йылан бер күлдә, икеһе лә бер телдә.
Хрен редьки не слаще, черт дьявола не лучше.

5. Бала бағыуы – йылан ағыуы.
Детушек воспитывать – не курочек пересчитать.

6. Бала балдан татлы.
Дитя слаще меда.

7. Бала бар йортта сер ятмай.
Где дети, там нет сплетни.

8.Бала бәләкәйҙә - беләккә көс, ҙурайғас – йөрәккә көс.
Маленькие дети тяжелы на коленях, большие на сердце.

9. Бала заманына ҡарап тыуа.
Каковы веки, таковы и дети.

10. Бала күңеле – аҡ ҡағыз.
Детская душа, что свежая борозда: что посеешь, то и пожнешь.

11. Балалы кеше – иң бай кеше.
У кого детки, у того и ягодки.

12. Балалы өй – баҙар, балаһыҙ өй – маҙар.
Дом без детей – могила, дом с детьми – базар.

13. Бала саҡ – баллы саҡ.
Золотая пора – молодые года.

14. Бала тыйһаң, баштан тый.
Наказуй детей в юности.

15. Балаһыҙ бер илай, балалы ун илай.
Без детей горе, а с ними вдвое.

16. Балаһыҙ ғүмер – һүнгән күмер.
Без детей жить – только небо коптить.

17. Баллы һүҙ баш әйләндерә.
Льстец под словами – змей под цветами.

18. Балта-бысаҡ теймәгән, тумырған да һөйәгән.
Тяп-ляп и корабль.

19. Балтаңа ҡарап ағас һайла.
По топору и топроище.

20. Бал тәмле тип бармаҡты тешләп булмай.
Видит око, да зуб неймет.

21. Балыҡ бирһәң, бәйләп бир, башын-күҙен сәйнәп бир.
Дай яичко, да еще облупленное.

22. Балыҡ лайлы ер эҙләй, әҙәм яйлы ер эҙләй.
Рыба ищет где глубже, человек где лучше.

23. Балыҡсы ҡулына – ҡармаҡ.
Рыбаку – и удочка.

24. Балыҡ тотһаң, башынан тот.
Бери быка за рога.

25. Бар ине шәп саҡтар, кеҫә тулы борсаҡтар.
Было времечко, и мы ели семечко.

26. Бар йылға ла бер яҡҡа аҡмай.
Не все реки текут в одну сторону.

27. Бармаҡ араһына ит үрмәй.
Меж пальцами мясо не отрастает.

28. Бармаҡтың ҡайһыһын тешләһәң дә ауырта.
Какой бы палец не укуси – все больно.

29. Бары – бергә, юғы – уртаҡ.
Что есть – вместе, чего нет – пополам.

30. Бары менән байрам, һыны менән сайран.
Чем богаты, тем и рады.

31. Бар янына бар һыя.
Запас мешку не порча.

32. Бар яраштыра, юҡ талаштыра.
Нужда горюет, нужда воюет.

33. Батырға ла ял кәрәк.
И воеводе нужен покой.

34. Батыр үлеме бисәнән.
Переплыл море, да в луже утонул.

35. Башҡа бәлә төшмәй аҡыл кермәй.
Придет беда – купишь ума.

36. Башланған эш – бөткән эш.
Лиха беда начало.

37. Башлаусыһы булһа, ҡеүәтләүсеһе табыла.
Был бы запевала, а подголоски найдутся.

38. Башлыҡ булһаң, башлы бул, йыйырылмаҫ ҡашлы бул.
Не управишься с собою, не справишься с другим.

39. Башты ташҡа ороп булмай.
Об угол головой не удариться.

40. Баш һау булһа, бүрек табылыр.
Была бы голова, шапка найдется.

41. Башыңа төшһә, бағанаға ла сәләм бирерһең.
Поживешь на веку – поклонишься и хряку. Поклонишься и кошке в ножки.

42. Беҙ ҡапсыҡта ятмай.
Шила в мешке не утаишь.

43. Белмәгәндең беләге тыныс.
И глух, и нем – греха не вем. Чего не знаю, по тому и не скучаю.

44. Белмәйем – бер һүҙ, беләм – мең һүҙ.
Незнайка дома сидит, а знайку в суд ведут.

45. Белмәү ғәйеп түгел, белергә теләмәү ғәйеп.
Незнание – не порок, а нежелание знать – порок.

46. Беләге бар берҙе йығыр, белеме бар меңде йығыр.
Рукой победишь одного, а головой тысячи.

47. Бер аҡыл – ярты аҡыл, ике аҡыл – бер аҡыл.
Один ум – пол-ума, два ума – ум. Ум – хорошо, два – лучше.

48. Бер атыуҙа ике ҡуян.
Одним махом семерых побивахом.

49. Бер аяғын атлағансы, икенсеһен эт ашай.
Улитка едет, когда-то будет.

50. Бер боҙоҡ алма ботә тоҡто серетә.
Одна паршивая овца все стадо портит.

51. Бер булһын, берәгәйле булһын.
Редко да метко. Лучше меньше, да лучше.

52. Беренсе ир – алланан, икенсеһе – бәндәнән, өсөнсөһө - шайтандан.
Первый муж от бога, второй – от человека, третий – от сатаны.

53. Береһе тарта мәғрипкә, береһе тарта мәшриҡҡа.
Один тянет за гриву, другой – за хвост.

54. Бер йыл бүҙәнә һимерһә, бер йыл тартай һимерә.
Временем в горку, временем в норку.

55. Бер йәшлектә, бер ҡартлыҡта.
Молодость не без глупости, старость не без дурости. Седина в бороду, а бес в ребро.

56. Бер ҡаҙанға ике тәкә башы һыймай.
Две бараньи головы в один котел не лезут.

57. Бер ҡарын майҙы бер ҡомалаҡ серетә.
Ложка дегтя портит бочку меда.

58. Бер ҡатлылыҡ бурлыҡтан яман.
Простота хуже воровства.

59. Бер ҡатын алдында икенсеһен маҡтама.
Не поминай плешивого перед лысим гостем.

60. Бер ҡышҡа (йылға) ҡуян сарығы ла сыҙаған.
Одну зиму и шкура зайца выдержит.

61. Бер олоно, бер кесене тыңла.
Будь большой, а слушайся меньших.

62. Бер рәхмәт мең бәләнән ҡотҡарыр.
Одно спасибо тысячи бед стоит.

63. Бер тиренән тун булмай.
Из одной овчинки шубу не сошьешь.

64. Бер хата икенсеһен тарта.
Одна липа порождает другую.

65. Бер эшсегә ун башсы.
Один с сошкой, семеро с ложкой.

66. Берәүгә берәү кәрәк, ҡыйышҡа терәү кәрәк.
Опора на подпорку.

67. Берәүҙә баш ҡайғыһы, берәүҙә бүрек ҡайғыһы.
Потоп кораблям, песок журавлям.

68. Берәү ҡарай тамаша, берәү ҡарай алаша.
Кому что, а курице просо.

69. Бер яҡшыға бер шаҡшы.
Не все караси, есть и ерши.

70. Беткә үсегеп, тунын утҡа яҡҡан.
Напугал блох – бросил шубу в печь.

71. Бизмән менән гер бергә, ҡатын менән ир бергә.
Муж да жена – одна сатана.

72. Биргәндең битенә ҡарамайҙар.
Дареному коню в зубы не смотрят.

73. Бирһәң – алырһың, сәсһәң – урырһың.
Посеешь – пожнешь, положишь – возьмешь.

74. Бирәм тигән ҡолона – сығарып ҡуйыр юлына.
На ловца и зверь бежит.

75. Бишектәге бала бишкә төрләнә.
Год поживет – рог наживет, два поживет – два наживет.

76. Биш тинлек ҡуян – ун тинлек зыян.
Овчинка выделки не стоит.

77. Боландың үҙ мөгөҙө үҙенә ауыр түгел.
Своя ноша не тянет.

78. Бөгөнгө эште йәренгә ҡалдырма.
Сегодняшней работы на завтра не покидай.

79. Бөкрөнө ҡәбер генә төҙәтә.
Горбатого могила исправит.

80. Бөлгән илдә бөкрө билле ул тыуа.
Один родился, и тот не пригодился.

81. Бөркөт себен ауламай.
Орел мух не ловит.

82. Буй етмәҫтәй бейектә, ҡул етмәҫтәй алыҫта.
Семь верст до небес и все лесом.

83. Буйына ҡарама, уйына ҡара.
Гордись не ростом, а умом.

84. Булмай икән булмағас, ҡалала сөсө күмәс.
Хоть лопни, хоть тресни.

85. Булыр бала биләүҙән.
Что в колыбельку, то и в могилку.

86. Булырҙайҙан тайшанма, булмаҫтайға таянма.
На дурака не надейся.

87. Булыры булған, буяуы уңған.
Его песенка спета.

88. Бурыслы үлмәҫ, әжәлле үлер.
От долгов никто еще не удавился.

89. Бутҡа бешә майы менән, эш эшләнә яйы менән.
Скачет баба задом и передом, а дело идет своим чередом.

90. Бутҡаһын бешергәс, майын йәлләмә.
Заварил кашу, так не жалей и масла.

91. Буш өйгә ен эйәләшә.
Домовинов нет так есть домовой.

92. Буштың атаһы үлгән.
Бесплатно только соловьи поют.

93. Бүре балаһын бүреккә һалһаң да, урманға ҡарай.
Как волка не корми, он все в лес смотрит.

94. Бүре бар ерҙә ҡуянға көн юҡ.
Не житье зайцу с волками.

95. Бүрек ташлап бүренән ҡотолоп булмай.
От лихого легко не отделаешься.

96. Бүре лә туҡ, ҡуй ҙа теүәл.
И волки сыты, и овцы целы.

97. Бүрене йәлләһәң, һарыҡһыҙ ҡалырһың.
Не убить бобра, не видать добра.

98. Бүрәнә аша бүре күргән.
Увидел пень через плетень.

99. Быҙау һайын бухгалтер, себеш һайын секретарь.
Что ни корова бухгалтер, что ни теля – секретарь.

100. Был донъяның кеме юҡ.
Велик свет, кого в нем нет.

01. Бәлә ағас башынан йөрөмәй, әҙәм башынан йөрөй.
Беда не по лесу ходит, а по людям.

102. Бәлә аяҡ аҫтында.
Грех да напасть бороною ходят.

103. Бәлә - баш өҫтөндә, ҡаза – ҡаш өҫтөндә.
Беда висит над головой.

104. Бәлә бәләгә ҡул бирә.
Беда беду накликает.

105. Бәлә көткән күптән бәләле.
Ждать беду не легче кнута.

106. Бәләкәй кеше – ҡуйын иркәһе, оҙон кеше – ырҙын кәртәһе.
Велик осел, да воду возят, мал сокол, да на руках носят.

107. Бәлә ҡыңғырау тағып килмәй.
Беда приспела, наперед не сказалась.

108. Бәләһенән баш-аяҡ.
От греха подальше.

109. Бәлә яңғыҙ йөрөмәй.
Беда не ходит одна.

110. Бәндә бире уҡый, шайтан кире уҡый.
Ты на гору, а черт за ногу.

111. Бәндә һағышлай, хоҙай бағышлай.
Человек предполагает, судьба располагает.

112. Бәхет ҡошо ҡунғанда беленмәй, осоп киткәс беленә.
Легко найти счастье, а потерять и того легче.

113. Бәхетленең ҡунағы бергә.
Гость на гостя – хозяину радость.

1. Вайымһыҙҙың эше алымһыҙ.
Делать как-нибудь, так никак и не будет.

2. Ваҡыт етмәй сәскә атмай.
Всякое семя знает свое время.

3. Ваҡыты етмәй яҙмыш сәғәте һуҡмай.
Без времени и рок не ударит.

4. Ватыҡ арбаға бишенсе тәгәрмәс.
Пятое колесо в телеге.

5. Вәғәҙә - иман.
Уговор дороже денег.

6. Вәли үҙенсә, Ғәли үҙенсә.
Всяк молодец на свой образец. (Кто как хочет, так и хохочет.)

1. Герәздән кенәз булған. (Һәнәктән көрәк булған.)
Из грязи в князи.

2. Гонаһына күрә язаһы. (Яҙығына күрә язаһы.)
Каков грех, такова и расплата

3. Гөл ҡәҙерен былбыл белер.
Люди рады лету, а пчела цвету.

1. Ғилеме барҙың телеме бар.
Кто грамоте горазд, тому не пропасть.

2. Ғилем – ҡош, аҡыл – ҡанат.
Ученье – птица, ум – крылья.

3. Ғүмере уҙған, күне туҙған.
Его песенка спета.

4. Ғәйебеңде таныу – ярты төҙәлеү.
Искреннее раскаяние – половина исправления.

5. Ғәйепле үҙ күләгәһенән дә ҡурҡа.
Виноватый своей тени боится.

6. Ғәйеп һүҙ һөйләһәң, ғәйеп һүҙ ишетерһең.
Говоря про чужих, услышишь и про своих.

7. Ғәли – Вәлигә, Вәли – Ғәлигә. (Эт – эткә, эт – ҡойроҡҡа.)
Иван кивает на Петра, а Петр на Ивана.

8. Ғәмһеҙ кеше – йәнһеҙ кеше.
Кто не горит, тот небо коптит.

9. Ғәмәленә күрә әмәле.
Коли быть собаке битой, найдется и палка.

10. Ғәрип йәшәүҙән туймаҫ.
Калека от могилы бежит, а здоровый в могилу спешит.
1. Димсе диңгеҙ кистерә.
По нахвалу и тухлые яйца покупают.

2. Динем өсөн түгел, көнөм өсөн.
Нужда заставит богу молиться.

3. Диңгеҙ ярындағын күрә, үҙ янындағын күрмәй. (Урман артындағын күрә, бүрек аҫтындағын күрмәй.)
За лесом видит, под носом не видит.

4. Доға ҡабатлауҙан иман иҫкермәй.
От частого повторения истина не тускнеет.

5. Донъя баҫһа, тоҙ ҙа татлыға әйләнә.
В нужде и соль сладкой кажется.

6. Донъя бер гөл итеп, бер көл итеп өйрәтә.
Нужда мучит, уму-разуму учит.

7. Донъя көткәс, тоҙ ҙа кәрәк.
Жить – все надо нажить. (Домом жить – обо всем тужить.)

8. Донъя көтөү – йылға кисеү түгел.
Дом вести – не бородой трясти. (Жизнь прожить – не поле перейти.)

9. Донъя ҡуласа, әйләнә лә бер баҫа.
Все может случиться: и богатый к бедному стучится.

10. Донъяла ни татлы – йән һөйгән хеҙмәт татлы.
Желанная работа светлее солнца.

11. Донъя малы – дуңғыҙ ҡаны.
Богатство – вода: пришла и ушла.

12. Донъяның ҡанаты киң. (Илдең итәге киң.)
С миру по нитке – голому рубашка.

13. Дошманыңа үлем теләгәнсе, үҙеңә ғүмер телә.
Чего себе не хочешь, того и другому не твори.

14. Дөйә арғымаҡҡа иш булмаҫ.
Осел коню не попутчик.

15. Дөрөҫ һүҙгә яуап юҡ.
Что правда, то правда.

16. Дуға бар йортта доға бар.
Тот живет в добре, у кого лошадь во дворе.

17. Дуғаңа ҡарап ҡыңғырау таҡ. (Юрғаныңа ҡарап аяҡ һүҙ.)
По одежке протягивай ножки.

18. Дуҫ илатып өйрәтер, дошман көлдөрөп көйрәтер.
Недруг поддакивает, а друг спорит.

19. Дүрт аяҡлы ат та абына.
Конь о четырех ногах, да спотыкается.

20. Дүрт яғы ла ҡибла.
В поле четыре воли.

21. «Дыр», «ҙыр»ға ҡош та ҡунмай.
Если бы, да кабы, во рту бы росли бобы.

22. Дәрт бар ҙа, дарман юҡ.
Задору много, да мочи нет. (Видит око, да зуб неймет)

23. Дәртле дарманын табыр.
Задор прореху рвет.

24. Дәртһеҙгә дауа юҡ.
Чему не гореть, того не зажечь.

25. Дәртһеҙ кеше – күҫәк, йәрһеҙ кеше – ишәк.
Холостой, что бешеный.

1. Ҙур йыртыҡты бәләкәй ямау ҡапламай.
Плотину пальцем не заткнешь.

2. Ҙурлыҡ буй менән түгел, уй менән.
Велик телом, да мал умом.

3. Ҙур урманда ҡарға булғансы, бер ҡыуаҡта былбыл бул.

4. Ҙур эште яйлап эшлә.
Скорого дела не хвалят.

1. Егет булһа – мут булһын, мут булмаһа – юҡ булһын.
Смелые глаза – молодцу краса.

2. Егет кешегә етмеш төрлө һөнәр ҙә аҙ.
Егету и семидесяти ремесел мало.

3. Егетлек ерҙә ятып ҡалмаҫ.
Доброе дело и в воде не тонет.

4. Егет һүҙе бер булыр.
Сказано – сделано.

5. Егәрленең ҡулы егерме.
За что ни возьмется, все кипит.

6. Елдән килгән – силгә киткән.
С ветру пришло, на ветер и пошло.

7. Ел иҫмәй, япраҡ һелкенмәй.
Без ветра и листья не шелестят.

8. Еңем яман булһа ла, яғам яҡшы.
Сапог-то скрипит, да в котле не кипит.

9. Ере барҙың еме бар, еме барҙың име бар.
Чья земля, того и хлеб.

10. Еренә ҡарай йыланы, тауына ҡарай боланы.
Каковы сани, таковы и сами.

11. Ерле – ерендә, екән – күлендә.
Всяк кулик на своем болоте велик.

12. Ер тартмаһа, һыу тарта.
Всякому мила своя сторона.

13. Ете тапҡыр үлсә, бер тапҡыр киҫ.
Семь раз отмерь, один раз отрежь.

14. Етене сәселмәгән, киндере һуғылмаған.
Не сеяно, не веяно.

1. Заман башҡа – заң башҡа.
Инове время – иное бремя.

2. Заман боҙоҡ түгел, әҙәм боҙоҡ.
Не годы уроды, а люди.

3. Заманына күрә - туйы, далаһына күрә - ҡуйы.
По гвоздю – колотушка, по свадьбе – частушка.

4. Заманына ҡарап бүрек кейәлер.
У каждого времени свои обычаи.

5. Заманың ниндәй – яҙмышың да шундай.
Каково время – таково и племя.

6. Заман яҙмышы кеше ҡулында.
Судьба мира в наших руках.

1. Иген ер һыуына үҫмәй, тир һыуына үҫә.
Не от росы урожай, а от поту.

2. Иген яйын иккән белер, арба яйын еккән белер.
Наездом хлеба не напашешь.

3. Иҙел кисмәй, итек сисмә.
Не говори гоп, пока не перепрыгнешь порог.

4. Изгелек ит тә, һыуға һал, балыҡ белер, балыҡ белмәһә, халыҡ белер.
Брось хлеб-соль за лес – после найдешь.

5. Изгелектең иртәһе-кисе юҡ.
Доброе дело не ржавеет.

6. Ике бәхеткә - бер ҡайғы.
Счастье с несчастьем на одних санях.

7. Ике донъя – бер мөрйә.
Жива – наша, умерла – богова.

8. Ике ҡарға талашһа, ябалаҡҡа йөн булыр.
Орлы бьются, а молодцам перья достаются.

9. Ике иҫәп – бер хисап.
Что восемнадцать, что без двух двадцать.

10. Ике кеше бер булһа, илле кеше йөҙ булыр.
Дружно – не грузно, врозь – хоть брось.

11. Ике кәмәнең ҡойроғон тотоп булмай.
За двумя зайцами погонишься, ни одного не поцмаешь.

12. Ике тәкә башы бер ҡаҙанға һыймай.
Две бараньи головы в один котел не лезут.

13. Икеһе кешенеке, өсөһө күршенеке.
Двое в людях, да трое у соседа.

14. Ике һыңар – бер кейем.
Два сапога – пара.

15. Икмәк-тоҙ, яҡты йөҙ.
Милости прошу к нашему шалашу.

16. Иламаған балаға имсәк бирмәйҙәр.
Дитя не заплачет, мать не разумеет.

17. Ил ауыҙына иләк ҡаплап булмай.
На чужой роток не накинешь платок.

18. Илдең итәге киң.
Земля не клином сошлась.

19. Илдә илле, береһенән-береһе елле.
Ветром море колышет, молвою – народ.

20. Илдә сәпсек үлмәй.
Будешь жив, будешь и сыт

21. Иле барҙың теле бар, теле барҙың көнө бар.
Кто любит Родину, любит и свой родной язык.

22. Ил күреүе – илле алтын.
Дома лежать – мир не повидать.

23. Ил өҫтөндә илле дуҫың булһын.
Не имей сто рублей, а имей сто друзей.

24. Ил төкөрһә, күл булыр.
Мир по слюнке плюнет, так море.

25. Ил тупланһа – туп була, ил ойошһа – уҡ була.
Сошелся мир – хоть сейчас воевать.

26. Иләнмәгән, һуғылмаған, Шаҡай, һиңә бер ыштан.
Дай хлебца! – А вот погоди – вспашем да посеем.

27. Имгә ҡалған – имгәкле.
Больной – и сам не свой.

28. Инә ҡаҙ ҡаңҡылдамаһа, ата ҡаҙ бармай.
Сука не захочет, кобель не подойдет.

29. Инәһе үлмәй, сирмеш суҡынмай.
Гром не грянет мужик не перекрестится.

30. Ир аҡылы бер килә.
Мужик задним умом крепок.

31. Ир – баш, ҡатын – муйын.
Муж – голова, жена – шея: куда захочет, туда повернет.

32. Ирҙе ҙур иткән дә ҡатын, хур иткән дә ҡатын.
С доброй женой – помолодеешь, а с худой – постареешь.

33. Ирҙе намыҫ үлтерә.
За честь – хоть голову с плеч.

34. Ир-егеттең эсендә эйәрле-йүгәнле ат ятыр.
В душе егета – оседланный конь.

35. Ирем киҫәге – итем киҫәге.
Свой своему поневоле друг.

36. Иренгән «иртәгә» тиер.
Потом да потом, так и лень пустишь в дом.

37. Ирле иренә таяна, ирһеҙ биленә таяна.
Побереги, бог, мужа, не возьмет нужда. Вдовой да сиротой хоть волком вой.

38. Иртәгә ҡалған эшең – һынып төшкән тешең.
Оставил на завтра, пиши пропало.

39. Иртәгәһен ишәк ҡайғыртҡан.
Сегодня съедим так завтра поглядим.

40. Иртәнге тигән уй менән бөгөн тамаҡ туймай.
Завтраками сыт не будешь.

41. Иртә уңмаған кис уңмаҫ, кис уңмаған һис уңмаҫ.
Если днем не нашел, то ночью не найдешь.

42. Иртә юл уңыр.
Кто рано встает, тому бог дает.

43. Исеменә күрә есеме.
И по рылу знать, что Сазонтом звать.

44. Иҫерек – иҫәр һыңары.
Пьяный, что бешеный.

45. Иҫереккә өгөт ни ҙә дегет ни.
Пьяному море по колено.

46. Иҫке ауыҙҙан яңы һүҙ.
Вот тебе бабушка, Юрьев день!

47. Иҫке ғәҙәт ташланмай, яңыһы башланмай.
Старый не уйдет, новый не придет.

48. Иҫке күлдәккә яңы ямау.
Те же кафтаны, да не те карманы.

49. Иҫкеһеҙ яңы булмаҫ, яманһыҙ яҡшы булмаҫ.
Нет худа без добра.

50. Иҫәндәрҙең ҡәҙерен бел, үлгәндәрҙең ҡәберен бел.
Живых – почитай, умерших – поминай.

51. Иҫәпкә бар, һанға юҡ.
Ни богу свеча, ни черту кочерга.

52. Иҫәпһеҙҙең ҡуйы теүәл.
Сеял – не смерил, ел – не считал.

53. Иҫәргә аҡыл һуң төшә, һуң төшһә лә, мул төшә.
Хоть и поздно, да годно.

54. Иҫәргә дим бир, ике ҡулына суҡмар бир.
Заставь дурака богу молиться, он и лоб разобьет.

55. Иҫәр менән тапма ла, өләшмә лә.
С дураком и найдешь, так и не разделишь.

56. Иҫәр үҙен күккә сөйәр.
Дурак сам себя и хвалит.

57. Ит аҫылы – ҡарталыр, зат затына тарталыр.
Каков род, таков и приплод.

58. Итексенең итеге тишек, тимерсенең балтаһы китек.
Сапожник без сапог, кузнец без топора.

59. Ит изгелек – көт яуызлыҡ.
У кого пили, того и побили.

60. Итәк киҫеп, ең булмаҫ, иҫке дошман дуҫ булмаҫ. (Салғый киҫеп, ең булмай.)
Из старых дыр новый кафтан не сошьешь. Старый враг другом не станет.

1. Йоҡо яҫтыҡ һорамай.
Сон хлеба не просит.

2. Йомарт ҡулға мал керер.
Рука дающего не оскудевает.

3. Йомортҡа тауыҡты өйрәтмәй.
Яйца курицу не учат.

4. Йомһа – йоҙроғоңда, асһа – усында.
В одном карм Ане смеркается, в другом – заря занимается.

5. Йомшаҡ йәйеп, ҡатыға ултыра.
Мягко стелет, да жестко спать.

6. Йөҙ дуҫ аҙ була, бер дошман күп була.
Тысяча друзей – мало, а один враг – много.

7. Йөҙ күрке – һаҡал, һүҙ күрке – мәҡәл.
Красное слово пословицей.

8. Йөҙ һум аҡсаң булғансы, йөҙ дуҫың булһын.
Не имей сто рублей, а имей сто друзей.

9. Йөн дә юҡ, йүн дә юҡ.
Ни молока, ни шерсти.

10. Йөрөгән аяҡҡа йүрмә эләгә.
Волка ноги кормят.

11. Йөрәктән сыҡҡан йөрәккә етә.
Сердце сердцу весть подает.

12. Йүгергәндә бурҙайҙың табаны туҙмай.
Долго журавль летает, а мозолей не натирает.

13. Йүгереп ҡуян ҡыуалар, ултырып аҡыл йыялар.
На ногах правды нет.

14. Йүгән кемдә, ат шунда.
У кого вожжи, у того и воз.

15. Йүкә шына имән яра.
Тиха вода, а берега подмывает.

16. Йүләр һүҙгә йүгән юҡ.
Глупое слово скоро, да не споро.

17. Йығылған ағасҡа балта сабыусы күп була.
На сваленное дерево и козы скачут.

18. Йыландың ағы ла йылан, ҡараһы ла.
Белая змея, черная змея – все та же змея.

19. Йылғаһына күрә кәмәһе.
По речке и лодка.

20. Йыл йылға тура килмәй.
Год на год не приходится.

21. Йыл оҙон, ғүмер ҡыҫҡа.
День долог, а век короток.

22. Йылы аҙбар – ярты аҙыҡ.
Теплое стойло корм бережет.

23. Йылыға йылан да эйәләшә.
Ласку и собака понимает.

24. Йылына күрә йылан һурпаһы.
Временем и ломоть за целый хлеб.

25. Йыраҡ йәшерһәң, яҡындан табырһың.
Дальше спрячешь ближе найдешь.

26. Йыраҡта булһа – кешнәшә, яҡында булһа – тешләшә.
Вместе тошно, а розно скучно.

27. Йырҙың йыртығы юҡ.
Из песни слов не выкинешь.

28. Йыртыҡҡа ямау.
На сырые дрова подтопка, на прореху заплатка.

29. Йыуашлыҡты беләләр, тоталар ҙа үбәләр.
Смирную собаку и кочет бьет.

30. Йыуаштан йыуан сыға.
Смирен, смирен, а не суй перста в рот.

31. Йәйге көн йыл туҙҙыра.
Летний день год кормит.

32. Йәме барҙың йәне бар.
Где красота, там и душа.

33. Йән бар ерҙә ҡаза бар.
От горя хоть в море, от беды в воду.

34. Йән биргәнгә йүн биргән. (Көн биргәнгә ем бирер.)
Бог дал день, даст и пищу.

35. Йән тартмаһа, ҡан тарта.
Кровное родство пуще духовного.

36. Йәне теләгән йылан ите ашаған.
На вкус и цвет товарища нет.

37. Йән рәхәте тән менән.
В здоровом теле здоровый дух.

38. Йәр бирмәк – йән бирмәк.
Мужа отбирать – душу отнимать.

39. Йәрәбә һалынған, яҙмышҡа яҙылған.
На роду написано. (Чему быть, того не миновать.)

40. Йәһәтләһәң – ит бешә, һуңға ҡалһаң – бит бешә.
Кто поздно ходит, сам себе шкодит.

41. Йәшерен таш төрән һындыра.
Скрытая кочка телегу опрокидывает.

42. Йәшлек ике килмәй.
Дважды молоду не бывать.

1. Кейемеңә ҡарап ҡаршылайҙар, аҡылыңа ҡарап оҙаталар.
По одежке встречают, по уму провожают.

2. Кейендергән дә - ер, туйындырған да – ер.
Земля кормит людей, как своих детей.

3. Кейәү аты менән көл түкмә.
Чужая одежа не надежа.

4. Кейәү холҡо – көҙгө көн.
Не зять бы был, не собакой бы и слыл.

5. Кем арбаһына ултырһаң, шуның йырын йырларһың.
В чью телегу сядешь, того и песню поешь.

6. Кемгә ҡыҙ, кемгә ҡымыҙ.
Кому что по душе, а йыгану яичница.

7. Кемдең ҡулында, шуның ауыҙында.
У кого в руках, у того и в устах.

8. Кем икмәкле – шул хикмәтле.
Не красна изба углами, а красна пирогами.

9. Кем итәгенә ут төшһә, шуныҡы яна.
На ком скрутится, на том и смелется.

10. Кем ҡулында көмөш бар, ул да булһа Бикәлә.
Сколько есть алтыну – все бабкину сыну.

11. Кем менән ҡарайғанһың, шуның менән ағар.
С кем венчаться, с тем и кончаться.

12. Кем өлгөр – шул алғыр.
Кто успел, тот и съел.

13. Кем һөйләһә, шуның һүҙе хаҡ.
У всякого Павла своя правда.

14. Кем яман – Сәтәү яман.
На бедного Макара все шишки валятся.

15. Керереңдән алда сығырыңды уйла.
Не думай, щука, как влезть, думай, как вылезть.

16. Кешегә соҡор ҡаҙыма, үҙең төшөрһөң.
Не рой яму другому, сам попадешь.

17. Кеше ғүмере – бер тотам.
От жизни до смерти – шажок.

18. Кеше елкәһе ауыртмай.
Чужая спина не болит.

19. Кеше күңеле – быяла, ергә төшһә, ыуала.
Руку, ногу переломишь, сживется, а душу переломишь, не сживется.

20. Кеше күңеле – ҡара урман.
Чужая душа – потемки.

21. Кеше-ҡара күрмәһен, ҡара көсөк өрмәһен.
Пока суд да дело.

22. Кеше ҡояшына һонолма, кеше усағына йылынма.
Чужой огонь не греет.

23. Кеше ҡулы менән елкә тырнауы еңел.
Легко чужими руками жар грести.

24. Кешене аңлауы бер ҡыйын, үҙеңде аңлауы мең ҡыйын.
Ничего нет труднее, чем познать самого себя.

25. Кешенеке – күбәләй, үҙеңдеке күренмәй.
Чужое – с локоть, свое – с ноготь.

26. Кешене мең тапҡыр һанамайҙар.
Друга испытывают один раз.

27. Кеше өйөнөң түрендә булғансы, үҙ өйөңдөң гүрендә бул.
Не садись под чужой забор, а хоть в крапиву, да под свой.

28. Кеше тормошо ҡола яланда, үҙ тормошоң ҡара урманда.
В гостях бы не побывал, в своем доме гнилого бревна не увидал.

29. Кеше һүҙе кеше үлтерә.
И в напраслине, что в деле, люди погибают.

30. Кеше һүҙенә ҡолаҡ һал, ә үҙең уйлағандан тайшанма.
Слушайся людей, а делай свое.

31. Кеше ышанмаҫтайҙы ысын булһа ла һөйләмә.
Хороша святая правда – да в люди не годится.

32. Килбәтле ҡыҙ килен булғас күренер.
Красна девица не в хороводе, а в огороде.

33. Килен кеше – кәм кеше.
Сноха в семье – битая полоса.

34. Киллер ҡунаҡтың ҡарыны киң.
Гость на двор, что есть – на стол.

35. Киндер сәсһәң, күлдәк кейерһең.
Посеешь лен – будет волокно.

36. Киткәндәргә юл яҡшы, ҡалғандарға өй яҡшы.
Вольному – воля, а ходячему – путь.

37. Кисеү бирмәҫ йылға булмаҫ.
Нет моря, которое нельзя переплыть.

38. Кисеүҙә ат алмаштырмайҙар.
На переправе коней не меняют.

39. Кисеүен белмәй һыуға кермә.
Не зная броду, не лезь в воду.

40. Киске эш таңға көлкө.
Утро вечера мудренее.

41. Кискә ҡалһаң, диңгеҙ кисерһең.
Упущенное не наверстаешь.

42. Көҙ бар, ҡыш бар, ашығып ни бар?
Работа не волк, в лес не убежит.

43. Көй ҙә кәрәк, сөй ҙә кәрәк.
И лаской, и таской.

44. Көл булмай, гөл булмаҫһың.
Кто не пробовал горького, не оценит и сладкого.

45. Көлгә аунаһаң да, үҙ көнөңдө үҙең күр.
Своя себе семейка – свой простор.

46. Көлкө көлә килер, артынан һөрә киллер.
Не смейся чужой беде, своя на гряде.

47. Көн биргәнгә ем биргән. (Йән биргәнгә йүн биргән.)
Бог даст день, даст и пищу.

48. Көн дә байрам, көн дә туй.
Трутням праздник и по будням.

49. Көн күрмәгән көн күрһә, көндөҙ сыра яндырыр.
Не светило, не горело, да вдруг припекло.

50. Көнлөксөгә көнөң ҡалмаһын.
Наемный – ни швец, ни жнец.

51. Көнсөл көн күрмәҫ.
В лихости и зависти нет ни проку, ни радости.

52. Көн уҙһын, сабата туҙһын.
Сень – пересень, как бы день прошел. (Хоть пень колотить, лишь бы день проводить.)

53. Көн яманы китер, әҙәм яманы китмәҫ.
Дурной день минуешь, дурного человека не минуешь.

54. Көрәк һорағанға һәнәк тотторған.
Ты ему ложки, а он тебе плошки.

55. Көслө - көсөн, һөнәрле эшен күрһәтер.
Всякая работа мастера хвалит.

56. Көсләп асҡан күҙҙең нуры юҡ.
Когда нет охоты, не спорится и работа.

57. Көсөң етмәгәнгә көсәнмә.
Не бери ноши сверх мочи.

58. Көтөү аҙашмай, көтөүсе аҙаштыра.
Куда пастух, туда и стадо.

59. Көтөүсенең ялсыһы үлгән.
Вот тебе хомут да дуга, а я тебе не слуга.

60. Күҙҙән китһә, күңелдән китә.
С глаз долой – из сердца вон.

61. Күҙ – күңел көҙгөһө.
Глаза – зеркало души.

62. Күҙе бар – күргән, теле бар – белгән.
Язык до Киева доведет.

63. Күҙең менән күрмәгәнде, ауыҙың менән һөйләмә.
Чего не видят, тем не бредят.

64. Күҙ күрмәй, күңел ышанмай.
Не увидишь очами, не поверишь душой.

65. Күҙ – ҡарауҙан, ер һыуҙан туймай.
Глазом – взор, земле – вода.

66. Күҙ ҡурҡа, ҡул эшләй.
Глаза стращают, руки делают.

67. Күҙәүле мунсаҡ ерҙә ятмаҫ.
Золото и в болоте светится.

68. Күктән көткәнде ерҙән биргән.
Ждали из заморья, а прибыл из задворья.

69. Күктән юғары аҫмаҫтар, ерҙән түбән күммәҫтәр.
Выше неба не повесят, ниже земли не зароют.

70. Күмәкләгән яу ҡайтарған.
Мир охнет, так лес засохнет.

71. Күңел дарыуы – күңел.
Душа с душой беседует.

72. Күңеле тар – һөйөнмәҫ, күңеле таш – көйөнмәҫ.
Завистливый по чужому счастью сохнет.

73. Күңеле һуҡырҙың күҙе һуҡыр.
На глазах окошки, да не видит ни крошки. (Что сердцем не разглядишь, глазами не увидишь.)

74. Күңел күҙе күрмәһә, маңлайҙағы – ботаҡ тишеге.
На глазах окошки, да не видит ни крошки.

75. Күңел тапмаҡ – бер һүҙ, күңел ҡалмаҡ – бер һүҙ.
От одного слова да на век ссора. (Слово лечит, слово и калечит.)

76. Күңелһеҙгә күлдәк кейҙермәйҙәр.
Огорченный песни не слушает.

77. Күп өргән эт тешләмәҫ, күп ҡысҡырған эшләмәҫ.
Кто много говорит, тот мало делает.

78. Күп һүҙҙең әҙе, әҙ һүҙҙең үҙе яҡшы.
Хорошо слово в меру.

79. Күп һүҙ – сүп һүҙ.
Во многословии не без пустословия.

80. Күргән күҙҙең яҙығы юҡ.
Глаза – видят, уши – слышат.

81. Күренгәндең алыҫы юҡ, күтәргәндең ауыры юҡ.
Хоть и далеко, да полетно. (Запас мешку не порча.)

82. Күрмәгәндең күрәһе килә, күргәндең ҡоҫаһы килә.
Не видишь – душа мрет, увидишь – с души прет. (Чего не видишь, тем и бредишь.)

83. Күрмәй күргән – күн итеген башына кейгән.
Не было ни гроша, да вдруг алтын.

84. Күрше тауығы күрекле.
Чужие куры ростятся, а наши только топорощаться.

85. Күрше хаҡы – тәңре хаҡы.
Хороший сосед – божья благодать.

86. Күрәсәк күҙ йомдора.
Судьба придет, ноги сведет и руки свяжет.

87. Күрәсәкте күрмәй, гүргә кереп булмай.
Чему быть, того не миновать.

88. Кәзәне кәбеҫтә ҡарауылларға ҡуймайҙар.
Волк – не пастух, козел – не огородник.

89. Кәкре ағасты киҫмәй, ел иҫмәй.
Корявое дерево не срубишь, солнца не увидишь.

90. Кәкренең күләгәһе лә кәкре.
У кривого и тень кривая.

91. Кәмәһе булһа, ишкәге юҡ.
Лодка есть, весла нет.

92. Кәңәшле ил тарҡалмаҫ.
Где совет, там и свет.

93. Кәртәгә кермәгән, тәртәгә кермәй.
Ни в дышло, ни в оглобли.

94. «Кәрәк»кә лә сама кәрәк.
Во всем знай меру.

95. Кәрәк саҡта эткә лә «еҙнә» тиҙәр.
Поживешь и Кузьму отцом назовешь.

96. Кәрәк тирәк йыҡтыра.
Нужда камень долбит.

Ҡабаланған – ҡабырғаһын һындырған.
Шире шагнул – штаны порвал.

2. Ҡабыҙмаһаң, шырпы ла янмай. (Һонолмай һыу ҙа эсеп булмай.)
Руку не протянешь, и ложку не достанешь. (Без труда и рыбку не вынешь из пруда.)

3. Ҡаҙандың ҡоромо, ямандың ҡылығы йоғор.
Возле пылу постоишь – раскраснеешься, возле сажи – замараешься.

4. Ҡаҙан ҡараһы китер, күңел ҡараһы китмәҫ.
Черную душу ни живой, ни мертвой водой не отмыть.

5. Ҡаҙ ҡаҙ менән, таҙ таҙ менән.
Лес лесом, а бес бесом.

6. Ҡайғы ағас башынан йөрөмәй, әҙәм башынан йөрөй.
Горе не по лесу бродит.

7. Ҡайғы, шатлыҡ бергә йөрөй.
Где радость, там и горе.

8. Ҡайғы юҡтан ҡайғы булды ҡайнатамдың үлеме.
Не было печали, черти накачали.

9. Ҡайҙа барһаң да, ҡара һаҡалың үҙеңдән ҡалмай.
Каков ни будь пень, а все за ним тень.

10. Ҡайҙа йығылырымды белһәм, һалам түшәп ҡуяр инеем.
Кабы знать, где упасть, так бы соломки припасть.

11. Ҡайҙа ла бер ҡояш.
Куда ни кинь, всюду клин.

12. Ҡайырҙан ҡайыш яһап булмай.
С камня лыко не сдерешь.

13. Ҡалала эш һөймәҫ, ауылда кәбән өймәҫ.
Ни к городу Иван, ни к селу Селиван.

14. Ҡалған хәтерҙең ҡары китһә лә, боҙо китмәй.
Клевета, что уголь: не обожжет, так замарает.

15. Ҡалған эшкә ҡар яуа.
Оставил на завтра, пиши пропало.

16. Ҡанға һеңгәнде йыуып та, юнып та бөтөрөп булмай.
Что вошло в плоть и кровь, не отмоешь, не соскребешь.

17. Ҡапҡан белмәй, тапҡан белә. (Ашаған белмәй, тураған белә.)
Не о том речь, что съели, а о том, куда краюху дели.

18. Ҡапҡан һайын ҡалъя эләкмәй.
Не все коту масленица.

19. Ҡара ҡарғышың ҡара башыңа!
Твой же приговор, да тебе же во двор.

20. Ҡарама беләккә, ҡара йөрәккә.
Муравей не велик, а горы копает

Ҡара тауыҡ та аҡ күкәй һала.
Хоть черненька курица, да белые яйца несет.

22. Ҡараҡтың бүрке яна.
На воре шапка горит.

23. Ҡар башына ҡар етә.
Клин клином выбивается. (Лихое лихим избывается.)

24. Ҡарға күҙен ҡарға суҡымай. (Ат аяғына ат баҫмай.)
Ворон ворону глаз не выклюнет.

25. Ҡарға бөркөткә әйләнмәҫ.
Не быть вороне соколом.

26. Ҡар өҫтөндә ҡаҙан ҡайната. (Ҡылды ҡырҡҡа яра.)
К чему руки не приложит, все кипит.

27. Ҡар өҫтөндә ҡарға тиҙәге лә табылмай.
Летом не соберешь, зимой не найдешь.

28. Ҡартайыу өсөн аҡса кәрәкмәй.
Старость не покупают – сама приходит.

29. Ҡарт алаша бураҙна боҙмай.
Старый конь борозды не портит.

30. Ҡарт булһа ла ирең, хөрт булһа ла өйөң булһын.
Худ мой Устин, да лучше с ним.

31. Ҡартлыҡ – шатлыҡ түгел.
Старость – не радость.

32. Ҡарттар һүҙе – ҡапсыҡта, йәштәрҙеке – янсыҡта.
У старых разум в мешке, а у молодых в кошельке.

33. Ҡаты ағасҡа ҡаты сөй.
Каков привет таков и ответ.

34. Ҡарыны менән ҡар яра, мороно менән боҙ тишә.
Хоть кровь из носу.

35. Ҡасып китһәң дә, сәсеп кит, ҡайтыуыңа аш булыр.
Умирать собирайся, а хлеб сей.

36. Ҡатын бәхете ирҙән.
Птица крыльями сильна, жена мужем красна.

37. Ҡатын ҡыҙҙың сырағы ҡырҡ, бере янмаһа, бере яныр.
Бабьему хвосту нет посту.

38. Ҡатын уйы ел өргәнсе ете үҙгәрә.
Пока с печи летит, баба семьдесят семь дум передумает.

39. Ҡатын уңғанын усаҡтан, ир уңғанын бысаҡтан беләләр.
От хозяина чтоб пахло ветром, от хозяйки дымом.

40. Ҡатыҡ эскән – ҡотолған, сүлмәк ялаған – тотолған.
Малый вор бежит, большой – лежит.

Ҡаш төҙәтәм тип, күҙ сығарған.
Желал подправить брови, да глаз выколол.

42. Ҡойроҡ баштан алда йөрөмәй.
Где хвост начало, там голова – мочало.

43. Ҡоралын тапҡан – таш киҫкән, әмәлен тапҡан – һыу кискән.
Работа да руки – надежные в людях поруки.

44. Ҡорал эшләй, ир маҡтана.
Без топора – не плотник, без иглы – не портной.

45. Ҡоро ҡашыҡ ауыҙ йырта.
Сухая ложка рот дерет.

46. Ҡоро ҡулға ҡош ҡунмай.
На пустые крюки не клюют щуки.

47. Ҡорт саҡҡанда - Әхмәҙи, бал тапҡанда - Әүхәҙи.
Я на лед послов пошлю, а на мед сам пойду.

48. Ҡоторғандаң ҡотолғаның хәйерле.
Подальше от моря, поменьше горя.

49. Ҡулдың – оҫтаһы, һүҙҙең ҡыҫҡаһы яҡшы. (Бауҙың оҙоно яҡшы, һүҙҙең ҡыҫҡаһы яҡшы.)
Хороша веревка длинная, а речь – короткая.

50. Ҡул ҡулды, ике ҡул битте йыуа.
Рука руку моет, две руки лицо моют.

51. Ҡул һелтәй, балта саба.
Рука не замахнется, топор не срубит.

52. Ҡулың менән ҡылғанды иңең менән күтәрерһең.
Как ручки сделали, так спинка износит.

53. Ҡул яраһы китә, тел яраһы китмәй.
Боль от раны пройдет, а от дурного слова никогда.

54. Ҡунаҡ аҙ ултыра, күп һынай.
Гость недолго посидит, да много увидит.

55. Ҡунаҡ алдына аш ҡуй, ике ҡулын буш ҡуй.
Хлеб-соль на столе, а руки свои.

56. Ҡунаҡ ашы – ҡара ҡаршы. (Байрам ашы – ҡара ҡаршы.)
Хлеб-соль платежом красен.

57. Ҡунаҡ булһаң, тыйнаҡ бул.
Честь гостю приложена Ешь – не кроши, а съешь – не проси.

58. Ҡунаҡ – хужаның ишәге.
В гостях воля хозяйская.

59. Ҡунаҡ һорамай таптыра.
Гость на двор, что есть – на стол.

60. Ҡурҡҡанға ҡуш, ҡойроғо менән биш күренә.
У страха глаза велики.

Ҡуштанға ышанма, ҡушҡанға ышан.
На льстивые речи не мечись, на грубую правду не сердись.

62. Ҡуян бала тапҡан, ҡуйыр урын тапмаған.
Дай дураку яичко, он покатит и разобьет.

63. Ҡуянға – йән ҡайғыһы, аусыға – мал ҡайғыһы.
Собака за зайцем, а заяц за волей.

64. Ҡыҙғанған – ҡыҙыл эткә.
Скупой платит дважды.

65. Ҡыҙҙар йыйнаҡ булһа, егеттәр тыйнаҡ була.
Девки скромны, так и парни сдержанны.

66. Ҡыҙ саҡ – солтан саҡ, килен саҡ – олтан саҡ.
Замуж идет – песни поет, а вышла – слезы льет.

67. Ҡыҙ һаҡлағансы, тоҙ һаҡла.
Пока ветры не обвеяли, да собака не облаяла, отдавай девку замуж.

68. Ҡыҙыл йомортҡа көнөндә ҡиммәт.
Дорого яичко к Велику дню. (Ложка дорога к обеду.)

69. Ҡыйынлығын күрмәй, ҡаймағын ашап булмай.
Кто не пробовал горького, не оценит сладкого.

70. Ҡыйыулыҡ – ярты бәхет.
Смелость – половина счастья.

71. Ҡыйыш атып, тура тейҙерә.
Криво стреляет, да прямо попадает.

72. Ҡылған эшең – кешегә, килгән сауабы – үҙеңә.
Твори добро, и тебе будет добро.

73. Ҡылды ҡырҡҡа яра. (Ҡар өҫтөндә ҡаҙан ҡайната.)
В руке огонь горит.

74. Ҡылығын белмәгән малға яҡын барма.
Не подходи к борову, не зная норову.

75. Ҡырҡ кеше - бер яҡлы, ҡырын кеше – кире яҡлы.
Семь топоров – вместе, а две прялки врозь.

76. Ҡырҡ улың булғансы, ҡыштыр ирең булһын.
Хоть плох муженек, да затулье мое.

77. Ҡырын эш ҡырк йылдан һуң да беленә.
Сколько веревку не вить, а концу быть.

78. Ҡысытмаған ерҙе тырнамайҙар.
Где не свербит, нечего драть.

79. Ҡыҫҡлыҡта – оҫталыҡ.
Краткость – сестра таланта.

80. Ҡыҫыр тауыҡ күп ҡытаҡлай.
Пустая бочка пуще гремит.

81. Ҡыш бауыры ҡылыстай.
У зимы спрос строгий. (У зимы брюхо велико.)

 Май ашаған бесәйҙең күҙе ялтырай.
Знает кошка, чье мясо съела.

2. Майҙы майлап ашамайҙар.
От добра добра не ищут.

3. Май сүлмәге тышынан билдәле.
Знать Феклу по рылу мокру.

4. Мал аҙығы – йән аҙығы, мал асыуы – йән асыуы.
Скотину водить – не разиня рот ходить.

5. Малай ҙа йәл, үҙем дә.
И свата жаль, и себя то жаль.

6. Мал да ашаған еренә ҡайта.
И собака помнит, кто ее кормит.

7. Мал эйәһенә оҡшамаһа, харам була.
С кем поживешь, у того и переймешь.

8. Матурлыҡ – күҙ өсөн, холоҡ – күңел өсөн.
На красивого глядеть хорошо, а с умным жить легко.

9. Матур сәскә сәнскеле була.
Хорош цветок, да остер шипок.

10. Мейес бер ҡыҙһа, сей утын да яна.
Исподволь и сырые дрова загораются.

11. Мейес – һалғас та аҡлана, намыҫ йәшләй аҡлана.
Береги платье снову, а честь – смолоду.

12. Меҫкен ишәккә һәр кем атлана.
На смирного осла всякий сядет. (Подставь шею, так насядут.)

13. Мин күрмәгән аҙ ҡалды, Бохарҙа бер таҙ ҡалды.
Везде бывал: не был только у черта на рогах.

14. Минән киткәнсе, эйәһенә еткәнсе.
Вали кулем, потом разберем. (Нам только с рук долой.)

15. Миңә булған – миңле булған.
Кому пироги и пышки, а мне синяки и шишки.

16. Миңә теймәгән йылан мең йыл йәшәһен.
Не трогает собака, говори: будь здорова.

17. Михнәт көйрәтә, аҡылға өйрәтә.
Беды мучат, уму учат.

18. Михнәт күрмәгән рәхәттең ҡәҙерен белмәҫ. (Көл булмай, гөл булмаҫһың.)
Кто нужды не видел, тот и счастья не знает.

19. Мөрйәһе ҡыйыш булһа ла, төтөнө тура сыға.
Хоть и криво сидит, да правду говорит.

20. Мөхәббәт йәш һорамай.
Любви все возрасты покорны.

Мөхәббәттән сатыр ҡороп булмай.
Из любви шалаш не выстроишь.

22. Муйыны булһа, ҡамыты табылыр.
Была бы шея, хомут найдется.

23. Мәҡәлле һүҙ – аҡыллы һүҙ.
Речь красна пословицей.

              24  Намыҫһыҙ ир – аяҡлы сир.
               Бесчестье хуже смерти.

2. Ни аллаға, ни муллаға.
Ни к богу, ни к людям.

3. Ни йәме, ни тәме.
Ни с очей, ни с речей.

4. Ни он һыуы, ни тоҙ һыуы.
Вода не вода, уха не уха.

5. Ни саранан бисара.
И плачешь, да пляшешь.

6. Ни сәсһәң, шуны урырһың.
Что посеешь, то и пожнешь.

7. Ни һөйләһәң, алдыңа шул килә. (Юраған юш килә.)
О волке помолвка, а волк и тут.

8. Ниәт – ярты ғәмәл.
Доброе начало – полдела откачало.

9. Ни юҡ булһа, шул танһыҡ.
Чего нет, того хочется.

10. Нужа ҡалас ашата.
Нужда заставит и калачи съешь.

11. Нужа юҡты таптыра, барҙы һаттыра.
Нужда и за заплаткой грош найдет.(Нужда вежлива, голь догадлива.)

12. Ныҡлы ғаилә - ил терәге.
На что и клад, коли в семье лад.

13. Нәҫел – нәҫелгә, тилсә - тамырға.
Каков род, таков и приплод.

14. Нәфсе менән шайтан бер атанан.
Жадность дьяволу родная сестра.

Оҙон тамырлы ағас оҙаҡ йәшәй.
Каков корень, таков и отпрыск.

2. Оло байрам, кесе туй.
Пир на весь мир.

3. Оло йортҡа ни кәрәк, кесе йортҡа ла шул кәрәк.
Что нужно большому дому, нужно и малому.

4. Орлоғо Бохарҙа түгел.
За ним не за море ездить, и дома есть.

5. Осҡондан ялҡын булыр.
Из искры возгорится пламя.

6. Оялған туйҙан буш ҡалған.
Ломливый гость голодный уходит.

7. Ояңа ҡарап ҡанат ҡаҡ.(Дуғаңа ҡарап ҡыңғырау таҡ.)
По одежке протягивай ножки.

8. Оят барҙа хая бар.
В ком есть стыд, в том есть и совесть.

9. Оятын олтораҡ икән.
Стыд под каблук, а совесть под подошву.

10. Ояһында ни булһа, осҡанда ла шул булыр.
Каков в гнезде, таков и в полете.

11. Ояһында сысҡан да батыр.
Мышь в коробе, как воевода в городе.

Өгөт биреүсе күп, урын биреүсе юҡ.
Бить бранить есть кому, кормить некому.

2. Өйҙәге иҫәпте баҙарҙағы хаҡ боҙа.
Домашняя дума в дорогу не годится.

3. -

4. Өйө бейек тә, өйрәһе шыйыҡ.
Дом высок, да под ним песок.

5. Өйөмә кереп ашымды ашай, сығып башымды ашай.
Спереди бы любил, а сзади бы убил.

6. Өйөңдәге хәлде күршеңдән һораш.
Спроси в людях, что дома делается.

7. Өйрә-бутҡа – ҡаҙанда, ҡаҙандағы – табында.
Что есть в печи, все на стол мечи.

8. Өйрәнгән ер яу ҡайтара.
В своем пепелище и курица бьет.

9. Өйрәтә белһәң, ишәк тә һөнәргә өйрәнә. (Айыуҙы ла бейергә өйрәтәләр.)
И медведя плясать учат.

10. Өй тупһанан башлана.
Хозяина видать по двору.

11. Өлгөлө һүҙгә үлсәү юҡ.
Доброму слову нет предела.

12. Өлөш бар ерҙә үлеш бар.
Где дележ, там и грабеж.

13. Өмөтлө көн күрер, өмөтһөҙ гүр күрер.
Болящий ждет здравия до смерти.

14. Өмөтһөҙ – шайтан.
Без веры – сатана.

15. Өндәшкән бер отҡан, өндәшмәгән ике отҡан.
Слово – серебро, молчание – золото.

16. Өрә белмәгән эт йортҡа ҡунаҡ килтерә.
Услужливый дурак опаснее врага.

17. Өс таған таймаҫ, тайһа ла аумаҫ.
И поскользнется, да не перевернется.

18. Өҫтәүенә өс сүмес.
Не было печали, черти накачали.

Рыя дуҫтан тура һүҙле дошман артыҡ.
Лукавый друг хуже недруга.

2. Рәхмәттән тун тегеп булмай.
Из спасиба шубы не сошьешь.

Сабый күңеле – аҡ ҡағыҙ.
Душа младенца, что борозда свежая: что посеешь, то и пожнешь.

2. Сабыр иткән – моратына еткән. (Түҙгән түш ейгән.)
Терпение и труд все перетрут.

3. Сабыр төбө - һары алтын.
На дне терпенья оседает золото.

4. Саҡырған ергә бар, ҡыуған ерҙән ҡас.
Дают – бери, бранят – беги.

5. Сама самаға тура килмәй.
Раз на раз не приходится.

6. Санаңды йәй әҙерлә.
Готовь сани летом, а телегу – зимой.

7. Себен теймәҫ сер итер.
Грех с орех, ядро с ведро.

8. Себен тулап тәҙрә ватмаҫ.
Муха стекло не разобьет.

9. Себеште көҙ һанайҙар.
Цыплят по осени считают.

10. Серең биктә булһын, телең эштә булһын.
Рот на опашку, язык на отмашку.

11. Серле кеше – сирле кеше.
Скрытность – хуже болезни.

12. Серәкәйҙең тешләүенән безелдәүе яман.
Не так страшен черт, как его малюют.

13. Сибәрҙең йөҙө уртаҡ, оҫтаның ҡулы уртаҡ.
Красавица лицом красна, мастер делом.

14. Сибәр сибәр түгел, һөйгән сибәр. (Һылыу һылыу күренмәҫ, һөйгән һылыу күренер.)
Не по хорошему мил, а по милу хорош.

15. Силәгенә күрә ҡапҡасы.
По Сеньке и шапка, по горшку и крышка.

16. Сиңерткәнән ҡурҡҡан иген икмәгән. (Айыуҙан ҡурҡҡан урманға бармаған.)
Воробья бояться – проса не сеять.

17. Сир китһә, лә ғәҙәт китмәй.
Болезнь отходит, а привычка – никогда.

18. Сирле битен себен тешләй.
К больному теленку все мухи льнут.

19. Сирмеш, инәһе үлмәй, суҡынмай.
Гром не грянет, мужик не перекрестится.

20. Сит илдең ере йәмһеҙ, һыуы тәмһеҙ.
На чужой стороне и весна не красна.

21. Сит илдә солтан булғансы, үҙ илеңдә олтан бул.
Не бери дальнюю хваленку, бери ближнюю хаянку.

22. Ситкә әйткәнсе, биткә әйт.
Лучше в глаза, чем за глаза.

23. Стенаға борсаҡ йәбешмәй.
Горох к стенке не прильнет.

24. Суртандың үҙе үлһә лә, теше үлмәй.
Съели щуку, а зубы остались.

25. Сусҡанан бер ҡыл.
От паршивой овцы клок шерсти.

26. Сыбыҡ саҡта бөгөлмәгән, таяҡ булғас бөгөлмәҫ.
На то прут, чтобы гнуть, а в корень пойдет, на стойку пригодится.

27. Сыҡмаған йәндә өмөт бар.
Живая кость мясом обрастает.

28. Сысҡанға үлем, бесәйгә көлкө.
Кошке игрушки, мышки слезки.

29. Сысҡандың да үҙ ояһы бар.
И у мышки своя норка.

30. Сәйем булһа – Сәйфи ағай, сәйем булмаһа – кәкре лә бөкрө.
Богаты, так здравствуйте, а убоги, так прощайте!

31. Сәмле кеше – мәлле кеше.
Кто проворен, тот доволен.

32. Сәпкә теймәһә - йәпкә.(Тейһә - тейенгә, теймәһә - ботаҡҡа.)
Авось, да небось, да как-нибудь. (Метил в цель, а попал в тень.)

33. Сәпсектең дә үҙенә күрә бизмәне.
Кулик невелик, а все таки птица.

34. Сәркәш әтәс һимермәҫ.
Драчливый петух жирен не бывает.

35. Сәсән дауҙа, батыр яуҙа һыналыр.
Народный певец на состязании, герой в битве прославятся.

Таба майлаған һайын шымара.
Чем больше ездят, тем торней дорожка.

2. Табып алһаң да, һанап ал.
Деньги счет любят.

3. Тамаҡ тамуҡҡа төшөрә.
Брюхо – злодей, до ада доведет.

4. Тама-тама күл була.
По капельке – море, по зернышку – ворох.

5. Тамсы тама-тама таш тишә.
Невелика капля, а камень долбит.

6. Тамыры ныҡ ағас оҙаҡ йәшәй.
Каков корень, таков и отпрыск.

7. Танһыҡҡа тары бутҡаһы.
Съешь и морковку, коли яблочка нет.

8. Тапҡанын эт ашай, арҡаһын бет ашай.
Что положишь в мешок, все вывалит.

9. Тараҡан – ярығында, балыҡ – арығында.
Рыба в воде, а ягода в траве.

10. Тартай теленән таба.
Достается сычке от своего язычка.

11. Татлынан татлы – яҡшы һүҙ, затлынан затлы – яҡты йөҙ.
Ласковое слово, что ясное солнце.

12. Тауға ҡарап таш атма.
Против ветра плюнешь, бороду выплюнешь.

13. Тауҙай талабың булғансы, энәләй яуабың булһын.
Маленькое дело лучше, чем большое безделье.

14. Тауыҡ күкәй һалғанда, әтәсте тулғаҡ тота.
Корова родит, а у быка хвост болит.

15. Тауыҡ төшөнә тары керә.
Голодной курице просо снится.

16. Тауыҡ эше – ем эҙләү.
Богу – богово, кесарю – кесарево.

17. Таш менән атҡанға аш менән ат.
Зло за зло не воздавай.

18. Таштан йүкә һыҙырмайҙар.
Из камня лыко не дерут.

19. Таш төшкән урынында ауыр.
Где гром гремит, там и разит.

20. Таяҡ барҙа ҡуян осрамай, ҡуян осрағанда таяҡ булмай.
Собака есть, так палки нет, палка есть – собаки нет.

Таяуға – терәү, йыртыҡҡа – ямау.
К каждой бочке затычка. (Опора на подпорку.)

22. Тейһә - тейенгә, теймәһә - ботаҡҡа. (Сәпкә теймәһә - йәпкә.)
Удастся – квас, не удастся – кислые щи.

23. Тел асҡысы – ил асҡысы.
Язык языку весть подает.

24. –

25. Телдән тел уҙа, ҡулдан ҡул уҙа.
Бритва скребет, а слово режет.

26. Тел дә яңаҡ үҙендә.
Вертит языком, что корова хвостом.

27. Телег тыйған – аҡыллы.
Умен тот, кто держит язык за зубами.

28. Телеңә - тилсә.
Типун бы тебе на язык.

29. Теле юҡтың иле юҡ, иле юҡтың көнө юҡ.
Без языка нет Отчизны, без Отчизны нет жизни.

30. Тел өҫтөндә бал, тел аҫтында тал.
Над языком – мед, под языком – лед.

31. Тел типһәң – телеп һала, эш тиһәң – ищеп һала.
На словах, что на гуслях, на деле, что на балалайке.

32. Тел Төркөстанға илтер.
Язык до Киева доведет.

33. Тел һөйәкһеҙ, уй төпһөҙ.
Язык без костей, дума без дна.

34. Теләгән - әмәлен эҙләр, теләмәгән – сәбәбен эҙләр.
Кто не хочет, тот повода ищет.

35. Теләк янына терәк кәрәк.
Одним желанием море не переплыть.

36. Терелткән дә тел, үлтергән дә тел.
Слово лечит, слово и калечит.

37. Тере ялҡауҙан мәйет артыҡ.
Ленивый могилы не стоит.

38. Терпе лә балаһын, йомшағым, айыу – аппағым, тип һөйә.
Свое дитя горбато, да мило. (Всякому свое и немыто бело.)

39. Терһәк яҡын да тешләп булмай.
Близок локоть, да не укусишь.

40. Тешең барҙа ашап ҡал, көсөң барҙа эшләп ҡал.
Ешь, пока рот свеж, трудись, пока сила есть.

Тешһеҙгә һәр сәтләүек төшһөҙ.
Не по зубам орешки Терешке.

42. Тиккә һыйыр ҙа мышнамай.
Даром и чирей не вскочит.

43. Тик торған да юҡ, эш ҡырған да юҡ.
Много поту, да мало проку.

44. Тик торған – отторған, тик тормаған – туҡ торған.
Не потопаешь – не полопаешь. (Мало чести – стоять на месте.)

45. Тик тормаған телдә бәлә бар.
Кто много болтает, тот беду на себя накликает.

46. Тилене килегә һалып төйһәң дә, тиле булыр.
Дурака хоть в ступе толки, дураком и останется.

47. Тимерҙе ҡыҙыуында һуҡ.
Куй железо, пока горячо.

48. Тимерсе бысаҡҡа йәлсемәҫ.
Сапожник без сапога, кузнец без топора.

49. Тинтәктең таяғы ҡырҡ, береһе теймәһә, береһе тейер.
Дурак, что мутовка: куда не поверни, а сук напереди.

50. Тиң тиңде тарта, бизмән герҙе тарта.
Вяжись лычко с лычком, ремешок с ремешком.

51. Тирләп эшләһәң, тәмләп ашарһың.
Работай до поту, так поешь в охоту.

52. Тир менән сир сыға.
С потом хворь отходит.

53. Тирә яғым яу булһа ла, өйөм эссе һау булһын.
Хорошо с печи глядеть, как медведь козу дерет.

54. Тишеккә ямау, йыртыҡҡа ҡормау.
К каждой бочке затычка.

55. Тоҙһоҙҙо күҙһеҙ ҙә тоя.
Дурака и слепой замечает.

56. Тормош – башыңа ормош.
Домом жить – обо всем тужить.

57. Тормош бер алдын, бер артын күрһәтә.
Часом с квасом, порой с водой.

58. Торһам – ашым, ятһам – башым.
Лег – свернулся, встал – встряхнулся.

59. Төлкө - тауҙа, эт – бауҙа.
Журавль в небе, а капкан на земле.

60. Төҫө барҙан төңөлмә.
Красивого человека и полюбить не грех.

 Туғыҙҙы түңкәрмәй, унды ултыртып булмай.
Не убить бобра, не нажить добра.

62. Туйға барһаң, туйып бар, ебәк әйбер кейеп бар.
В гости собирайся, дома наедайся, в шелк одевайся.

63. Туйған ерҙән тыуған ер яҡшы.
В болоте тихо, да жить лихо.

64. Туйҙан һуң дөмбөр ҡаҡмайҙар.
После драки кулаками не машут.

65. Туй уңайы менән тун бөтәйә.
За чужим хмелем что-нибудь смелем.

66. Туҡһан ямау, ҡырҡ терәү.
Заплатка на заплатке, опора на подпорке.

67. Тулҡын тулап ярҙан сыға алмай.
Бился, колотился, ничего не добился.

68. Тун да булһын, мул да булһын.
И на елку бы лез, и ног бы не ободрал.

69. Тун да китте, тауыш та бөттө.
И дело с концом!

70. Туңғанда тун кәрәк.
Когда коней седлать, вспомнил об овсянке.

71. Тура әйткән туғанына ярамаған.
Правду говорить – никому не угодить. (Сказать правду – потерять дружбу.)

72. Тушы бар ҙа, ушы юҡ. (Ҙурлыҡ буй менән түгел, уй менән.)
Велик телом, да мал умом. (Под носом проросло, а в голове не росло.)

73. Түҙгән – тимер өҙгән.
Час терпеть, и век прожить.

74. Түр кемдеке, мендәр шуныҡы.
Чей дом, того и песенка. (Чья земля, того и воля.)

75. Түрә үтә күрә.
Тому виднее, у кого нос длиннее.

76. Тымыҡ күлдә ҡорт уйнай.
В тихом озере черти водятся.

77. Тырышҡан табыр, ташҡа ҡаҙау ҡағыр.
Не срубишь дуба, не отдув губы.

78. Тыуа килә мөгөҙ сыҡмай, тора килә мөгөҙ сыға.
Год поживет – рог наживет, два поживет – два наживет.

79. Тәрән йылға балыҡҡа бай, һай йылғалар таллыҡҡа бай.
Глубоководная река богата рыбой, мелководная – ивой.

80. Тәрән йылға тын аға.
Тихий голос далко слышен.

81. Тәүге эш - әүеш тә мәүеш.
Первый блин да комом.

82. Тәүәкәлләгән – таш йотҡан.
Кто смел, тот и съел. (Дорогу осилит идущий.)

Уҙған болото тотоп булмай.
Прожитого не пережить, а прошедшего не воротить.

2. Уҙған эшкә - салауат. (Үткән эштән төш яҡшы.)
Что прошло – поминать на что?

3. Уйлаған – бер отҡан, тәүәкәлләгән – ике отҡан.
Риск – благородное дело.

4. Уйламай баҫҡан – ҡайғыға батҡан.
Оступишься – окунешься.

5. Уйламай һөйләгән – ауырымай үлгән.
Тем не играют, от чего умирают.

6. Уйлаһаң, уйылып китерлек.
Как подумаешь, ум за разум заходит.

7. Уйнап һөйләһәң дә, уйлап һөйлә.
Шутки шути, но не мути.

8. Уйындан – уймаҡ, табанан – ҡоймаҡ.
Затеял шутку: потерял лисью шубку.

9. Ул да дөрөҫ һөйләй, минең һүҙем дә хаҡ.
И я прав, и он не врет.

10. Улы барҙың ҡулы бар.
Умный сын – отцу замена.

11. Улым, һиңә әйтәм, киленем, һин тыңла.
Сыну говорю, а невестка слушай.

12. Улым – уллы, ҡыҙым ҡыҙлы булмай белмәҫ.
Не поживешь, ума не наберешь.

13. Унау берҙе көтмәй.
Семеро одного не ждут.

14. Ун бәләнең туғыҙы – телдән.
Язык мой – враг злой.

15. Уңған ҡатын – ир күрке, матур ҡатын – ил күрке.
Хорошую жену взять – все люди будут знать.

16. Уңмаған юлды ҡыума.
Без счастья и в лес по грибы не ходи.

17. Уңһаң да үҙең, туңһаң да үҙең.
На бога надейся, а сам не плошай.

18. Урлаған бер ғәйепле, урлатҡан мең ғәйепле.
Кто украл – у того один грех, у кого украли – у того десять.

19. Урман – кейекһеҙ, әҙәм көйөкһөҙ булмаҫ.
В чернолесье не без зверя, в людях не без горя.

20. Урман – ҡолаҡ, ялан – күҙ.
Лес слышит, а поле видит.

21. Урыҫ улын һөйләһә, мәрйә ҡыҙын ҡыҫтыра.
Ему говоришь про попа, а он про попову дочку.

Усағы ниндәй, ялҡыны шундай.
Каков огонь, таково и пламя.

24. Уҫал булһаң – аҫырҙар, йыуаш булһаң – баҫырҙар, уртаса булһаң – ил ағаһы яһарҙар.
Будешь сладок – разлижут, будешь горек – расплюют.

25. Ут менән уйнама, үҙең көйөрһөң.
Не играй с огнем – обожжешься.

26. Ут менән һыу ҡауышмаҫ.
Огонь воде – не друг.

27. Уттан – ут, үстән – үс үрсей.
Зло рождает зло.

28. Уттың ялы-ҡойроғо юҡ.
В огне брода нет.

29. Утыҙ тештән сыҡҡан утыҙ ауыҙға етер.
Мирская молва, что морская волна.

Үгеҙенә күрә сыбыртҡыһы.
По быку и палка.

2. Үгеҙ үлһә - ит, арба ватылһа – утын.
Пало теля – прибыло хлеба. (Гнет – не парит, переломит – не тужит.)

3. Үгеҙ һау ҙа һөт бир.
Подой бычка, дай молочка.

4. Үгәй инә - һарымһаҡ.
В лесу медведь, а в дому мачеха.

5. Үҙе йығылған иламаҫ.
Кто сам упал, тот не плачет.

6. Үҙе ҡунаҡ саҡырған, үҙе баланға киткән.
Позвал гостей, а сам – в лес.

7. Үҙе ҡурҡа, үҙе йолҡа.
И хочется, и колется.

8. Үҙ елкәмде белмәйем, ҡәйнәмдеке ҡап-ҡара.
Свой затылок не вижу, а у тещи черным-черно.

9. Үҙемдеке – үҙәктә, кешенеке – кештәктә.
Чужая беда – смех, своя беда – грех.

10. Үҙем тапҡан мал түгел, атайҙыҡы йәл түгел.
Чужого добра не жаль.

11. Үҙем ярлы – буйым ғәрле.
Голо, да гордо.

12. Үҙеңде ҙурлама, кешене хурлама.
И сам не зазнавайся, и других не унижай.

13. Үҙе уңған егеттең ата-инәһен һорама.
Не спрашивай отца, спрашивай молодца.

14. Үҙе урлай, үҙе юллай.
Кутит да людей мутит.

15. Үҙе ут сәсә, үҙе һыу һибә.
В воду глядит, а про огонь говорит.

16. Үҙе юҡтың күҙе юҡ.
За глазами, что за горами.

17. Үҙ йортонда алйот та хужа.
И веник в бане господин.

18. Үҙ сүплегендә әтәс тә батыр.
И петух на своем пепелище храбрится.

19. Үлгәндәрҙең ҡәберен бел, иҫәндәрҙең ҡәҙерен бел.
Живых – почитай, погибших – поминай.

20. Үлгән һыйыр һөтлө була.
Та и пала, что больше молока давала.

21. Үлемдән оят көслө.
Лучше смерть, чем бесчестье.

22. Үлеп барған үләнгә тотонған.
Утопающий хватается за соломинку.

23. Үрмәксенән күрмәксе.
Игумен за чарку, братья за ковши.

24. Үткән ғүмер – аҡҡан һыу.
Время идет, как водой несет.

25. Үткән менән түгел, көткән менән.
Что было, то прошло, что будет – придет.

26. Үткән эштән төш яҡшы.
Кто старое помянет, тому глаз вон.

27. Үтмәҫ тауар мең алтын.
Непродажному коню цены нет.

1. Форсаты етмәй ағас япрағы ла өҙөлмәй.
Время не придет, и лист не опадет.

2. Фәрештә булһа – ҡанатлы, шайтан булһа – ҡойроҡло.
Если ангел, то с крылышками, если черт, то с хвостиком.

3. Фәрештә менән шайтан ғына ҡартаймай.
Ангелы и черти никогда не стареют.

 Хаҡлыҡтан хаҡлыҡ эҙләмәйҙәр.
От правды правоту не ищут.

2. Хаҡына күрә - эше, тырмаһына күрә - теше.
Какова плата, такова и работа.

3. Хаҡ ярым хаҡ, бот ярым борсаҡ.
Это верно, как сто баб нашептали.

4. Халыҡ барҙа хаҡлыҡ бар.
Где народ, там и правда.

5. Халыҡ теле – хаҡлыҡ теле.
Слово народа – слово правды.

6. Харам мал харап итә.
Жадность к добру не приводит.

7. Хаталаныу ғәйеп түгел, хатаны танымау ғәйеп.
Виноват не тот, кто ошибается, а тот, кто не признает свою ошибку.

8. Хеҙмәтенә күрә хөрмәте.
По труду и честь.

9. Хикмәт атында түгел, затында.
Дело не в кличке, а в птичке.

10. Хоҙай бире уҡый, шайтан кире уҡый.
Ты на гору, а черт за ногу.

11. Хөрмәтенә күрә доғаһы.
Каков привет, таков и ответ.

12. Хужаға ярайым тиһәң, этен маҡта.
Хочешь угодить хозяину, хвали его собаку. (По хозяину и собаке честь.)

13. Хужаһыҙ йортта бәрәкәт юҡ.
Без хозяина и дом сирота.

14. Хыял-маҡсат тау артында, бәлә-ҡаза ишек артында.
Думы за горами, а беда за воротами.

15. Хәбәр дүрт аяҡлы.
Мирская молва, что морская молва.

16. Хәҙимәгә - хөҙимә, мә һиңә лә, мә миңә.
Послужи на меня, а я на тебя.

17. Хәйерсегә ҡыяр бирһәң, кәкре икән, тиер.
Дай голому холст, а он скажет: толст.

18. Хәйерсегә ел ҡаршы.
Мерзлой роже да метель в глаза.

19. Хәйерсенең ялсыһы үлгән.
У батрака помощника не бывает.

20. Хәйләле эш хәйерһеҙ.
Кто лукавит, того черт задавит.

21. Хәйләһеҙ донъя файҙаһыҙ.
Простота хуже воровства.

22. Хәлле – хәленсә, юҡ – дарманынса.
Богатому – как хочется, а бедному – как можется.

23. Хәрәкәттә - бәрәкәт.
Хочешь жить – умей вертеться.

24. Хәтер – тишек иләк. Память – дырявое решето.

Һабы килһә - йәбе килмәй, йәбе килһә - һабы килмәй.
Кобылка есть – хомута нет, хомут добыл – кобылка ушла.

2. Һайланған – һаҙға, ҡапланған – баҙға.
Много выбирать – женатым не бывать.

3. –

4. Һаңғырауға төштән һуң.
Глухому две обедни не служат.

5. Һаран ике түләй.
Скупой платит дважды.

6. Һарыҡ булһаң, һуйғанда тыпырсынма.
Взялся за гуж, не говори, что не дюж.

7. Һатып алған – һарымһаҡ.
Купленный кус горек.

8. Һауалағы торнаға алданып, ҡулыңдағы сәпсекте ысҡындырма. (Бөркөткә ымһынып, турғайҙан мәхрүм ҡалма.)
Лучш синица в руке, чем журавль в небе.

9. Һауыт-һаба ҡырһаң да, самауырыңды ҡалдыр.
Посуду бей, самовар не тронь.

10. Һеркәһе һыу күтәрмәй.
У него кожа тонка.

11. Һигеҙ ҡапҡансы, һимеҙ ҡап.
Лучше меньше, да лучше.

12. Һин ашыҡһаң, ул ҡабалана.
Ты торопишься, а он спешит.

13. Һин белгәнде мин китереп элгән.
Ты с бородами, а я с усами.

14. Һин дә түрә, мин дә түрә, талдан ситән кем үрә.
Много начальников, да мало печальников.

15. Һин миңә теймә, мин һиңә теймәйем.
Ты меня не трожь, и я тебя не трону.

16. Һин элек тыуһаң, мин белеп тыуған.
Молод годами, да стар умом.

17. Һонолмай һыу ҙа эсеп булмай.
Чтоб из ручья напиться, и то нужно наклониться.

18. Һораһаң бирмәй, урлаһаң белмәй.
Просишь – не дает, воруешь – не замечает.

19. Һөйҙөргән дә тел, көйҙөргән дә тел.
Язык голубит, язык и губит.

20. Һөйләгән – аҡыл сәсә, тыңлаған – аҡыл йыя.
Кто говорит, тот сеет, кто слушает, тот жнет.

21. Һөйләһәң – һүҙ, төртһәң – күҙ.
Сказать – смешно, утаить – грешно.

22. Һөймәгәнгә һөйкәлмә.
Насильно мил не будешь.

23. Һөйәк булһа, ит ҡуныр.
Была бы кость, мясом обрастет.

24. Һөйәкһеҙ тел ни һөйләмәҫ.
Язык без костей: что не наболтает.

25. Һөйәр кеше һөйәгенән билдәле.
Милее всего, кто любит кого.

26. Һөлөк кем аяғында, шул үҙе ала.
Спасение утопающих – дело рук самих утопающих.

27. Һөнәре бар юғалмаҫ.
С ремеслом не пропадешь.

28. Һөт менән кергән – йән менән сыҡҡан.
Что в колыбельку, то и в могилку.

29. Һуҙып һалһаң – бүрәнә, һөйәп ҡуйһаң – таҡта.
Ни богу свеча, ни черту кочерга.

30. Һуҡмаҫ һуйыл күтәрер.
Кто много грозит, тот мало вредит.

32. Һуҡыр күҙгә һөрмә тартмайҙар.
На слепого очков не подберешь.

33. Һуҡыр тауыҡҡа бары ла бойҙай.
Слепой курице – все пшеница.

34. Һуҡыр үҙенекен туҡыр.
Слепому не докажешь, что вечер, что ночь.

35. Һуң булһа ла, уң булһын.
Лучше поздно, чем никогда.

36. Һуңға ҡалған – туңға ҡалған.
Упущенное не наверстаешь.

37. Һүҙгә һаран, фекергә аран.
Словам тесно, мыслям просторно.

38. Һүҙҙән эшкә - ҡарттар саҡрымы.
От слова до дела – бабушкина верста.

39. Һүҙең һирәк булһа, аҡылың зирәк булыр.
Кто меньше говорит, тот ума набирает.

40. Һүҙ үтмәгән ерҙә уҡ үтә.
Где слово застревает, там стрела пробивает. (Не мытьем, так катаньем.)

41. Һүҙ һүҙҙе сығара, йоҙроҡ күҙҙе сығара.
Слово слово родит, третье само бежит.

42. Һүҙ эйәһе менән йөрөмәй.
Слово за хозяином не ходит.

43. Һүҙ яҙып май сыҡмаҫ. (Сүбәк сәйнәп май сыҡмаҫ.)
Что о том и говорить, чего не варить. (Воду толочь, вода и будет.)

44. Һыйлағанда һыу ҙа эс.
Пьешь у друга воду – слаще меду.

45. Һыйыр быҙаулағансы көткән, ыуыҙ бешкәнсе көтмәгән.
Прождал, пока хлеб убирался, а пока испекли – не дождался.

46.Һыйырға септә килешмәй.
Корове седло не идет.

47. Һыйыр тулаһа, аттан яман.
Сердитого унимать – пуще поднимать.

48. Һыйыры барҙың һыйы бар.
Корова на дворе, харч на столе.

49. Һылыу менән һыу буйлама.
С лица воду не пить.

50. Һылыу – һылыу күренмәҫ, һөйгән һылыу күренер. (Сибәр сибәр түгел, һөйгән сибәр.)
Не по хорошему мил, а по милу хорош.

51. Һыныҡҡа һылтау.
Увертка не вывертка.

52. Һыр биргәнсе һырт бар.
Взялся за гуж, не говори, что не дюж.

53. Һыу башынан болғана.
Вода мутнеет с истока.

54. Һыуға һәнәк менән яҙылған.
Это вилами на воде писано.

55. Һыуҙан сыҡҡан, утҡа төшкән.
Из огня да в полымя.

56. Һыуҙы таяҡ менән, кешене тел менән үлсәйҙәр.
Осла знать по ушам, медведя по когтям, а человека по речам.

57. Һыу ҡәҙерен шишмә ҡороғас белерһең.
Что имеем, не храним, потерявши плачем.

58. Һыуланғас, ямғыр ҡурҡыныс түгел.
Мокрый дождя не боится. (Семь бед – один ответ.)

59. Һәйбәт ҡәйнәнән дә ҡандала еҫе килә.
И у соборных попов не без клопов.

60. Һәнәктән көрәк булған. (Герәздән кенәз булған.)
Из грязи – в князи.

61. Һәр кемдең бармағы үҙенә кәкре.
Всякая рука к себе загребает.

62. Һәр кем үҙенсә табына, үҙенсә абына.
Всяк по-своему с ума сходит.

63. Һәр кем үҙ күмәсенә көл тарта.
Всяк Демид себе норовит.

64. Һәр кем үҙ төндөгөнән ҡарап фекер йөрөтә.
Каждый судит по своей каланчи.

65. Һәр нәмәнең үҙ ваҡыты.
Всему свое время.

66. Һәр нәмәнең яйы була, кәбеҫтәнең майы була.
Каждое дело – на свой лад.

67. Һәр ялтырауыҡ алтын булмай.
Не все то золото, что блестит.

1. Шайтан таяғына ҡырау төшмәй.
Чертополох мороза не боится.

2. Шайтан ярлы, беҙ бай.
Чем богаты, тем рады.

3. Шатлыҡ күрһәң, шашма: ҡаза күрһәң, аҙашма.
Когда радость – не ликуй, при беде – не паникуй.

4. Шатлыҡ менән хәсрәт йәнәш йөрөй.
Радость и горе – рядом.

5. Шешә дуҫы шештән яман.
Пьян – что черту баран.

6. Шикле шикләнер, сәкмәнен бөркәнер.
Сидит под кустом, закрывшись листом.

7. Шиңгән сәскә ҡабат терелмәй.
Увядший цветок вновь не зацветет.

8. Шығырлаған ағас ҡырҡ йыл ултыра.
Битая посуда два века живет.

1. Ырғығанда икеләнмә - ҡоларһың.
   Главное – не робеть, иначе удачи не видать.
   
   2. Ышанған тауҙа кейек юҡ.
   На кого была надежда, того-то и разорвало.
   
   3. Ыштанһыҙ билгә - ҡайыш бау.
   Без порток, а в шляпе.

Эҙләгән – тапҡан, ташҡа ҡаҙаҡ ҡаҡҡан.
Кто ищет, тот находит.

2. Эйелгән башты ҡылыс сапмай.
Повинную голову меч не сечет.

3. Энә үткән ерҙән еп үтә.
Где иголка, там и нитка пройдет.

4. Эңер төшкәс, күләгә кәрәкмәй.
Спустя лето по малину не ходят.

5. Эсендә булмаһа, ярып һалып булмай.
Чего нет за шкурой, к шкуре не пришьешь.

6. Эсең тулы ут булһа ла, кеше алдында «уф» тимә.
Хоть волком вой, да песню пой.

7. Эсе ыумас ыуа, тышы йәймә йәйә.
На брюхе – шелк, а в брюхе – щелк.

8. Эт артында – ҡойроҡ, түрә артында – бойороҡ.
У начальника волчий рот, лисий хвост.

9. Эт йүгереген төлкө һөймәҫ.
Тьма свету не любит.

10. Эт күңеле бер һөйәк.
Чем бы дитя не тешилось, лишь бы не плакало.

11. Этлеккә тәһәрәт кәрәкмәй.
Для брани ума не надо.

12. Эт ояһында көслө.
В своей конуре и собака сильна.

13. Эт өрөр, буре йөрөр.
Собака лает, ветер носит.

14. Эттең күҙе төтөн белмәҫ.
Кошачьи глаза дыму не боятся.

15. Эттең ҡойроғона баҫһаң, еҙнәй, тиер.
Наступи собаке на хвост, скажет: сват.

16. Эт тиһәң – йөнө юҡ, әҙәм тиһәң – йүне юҡ.
Ни молока, ни шерсти.

17. Эт эсенә һары май килешмәй.
Дают ему грош, так вишь, не хорош.

18. Эт – эткә, эт – ҡойроҡҡа. (Ғәли – Вәлигә, Вәли – Ғәлигә.)
Кивает Иван на Романа, а Роман на Петра.

19. Эт яллаған кисеү кисмәҫ.
Не велик пан, перелезешь и сам.

20. Эт яманы буранда ҡотора.
Дикая собака на ветер лает.

21. Эш белгәнгә - уңыш юлдаш.
Каков мастер, таков и успех.

22. Эшләгәнең – кешегә, өйрәнгәнең – үҙеңә.
Работа – для других, навыки – для себя.

23. Эшләгән – тешләгән.
Не потопаешь, не полопаешь.

24. Эшләп алған аҡса – алтын, булеп биргән аҡса – ҡағыҙ.
Заработанные деньги – золото, выпрошенные – бумага.

25. Эшләһәң – тир сыға, тир менән сир сыға.
Человек от лени болеет, а от труда здоровеет.

26. Эшсән бәхетте эштән эҙләр, эшкинмәгән ситтән эҙләр.
Не место красит человека, а человек место.

 Әҙ ашаһаң, күп йәшәрһең.
Ешь поменьше, проживешь подольше.

2. Әҙергә - хәҙер.
Легка ноша на чужом плече.

3. Әҙәпһеҙҙә иман юҡ.
У бесстыжего ни веры, ни правды.

4. Әжәл һайлап килмәй.
Смерть не разбирает чина.

5. Әйткән һүҙ – атҡан уҡ.
Давши слово – держись, не давши – крепись.

6. Әкрен барған тиҙ етер.
Тихо едешь, дальше будешь.

7. Әлеф йотҡан хур булмаҫ. (Белеме бар хур булмаҫ.)
Кто грамоте горазд, тому не пропасть.

 Әллә йүкә өҙөлә, әллә ҡайыш өҙөлә.
То ли ремень, то ли мочало порвется.

9. Әмәленә күрә ғәмәле.
Была бы собака, а камень найдется.

10. Әрһеҙлек – үҙең өсөн, баҫалҡылыҡ – кеше өсөн.
На людях скромен, а дома темен.

11. Әсәй үгәй булһа, атай еҙнәй була.
При мачехе и отец не родня.

12. Әсә хаҡы – тәңре хаҡы.
Мать – сятое слово.

13. Әсәһендә - ҡыҙ ҡайғыһы, ҡыҙында – үҙ ҡайғыһы.
Матка по дочке плачет, а дочка по доске скачет.

14. Әсә һөтө менән инмәгәнгә кәзә һөтө менән инмәҫ.
Чего нет в молоке, не найдешь в сыворотке.

15. Әүлиә кеше ете ҡат ер аҫтындағы йылан көйшәгәнен ишетер.
Видит на три аршина под землей.

Юғалған бысаҡтың һабы алтын.
Пропавший нож всегда позолоченный.

2. Юғарыға ҡарап фекер ит, түбәнгә ҡарап шөкөр ит.
Всяк Еремей про себя разумей.

3. Юҡҡа алданып, барҙан буш ҡалма. (Һауалағы торнаға алданып, ҡулыңдағы сәпсекте ысҡындырма.)
Лучше синица в руке, чем журавль в небе.

4. «Юҡ»ҡа мин дә туҡ.
На нет и мы сыты.

5. Юҡтан ҡоҙағый.
На безрыбье и рак рыба.

6. Юҡ тип көйөнмә, бар тип һөйөнмә.
Не радуйся, нашедши, не плачь, потерявши.

7. Юҡтың аты юҡ.
На нет и суда нет.

8. Юҡтың башы ауыртмай.
У «нет» голова не болит.

9. Юл азабы – гүр ғазабы.
Дорожные муки хуже адских.

10. Юлға сыҡһаң, иртә сыҡ.
Кто встал пораньше, ушел подальше.

11. Юл урауы белмәгән, юлда илап ултырған.
Ехал прямо, да попал в яму.

12. Юраған юш килә.(Ни һөйләһәң, алдыңа шул килә.)
Про волка речь, а он навстречь.

13. Юрғаныңа ҡарап аяҡ һуҙ. (Ояңа ҡарап ҡанат ҡаҡ.)
По одежке протягивай ножки

Яҙған ризыҡ теш һындырып керер.
Суженый кус в рот валится. (Бог даст, в окно подаст.)

2. Яҙғы көн – ярты аҡыл, көҙгө көн – арт аҡыл.
Весна да осень – на дню погод восемь.

3. Яҙғы көн йылды туйҙыра.
Летний день год кормит.

4. Яҙмыштан уҙмыш юҡ.
Чему быть, того не миновать.

5. Яҙмышты ямап булмай.
Судьбу не обманешь.

6. Яҙмыш юлдан яҙҙырмаҫ.
Судьба с пути не собьет.

7. Яҙығына күрә язаһы. (Гонаһына күрә язаһы.)
Каков грех, такова и расплата.

8. Яҡшы ата балаһы – яҡшы тундың яғаһы.
У доброго батьки добры и дитятки.

9. Яҡшыға эйәргән ялпайған, яманға эйәргән ҡартайған.
С добрым человеком – помолодеешь, с дурным – постареешь.

10. Яҡшылыҡҡа йылан да баш эйә.
Ласку и собака понимает, хвостом виляет.

11. Яҡшы хужа юҡты бар итер, яман хужа барҙы юҡ итер.
Добрый хозяин – господин деньгам, а плохой – слуга.

12. Яҡшы һүҙ – йән аҙығы, яман һүҙ – тән ҡаҙығы.
Доброе слово, что вешний день. (Худое слово и кость ломит.)

13. Ялағайланыу ҙа – яман, яла яғыу – ҙа яман.
Лихва да лесть – дьяволу в честь.

14. Ялғандың аяғы етеҙ.
Ложь – на тараканьих ножках ходит.

15. Ялҡауға ҡашыҡ та ауыр.
Лень лени и за ложку взяться.

16. Ялҡауға эш өйрәтһәң, ул һиңә аҡыл өйрәтер.
Стоит лентяю работу поручить, как он тебя же начнет уму-разуму учить.

17. Яманға тарыма, тарыһаң, арыма. (Яманға тошоҡма, тошоҡһаң, бошоҡма.)
За недобрым пойдешь, на беду набредешь.

18. Яманға ялынма.
Доброго держись, а от худого удались.

19. Яман күҙ ер көйҙөрә, яман һүҙ йән биҙҙерә.
Взглянет – лес сохнет, вымолвит – душу прет.

20. Яманланған эҙләнер, маҡталған теҙләнер.
Хваленого берегись пуще хаянного.

21. Яман хәбәрҙең ат-эйәре тағыулы.
Добрая слава лежит, худая – бежит.

22. Янғын сыҡҡас, ҡойо ҡаҙа башлаған.
После пожара да в воду.

23. Янындағын күрмәгән, диңгеҙ ярындағын күргән.
За лесом видит, под носом не видит.

24. Яңғыҙ бала яуҙан яман.
Одно чадо, да и то чало.

25. Яңғыҙға яла күп була.
На одиноких – поклеп да пересуд.

26. Яңғыҙ ҡарға яҙ килтермәй.
Одна ласточка весны не делает.

27. Яңғыҙлыҡ әжәлдән битәр.
Одиночество хуже смерти.

28. Яңғыҙ – ярлы, ғүмер зарлы.
В сиротстве жить – только слезы лить.

29. Яңы күлдәккә иҫке ямау.
На новом платье – старые заплатки.

30. Яңы салғы ҡаты саба.
Новая метла чисто метет.

31. Ярҙа ултырып, йөҙөргә өйрәнмәйҙәр.
Лежа на берегу плавать не научишься.

32. Ярыҡ ҡайҙа – ел шунда, ялҡау ҡайҙа – тел шунда.
Работа с зубами, а леность с языком.

33. Ятып ҡалғансы, атып ҡал.
Попытка – не пытка.

34. Ятыу-тороу баҙарса, өҫтә кейем йоҡараҡ.
Жив-здоров, да одежда худа.

Мәкәлдәр

МБДОУ Детский сад «Ромашка» с.Зилаир

Балалар өсөн башҡорт телендә шиғырҙар

Подготовила воспитатель: Такалова Р.З.

Башҡортомдоң даны

Олатайым бал айыра,
Дуҫ ул бал ҡорто менән.
Беҙгә лә өлөш сығара,
Тәмле бал кәрәҙенән.

АТЛАЙЫМ!

Тып-тып-тып-тып,
тәпәй баҫтым,
Мин атлайым, атлайым!
Уң ҡулымдан тотҡан әсәй, 
Һул ҡулымдан атайым.

ЙӘЙЕН

Бик ҙур үҫте 
Йәйен
Һыу тѳбѳндә 
Йәйен.

ЕЛӘК

Баҙарҙа үҫә еләк,
Урманда үҫә еләк.
Урманда үҫкән еләк
Ни ѳсѳндѳр тәмлерәк.

ЗИНҺАР!

- Миңә дарыу бирегеҙ! – тип,
Эй аҡыра бер бәрәс
Аптекала аптырай ул,
Бер кем дарыу бирмәгәс.

Шунан матур ғына итеп,
Былай тиеп ѳндәшә:
- Дарыу бирегеҙсе, зинһар!
- Бына алсы! Һау йәшә!

РӘХМӘТ!

Атаһы-әсәһе менән
Кәзә бәрәсе йәшәй.
Ашаған һайын әйтә ул:
- Ҙур рәхмәт, атай-әсәй!

ҒӘФҮ ИТ!

Быҙау баҫты ауырттырып
Тәпәйенә тауыҡтың.
- Ғәфү ит, зинһар, - тине ул.
Тауыҡ йырлап яуапланы:
_ Шифа һүҙҙән һауыҡтым!

ЯҘ 

Оҙон муйынын һуҙып,
Һѳйѳнсѳләй ата ҡаҙ:
«Урамға сығығыҙ әле,
Килде беҙгә яҙ, яҙ, яҙ!»

ҠЫШ

Бѳгѳн урамға сыҡмайым,
Урамда буран олой.
Буран олой, буран илай.
Мин дә илайым юрый.

СЕБЕШ

Ѳйѳрѳлә-сѳйѳрѳлә,
Сип-сип йырлап, бер себеш,
Берәүҙең күлдәге һары,
Бигерәк матур, имеш.

ҠУЯНДЫҢ ХӘСТӘРЛЕГЕ

Мин кишер үҫтерҙем,
Телеңде йоторлоҡ.
Тамаҡ туҡ – 
Бурандар
Торһа ла ҡотороп.

ҺЫЙЫР

Һағыҙ сәйнәй һыйырыбыҙ,
Сәйнәй-сәйнәй – туҡтамай,
Кѳтѳүгә ҡыуырға кәрәк,
Алып ҡайтһын бал да май.

ӘТӘС

Әтәс ҡысҡыра иртүк,
Кикерикүк тә кикерикүк:
«Киттек, тауыҡ ҡунаҡҡа
Күрше эте Муйнаҡҡа!»
БЕСӘЙ

Эсеп ала ла һѳт, сәй,
Йоҡлай ҙа йоҡлай бесәй,
Ә сысҡан күреп ҡалған,
Ҡолағын тешләп алған.

КѲСѲК

Ѳрә лә ѳрә кѳсѳк
Әллә кемгә үсегеп.
Маһ-маһ, тип тә ҡарайым,
Ѳрә һаман Аҡбайым.

БӘРӘС

Бѳҙрә генә бер бәрәс,
Ҡысҡыра, һѳт бирмәгәс,
«Кәрәк, - ти ул, - мә-мә-мәм,
Юҡ ашарға бер нәмәм».

БЫҘАУ

Быҙау әйтә: «Мѳ-мѳ-мѳ,
Инәй, эшең бѳттѳмѳ?
Мин асыҡтым, инәйем,
Тиҙерәк һѳт имәйем».

ҠОЛОН

Ҡолон йыр алған отоп,
Йырлай ғына: тып та тып,
Бейей генә тып та тып.
Булмай бер ҙә туҡтатып!

КӘЗӘ

Кәзә-кәзә-кәзәкәй,
Кәзә итә сәпәкәй:
Бәләкәй генә үҙе,
Һѳҙѳп йыҡҡан үгеҙҙе.

ҺѲТ МАШИНАҺЫ

Ҡалаға китә машина
Һѳт тултырып мискәгә
«Һѳт мискәһе» ти әсәйем,
Һѳт яратып эскәнгә.

«ТИҘ ЯРҘАМ» МАШИНАҺЫ

Ауырыған кешеләргә
Кѳнѳ-тѳнѳ ашыға.
Уны һәр кем танып тора:
«Тиҙ ярҙам» был машина.

ЯНҒЫН ҺҮНДЕРЕҮ МАШИНАҺЫ

Сиренаһын ҡысҡыртып,
Ҡыҙыл машина елә.
Ҡайҙа бәлә, ҡайҙа янғын,
Ут сыҡҡанын ул белә.

МИЛИЦИЯ МАШИНАҺЫ

Милиция машинаһы
Елдерә сигнал биреп.
Ул бит ярҙамға ашыға
Бәлә булғанын белеп.

АВТОБУС

Автобустарҙың тѳп эше – 
Кешеләрҙе йѳрѳтѳү.
Туҡталышты иғлан итеп,
Тѳшѳрѳү һәм керетеү.

ДЖИП

Һыналған һәм сыҙамлы
Кѳслѳ машина джип – 
Сүллектән дә, һаҙлыҡтан да
Үтә генә ул елеп.

ТРАМВАЙ, ТРОЛЛЕЙБУС

Трамвай, троллейбус йѳрѳй
Электр тогы менән.
Айырма шунда: трамвай
Рельстан йѳрѳй гелән.

КРАНЛЫ МАШИНА

Кранлы машина оҡшай
Жирафтың муйынына.
Уның башы тейеп тора
Болоттар ҡуйынына.

ҺАЛ

Бүрәнәне ҡушып бәйләп,
Һал яһайҙар ағайҙар.
Ағайҙарҙан был һѳнәргә
Ѳйрәнә сос малайҙар.

ПАРОХОД

Үҙе бара – эҙе юҡ.
Яуабын, йә, кем белә?
Һыу ѳҫтѳнән юлдар ярып
Пароход йѳҙѳп килә.

КӘМӘ

Ике ҡулда – ике ишкәк,
Машина руле һымаҡ.
Ишһәң – бара, ишмәһәң – юҡ,
Тик тора ул аптырап.

САМОЛЕТ

Барыр ереңә ашыҡһаң,
Ултыр һин самолетҡа.
Һауа юлынан осорһоң,
Сәләм биреп болотҡа.

ИНКАССАТОР МАШИНАҺЫ

Инкассатор машинаһы 
Оҡшап тора танкка.
Ул бѳтә аҡсаны йыйып,
Алып бара банкка. Оҙатыу
"Ҡорройҡ! Ҡорройҡ!" ҡарғаларҙы
Юлға оҙата ҡоҙғон.
Ҡара ҡарғалар хушлаша:
- Имен, тип, илем торһон!
Ала ҡарғалар йыуата:
-Һаҡҡа бында беҙ ҙә бар.
Ҡайғырмай юлға сығығыҙ,
Юҡһа яуыр тиҙҙән ҡар.

Һаҡсылар.
Мундир кейгән һалдатмы ни,
Урман ситләп шыршылар
Әйтерһең һаҡҡа теҙелгән,
Ә үҙҙәре ҡупшылар.
Ҡышҡы йоҡоға китергә
Әҙерләнә бар ағас.
Улар ҙа тыныс йоҡларҙар,
Шундай ғәскәр һаҡлағас.

Өрмә, эт!
Йә, өрмә эт юҡтан юҡҡа,
Бушҡа тауыш сығарма.
Ҡурсағымды йоҡлатам да,
Тышҡа сығам уйнарға.
Оҙаҡламай ҡыш та етер,
Урманға ла барайым.
Көҙҙөң аҫыл төҫтәренән 
Нурҙар алып ҡалайым.

Дарыу
Дарыу үләне йыйырға
Барырбыҙ, ти өләсәй.
Шул үләндәр менән ҡайтҡас,
Эсербеҙ, ти, тәмле сәй.
Беләм, өләсәй шаярта:
Дарыу тәмле буламы?
Уны ҡапҡас кисә Гүзәл,
Ана нисек иланы!

Алма.
Ҡып-ҡыҙыл алма
Ағаста ана,
Куҙҙе ҡыҙҙырып
Ут кеүек яна.
Һуҙһаң, ҡул етмәй,
Бәрәм, тик төшмәй.
Ул бик бейек шул,
Алам ни эшләй?
Күрәһең алма
Яҙмаған ашҡа.
Шул саҡ нимәлер
"Шап!" минең башҡа.
Эй теге алма
Бешеп еткән бит:
-Йә мине аша!-
Тиеп төшкән бит.

Туп.
- Бер,ике, өс,дүрт!
Һикерә бейеккә туп.
Ғәлиәгә туп алғандар,
Өй эсе килә топ-топ.
Үҙе матур, зәп-зәңгәр,
Күтәрһәң тула ҡосаҡ.
Үҙе етеҙ, үҙе еңел,
Бәрһәң шар кеүек оса.
Топ-топ, топ-топ...
Ғәлиә уйната туп.
Тәгәрәп китеп юғалды,
Ҡайҙа булды минең туп?
-Туп! Туп! Туп! Туп!
Ҡайҙа әсәй минең туп?
-Өйҙә улай уйнамайҙар,
Тышҡа ҡасты, йүгер, тот!