Работа с трудними детьми

Баш6ортостан Республика3ы Муниципаль районыны5 М1сетле районы Оло Ы6тама6 ауылы №1 3анлы лицей филиалы Дыуан-М1сетле ауылыны5 Х.Я.Ф1т6уллин исеменд1ге Муниципаль Бюджет Д2й2м Белем Бире9 Учреждение3ы Урта Д2й2м Белем Бире9 м1кт1бе

 “Башҡорт теле” предметынан 6 класс осон

мөмкинлектәре сикләнгән уҡыусыларға

 адаптивлаштырылған

 эш программаһы

        Төҙөнө:

                                                             башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы

                                                                     Абдрахманова Эльвера Дамир 6ы8ы

2018

Дыуан-М1сетле

АҢЛАТМА ЯҘЫУ.

5-9  кластар өсөн башҡорт теленән адаптив эш программаһы түбәндәге документтарға нигеҙләнеп төҙөлдө:

• Рәсәй Федерацияһының«Мәғариф тураһында» Законына-29 декабрь 2012 № 273-ФЗ;
• Рәсәй Федерацияһы мәғариф  Министерствоһының 2008 йылдың 18 апрелендәге АФ-150/06-се номерлы  « Мөмкинлектәре сикләнгән һәм инвалид балаларға белем биреү өсөн шарттартыуҙырыу тураһындағы»  Хатына;
•  “Башҡортостан Республикаһы Мәғариф  министрлығының бойроғо менән раҫланған”региональ базис белем биреү планына;
• “У6ытыу ту7ан (баш6орт) телд1 алып барыл7ан д2й2м белем бире9 ойошмаларыны5  5-11-се кластары  “Баш6орт теле” предметы буйынса белем бире9  2лг2 программалары. Оф2: Китап, 2017. – 72. бит. З.М.?1битова. Икенсе быуын стандарттары.Уфа                                                        

Дәреслек: Псәнчин В.Ш., Псәнчин Ю.В. Башҡорт теле: у6ытыу ту7ан (баш6орт) телд1 алып барыл7ан д2й2м белем бире9 ойошмаларыны5  5-се класы өсөн у6ыу 6улланма3ы.- Өфө: Китап, 2017. – 264 бит.  

Программа үҙенсәлектәренең характеристикаһы: У6ытыу ту7ан (баш6орт) телд1 алып барыл7ан д2й2м белем бире9 ойошмаларыны5  5-11-се кластары  “Баш6орт теле” предметы буйынса белем бире9  2лг2 программалары. Оф2: Китап, 2017. – 72. бит. З.М.?1битова.

Башҡортостан Мәғариф Министрлығы  тарафынан тәҡдим ителгән программа Мәсетле районы муниципаль районы Дыуан- М1сетле урта м1кт1бене5 «Уҡыу планы»на ярашлы рәүештә тормошҡа ашырыла.

Был эш программаһында федераль һәм республика закондары талаптары тормошҡа ашырыла:

• «Рәсәй Федерацияһы халыҡтары телдәре тураһында» Законы;
• Рәсәй Федерацияһының «Мәғариф тураһында» Законы;
• «Башҡортостан Республикаһы халыҡтары телдәре тураһында» Законы;
• Башҡортостан Республикаһының «Мәғариф тураһында» Законы;
• Башҡортостан Республикаһында Милли мәғарифты үҫтереү концепцияһы.

Программа  буйынса  башҡорт теленә өйрәтеүҙең маҡсаты һәм бурыстары:  

- уҡыусыларға башҡорт теленең фонетикаһынан, лексикаһынан, һүҙьяһалыш менән грамматикаһынан, стилистикаһы менән пунктуацияһынан, шулай уҡ телдең ижтимағи тормоштағы функцияһы, телдең үҫеше хаҡында программала билдәләнгән күләмдә ныҡлы белем биреү;

- уҡыусыларҙың фекерләүен, танып-белеү һәләтлеген үҫтереү;

- уҡыусыларҙа әсә теленең һүҙ байлығына һаҡсыл ҡараш тәрбиәләү;

- уҡыусыларҙы, телдең орфоэпик, интонацион нормаларын күҙәтеп, дөрөҫ, асыҡ һәм тасуири уҡыу күнекмәләре менән ҡоралландырыу:

- балаларҙың орфографик һәм пунктуацион күнекмәләрен үҫтереү:

- башҡорт теленең байлығын, тасуирлау мөмкинлектәрен асыу аша уҡыусыларҙа туған телде өйрәнеүгә әүҙем ҡыҙыҡһыныу, туған телгә, туған халыҡҡа, Ватанға тоғролоҡ һәм һөйөү, ғәҙеллек, донъяға киң ҡараш, кешеләр араһында татыулыҡ, ата-әсәгә, туған халыҡтың быуаттар буйына тупланған тормош ҡағиҙәләренә, әхлаҡ нормаларына хөрмәт тәрбиәләү.

Күнекмәләр:

• фонетика, өн-хәреф, һүҙьяһалыш, һүҙ төҙөлөшө буйынса анализ яһай белеү;
• һүҙбәйләнеш, ябай 2 составлы һөйләмдәр, теркәүесһеҙ һәм теркәүесле ҡушма һөйләмдәр төҙөй белеү;
• һуҙынҡылар менән тартынҡыларҙың төп һыҙаттарын дөйөм билдәләре буйынса төркөмләй, һүҙҙәрҙең тамырында, ялғауҙарында һуҙынҡылар менән тартынҡыларҙы дөрөҫ яҙа, өйрәнелгән орфография ҡағиҙәләрен тәртипкә килтерә белеү;
• йәнле һәм яҙма телмәрҙә синонимдарҙы, антонимдарҙы, күсмә мәғәнәле һүҙҙәрҙе ҡуллана белеү;
•  яһаусы һәм үҙгәртеүсе ялғауҙарҙың мәғәнәләрен айыра белеү;
• өндәш һүҙе һәм тиң киҫәктәре булған ябай һөйләмдәрҙә тыныш билдәләрен ҡуя белеү.

Программа йөкмәткеһе 3 йүнәлештән тора:

• телмәр эшмәкәрлеген формалаштырыу;
• телдең системаһын ( фонетика, орфография, орфоэпия, грамматика, пунктуация) өйрәнеү;
• бәйләнешле текст менән эшләргә өйрәтеүҙе күҙ уңында тота. Шулай уҡ унда милли тәрбиә  тураһында ла мәсьәлә күтәрелә

Уҡыу предметының төп йөкмәткеһе “Туған( башҡорт ) теле”

Тел буйынса башланғыс синыфтарҙа үтелгәндәрҙе ҡабатлау.

Фонетика һәм орфоэпия. Өн һәм хәреф. Башҡорт теленең өндәр системаһы. Уларҙы белдергән хәрефтәр. Башҡорт теленең үҙенсәлекле өндәре, уларҙы белдергән хәрефтәр.

Һуҙынҡы һәм тартынҡы өндәр. Һуҙынҡы өндәр, уларҙың һаны һәм әйтелеше. Башҡорт телендәге һуҙынҡы өндәрҙең әйтелешен рус телендәге һуҙынҡы өндәрҙең әйтелеше менән сағыштырыу. Фонетик күнегеүҙәр.Тартынҡы өндәр, уларҙың һаны һәм әйтелеше.

Башҡорт телендә сингармонизм. Башҡорт телендә сингармонизм, уҡыусыларҙы уларҙың төрҙәре менән таныштырыу. Фонетик күнегеүҙәр

Башҡорт телендә ижектәр. Ижектәрҙең төрҙәре. Һүҙҙәрҙе юлдан-юлға күсереү ҡағиҙәләре менән танышыу.

Башҡорт телендә баҫым, уның үҙенсәлектәре. Баҫымдың һуңғы ижеккә төшөүе һәм ялғау ҡушҡан һайын күсә барыуы..

Башҡорт телендә һүҙҙәрҙең тамыры, ялғауҙар тураһында төшөнсә биреү.

Башҡорт теленең һүҙлек байлығы, уның сығанаҡтары. Төп башҡорт һүҙҙәре һәм үҙләштерелгән һүҙҙәр

Башҡорт телендә нығынған һүҙбәйләнештәр.

Башҡорт телендә һүҙьяһалыш. Һүҙ составы. Тамыр. Нигеҙ. Ялғауҙар. Ялғауҙарҙың төрҙәре: һүҙ һәм төр яһаусы ялғауҙар, үҙгәртеүсе ялғауҙар

Башҡорт теле буйынса йыл буйына үтелгәндәрҙе ҡабатлау. Бәйләнешле телмәр үҫтереү. Орфоэпик ҡағиҙәләрҙе дөрөҫ ҡулланыуға, тексты интонация менән уҡыуға к9неге981р.

             Уҡыусыларҙың  белем кимәленә талаптар :

1. Һүрәтләү, хикәйәләү тибындағы текстарҙы тыңлау һәм аңлап ҡабул итеү;

*   текстың планын төҙөү;

*   текстың йөкмәткеһен план буйынса һөйләү.

2. Бирелгән тема буйынса диалог төҙөү; диалогты дауам итеү;

* текстағы образлы һүҙҙәрҙе, һүрәтләү – тасуирлау сараларын, мәҡәлдәрҙе табыу, уларҙы телмәрҙә дөрөҫ итеп ҡулланыу;

*     тексты икенсе телгә тәржемә итеп һөйләү;

3.  Тексты дөрөҫ, аңлы, тасуири уҡыу;

        *  тексты мәғәнәле өлөштәргә бүлеү, уларға исем биреү, план төҙөү;

        *    әҫәрҙән кәрәкле өлөштәрҙе һайлап ала белеү;

        * текстан аңлашылмаған һүҙҙәрҙе табыу, һүҙлектәр менән эш итә белеү.

4.Ижади диктанттар, өйрәтеү изложениелары һәм иншалары яҙыу;

       * иптәшеңдең яҙғанын һәм үҙ яҙмаларыңды тикшереү,  каммилаштыра белеү күнекмәләре

 Уҡыу-уҡытыу программаһында планлаштарылған һөҙөмтәләрҙе үҙләштереүен баһалау

Класта һәм өйҙә башҡарыла торған яҙма эштәр өйрәтеү һәм тикшереү характерында була. Уларға түбәндәгеләр инә:

• башҡорт теленән төрлө типтағы күнегеүҙәр;;
• һорауҙарға яҙма яуаптар һәм иншалар;
• тел һәм әҙәби материалдар буйынса аналитик һәм дөйөмләштереү тибындағы схемалар, проекттар һ.б. төҙөү.

Башҡорт теленең ағымдағы, сирек йәки йыл аҙағында, шулай уҡ уҡыу йылы башында инеү диктанты, ҙур темаларҙан һуң йомғаҡлау контроль эштәре үткәрелә. Ағымдағы контроль эштәр программаның өйрәнелгән материалын үҙләштереүҙе тикшереү маҡсатында уҙғарыла. Уларҙың төрө һәм үткәреү йышлығы өйрәнелә торған материалдың ҡатмарлылығынан, уҡыусыларҙың белем кимәленән сығып билдәләнә. Ағымдағы контроль эштәр өсөн уҡытыусы йә тотош дәресте, йә уның бер өлөшөн генә файҙалана ала.

Уҡыу йылы башында инеү диктанты, сирек һәм йыл аҙағында йомғаҡлау контроль эштәре мәктәп администрацияһы менән берлектә төҙөлгән график буйынса үткәрелә. Контроль эштәрҙе сиректең беренсе көнөндә һәм дүшәмбелә үткәреү тәҡдим ителмәй.

Программа материалының үҙләштереү кимәле уҡыусыларҙың дәрестәрҙә телдән биргән яуаптарына һәм яҙма эштәренә ҡарап баһалана. Бының өсөн башҡорт теленән 5-се класта   контроль эштәр, яҙма эштәр үткәреү ҡарала. Яҙма эш төрҙәре (изложение,инша) яҙыу уҡыусыларҙың уҡыу кимәленә, белеменә, мөмкинселегенә ҡарап уҡытыусы ҡарамағына ҡалдырыла һәм улар урынына шул уҡ күләмдә түбәндәге яҙма эштәр үткәрергә мөмкин:

-карточкалар менән эш,тест,һүрәт буйынса һөйләмдәр төҙөү;

-текста һөйләмдәрҙә һүҙҙәр тәртибе,терәк текстар менән инша яҙырға өйрәнеү, һүҙлек диктанты,һөйләмдәр төҙөү;

Уҡыу-уҡытыу программаһында планлаштырылған һөҙөмтәләрҙе үҙләштерелеүҙе баһалау формалары.

Уҡыу һәләтлектәрен баһалау:

40-50  һүҙ         120-150  билдә      50-65 һүҙ-эстән уҡыу.

Яҙма эштәр: бирелгән текстарҙы күсереп яҙыу-40-50 һүҙ.

һүҙлек диктанты:15-20  һүҙ,

Күсереп яҙыу бер генә билдә менән баһалана.

«5»-хатаһыҙ йәки тупаҫ булмаған 1орфографик, 2пунктуацион хата булған эшкә: 1/0,1/2,0/2.

«4»-2 орфографик, 2 пунктуацион , 1орфографик, 3 пунктуацион:  2/2,1/3,2/3

«3»- 4 орфографик, 4пунктуацион, 3 орфографик, 5 пунктуацион: 4/4,3/5,3/6,

          өс бер типтағы хата ебәрелһә,6/6 хаталы эшкә лә өс ҡуйыла.

«2»- 9 орфографик, 9 пунктуацион:8/10,9/9

«1»- уҡытыусы ҡарамағында.

Телдән яуаптарҙы баһалау:

“5” билдәһе ҡуйыла:

-әгәр материалды  аңлап, тулы яуап ҡайтарһа;

- белемен практик ҡуллана алһа ,аңлата белһә;

 “4” билдәһе ҡуйыла: яуабында 1-2 хата яһап,үҙе төҙәтһә;

“3” билдәһе ҡуйыла: материалды аңлауын күрһәтһә, әммә

• тулы асып бирә алмаһа, төшөнсәләрҙә хаталар ебәрһә;
• үҙ фекерен миҫалдар менән нигеҙләй алмаһа;

                                                                                                     Кушымта

Күсереп яҙыу өсөн текстар

АҒИҘЕЛ.

Ағиҙел – республикабыҙҙың иң ҙур йылғаһы. Урал тауы итәгенән башланып, ул Башҡортостан аша 1400 километр самаһы ер үтә һәм бик күп ваҡ йылғаларҙың һыуын үҙенә йыя. Ағиҙел буйында Белорет, Күмертау, Мәләүез, Салауат, Ишембай, Стәрлетамаҡ, Өфө, Бөрө ҡалалары теҙелгән.

Ағиҙелдә иген, ағас, нефть һәм пассажирҙар тейәгән ҙур параходтар, теплоходтар, баржалар, катерҙар йөрөй. Йылғаның аҡ тулҡындарына, бейек ҡаяларына, унда үҫкән ҡалын урмандарына, йәшел туғайҙарына һоҡланмаған кеше юҡ. Бына ниндәй ул йылғалар әсәһе Ағиҙел! (71 һүҙ.) ( Башҡортостан календарынан.)

БАШҠОРТОСТАН – ЙЫРҘАР ИЛЕ.

   Башҡортостан – йырҙар иле. Уға бары шундай ғына исем биррегә мөмкин. Башҡорт ерҙәренең шиғри исемдәре ниндәй генә йырға кермәгән дә, ҡайһы ғына яҡҡа барып етмәгән! Күкһелләнеп ятҡан Урал тауҙары, Ағиҙел, Ашҡаҙар, Дим, Һаҡмар, Танып, Ыҡ йылғалары йөҙҙәрсә башҡорт йырҙарында йырланалар. Хатта ғүмерендә Өфөнө, Ағиҙелде, Димде, Һаҡмарҙы,Уралды күрмәгән татар кешеһе лә шул исемдәр менән йырҙар ижад итә.

   Башҡортостан – ул ысын мәғәнәһендә йырҙар бишеге, көйҙәр ватаны, музыка шишмәһе, шиғыр баҡсаһы!

(Ш.Мөдәррис, Л.Ихсанова.)

ҠЫШҠЫ СӘСКӘЛӘР.

Беҙ урманға килеп индек. Ҡалай күркәм! Йәйен япраҡтарын леперләткән, ботаҡтарында аҫыл ҡоштар һайратҡан мәғрур имәндәр тынып ҡалғандар. Бөтә ерҙә йондоҙҙай аҡ ҡар бөртөктәре емелдәй.

Аҡ йәймәләй ҙур аҡланға килеп сыҡтыҡ. Бында беҙ мышы эҙҙәрен күрҙек. Оҙаҡламай үҙҙәре лә килеп сыҡтылар. Уларға һоҡланып ҡарап торҙоҡ. Ҡапыл минең өҫтөмә ынйы туҙанындай ҡар бөртөктәре ҡойола. Ҡояшлы көндә минең кейемем меүләгән йондоҙ булып ялтырай.

(“Башҡортостан”)

МӘҠӘЛДӘР.

Ағасты япраҡ биҙәй, кешене хеҙмәт биҙәй. Аҙ һөйлә, күп эшлә. Ашағанда ҡолағың һелкеһен, эшләгәндә йөрәгең елкенһен. Башланған эшьең бөткәне яҡшы. Бер эшен башлаған, икенсеһен ташлаған – береһен дә ослап сыға алмаған. Биш мәртәбә уйла, бер мәртәбә эшлә. Дандың төбө – хөрмәт, хөрмәт төбө – хеҙмәт. Иренһәң – ауырырһың, тырышһаң – һауығырһың. Иҫәп кәрәк, уй кәрәк, уйлар эшләгән һирәк. Йәй эшләмәһәң, ҡыш ашарға тапмаҫың. Тырышлыҡ – ҙурлыҡ, ялҡаулыҡ – хурлыҡ.

ФАЙҘАЛЫ ҮТҺЕН ЯЛЫҢ!

Йәй минең иң яратҡан миҙгелем. Бөтә ер иҫ киткес матурлыҡҡа төрөнә. Урманға барһаң, серле тәбиғәт донъяһы асыла. Унда ниндәй генә сәскәләр, үләндәр үҫмәй, ниндәй генә ҡоштар һайрамай.

Йәй матур, әлбиттә. Ләкин мин матрурлыҡҡа һоҡланып ҡына йөрөмәйем. Каникулымды файҙалы үткәрергә тырышам. Әҙәби китаптар, газета-журналдар уҡыйым.

Йәй көнө мин әсәйемә ярҙам итергә тырышам: өй йыйыштырам, баҡсала емеш-еләккә һыу ҡоям, утайым; ҡоймаҡ ҡоям, торт бешерәм. (65 һүҙ.)

                                                   ЕР ҺАТЫУ.

Бер рус баяры башҡорттарҙан ер һатып алырға килә.

- Күпме аҡса бирәһең? – тип һорай былар баярҙан.

- Йөҙ тәңкә бирәм, - ти баяр. – Күпме ер бирәһегеҙ һуң?

- Бер көн эсендә үҙең күпме ер үтәһең, шунса алырһың. Тик ат менән түгел, йәйәүләп йөрөргә, - тиҙәр башҡорттар. Урамға сығып межа ҡуялар. Баяр йүгерә-йүгерә сығып китә. Әй йүгерә икән был, әй йүгерә икән. Барған һайын ер яҡшы. Ҡыҙыға был, күберәк алып ҡалайым тип тырыша. Көн эҫе, ти. Йүгереп бара ла тирләп-бешеп һыу эсә икән. Шулай йүгерә торғас, хәлдән тайып, ауырып китә лә шул ерҙә үлеп ҡала. (Л.Толстойҙан)

БАТЫРЛЫҠ.

Был ваҡиға 1944 йылдың  8 мартында Борислав һәм Херсон ҡалаларын гитлерсыларҙан азат итеү өсөн барған һуғышта булды. Ул көн гвардия лейтенанты Миңлеғәле Хәбибулла улы Ғөбәйҙуллинға тап егерме өс йәш тулғайны.

Миңлеғәле Ғөбәйҙуллин ут бөркөп ятҡан дзотты күрҙе. Лейтенант шыушып килгән ерҙән ул ун метр самаһы ғына һулдараҡ ине. Дзоттың амбразураһынан ярһып атҡан пулемет беҙҙең һалдаттар өҫтөнә эҫе ҡурғаш ямғыры яуҙыра, уларға уба түбәһенә менергә мөмкинлек бирмәй.

Атыу менән мауыҡҡан фашистар Миңлеғәлене күрмәне. Лейтенант тағы ла яҡыныраҡ килеп өлгөрҙө. Бик яҡшы тоҫҡап, Миңлеғәле автоматтан амбразураға бер нисә очередь бирҙе.

Ҡаты яраланған Миңлеғәле һикереп торҙо.

Аҡтыҡ көсөн туплап, лейтенант дзотҡа ташланды. Биш аҙым атлағас та, ялҡын һирпеп ятҡан амбразураны кәүҙәһе менән ҡаплап, ергә ауҙы. (З.Рафиҡов)

 ПЛАН

ПРОФИЛАКТИЧЕСКОЙ ИНДИВИДУАЛЬНОЙ РАБОТЫ

С ОБУЧАЮЩИМИСЯ «ГРУППЫ РИСКА»  

на 2019/2020 учебный год

Цель: обеспечение социальной поддержки детей и подростков «группы риска», направленной на решение проблем детской и подростковой безнадзорности и преступности.

Задачи:

• организация профилактической работы по выявлению и устранению причин и условий, способствующих совершению преступлений, правонарушений, антиобщественных действий обучающихся;
• повышение правовой культуры и социально-педагогической компетенции родителей обучающихся;
• осуществление мероприятий по оказанию комплексной социально- психолого- педагогической поддержки, обеспечению досуга и отдыха детей и подростков, находящихся в социально опасном положении;
• обеспечение защиты прав и законных интересов несовершеннолетних;
• формирование потребности ведения здорового образа жизни.

Основные направления:

• работа с детьми, находящимися в социально-опасном положении;
• работа с учащимися «группы риска»;
• работа с неблагополучными семьями;
• правовое просвещение;
• пропаганда ЗОЖ;
• профилактика вредных привычек;
• профилактика правонарушений в быту, на улице, в обществе;
• профилактика суицидального поведения;