21 февраля ДЕНЬ РОДНОГО ЯЗЫКА " НА ЛЕЗГИНСКОМ"
методическая разработка

Зи хайи ч1ал зи лезги ч1ал.

Тербиячи:

-Асслам алейкум ! Гьуьрметлу мугьманар, азиз балаяр, къенин мярекат чна жуван лезги ч1ал

хуьниз бахшнава.

халкь, миллетдикай миллет айизвайди

дидедин ч1ал я.

Къенин югъ 21-февраль дуьньядин халкьарин дидед ч1аларин югъ яз малумарна.чи лезги халкьдихъ дегьзаманадин адетар  , мисалар , ва миск1аларни виридалай виридклайни ава.  Лезги ч1ал зи къадим  ч1ал , зи дидедин   виридалайни багьа ч1ал .

Играми балаяр дидедин ч1ал чаз хайи йикъалай башламишна , чна ч1угвазвай нефес хьиз , хъвазвай яд хьиз , незвай фу хьиз чаз герек я . Ч1ал чин тийиз чавай рахаз жедач балаяр . Дидедин ч1алан къадир чир хьун . гьар са баладин везифа я. Чи шаирри къейдзавайвал  ч1ала чаз ватандин к1анивал халкьдин сада – садан арада физвай фикир гьи къайдада агакьзават1а гьадакай  ихтилат физва балаяр. Къенин юкъуз чна чи бажарагълу шаиррикай , шаирри кхьенвай лезги ч1алан шииирикай суьгьбет ва тикрар ийида .

Шиирар:

Хайи къалай дидеди зун

Лезги рушан т1вар гана

Агь багьа я лезги ч1ал вин

Лезги ч1алал хуш я рахаз        Лианесса

Дидеди зун кьуна гъилел

Зи Ватандиз хкана

Кам вегьейла сифте чилел

«Диде» гаф за лагьана             

Дидедин ч1ал, дидедин ч1ал

Бубайрилай аманат ч1ал!

Вун – лезгидин вилин нине

Вун – зи халкьдин руьгьдин бине        Динара

Вун – зи хайи диде масан

Вун- ватандин кук1уш кьакьан

Вун – зи яйлах, вун – зи булах

Вун – зи даях, вун – зи дамах.              

Дидедин ч1ал вун я сувар

Гьар юкъуз заз аквазвай

Чи игитрихъ ава гьунар

Лезги ч1алал рахазвай        Сагид

Играми зи лезги ч1алан

Аламатарни ч1ехи я

Ша агат куьн адан къулав        Рагиф

Ам са рагъ хьиз чими я.          

За зи ч1алал дамахзава

Ам виридалай багьа я        С.Умар

Гьамга яд хьиз булахдавай

Ширин я ам ,михьи я            

Къачунва зи дамах меци

Лезги ч1алан гафар яз хци

Авач зат1 заз валай верц1и

Бахтунин лувар лезги ч1ал       Фатима

Зун са гъвеч1и аял тир

Дидеди чирдайла ч1ал

Вун дат1ана герек я

Къачузвай гьар камунал         АБумуслим

Зи хайи ч1ал ,зи лезги ч1ал

Дувул фенвай дегьнедиз        Хадиджа

За хуьда ам тийиз усал

Мусурмандин Мекке хьиз     

Дидедин ч1ал-вун зи рик1 я вун зи чан

Вун галачиз дуьньяда заз ич1и я        В.Умар

Ви рекье гуз гьазур я зун хвейи чан

Вун галачиз рагъ авай югъ мич1и я     

 Зун са гъвеч1и аял тир

Дидеди чирдайла ч1ал        Магамедрасул

Вун дат1ана герек я

Къачузвай гьар камунал             

Тербиячи: Килиг балаяр чи ч1ал гьикьван гуьрчегди ят1а . Чна исятда шиирар гьи ч1алалди лагьана ?

Чун гьи миллет я балаяр?

Килиг гьикьван метлеблу гуьрчегвал рик1е авай ч1ал ят1а ?

Исятда чи балайри чаз  «Ч1ал раб яни лугьудай» са сегьне ачухда.

Ша буюр балаяр сегьнедиз.  

Сегьне: «Ч1ал раб яни?»

Къари: Вун хтанани къужа?

Къужа: Хтана къари, хтана. Са истикан чай цуз кван къари (чай цазва

Къари: (рак гатазва) – Рак гатазвай хьтинди я.

Къужа: Килиг кван къари вуж ят1а.

Къари: (къари килигзава). Почтальон тир къужа. Чи шегьерда к1елзавай

гададилай кагъаз хтана.

Къужа: К1ела кван къари вуч кхьенват1а.

Къари: Саламалек диде ва буба. Куьн гьик1 ава? Как здоровье, как

поживаете? Зун хъсанзава, учеба нормально. Скоро приеду. Куьн сагърай,

досвидание.

Къужа: Ибур вуч гафар, я къари!? Са йисуз шегьердиз фена, ч1ал рик1елай

фенани!? Я мусибат!!

Къари: Хьана я къужа вуна аялдиз гьикьван тахметар ийида ч1ал ик1 хьана,

ч1ал ак1 хьана. Абур куьлуь-шуьлуь я.

Къужа: Лап хъсан я вазни ви хциз ч1ал «куьлуь-шуьлуьяр» тирди заз

чизвачир. Учеба нормально ялдай.

Къари: Къужа, я къужа…

Къужа: Вуч хьана къари вак къал ква хьи?

Къари: Я къужа кал квахьнава, кал. Кьве к1вач галат хьана зин къекъведай

кьван, гила вучда!?

Къужа: Ч1ал квахьайла кал квахьун еке к1валах яни, абур куьлуь-шуьлуьяр я.

Ч1ал раб яни, вучиз квахьна фирай ам

Эхь дидедин ч1ал ширин я

Багьа я заз ,уьмуьр хьиз зи лезги ч1ал

Ам чи ругьдин девлет я.

Тербиячи: Аялар Дагъустанда са шумуд миллет яшамиш жезва,  гьар са миллетдихъ вичин адетар ,гьар са миллетдихъ вичин ч1ал, гьар са миллетдихъ вичин партал , мисал , ва миск1алар авайди .

Аялар килиг и шикилдиз , чаз и шикилдайаквазвайди вилик заманада  къуьни –къуншийри , мукьва- кьилийри , куьмек к1ан хьайила вири к1ват1 хьана ийидай . Сада квар югъурдай , сада гам храдай , сада куьлуьт храдай , сада фу чрадай , мани ягъиз –ягъиз  шадвилелди к1валахар авуна куьтягьдай .

И шикилдай квез вуч аквазва ? и шикилдай чаз мехъерар аквазва , а ч1авуз мехъерар исятда хьиз са юкъуз ийидачиз , а ч1авуз 2-3 юкъуз ийидай .

Свас гъидайла балк1андал алаз гъидай , вучиз лагьайт1а машинар авачир.

И шикилда бубани баде ава, абуру вуч ийизва ?

Абур ацукьнава, чпин хтуларни галаз.

Гила килиг и шикилдай квез вуч аквазва ?

-Руша къуьзуь бубадиз яд гузва .

Мад са адетрикай сад язва къуьзуь буба бадедиз гуьрмет авун.

Квез  кьуьзуь баде буба авани ?

Абур гьина яшамиш жезва ?

(Аялрин жавабар)

Абур гьина хьайит1ани чна абурал кьил ч1угвана к1анда.

Исятда чун са бадединни бубадин патав мугьмандиз фида .

Аялар квез и кимел ацукьнавай бубаяр аквазвани ?

Квез ким вуч ят1а чизвани ?

Ким вилик заманада кьуьзуь бубаяр чпин к1валахар авуна куьтягь авурла кьулухъ ял ягъиз ацукьдай чка тир.

Жегьилар кьуьзуь бубаяр алай чкадал ацукьдачир, вучиз ят1а чидани квез ?

Абуруз гьуьрмет авуна яргъал ацукьзавай .

Эгер бубайриз куьмек к1ан хьайит1а абур тадиз къарагъна куьмек ийиз фидай . Исятда чна бубайриз салам гана к1анда. Саламни гьар жуьредалди гуз жеда , салам алейкум , нисинин хийирар , пакамхиирар, экуьненхиирар лагьайт1ани жеда. Ша гила  чун агатин .

(Аялри салам гузва ).

Буба: Алейкум салам , куьн гьина я ?

Аялар: Чун чубарук бахчадай я.

Тербиячи:Буба чи аялриз лезги адетрихъ галаз таниш жез к1анзава.

Буба:Дуьз к1валах я адет чир хьана к1анда . Кьуьзуьдан патав атайла салам гун им са адет я .Салам гун им са адет я .

Салам гун им инсандиз берекат хьуй лагьай гаф я .

Ша куьн за чи к1вализ тухуда .

Къари инал ви хтулар атанва .

Аялар: Салам алейкум баде !

Баде: Алейкум салам балаяр , ацукь  чан балаяр .

 Им чи к1вал я, чи хуьре шегьерда авай хьтин регьятвилер авач , пичина ц1ай чна к1арасрикай ийизва ,яд булахдилай гъизва , ят1ани чаз хуьре яшамиш жез к1анда .

Буба: Исятда за квез хизандин ядетрикай лугьуда .Сифте диде бубадиз гуьрмет авуна к1анда .

Буба к1валахна хтайла руша я гадади  адан гъилерилай   яд аладар авуна к1анда дасмал гана к1анда .

Тербиячи: Аквазвани балаяр бубади квез адетрикай гьихьтин чирвилер гузват1а.

Буба чи аялриз лезги ч1алал хъсан манияр чида .

Буюр балаяр мани лугьуз.

Мани «Сагърай лезги халкь»

Баде: Сагърай балаяр  , пара хъсан мани лагьана .

Тербиячи: аялар иниз тамаш чаз бадеди гьихьтин теамлу туьнар гъанват1а.

Ибур вири чи лезги халкьдин туьнар я .

Атай мугьмандин вилик т1уьн эцигун имани адетрикай са адет я .

 Буба чи аялри гькьван хъсан мани лагьанат1а , гьа жуьре абурувай хъсан лезги  куьлни жеда .

Тербиячи:

Ч1ал халкьдин чин я, адахъ зурба къуват ава

Ам чирун ,хуьн чи гьар садан буржи я

Ч1ал хуьнин карда чавай вуч жеда

Хайи ч1алан михьивал хвена к1анда

Хайи ч1алал рахана к1анда

Ч1ал хвена к1анда

Дидед ч1алаз вафалу хьана к1анда

Хайи халкьдин тарих,меденият, адетар хвена к1анда

Гьа иналди чна гьуьрметлу мугьманар ва балаяр  чи сувар акьалтIарзава. Бахтлу ислягь уьмуьр хьурай квез виридаз.

                                   МУНИЦИПАЛЬНОЕ КАЗЕННОЕ ДОШКОЛЬНОЕ

ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЕ УЧРЕЖДЕНИЕ

«ДЕТСКИЙ  САД «ЛАСТОЧКА»

368750,  с. Усухчай, Докузпаринский район , ул. Эмирсултанова , 32Б,

Тел 8960-411-1-071   сайт:  dag-lastohka-2 tvoysadik.ru.

адрес электронной  почты: mkaou.ds-lastohka@yandex.ru

    Открытое занятие                                                             Международный   день                  «Родного языка»

        Выполнили:

                                                                            Шахэмирова З.М

                                                                      Муз.Рук: Элитмазова М.Ш