"Мээң ынак номум"

Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение

Чыраа-Бажынская средняя общеобразовательная школа

          Проект                              «Мээн ынак номум»

Автор   Ооржак Найыр

Удуртукчузу Куулар Саглаш Эрес-ооловна

                                     Чыраа-Бажы 2017

 Кыска тайылбыр

Мээн ынак сонуургалдарымнын бирээзи – номчууру.

Бодунун амыдыралын ном чокка бодаптар хире хой уруглар бар бе? деп айтырыг мени сонуургады берген.Бодумнун эштеримни номга сонуургалын канчап чедип алырыл?

Проектинин кол сорулгазы.

Ном, сайзырангай технологиянын хогжулдезинин уезинде база, кижинин сайзыраарынын кол дозу деп чувени коргузери.

Эртем даап бодаашкыны.

Чаа танывазы авторнун номун номчуп тургаш, бодумнун эштеримнин билиин бедидип, номнун дузазы-биле солун ажыктыг медээни алырынче хаара тудары.

Проектинин сорулгазы.

1.Оореникчилернин ночуурунга сонуургал чогун илередири.

2. «Бажы – биле кылаштаан чурт» деп номнун утказын таныштырары.

3.Уругларны номчуурунга хаара тудуп болурун шынзыдары.

Проектинин туннели.

- Херек материалдарны тып, ону системажыдып ооренип алган мен;

- угаап бодаарын чедип алган мен;

- мээн даап бодаашкыным бадыткаттынган, мээн проектимни боттандырарынга шилип алган номум чугле мээн эштеримге эвес, мээн ог-булемнин кежигуннерин номчуурунче хаара тудупкан.

  Проект «Мээн ынак номум»

Автор:

Удуртукчузу:

  Мен,                                                Чыраа –Бажы ортумак школазынын 3а клазынын оореникчизи, силернин кичээнгейинерде «Мээн ынак номум» деп проектинин таныштырайн.

  Мээн сонуургалым хой: бойдуска, дириг амытаннарга ынак мен, музыка, танцыга спортка сундулуг мен, ынчалза – даа менээ эн кол чуул-номчууру.

Ажылымнын сорулгазы                                                                                      Ном, сайзырангай технологиянын хогжулдезинин уезинде база, кижинин сайзыраарынын кол дозу деп чувени коргузери.

Эртем даап бодаашкыны.

Чаа танывазы авторнун номун номчуп тургаш, бодумнун эштеримнин билиин бедидип, номнун дузазы-биле солун ажыктыг медээни алырынче хаара тудары.

Проектинин сорулгазы.

1.Оореникчилернин номчуурунга сонуургалын оттурар.

2. «Бажы – биле кылаштаан чурт» деп номнун утказы- биле таныштырары.

3.Уругларны номчуурунга хаара тудуп болурун шынзыдары.

Проектиге хамаарыштыр ажыл чорудулгамнын планы

1.Номнун авторларынга хамаарыштыр медээни чыыры.

2.Ол чогаал дугайында бодал канчаар тывылганын тодарадыры.

3.Эге школа оореникчилеринин аразынга анкетанын  айтырыгларын чорудары.

Проект камгалаарынынга ажылдын отчудун белеткээри.

  Шинчилел ажылынын кезээ

  Интернетти сонуургап коруп олургаш, «Уруглар номчулгазынын талазы-биле чуу болуп турарыл?» деп эгени тып алган мен.Соолгу он чылдарда ургулчу номчуттунуп турар кижилернин саны 49 хуудан 26 хууга чедир кызырылганын, а шуут ном номчувас кижилернин саны 23 хуудан 34 хууга четкенин билип алган мен. Бир эвес 1994 чылда номну кижилернин 58 хуузу сады ап турган болза, а 2004 чылда чугле 40 хуузу. (Номнун допчулалы, № 39, 2005)

Уругларнын номчуурунун талазы – биле медээлер.

Номга ынактар: бичии оореникчилер -43 хуу, улуг оореникчилер – 17 хуу.

Номга хонну чоктар: бичи оореникчилер – 8 хуу, улуг оореникчилер – 17 хуу.

Башкынын берген онаалгазындан ангы чуну-даа номчувайн турар оореникчилер – 10 хуу.

Хостуг уезинде оореникчилернин 43 хуузу чечен чогаалдарны – 40 хуузу, билип алырынын чогаалдарын – 21 хуузу, номчуп турар.

«Уругнун ном номчууру –ол дээрге чул?» деп айтырыгга ада-иелернин харыылары

- онаалга кылыры;

-реферат, докладка белеткел;

-ада-иелер бистин хилинчээвис;

-бистин чарыгдаттырган уевис, нервивис.

Чангыс –даа ада-ие номчууру: оорушку, кузел ханыышкыны, чараш чуулге ооренири, эртем чедип алыры деп харыылаваан

   Ном номчувазынын чылдагааннары:

 1.Ог-буледе ном – сагыш сеткил унелели эвес апарганы;

2.Амгы, телевизор, компьютер сайзыралынын уезинде, уругларнын номдан херек дыннадыгларны тып билбези азы белен чуулге ооренип калганы.

3.Солун, чараш чуруктар чок созуглелди уругларнын сонуургавазы.

  «Мээн чажыттарым номчуттунуп турар бе, бир эвес номчуттунуп турар болза кандыг чогаалдар сонуургап турарыл?» деп темага анкетаны тургускан мен.

Анкетанын туннелинде 21 оореникчи (84%) номчуурунга ынак, а чугле 4 кижи (16%) номчуурунга ынак эвес болган. Хостуг уезинде чугле 5 кижи номчуттунуп турары илерээн.

Чуну номчуп турарыл? Тоолдарны- 8 кижи (32%); чечен чогаалдарны – 12 кижи (48%); энциклопедия, справочниктерни – 4 кижи (16%): журналдарны -1 (4%)

Моон коступ турары оореникчилер чугле чиик номчулга шилип

ап турар.

   Теоретиктиг кезээ.

  Ынчангаш, мен бодумнун ынак номум «Бажы-биле кылаштаан чурт» деп ном-биле силерни таныштырайн.

  Дотти биле Джош Макдауэллдер «Бажы биле кылаштаан чурт» деп номунда амгы уенин база бир дувуредип чоруур айтырыгларынын бирээзи, хоойлу-дурум сагывас, кижилерге хора чедирип чоруур кижилер дугайында чырыдып турар.

Боттарынын бижээни номунда, хааннын оглу Хээрбинин шын дээш туржуп чораан, эрес маадырлыг чоруун тоогуп бижээн.

Бажы-биле кылаштап деп чул?

 Бир эвес кандыг бир чуул «бажы – биле кылаштаар» болза, ол бодунун анаа турар аайындан оске апаар. Ол кандыг-ла бир уурмек элдептиг б оон-даа хоралыг боор – чижээлээрге, ыттын чаны дииспейниин ышкаш апарган дижик. Азы ол болуушкуннар оон-даа хоралыг боор чижээлээрге, бир кижи кожазынын диизин бажынга эккеп алгаш, ону бодунун диизи кылып алган дижик.

Номнун кол утказы.

1.Оорушку болгаш чуртталга.

* Хаан болгаш оон оглу Хээрби башкарып турар уеде оларнын чурту кандыг турганыл?

Кижи бурузу аас-кежиктиг болгаш оорушкулуг турган. Бугу чон Хээрбинин ачазынга, хаанынга ынак турган.Оон чоптуг – шынныг хоойлу дурумнери оларнын шуптузун – бичи уруг бурузун, бичи оол бурузун, харын дииспей бурузун безин – багай чуулдерден камгалап чораан. Кижилер шынчы, каржы эвес болгашбот-боттарынга ынак боорунга ооренип алганнар.

*Оорушкуден сээден аарыынче.

Чурттун чуртталгазы кажан оскерлип эгелээнил?

Кажан Хээрбинин ачазы дайын чоруптарга, а чурттакчылар хоойлу дурумнерни оскертип аарга.

Кандыг-кандыг тенек чуулдер болганыл?

Бир кижи перец ап алгаш, ону улусче чажыпкан; Холун буттаан кижи холдарынга туруп алгаш кылаштап эгелээн.

Оон соонда чуртка чуу болганыл?

Кижилер бот-боттарынга хора чедирип эгелээн. Олар орук демдектеринин утказын солуп каапканнар: «Тур» деп демдек «Бар» дээн апаарга, анаа авариялар болуп эгелээн. Бир-ле кижи Холун буттаан кижинин карманнарындапн акшазын оорлапкан.Кым-даа ханнын хоойлу-дурумнеринин аайы-биле чурттаксавас апарган.Шупту улус шынны меге дээр, а мегени шын дээр апарган, ынчангаш бугу чурт дедир башталы бергеш, буурап калган. А кажан Хээрби оларга: «Ачамнын оореткени ышкаш чуртталынар! –дээрге, чурттакчылар ону чок кылып кааптар деп турганнар.

*Камгалалдын келгени.

Хаан чанып келгеш чуну канчанганыл?

Ол оглун камгалап алгаш, куспактапкан. Кажан чурттун чону келгеш, оршээл дилээрге, ол шуптузун оршээп каан. Олу луг дой кылгаш, анаа чуве чугаалааш, Хээрбини маадыр деп чарлаан, чуге дээрге ол оол шынны камгалап туржуп турган.

Бо тоогунун тончузунде чурттун чуртталгазы кандыг апарганыл? Чуге?

Кижи бурузу аас – кежиктиг апарган.Улус катап база ханнын хоойлу-дурумнеринге чагыртып эгелээн.Олар ам шупту чувени шын болгаш эки сеткилдиг кылып эгелээн, ынчангаш оларнын чурту дедир эвес, аай башталы берген.

   Туннели.

«Бажы-биле кылаштаан чурт» деп номну номчааш, оон арыннарын санай хайгааралды кылдым. Бо ном мээн чуртталгамга кезээде артып каар. Эки чуулдер, чылыг хамаарылга, бузурел, хоглуг солун болуушкуннар, кижилерни тоомча чок кылдыр арттырбас.

Бодунун номунда чогаалчылар номчукчуларны долгандыр турар делегейже бир ангы коруш-биле коорун саналдап турар. Шупту улус хоойлу-дурумге чагыртыр ужурлуг. Шын эвес кылып эгелээривиске, бистин боттарывыска болгаш оске улуска-даа аарышкылыг апаар. Бис оскелерге аас-кежикти кылып, бодувустун куруневисти – чуртталгавысты – дедир башталы бербес кылдыр камгалап эгелээр бис.

 Мээн ынак номумну дунмам, авам номчаан, а оон соонда эштерим база номчуурлар.

 Ном дугайында кылган унелээшкинимни, мээн чоок кижилерим сонуургаанынга ооруур мен. Мээн бо кылган ажылым силерни база хаара тудуптары чадавас. Бо номну номчааш, силер шынны камгалап, ол дээш туржур апаарынар магат чок. Кижилерге хора чедирбенер, бот-боттарынарга ынак болунар.

Оореникчилерге анкета айтырыглары.

1.Сээн бажынында бичи уругларга тааржыр номнар бар бе?

2.Оларны номчуп тур сен бе?

3.Библиотека барып тур сен бе?

4.Чунун дугайында номчуурунга ынак сен?

5.Бодуннун ынак номун ада.

6.Кандыг чогаалчыларнын адын билир сен?

Портфолио

Учителя изобразительного искусства  МБОУ Чыраа-Бажынская СОШ

Куулар Алексей Доржуевич