Тожу кожууннун иви ажыл-агыйы

Опубликовано Дамбаа Шенне Вадимовна вкл 16.03.2016 - 21:25

Автор:

Дамбаа Кузел

Доклад об оленеводстве Тоджинского района Республики Тыва

Скачать:

Вложение	Размер
doklad_ivi_azhyl-agyyy.docx	514.81 КБ

Предварительный просмотр:

ТЫВА РЕСПУБЛИКАНЫҢ ӨӨРЕДИЛГЕ БОЛГАШ ЭРТЕМ ЯАМЫЗЫ

ТОЖУ КОЖУУННУӉ АДЫР-КЕЖИГ ОРТУМАК НИИТИ БИЛИГ ШКОЛАЗЫ

ДОКЛАД:

«ТОЖУ КОЖУУННУӉ ИВИ АЖЫЛ-АГЫЙЫ»

Адыр-Кежиг ортумак школазының

9-ку клазының өөреникчизи

Дамбаа Күзел күүсеткен

Удуртукчузу: тыва дыл болгаш

чогаал башкызы Дамбаа Ш.В.

Адыр-Кежиг – 2016

Тожу кожууннуӊ иви ажыл-агыйы

Шаандан тура ивижилер тайганың тайгазынга чурттап келген. Ада-иезинден дамчып келген малын өстүрүп, амыдырап чурттап чораан. 1940-1950 чылдарда, колхоз тургустунганда, ивижилер сууржуң амыдыралче кирген. Ивижилерниң ажы-төлүн школага өөредири-биле интернатка чурттадып турган. Колхозтаашкын үезинде улустуң малын чыыпкан, ооң соонда иви бажы өзүп-көвүдеп эгелээн.

Иви саны 1941 чылда 19244 баш турган. А дайын соонда, 1946 чылда, 8603 баш арткан. Ооң 2279-зу 60 өрегелиг Өдүген сумузунга турган. 1951 чылда иви 2718 баш чедир кызырылгаш, чоорту өссе-өссе, 1981 чылда 10448 баш четкен. Бо көргүзүг чүгле «Май 1» биле «Тоора-Хем» совхозтарныы, көдээ ажыл-агый ниитилештирген ивилери-дир. Хуу кижилерниң, коопзверпромхозтуң, леспромхозтуң, «Азас» заповедниктиң ивилери бо даңзыже кирбээн, олар – үлетпүр бүдүрүлгелери.

1990 чылдарның эгезинде Тыва АССР-ниң чазаа ивиниң санын өстүрер, тайга чонунуң амыдыралын экижидер тускай программаны хүлээп алган. Ол сорулга боттанып эгелээкте, күрүне тургузуу өскерилген, буураашкын эгелээн [Кара-Күске 2009: 6].

Совхоз буурап дүшкенде, иви-мал эвээжеп баткан, чамдык өг-бүлелер шуут иви чок арткан. 1999 чылда иви мал 173, 2002 чылда 323 баш чедип турган. Чамдык өг-бүлелерге 5 чедир баткан. Ол үелерде улус 100-тен хөй мал азыравас турган. Чүге дизе кадарары берге. 50 мал амыдыралга чедер дижир. Чижек кылдыр, мурнакчы ивижи Орай-оол Олег Бараановичтиң малы ол үелерде 23 баш чедир баткан. Амгы үеде Орай-оол Олегтиң ивизи 250 ажып турар.

Амгы үеде ивижилерниң саны – 30, аалы – 18, иви бажы – муң ажыг.

Ивиниң дериг-херексели

Эзер (шивиден кылган)

$C:\Users\Aidyn\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\20140108_161338.jpg$

Хөндүрге – эзерниң бажынга турар баг.

$C:\Users\Aidyn\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\20140108_161413.jpg$

Чүген – ивиниң бажынга кедирип алыр.

$C:\Users\Aidyn\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\20140108_161453.jpg$

$C:\Users\Aidyn\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\20140108_161557.jpg$

Согунак – чүгенниң кезээ. Сыын мыйызындан кылган.

$C:\Users\Aidyn\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\20140108_161703.jpg$

Кудурга – эзерниң артынга турар баг.

Ээрмээш – чаш уругларлар олуртур эзер. Чаъс, хүн, ымыраа-сээктен камгалаар кылдыр кылып каан болур.

Дангыыш – узун ыяш. Чүъктүг ивиге аңдарылбас дээш ажыглаар.

Эзеңги

Көжүп-дүжерде 15 чедир коштуг болур (15 чедир ивиге чүъгүн чүдүрер).

Рукавичка

Калитка в сад

Как Снегурочке раскатать тесто?

Хрюк на ёлке

Рождественский венок