Проект "Крапива - лекарственное растение".

Слайд 1

Слайд 3

Тикшерү максаты: Кычытканның файдалы ягын ачыклау

Слайд 4

1.Кычытканның төрләрен ачыклау. 2. Кычыткан ни өчен чага? 3. Кычытканның файдасы турында материалларны барлау, туплау, системалаштыру. 4. Кешеләр кычытканны нинди максатларда куллануын ачыклау. 5. Классташларымны үземнең ачышларым белән таныштыру. 6. Ачышларны хуплау яки кире кагу. Бурычлары:

Слайд 5

Тикшерү объекты: кычыткан

Слайд 6

Фаразлау (гипотеза): чүп үләне булуга карамастан, кычыткан кешегә бик күп файда китерергә мөмкин

Слайд 7

Тикшерү ысуллары:

Слайд 8

Нәрсә ул кычыткан? Кычытканның төрләре. Тикшерү нәтиҗәләре Кычыткан- ул кычыткансыманнар семьялыгына кер ә торган чәчәк атучы үсемлек. Латинчадан тәрҗемә иткәндә ул “яндырам”, “чагам” дигән мәгънәне аңлата. Исеме дә чаккан урыны бик нык кычытканга күрә “кычыткан” дип атала.

Слайд 9

Кычытканның 40-45 төре билгеле. Безнең якларда “икеөйле” һәм “агулы төкле кычыткан” дигән төрләре еш очрый. Кычыткансыманнарның 60 лап туганы бар. Күбесенчә алар җылы якларда үсәләр. Безнең якларда 10 лап төре күзәтелә.

Слайд 10

Кычыткан ни өчен чага? Практик эш №1. “ Кычыткан ни өчен чага?” Моны ачыклау өчен кычыткан сабагын һәм яфрагын микроскопка куеп карадым. Микроскоп аша караганда кычытканның сабагын һәм яфрагын каплап алган бик күп үткен төкләр күренде. Нәтиҗә: Менә ни өчен кычытканга кагылган тән авырта икән. Димәк, бу энәләр безнең тәнебезне тишеп керәләр.

Слайд 11

Практик эш№2. “ Ни өчен кычыткан чаккач тән кычыта соң? Мин кычытканны чеметеп алдым да кулымда издем. Яңадан микроскопка куйдым. Кычытканның кайбер энәләре сынган һәм сынган энәләрдән сыеклык саркып тора иде. Укытучым миңа: “Бу кырмыска кислотасы. Кычыткан энәләре аша бу кислота тәнгә эләгә. Ә кислоталар барысы да яндыра, тирене ярсыта”,- диде. Нәтиҗә: Менә ни өчен кычыткан чаккан урыннар кызара, кабара, суланып куыкланып чыга икән!

Слайд 12

Тимер Бакыр Каротин Витамин С Витамин К Аксым Органик кислоталар Дублаучы матдәләр Эфир майлары Шикәр Кырмыска кислотасы Крахмал Каль ц ий Кычытканның файдалы үзлекләре

Слайд 13

Кычытканның кешеләр тарафыннан кулланылышы Безнең борынгы әби-бабаларыбыз кычытканны төрле явыз рухларны куркытучы дип исәпләгәннәр. Тыңламаган балага кычыткан белән сугу аның тәне авыртсын өчен түгел, ә баласы ияләшеп, аны начарлык эшләргә “котыртып” торучы шайтаннарны куу өчен эшләнгән.

Слайд 14

Өйгә җен ияләшмәсен,явыз кешеләрнең сихере кайтсын өчен, ишек төпләренә кычытканнан палас үреп салганнар. Кычыткан себеркеләре белән идәнне себереп, өйдән явыз рухларны куганнар. Һәм шулай ук кычытканнан төрле бөтиләр ясап, аны үзләре белән йөртеп, җен-шайтаннардан, сихердән саклаганнар.

Слайд 15

Кычытканнан тукыма ясау Борынгы Русьта күптөрле үләннәрдән тукыма ясау ысулларын белгәннәр. Иван-чәй, алабута, әрекмән һәм башка үсемлекләрдән җепселләр ясаганнар. Тукыма ясау өчен кычытканны язын җыялар, яхшылап киптерәләр, аннары учмаларга бәйләп суга батыралар. Берәр айдан судан алып киптерәләр, талкыйлар, шуннан соң сабак кырыендагы җепләр аерыла.

Слайд 16

Нәзек җепселләрне эрләп күлмәк, ыштан, яулык,эскәтер,урын-җир әйберләре кебек тукымалар ясау өчен җепләр әзерләгәннәр. Аларны көл суында агартканнар, төрле чәчәк төсләренә манганнар. Андый тукыма бик йомшак матур, җәй көне салкынча , ә кышын җылы булган.Тәнгә рәхәтлек биреп торган. Киндер тукымага караганда арзанракка да төшкән. Чөнки чәчеп үстерәсе булмаган. Ә эрерәк җепләрдән капчык җебе, аркан җебе ясаганнар. Ә тагы да тупасрак җепләрдән сандали, эшләпә үргәннәр.Ул кешеләрне аяк сызлаудан, баш авыртудан дәвалаган.Билгә уралган билбавы ревматизм, артрит, остеохондроздан дәвалаган.

Слайд 17

Җеп әзерләгәннән калган талкышны (пакля) мүк урынына бүрәнә араларына, яки ярыкка кыстырганнар. Мондый киемнәрне моннан 6 мең еллар элек үк ясый белгәннәр. Француз императоры Наполеон солдатлары да кычыткан җепләреннән тукылган кием кигәннәр.

Слайд 18

Медицинада куллану -Россиядә кычыткан кан туктатуның яхшы чарасы буларак билгеле. -Азканлылык булганда ул алыштыргысыз чара. -Нерв системасын җайга сала, матдәләр алмашын яхшырта.

Слайд 19

-Буаннар сызлаганда, аш казаны авыртканда, бавыр һәм үт куыгы авыртканда кулланалар. -Геморрой, эч китүне дәвалый. -Кычыткан кандагы шикәрне киметә, кан составын яхшырта. -Йөрәк-кан юллары системасын һәм сулыш алу органнары эшчәнлеген җайга сала.

Слайд 20

-Хроник пневмония,хроник бронхит авыруларыннан кычыткан тамырын кулланалар -Кычыткан иммунитетны арттыра.

Слайд 21

Ачлык елларда кычыткан күп халыкны үлемнән коткарган. Әниләр кычытканнан аш, салаталар, кабартмалар ясап, балаларга ашаткан. Кулинариядә кулланышы

Слайд 22

Хәзер дә кычытканнан төрле-төрле ашамлыклар әзерлиләр. Кузгалак кушып щи пешерәләр, иттарткычтан чыгарып салатка кушалар. Алма, кыяр, укроп, кәбестә кушып җыелма салат ясыйлыр. Кышка кычыткан я яфракларын кәбестә кебек тозлыйлар.

Слайд 23

Шампун ь, лосьоннар (майлы тире өчен аеруча яхшы) Биткә маскалар ясарга мөмкин. Кулларны кычыткан суына тыгып торсаң, тире яшәрә, ярылмый. Косметологиядә кулланышы

Слайд 24

Сыерларга ашатсаң, сөтнең майлылыгы арта. Кычытканны тавыкларга турап ашатсаң, алар йомырка күбрәк сала. Дуңгызларга,кәҗәләргә, бәрән һәм бозауларга витаминлы азык. Кычыткан яфрагына төреп куйсаң, ит һәм балык озак бозылмый. Авыл ху җалыгында кулланышы:

Слайд 25

Кычытканның тамырларыннан сары, яфракларыннан яшел буяу алалар. Мин моны үзем тикшереп карарга булдым. Практик эш№3. Кычыткан яфракларыннан төнәтмә ясадым да, аңа ап-ак марля салып карадым. Берникадәр вакыттан соң марля куе яшел төскә керде. Кулинариядә дә торт өсләрен бизәргә яшел төсне кычытканнан алалар. Кычыткан- буяучы

Слайд 26

Н әтиҗә 1. Чүп үләне булуга карамастан файдалы үзлекләре дә күп булырга мөмкин икәнлеге турындагы фаразларым дөреслеккә туры килә. 2. Кычыткан –магик үсемлек. 3. Кычыткан файдалы үзлекләргә ия. 4. Меди цина , косметологиядә, кулинариядә, көнкүрештә кулланыла. 5. Кычытканнан тукымаларны буяу өчен буяулар алына.