Эссе "Эхэ байгаали-манай баялиг"

Республиканский конкурс «Нүхэдэйм дүхэригтэ…», посвященный 80-летию поэта, художника, учителя Кима.Цыденова. Номинация: «Журналистика»

Эссе   “Эхэ байгаали- манай баялиг “

        Тойроод байһан байгалияа харахадамни: хүхэ номин тэнгэри, уужам тала дайда, уһа голнууд... Алтан шаргал наранай элшэ доро амгалан ажаһууна гээшэбди. Хэрбэеэ анхаралтайгаар тойроод байһан байгалияа үдэрһөө үдэртэ ажаглаа һаа, ехэл Һайхан буянтай газарта бидэ ажаһуудагбди гэжэ хэлэхэ дуран хүрэнэ. Теэд, байдалай хүлгөөн соо тархияа эрьежэ, энэ гоё байгаалиин зурагуудые ойлгонгүй үнгэргэнэбди. Манай амгалан һуухымнай түлөө Эхэ –байгаалимнай оролдоно. Хамаг юумэ альган дээрээ асаржа үгэнэ: манай амидаралда эгээ хэрэгтэй – сэбэр агаар, арюун тунгалаг уһа уухыемнай, бүхы юумые түрүүлдэг – наран, гэр байдал, хубсаһа хунар, эдихэ хоолшье хүрэтэрөө. Үхибүүндээ дуратай энхэргэн эхэ шэнги, байгаалимнай хүн зондо баялигаа үгэжэл байна. Харин бидэ юу үгэхэ шадалтай гээшэбибди? Хайшан гэжэ байгалиидаа ханданабибди?  Хүн ба байгаали тухай асуудал үнинэй олон жэлнүүдэй туршада үзэгдэжэ, шэнжэлэгдэжэ байдаг гээшэ.  Теэд, хэдэн жэлнүүдэй үнгэрһөөшье һаа, энэ асуудал хододоо бодхоогдожол байдаг. Мүнөө сагта хадаа, үдэр бүри, жэл бүри эрдэм ухаанай шэнжэлгын туһаар шэнэ элдэб технологинууд бии болоно, олон завод, фабриканууд баригдана, элдэб оньһон машинанууд зохёогдоно. Эдэниие байгуулхын тула нефть ба болон ондоо хэрэгтэй малтамал хайра гамгүйгөөр газар дороһоо һорожо абагдана.Үдэрһөө үдэртэ байгаалимнай өөрынгөө баялигаа үгэ үгэһөөр үгыржэл байна. Үдэр бүхэндэ фабрика заводой утаанууд ганса агаарые элдэб муухай болгооно, гол мүрэнүүдые бузарлана. Тэрээнһээ гадна модонуудые тайража, бог шоройгоор байһан газараа муухай болгоно.Теэд юундэ хүн иигэжэ байгаалидаа ханданаб? Ямаршье сагта хүн хадаа энэ дэлхэйн хүрьһэ гэшхэжэ ябахадаа, байгаалиин аша туһаар ажамидарһанаа мартахагүй. Эзэн мэтэ хандаха хүсэлэнтэй байжа шадаха хэрэгтэй.  Харин хүн өөрынгөө гараар байгаалиияа эбдэжэ, модо отолно, түймэр табина, амитадые хюдана, уһа аршаануудые шэргээнэ. Нангин байгаалияа абархын тула, хүн бүхэн өөрынгөө ухаан бодолоо һэлгэхэ ёһотой гэжэ һананаб. Байгаалияа хамгаалха- хүн бүхэнэй нангин уялга.

Мүнөө сагта байгаали хамгаалгын асуудалай хурсаар табигдаад байхада, элинсэг хулинсагуудайнгаа ёһо заншал тухай гүнзэгыгөөр бодомжолхо хэрэгтэй болоод байна.  Байгаали хамгаалгын асуудал хэдэн сагһаа хойшо шангаар эрид хурса эрилтэтэйгээр олониитын урда табигдана. Тиигэхэ зуураа мүнөө үеын залуушуулай һанал бодолдо байгаали хамгаалха асуудалаар шэнэ үзэлэй бүрилдэлгэ, даруу зан нэбтэрүүлэн хүмүүжүүлгэ ба болбосоруулга шухала болоно.

Хорхойдо хоро хэнгүй,

Эрбээхэйдэ гэмэ хэнгүй ябаарай.

Далай шэнги ехэ,

Дайда шэнги үргэн ябаарай.

Бусахадам булаг шэнги,

Ябахадам уула шэнги,

Амар амгалан һуугты!

(Буряад заншалта үгэнүүд)

Дашиева Сарюна, 10 “а”анги

Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ

Хэжэнгын дунда һургуули