«Манай Буряад ороной Эсэгэ ороноо хамгаалгын агууехэ дайнай үеын ушарнууд»

Ивалгын дунда hургуули

Эсэгэ ороноо хамгаалгын агууехэ дайнай

Илалтын 75 жэлэй ойдо зорюулагдаhан найруулга

Темэ: «Манай Буряад ороной Эсэгэ ороноо

Хамгаалгын агууехэ дайнай үеын ушарнууд»

Дүүргэгшэ:Доржиева Арюна

Ивалгын дунда hургуулиин

«9-хи» классай hурагша

Хγтэлбэрилэгшэ: Норбованжилова С.Ц.

Буряад хэлэ ба литературын багша

Ивалга, 2020он

Наруули газарай шоройе умбан,

Нюсэгэн хγлнγγдээ дγрɵɵдэ хγргэн,

Багжагар бэеынгээ булшаниие шангадан,

Буряад яhанай угсаатан ургаалта!

Тоонто нютагайнгаа нэрые бузарлангγй,

Эсэгэеэ нэрлγγлhэн баатарнууд байналта!

Манай Буряад Республикын тγγхэдэ Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн хэзээдэшье мартагдахагγй. Майн 9 – бγгэдэ арадай Илалтын ехэ hайндэр мγн. Он жэлнγγдэй ошожошье байгаа hаа, мγнɵɵ гол тγлэб далан табан жэлhээ дээшэ бγхы хγнγγднай Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай дγγрэhэн тэрэ γдэрые мγнɵɵшье болотор hанажа байдаг.

1941оной июниин 22-ой γдэр Фашис Германи манай орондомнай хорото мухайгаар добтолон орожо, арад зоноймнай амгалан байдалые, габшагай ажалые таhалдуулhан байна. Энэ ушарые бγхы хγн тγрэлтэн ходо hанажа, мэдэжэ ябаха еhотойбди. Гансахан манай гγрэн дээрэ абаха болоо hаа, аяар 20 миллион хγнэймнай ами наhан алдагдаhан байна.

Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай эхилхэтэй шахуу, Эхэ ороноо γхэлтэ аюулhаа абархын тγлɵɵ, тэмсэлдэ, манай Буряад республикын ажалшад, олон мянган эрэшγγлнай, бγхы хγсэ шадалаараа гарта буу барижа, Эхэ оронойнгоо эрхэ сγлɵɵе хамгаалалсаа hэн. Тиихэдэ, айха гэhэн мэдэрэлгγй ябагдаал даа. Дайнай тγрγγшын hарануудай туршада ара талада γлэhэн хγнγγд «Хамаг юумэеэ – Илалтада, хамаг юумэеэ - фронтодо» гэhэн уряа доро хγдэлжэ эхилhэн байна. Гансал Эхэ орондоо, тγрэл хγбγγдтээ – совет сэрэгшэдтээ туhа хγргэхэ гэhэн hанал бодол сээжэдэнь байгаа. Буряадай ажалшад арадай ажахые сэрэгэй сагай эрилтэнγγдтэй зохилдуулан хубилгаха гэhэн гол шухала зорилго бэелγγлжэ байгаа. Завод, фабрикануудта, колхоз, совхозуудта социалис мγрысɵɵн γргэнɵɵр дэлгэрhэн байна. Хγдэлмэришэд, колхознигууд, алба хаагшад гансашье ɵɵhэдынгɵɵ тγлɵɵ даабари дγγргэхын тγлɵɵ бэшэ, мγн фронт ошоhон нγхэрэйнгɵɵ тγлɵɵ ажаллаха гэжэ оролдодог байгаа.

Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай тγрγγшын хоер жэлэй, 1941-1942 онуудай туршада республика доторнай ажалшадай эдэбхи γγсхэлээр олон тоото аша туhатай, айхабтар сэнтэй хγдэлɵɵнγγд эхилhэн тγγхэтэй. Республикымнай хγдэлмэришэд анги бэрхэшэлтэй, hγрɵɵтэй эдэ жэлнγγдтэ политическэ, γнэн зγб hанал бодолтой, зохеохы эдэбхи γγсхэлтэй байhанаа гэршэлээ. Дайнай γеын хату шэрγγн эрхэ байдалда Буряадай хγдэлмэришэд эршэмтэй, габшагай эрхим ажалай γльгэр жэшээ харуулhан байна. Бγхэсоюзна социалис мγрысɵɵндээдэ бхитэйгээр хабаадалсажа, ажалай γндэр γрэ дγнгγγдые туйлаа. Хоер зуутанай олон станок дээрэ хγдэлмэрилэгшэдэй, хэдэн мэргэжэл шудалха хγдэлɵɵнγγд γргэнɵɵр дэлгэрhэн байна. Саашадаа энэ хγдэлɵɵнγγд улам эршэдэжэ, эзэрхэн ороhон фашистнуудые hамна бута сохихо хэрэгтэ сэгнэшэгγй γγргэ дγγргɵɵ бэлэй.

Дайнай γеын хγдɵɵ ажахыда ехэ хγшэр хγндэ байдалтай байhан. Теэд эгээл горитой бэрхэшээлынь гэхэдэ, газар элдγγрилжэ, ургасын баян хэшэг абажа байhан, хэдэн зуун мянган таряашад дайнда ошонхой байгаа бшуу. Ара талада γлэhэн эхэнэрнγγд бγхы юумэ хуу хэхэ баатай болоhон байна. Ажахы хγтэлбэрилгын ниитын хγдэлмэридэ эхэнэрнγγд эдэбхитэйгээр хабаадуулагдадаг байгаа.Дайнай хэсγγ бэрхэшээлтэ тэрэ γедэ республикымнай завод болон фабрикануудта, колхоз совхозуудта гол тγлэб дайнда ошоогγй γндэр наhатай зон, γбгэд,  хγгшэд, эхэнэрнγγд, мγн эдиршγγл хγдэлдэг байгаа. Тэдэнэр эсэхэ сусахые мэдэнгγйгɵɵр, γдэр, hγниие илгангγйгɵɵр хγдэлжэ, фронтдо хэрэгтэй буу зэбсэг, hомо, хубсаhа гаргадаг, таряа таридаг, адууhа мала γсхэбэрилдэг байгаа.

Гитлеровскэ фашизмые  бута сохихо хэрэгтэ Буряадай ажалшад ехэ хубитаяа оруулалсаhан юм. Тэрэ hγγлшын жэлнγγдтэ ара талада ажаллаhан бγхы хγсэ шадалаа, hанал зоригоо Агууехэ илалтада зорюулhан хγнγγдэй ажалай баатаршалга хэтэ мγнхэдɵɵ мартагдашагγй.  Манай республикаhаа дайнда ябагшадай дундаhаа шэн зориг баатаршалга харуулжа, Советскэ СоюзайГеройн γндэр нэрэ зэргэдэ хγртэhэн 37 хγниие тоолонобди. Тэдэнэй дундаhаа нэгэх эдыень нэрлэбэл, генерал  И.В.Балдынов, гвардиин полковник В.Б.Борсоев, летчик П.Т.Харитонов, гвардиин капитан Д.Ж.Жанаев, мэргэн буудагша Ж.Е.Тулаев тагнуулшан ябаhан, солдадай Алдар Солын гурбан шатын орденоор шагнагдаhан  Б.М.Дамчеев  болон бусад болонод. Совет сэрэгшэдэй баатаршалгаар, арадай ажахыда хγдэлэгшэдэй шэн зоригто ажалаар туйлагдаhан илалтаhаа хойшо 75 жэл γнгэрбэ. Дайнhаа бусаагγй хэды олон хγнγγд газар дорон ойрсоноб даа, хэншье мэдэхэгγй.

Энэ хγндэ хγшэр жэлнγγдэй, олон γнгэрбэшье, мартахаар бэшэ.

Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда хабаадаhан, улан шулуу долеожо γзэhэн манай хγгшэн эжы, абанарнай юун соогуур тэмсэжэ гараа гээшэб, олониинь нютагаа бусаха хубигγй байгаа ха юм даа!

Бидэ мγнɵɵ эдэ олон жэлэй туршада дайн дажарай γγлэгγй, сэлмэг тэнгэри доро амгалан тайбанаар ажаhуухадаа, баяртай зон байнабди. Хододоо сэлмэг хγхэ тэнгэри, хододоо алтан шара наран мандажа байхань болтогой гэжэ hананаб. Хγсэлдэхэнь болтогой даа!  

Хэрэглэгдэhэн литература:

1. Газета «БуряадУнэн. Духэриг» от 14.12.2006
2. Газета «Бизнес Олзо» от 01.09.1995
3. Газета «БуряадУнэн. Духэриг» от22.09.1993
4. Газета «БуряадУнэн» от 11.09.1995