Хоца Намсараевай "Үүрэй толон роман соохи оньһон ба хошоо үгэнүүдэй удха шанар"
Энэ эрдэм-шэнжэлгын ажал "Ерээдүй руу алхам" гэһэн хуралдаанда бэлдэгдэһэн байна.
Х.Н.Намсараев. Роман "Үүрэй толон". Роман соохи оньһон ба хошоо үгэнүүдэй удха шанар.
Скачать:
| Вложение | Размер |
|---|---|
 "Үүрэй толон" роман соохи оньһон үгэнүүд | 980.55 КБ |
 Х.Н.Намсараевай "Үүрэй толон" роман соохи оньһон үгэнүүдэй удха шанар | 510.62 КБ |
Предварительный просмотр:
Подписи к слайдам:
Шэнжэлэлгын зорилгонууд: - Оньhон үгэнүүдэй зохёолой хэлэнэй уран аргануудайнь нэгэн боложо, аргагүй ехэ үүргыень элирүүлхэ. - Оньhон үгэнүүд тухай мэдэсэеэ үргэдхэхэ. - Х.Н. Намсараевай «Үүрэй толон» гэжэ зохёол соо оньһон үгэнүүдые шэнжэлхэ.
Оньhон ба хошоо үгэнүүд – арадай аман зохёолой зүйл Жэшээлхэдэ , « Һ айн хүн haнaaгaap », « Һ aнahaн газарта болоhон эдеэн », « С ууда гapahaн соло, байда тодорhон баатар », « Д эмы табиhан дээhэн , hула табиhан h у p », « Т энэг хүн тэнгэриhээ наагуур », « Дү тынь хаража , дүрбэ хонобо » гэхэ мэтэ хошон үгэнүүд хүнэй хэрэг ябадалда сэгнэлтэ үгэнэ, аминдаа мэдүүлэл болоног ү й . Зүгөөр эдэ үгэнүүдые мэдүүлэл соо хэрэглээ haa , удхань эли, hонирхолтой , хэлэлгэнь уран боложо үгэхэ байна .
Оньhон ба хошоо үгэнүүд – романай хэлэнэй уран арга « Галуу hажаажа , турлааг уhанда орожо үхэбэ» гэhэн oньhон үгэ Галша худа бидэ хоёрhоо зайлахаг ү й байна даа » гэжэ баян Бадмын үгэ тэрэнэй дээрэлхүү бардам зан харуулхын түлөө хэрэглэгдэhэн байна . « Эрын ёhоор тэмсэжэ уна , эмээлтын шадалаар дабхижа уна » гэжэ оньhон үгэ Цыремпилэй зоригой , мүхэшэгүй талыень элирүүлхын түлөө хэрэглэгдээ .
«Һара газар хоёртол hалахаяа болишоhон» гэжэ хошоо үгэнүүдээр Должод Цыремпил хоёрой инаг харилсаа харуулна. «Хүн мэхэлдэг , хүлэг булгидаг гэжэ мэдэдэггүй» - эндэ автор Галша Дари хоёрой hайхан сэдьхэл hанаатай байhыень харуулна . Ямаахан хүгшэнэй уяран байхыень «Баярлаhан хирээ бархирба» гэhэн хошоо үгэнүүдээр дамжуулна. «Үүрэй толон » гэжэ романай гол герой Сэдүүгэй Цыремпилэй эхинhээ эсэс хүрэтэр ябаhан ябадалынь - « Эрдэниин шулуун элэхэ бүреэ үнгэ ородог , эрэ хүн зобохо бүреэ шадал ородог юм » гэhэн оньhон үгөөр задалхаар юм .
Түгэсхэл Тэдэ хадаа геройнуудай hанал бодол , хоорондохи харилсаа , зохёолой удха шанар үргэн, гүнзэгы болгон харуулна . Оньhон үгэнүүд зохёолой хэлэнэй уран аргануудайнь нэгэн боложо , аргагүй ехэ үүргэ дүүргэнэ . Тэдэнэй хүсөөр уншагша зохёолой удха hайнаар , гүнзэгыгөөр ойлгожо абана гэжэ би hананам .
Предварительный просмотр:
Буряад Республикын болбосоролой болон эрдэм ухаанай яаман
Хэжэнгын аймагай эрдэм hуралсалай таhаг
МБОУ «Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ Хэжэнгын дунда hургуули»
Эрдэм-шэнжэлэлгын конференци “Ерээдүй руу алхам”
Секци “Буряад уран зохеол”
«Оньhон ба хошоо үгэнүүд – зохёолой уран арга»
(Х.Н. Намсараевай “Үүрэй толон” раман соо)
Бэлдээ: Очиржапова Арина,
7в ангиин һурагша
Багша: Сультимова С.Ц.,
буряад хэлэ ба уран зохеолой багша.
Хэжэнгэ, 2021 он
«Оньhон ба хошоо үгэнүүд – зохёолой уран арга»
(Х.Н. Намсараевай “Үүрэй толон” раман соо)
Түсэб:
1. Оролто үгэ.
2. Гол хуби
- Оньhон ба хошоо үгэнүүд – арадай аман зохёолой зүйл
- Оньhон ба хошоо үгэнүүд – романай хэлэнэй уран арга.
3. Тобшолол.
4. Хэрэглэгдэhэн литература
Шэнжэлэлгын үндэhэн:
- Хүдэлмэриин темэ: «Оньhон ба хошоо үгэнүүд – зохёолой уран арга»
- Темын шухала байгуулга: Х.Н.Намсараевай “Үүрэй толон” гэһэн зохёол шэнжэлэлгэ.
- Шэнжэлэлгын зүйл: тус зохёол соо хэрэглэгдэһэн оньһон үгэнүүдэй удха шанар шэнжэлхэ.
- Шэнжэлэлгын зорилгонууд:
- Оньhон үгэнүүдэй зохёолой хэлэнэй уран аргануудайнь нэгэн боложо, аргагүй ехэ үүргыень элирүүлхэ.
- Оньhон үгэнүүд тухай мэдэсэеэ үргэдхэхэ.
- Х.Н. Намсараевай «Үүрэй толон» гэжэ зохёол соо оньһон үгэнүүдые шэнжэлхэ.
- Шэнжэлэлгын арга: уран зохёол соохи оньһон үгэнүүдые уран найруулгын талаhаа хаража үзэхэ.
- Методүүд: анализ, бэдэрэлгэ, туд литература үзэлгэ.
- Хүдэлмэриин байгуулга: оролто үгэ, гол хуби, тобшолол, хэрэглэгдэhэн литератураһаа бүридэнэ.
Оролто үгэ
Олон зуун жэлнүүд соо хүгжэн hалбарhан аман зохёол хэдэн үеын арад зоной нангин хүсэл, эгээл үнэтэй, сэнтэй ойлгосо, мэдэсэ, ажабайдалай дүршэл, ёhо заншал уран үгын дээжээр зураглажа, үндэр дээрэ үргэhэн байна.
Арад зон аман зохёолоороо хүн бүхэндэ хандажа, түрэhэн нютаг дайдадаа, Эхэ орондоо, арад зондоо дуратай, үнэн сэхэ, туhатай бай, ажалша, хүсэ шадалтай, hайн абари зантай яба, элинсэг хулинсагайнгаа захяа заабари баримтала, жэшээ аба гэхэ мэтэ hургаал бидэндэ ойлгуулна.
Хүндэ хадаа миин хооhоор, удхагүйгөөр юумэ хэлэхэдэ, анхаралдаа абанагүй гэжэ бултанда мэдээжэ ааб даа. Тиихэдээ элдэб oньhон үгэнүүдые ажабайдалай ушарнууд, хүн зоной хоорондохи харилсаан дээрэ хараад үзэхэдэ тааруу, ойлгосотой болоно бшуу. Би зохёол уншажа байхадаа, хэрэглэгдэhэн oньhон үгэнүүдээр hонирхооб.
Иимэ шэнжэлэлгын зорилгонуудые табяаб:
- Оньhон үгэнүүдэй зохёолой хэлэнэй уран аргануудайнь нэгэн боложо, аргагүй ехэ үүргыень элирүүлхэ.
- Оньhон үгэнүүд тухай мэдэсэеэ үргэдхэхэ.
- Х.Н. Намсараевай «Үүрэй толон» гэжэ зохёол соо оньһон үгэнүүдые шэнжэлхэ.
Гол удха
Оньhон ба хошоо үгэнүүд – арадай аман зохёолой зүйл.
Арадай ажабайдалай дүршэл дээрэ үндэhэлжэ бии болоhон oньhон үгэнүүд hургаал, заабари зааhан удхатай юм. Уранаар, тодо тобшоор байгуулагдаhан oньhон үгэнүүдэй сэсэн hургаал, заабаринууд хүнэй ажаhууха, ажаллахада туhатай баримта боложо үгэдэг. Илангаяа үхибүүдэй, залуушуулай зүб мүрөөр хүгжэхэ, хүмүүжэхэдэ oньhон үгэнүүдэй hургаал тон хэрэгтэй байдаг юм.
Оньhон үгэнүүд тобшохонууд байбашье, А. М. Горькиин тэмдэглэhээр, «... тэдээн соо бүхэли номуудай сэнтэй ухаан, мэдэсэ багтаhан байдаг».
Аман зохёолой энэ жанр арадай ажабайдал дээрэ үндэhэлжэ бии болоhон байна. Ушар тиимэhээ oньhон үгэнүүд арадай ажабайдал, ёhо заншал, үзэл бодол, хараа шугам үргэнөөр харуулдаг. Жэшээлхэдэ, урдань арад зоной ёhо журамаа нангинаар сахидаг байhаниие «Хүлөөр ошоhон - ерэхэ, хүндэлэн ошоhон - ерэхэгүй», «Уг түрэлөө алдаhан хүниие yhaн дээрэ түймэр эдихэ», «Ганса хүн хүн болохогүй, ганса түлеэн гал болохогүй» гэжэ oньhон үгэнүүд гэршэлнэ.
Хэр yгhaa ажал хүдэлмэриин аша үрэ үндэрөөр сэгнэгдэдэг, ажалай ашаар хүнэй хүгжэдэг, хүмүүжэдэг байhые «Хүлhэ гаргажа хүн болохо, хүбшэ татажа баатар болохо», «Хүнhөө жэшээ аба, хүдэлмэриhөө дүршэл оло» гэжэ oньhон үгэнүүд тобшолно.
«Өөрын дайда дулаан юм, хариин дайда хүйтэн юм», «Өөрын hайхан дайдые орхихо хэрэггүй, түрэhэн hайхан нютагhаань төөрихэ хэрэггүй» гээд түрэhэн орон нютагтаа, түрэл арадтаа шүтэн дурлажа ябахые эдэ oньhон үгэнүүд hануулна.
Ажабайдалда болодог элдэб янзын ушар, байдалай жэшээ дээрэ мүндэлhэн сэсэн удхатай oньhон үгэнүүд олон. Эндэ тоонто нютаг, эхэ орон, арад зон, ажал хүдэлмэри, эрдэм бэлиг, эб найрамдал, элүүр энхэ ябадал oньhон үгэнүүдэй темэнүүд болоно.
Oньhон үгэнүүдтэ дүтэрхы байгуулгатай, юумэнэй, үйлэ хэрэгэй удха шанарта сэгнэлтэ үгэhэн удхатай хошон үгэнүүд аман зохёолой үшөө нэгэ жанр болоно. Хошон үгэнүүд аминдаа мэдүүлэл болодоггүй байбашье, мэдүүлэл соо хэрэглэгдэхэдээ, уран хэлэлгыень тодо hоноp болгожо, удхыень гүнзэгырүүлдэг юм. Жэшээлхэдэ, «Һайн хүн haнaaгaap», «Һaнahaн газарта болоhон эдеэн», «Сууда гapahaн соло, байда тодорhон баатар», «Дэмы табиhан дээhэн, hула табиhан hуp», «Тэнэг хүн тэнгэриhээ наагуур», «Дүтынь хаража, дүрбэ хонобо» гэхэ мэтэ хошон үгэнүүд хүнэй хэрэг ябадалда сэгнэлтэ үгэнэ, аминдаа мэдүүлэл болоногүй. Зүгөөр эдэ үгэнүүдые мэдүүлэл соо хэрэглээ haa, удхань эли, hонирхолтой , хэлэлгэнь уран боложо үгэхэ байна.
Һургаал, заабари хэлэhэн oньhон үгэнүүд, сэгнэлтэ үгэhэн хошон үгэнүүд ажабайдалай олон үзэгдэлнүүдээр арадай hанал, бодол дамжуулдаг аман зохёол юм.
Оньhон ба хошоо үгэнүүд – романай хэлэнэй уран арга
Эртэ урда сагуудhаа нааша арадай нарин нягтаар суглуулжа, үе бүхэндэ хүгжөөжэ, дамжуулжа асарhан аман зохёол айхабтар баян юм. Эрдэмтэ Г.О.Туденовай хэлэhээр, «… Арадай аман зохёол гээшэ оёоргүй гүнзэгы далай шэнги. Буряад арад болбол аман зохёолой талаар дэлхэй дээрэхи эгээл баян арадуудай нэгэн гэжэ хараалагдадаг…». Энэ хэлээшэ тон зүб гэжэ би hананам. Юундэб гэхэдэ, ямарханшье зохёол уншахада, миин яряанай хөөрэлдөөн соо аман зохёолой уран hайхан, мэргэн тодо үгэнүүд ходо хэрэглэгдэдэг юм. Тэдэнэй дунда oньhон хошоо үгэнүүд онсо hуури эзэлнэ.
Би Хоца Намсараевай «Үүрэй толон» гэжэ зохёол соо оньһон үгэнүүдые хэрэглэлгэ, тэрэнэй удха шанар шэнжэлээд үзөөб. Уран зохёолшо Хоца Намсараевай зохёолнуудайнь хэлэн, найруулгынь түхэл маяг онсо илгаатай. Буряад хэлэнэй дээжэ болохо аман зохёолой баян абдарhаа абтаhан оньhон сэсэн далитай үгэнүүдые янза бүреэр хошоолуулан, тааруулан зохёолнууд соогоо хэрэглэhэн байна.
Жэшээнь, «Галуу hажаажа, турлааг уhанда орожо үхэбэ» гэhэн oньhон үгэ Галша худа бидэ хоёрhоо зайлахагүй байна даа» гэжэ баян Бадмын үгэ тэрэнэй дээрэлхүү бардам зан харуулхын түлөө хэрэглэгдэhэн байна.
«Эрын ёhоор тэмсэжэ уна, эмээлтын шадалаар дабхижа уна» гэжэ оньhон үгэ Цыремпилэй зоригой, мүхэшэгүй талыень элирүүлхын түлөө хэрэглэгдээ.
«Баян хүн баатай, барлаг хүн шоотой» гэжэ бэрхэл юумэ агша даа» гэжэ Ямаахан хүгшэнэй наhаараа баяшуулhаа зүрхэ алдажа сүхэрhэн зангыень мүн лэ харуулха зорилготойгоор оруулагдаhан байна.
«Шэхэнэй хужар, сээжын баяр болгожо, шагнаха дуулаха дуратай hууналби» гэжэ ураг оролгын hайхан зугаа шагнаха дуратай үбгэн түрүү хэлэнэ.
«Хүн хүлөөрөө тородоггүй юм, хэлээрээ тородог юм» гэжэ Бадма баян Дари хүгшэндэ - үлүү юумэ бү дуугара гэжэ хэлэнэ.
«Һара газар хоёртол hалахаяа болишоhон» гэжэ хошоо үгэнүүдээр Должод Цыремпил хоёрой инаг харилсаа харуулна.
«Хүн мэхэлдэг, хүлэг булгидаг гэжэ мэдэдэггүй» - эндэ автор Галша Дари хоёрой hайхан сэдьхэл hанаатай байhыень харуулна.
Ямаахан хүгшэнэй уяран байхыень «Баярлаhан хирээ бархирба» гэhэн хошоо үгэнүүдээр дамжуулна.
«Могойн эреэн газаагаа, хүнэй эреэн досоогоо» гэhэн оньhон үгөөр галзуурhан Галшаhаа болгоомжотой ябахыень эхэнь хүбүүндээ хэлэнэ; hайн hайхан худа ураг боложо ерэhэнээ «Гарта багтахагүй бэлэгтэй, ганзагада багтахагүй хэшэгтэй» гэжэ хошоо үгөөр хэлэнэ.
«Дарлагдаhан арад дууhахагүй, дараhан баяд ноёд дууhаха», «Алтан дэлхэй унтадаггүй эрьежэл байдаг, арад зон эсэдэггүй, тэмсэжэл байдаг» гэhэн оньhон үгэнүүд юрын арад зоной тэмсэлдэ бодохоёо бэлэн боложо байhые гэршэлнэ.
«Үрэмни хүн боложо, үреэмни морин боложо, гансаhаа газар дүүрэжэ, хоёрhоо хушуу дүүрэхэ» гэhэн оньhон үгэнүүдээр автор Ямаахан хүгшэнэй хүбүүгээрээ омогорхожо байhыень харуулна.
«Үдэрэй hанаан, hүниин зүүдэн боложо» гэжэ хошоо үгэнүүд Ямаахан хүгшэнэй Цыремпил хүбүүндээ яарал, сэдьхэл доторойнь байдал эли тодоор харуулна.
«Үүрэй толон » гэжэ романай гол герой Сэдүүгэй Цыремпилэй эхинhээ эсэс хүрэтэр ябаhан ябадалынь - «Эрдэниин шулуун элэхэ бүреэ үнгэ ородог, эрэ хүн зобохо бүреэ шадал ородог юм» гэhэн оньhон үгөөр задалхаар юм.
Түгэсхэл
Иигэжэ хэдэн жэшээ дээрэ Хоца Намсараевай «Үүрэй толон» гэжэ зохёол соо хэрэглэгдэhэн oньhон хошоо үгэнүүдые шэнжэлэн үзэбэб. Тэдэ хадаа геройнуудай hанал бодол, хоорондохи харилсаа, зохёолой удха шанар үргэн, гүнзэгы болгон харуулна. Оньhон үгэнүүд зохёолой хэлэнэй уран аргануудайнь нэгэн боложо, аргагүй ехэ үүргэ дүүргэнэ. Тэдэнэй хүсөөр уншагша зохёолой удха hайнаар, гүнзэгыгөөр ойлгожо абана гэжэ би hананам.
Хоца Намсараевай зохёолнууд юрэнхыдөө буряад литературна хэлэнэй хүгжэлтэдэ тон ехэ нүлөө үгэжэ байдаг. Тэрэнэй хэлэн залуу уран зохёолшодой шудалан абаха hypгуулинь болодог. Тиихэдэ олон түмэн уншагшадай жэнхэни буряад хэлэеэ мэдэхэ, шудалха, аман үгэеэ хүгжөөхэ ябадалда хэтын хэтэдэ мүнхэ жэшээ боложо байха .
Хэрэглэгдэhэн литература
- Будаев Ц.Б. «Оньhон үгэ оншотой», Улаан –Удэ, 1988.
- Дугаржапова Г.С., Загдаева Л. Б. Мүнхын дуhал. Агинское, 2001.
- Намсараев Х.Н. «Үүрэй толон». Улан-Удэ, 1952.
- Хамаганов В.Ж., Жигжитова М.С. Бурятская литература
- Цырендоржиева Б-Х. Ж. Хүн болохо багаhаа. Улан-Удэ. Бэлиг, 2000.
- Черемисов К.М. Бурятско- русский словарь.
Учимся рисовать горный пейзаж акварелью
Сверчок
Отчего синичка развеселилась
Лиса-охотница
Снежная зима. Рисуем акварелью и гуашью