«Түрэл буряад дайдаяа түүрээн магтаха золтойлби»

Бутитова Дарису

Буряад Уласай үндэһэтэнэй

1-дэхи лицей-интернадай һурагша

Хүтэлбэрилэгшэ: Мункуева М.Б.

«Түрэл буряад дайдаяа түүрээн магтаха золтойлби»

Зунай үеын хүхюутэй сэнгүү амаралта дүүрэбэ ха. Түрүүшын хонхын һайндэр үнгэрбэ. Хүүгэд  баяртайгаар һургууулиин хэшээлнүүдтэ дахяад ябажа эхилбэ. Хонхо жэнгирбэ. Хүүгэд шууяатайгаар ѳѳрын һуудалнуудые шэлэбэ.

-Ааляар байгты даа! – гэбэ багша.

Хүүгэд шууяахаяа болибо.

- Энэ жэлдэ манай ангида шэнэ һурагша ерэбэ. Энэ үедэ сагаан шарайтай, жаахан басаган сэдьхэлээ хүдэлгэн, түргэхэнѳѳр танхим руу оробо.

- Үхибүүд, танилсагты. Энэ Надя гэжэ нэрэтэй басаган. Басаган аалиханаар мэндэшэлээд, һуудалаа эзэлбэ.

-Заа, хүүгэд, та хэр зэргэ амараат? Зундаа хүгшэн эжы, абадаа хүдѳѳ ошоһон хүн байна гү?

- Би,би!- Настя гараа үргэн,шангаар хэлэбэ.

-Заа, хѳѳрэ даа!

- Би хадаа хэбэд номгон Хэжэнгэ нютагайб. Зундаа хоёр һарын туршада үбгэн абындаа би амарааб. Хүн бүхэн тоонто нютагтай юм. Минии тоонто – Хэжэнгэ. Хэжэнгэ нютагни ямар һайхам даа! Баруун талаһаа Хэжэнгэ гол, зүүн талаһаань Худан гол урдажа ерээд, шанха хойшоо Үдэ голтой хамтархаяа ошоно. Хужар дабһа ехэтэй, хододоо ая гангаар хангалтаһан, үбһэ ногоогоор баян газарта үбгэн абатамни адуу малаа үдхэхэдэг, ажабайдалаа зохёожо, амидаран жаргажа һуудаг даа. Түрэл байгаалиингаа арюухан агаарыень бузарлангүй, ой модыень отолонгүй, ан гүрөөлыень хюдангүй, гол нуурнуудайнгаа уһыень муухай болгонгүй ажаһуухые хэжэнгынхид оролдог! Бидэшье өөрынгөө хубита оруулангаа, Хэжэнгынгээ эрье бог шоройһоонь сэбэрлэхэеэ ошообди.

Аажамхан Хэжэнгэ нютагым

Ашатын буянаар жаргуулһан

Джарун Хашорой субарга…

Убгэн аба,хүгшэн эжытэеэ би Джарун Хашор субаргада ошожо мүргѳѳб. Бэе махабадаа һайн болгохын түлөө Хужарта нуурай уһанда шунгаабди. Ехээл гоеор амаралтаяа турэл тоондодоо үнгэргѳѳб.

-Бэрхэш даа,Настя-,гэжэ багша басагые магтаба.

Миша баһал ѳѳрынгѳѳ аиаралтын үдэрнүүд тухай хѳѳрэхэ гэжэ һууриһаа бодобо.

- Би хадаа Алдарта Алханын, арюухан Ага нютагай эрхим хүбүүн гээшэб. Зунайнгаа амаралта би түрэл нютагтаа үнгэргѳѳб. Үльгэр түүхэдэ ороһон, дуу шүлэгөөр магтуулһан Алханада амарааб.  Анхан Агын лэ зон Алханаяа гарадаг һаа, мүнөө сагта энээ руу бүхы зон, ямаршье яһанай, үзэл сурталай илгаагүй ерэжэ, амардаг болонхой. Алхана уула хадаа ганса агынхидай бэшэ, мүн дэлхэйн ехэ нөөсэ баялиг ха юм даа. Бидэ сэбэр агаараар амилаабди, хада уулаар абираабди. Үндэртэ гараад, сэдьхэлни ехээр хүлгэжэ, агууехэ гайхалаа сээжэдээ багтаажа ядажа, зүрхэмни сохилжо байгаал даа. Ямар иимэ һайхан үзэмжэ байгаали энэ газар дайда бэлэглээ гээшэб, гайхалтай! Тамир тэнхээ орожо, эршэ зориг нэмэжэ, үбшэ зоболоноо орхижо, саашанхи ажабайдалнай урагшатай байг лэ гэжэ мүргѳѳбди. Алханын аршаанда ороходоо, хүсэ шадалтай болообди. Жэл бүри Алхана руу ошожол байһайб даа..

-Ямар һонирхолтойгоор танай амаралта үнгэрѳѳ гээшэб! Ямар гоеор тоонто нютагаа түүрээн магтана гээшэт!- гэжэ багша хэлэбэ.

Үхибүүд шэнэ һурагша Надиие амаралта тухай хѳѳрѳѳень гуйба. Басаган бодоод, аалиханаар хѳѳрэжэ эхилбэ.

- Минии амаралта иимэ һонирхолтойгоор үнгэрѳѳгүй. Би Донбассһаа эжытеэ ерээб. Мүнѳѳ минии нютагта дайн боложо байна. Минии һургуули ба гэр һандараа. Ахамни нютагаа хамгаалжа, алба хэнэ. Харин бидэ эжытэеэ аюулгүй газарта иишээ ерээбди. Мүнѳѳ би ѳѳрынгѳѳ түрэл нютаг тухай хѳѳрэжэ үгэхэ.  Украин Зүүн Европодо оршодог гүрэн юм. Зүүн талаараа Ород, хойд талаараа Белорус, баруун талаараа Польшо, Словаки, Унгар, баруун талаараа Румын, Молдав орнуудтай хиллэдэг. Ниислэл хотонь Киев юм. Украинын талмайн дундуур Днепр, Донец  гол мүрэнүүд урдадаг. Би ѳѳрынгѳѳ нютагта ехэл дуратайб. Харин би нэгэтэ ѳѳрынгѳѳ түрэл тоонто Украин нютагаа нэгэтэ бусахаб гэжэ найданаб. Дэлхэй дээрэ дайн дажар бү болог лэ!- гээд, басаган бархиржа эхилбэ.

Багша басагые һамааруулжа эхилбэ.

- Бидэ шамда туһалхабди. Энэ газар шинии хоёрдохи нютаг болохо,-гэжэ һурагшад Надида хэлэбэ. Надя үхибүүдэй хэлэһые шагнаад, хүхюутэй болобо.

Үнэхѳѳрѳѳшье, хайшаашье ошоод, хаанашье ябаа хадаа, хүн түрэл тоонто нютагаа һанажа, түүрээн магтахал даа…