К.Чамыяңның "Ханы дазыл" деп чогаалынга НПК
Вложение | Размер |
---|---|
НПК | 35.74 КБ |
презентация | 2.02 МБ |
аннотация | 0 байтов |
Муниципалдыг ниити албан өөредилге чери
Чыраа-Бажы ортумак бюджеттиг ниити билиг школазы
«Келир үеже базым» эртем-практиктиг конференция
К.Чамыяңның «Ханы дазыл»
деп чогаалында Пар-оол- бистиң үеживис
Ажылды 8-ки класстың өөреникчизи
Ховалыг Ай-Кат кылган.
Удуртукчузу: тыва дыл, чогаал башкызы
Монгуш Д-Х.С
Чыраа-Бажы- 2017
Киирилде.
8-ки класстың өөредилге номунда кирип турар Көк-оол Допуевич Чамыяңның «Ханы дазыл» деп чогаалы-биле танышкаш, кыска шинчилел ажылын кылырын оралдашкан бис. Мындыг хевирлиг ажылдарны амгы үеде өске-даа школаның өөреникчилери болгаш башкылары сайгарарын оралдашканын эскерип көрдүвүс. Ынчалза-даа бистиё ажылывыс мооё мурнунда шинчилеттинмээнинден, Пар-оолду бистиё \е-чергевис оол ышкаш сайгарып кылбаанындан бо ч\\лд\ шенеп кылган бис.
Ажылывыс темазы: К. Чамыяёнын «Ханы дазыл» деп чогаалында Пар-оол- бистиё \еживис.
Ажылдыё сорулгалары: Чогаалда көдүртүнген теманы тодарадыр.
Чогаалда кол бодалды илередип тывар.
«Кол маадыр – бистиң үеживис» деп бодалды шынзыдар.
Ажылдыё чугулазы:1) «Ханы дазыл» деп чогаалга хамаарыштыр материалдар тургузар.
2) Пар-оолдуё иштики болгаш даштыкы делегейин шинчилээн ажылдарныё бо \еде чок болганындан психологтуг байдалын тургузар.
Кол кезээ
К=к-оол Чамыяёныё допчу-намдары, ооё чогаадыкчы ажыл-чорудулгазы-биле танышкаш, «Ханы дазыл» деп чогаалынын кол бодалын, код\рт\нген теманы ажыдарын кыстывыс.
Х=й-Терек ортумак школанын 6-гы классчызы Пар-оол Эрендиктиё овур-хевирин дамчыштыр бистин школада ==реникчилерни деёнеп к==р база бистиё школада Алексей Тоорукович ышкаш башкыларны тодарадырын шенедивис.
Ада-иезиниё хайгааралы чок, корум-чурум \рээр школачы оолдуё амгы \еде клазыныё башкызы Шевер Чудай-оолович башкыларныё ч=в\лел хуралынга Пар-оолду школадан ундурер дугайында айтырыгны к=д\р\п турары-биле чогаал эгелээр. Х=й чылдарда ажылдап келген тыва дыл, чогаал башкызы оожум м=зу-б\д\шт\г башкы Алексей Тоорукович бодунуё чергелешкек клазы 6 «б»-же шилчидерин дилээр. «Каттыныгларныё орнун солуурга-даа, т\н =скерилбес» деп ч=шпээрешпейн турган башкыныё чугаазы с==лунде барып бадыткаттынмайн баар. Пар-оолдуё ==редилгези экижип, сагылга-чурумнуг ==ренички болу бээринге Алексей Тооруковичиниё салдары улуг.
Баштайгы башкызыныё буруудадыышкыннарыныё соонда ооё бодалынга кирип кээр догааштырыглары:
- …шупту дөмей болур ужурлуг…маңаа дүжүп бербес херек…
Х=й с=с чокка ч\гле дилег, б\з\рел-биле башкы оолду эки талаже ээлдирип алганын кол маадыр боду безин ожаавайн баар. Каржы соёгу иеден, тоомча чок т=рээн ададан артык чоок кижи амгы клазыныё башкызы болу бергенин оол медереп билир. Оон эгелээш-ле Пар-оолдуң бодунга бүзүрели оттуп келир
Кудумчу кезип, улуг оолдар-биле катчып алгаш чурум \рээр, бажыёга кээрге-даа демир шооча ону манап турар боорун автор дээштиг кылдыр чогаалда бижээн. Оолдуё психологтуг байдалын к=рг\зерде ооё бодалдарын \нд\р чугаалап турарындан чогаал улам амыдыралчы к=ст\р.
Школага мооё мурнунда Пар-оол харыылаарындан ыядар,п=р\\ргээр, ыытавас. Долгандыр улус ч\гле ооё багай талаларын эскерип, ону кедеп-ле турган ышкаш сагындырар турган. Бир-ле шын эвес ч\\л\ дээш ону булуёга тургузар, башкылар =рээлинге сайгарып-ла турар ышкаш сагындырар турган. «Кемниг-ле ч\ве Пар-оол, кертик-ле ч\ве теве» деп чугааланыр Шевер Чудай-оолович башкызыныё с=з\ кулаанда коёгаланып артып каар.Бажыёынга кээрге ч\н\-даа кылырга, ону херекке алыр кижи чок, холу салдынган,сагышта ==р\нч\г к\зенчиг ч\\-даа чок. А кудумчуга туразында чаёнап, к\зээнин кылып чоруур турган. Кажан Алексей Тооруковичиниё клазынга ==рени бергеш, чайгаар-ла башкыга ==ренип,ооё «б\з\режиили» дээн с=з\ кол маадырны чалгынналдырган. Башкызыныё куспаа х=рээн чылдып артып калган, сагыжы ажык, сергей берген. Ол бодунуё =зе бергенин, улуска дузалыг мен деп ч\\лд\ ожаап каар. Башкы-биле чугаа соонда, сактырга, ооё кылып шыдавазы ч\ве чок ышкаш кылынган.
Т\ёнел.
Чогаалдыё кол маадыры Пар-оол, шынап-ла, бистиё \еживис деп ч\\лд\ бадыткадывыс. Амгы \еде бистиё школада-даа Пар-оол ышкаш оолдар бар, турган, турар-даа. Ындыг оолдар-биле бир онзагай ажылдаары башкыныё тывынгыр чоруундан кончуг хамааржыр. Бистиё Чыраа-Бажы школазы Х=й-Терек школазындан улуг-ла ылгал чок деп к=рд\в\с. Ажылынга сеткилинден бердинген, уругларга ынак, оларга билиин харам чокка =рг\п чоруур башкылар бар. Эр-даа, херээжен-даа, опыт-дуржулгалыг-даа, аныяк-даа башкылар ЕЗУЛУГ БАШКЫ болуп ажылдап болур, ол ч\гле оларныё ч\рээнден \н\п турар ынакшылындан, ажылынга бердингенинден хамааржыр. Чаёгыс дазылдан х=й дазылдыг, быжыг дамыр- судалдыг теректи тарып ап болурун бо чогаал бадыткап турар. Кол-ла ч\\л: ==реникчи башкыга б\з\рээр, а башкы ==реникчизинге идегелди оттурары чугула деп к=рд\в\с.Ажылывысты чогаалчы Екатерина Танованыё с=стери-биле доозар-дыр бис «…Кандыг-даа төлге талант турар. Ону чүгле үезинде эскерип, деткип, сайзырадыры чугула…» А башкы б\р\з\ бодунуё ажылынга ук мерген чугааны удуртулга кылып ажылдаары к\зенчиг.
Аннотация:
К=к-оол Чамыяёнын «Ханы дазыл» деп чогаалында Пар-оол Эрендик биле Алексей Тооруковичиниё аразында харылзааларын, башкы биле ==реникчиниё аразында хамаарылгазын к=рг\скен ажыл болур. Чогаалда көдүртүнген теманы тодарадып, кол бодалды илередип тывар болгаш «Кол маадыр – бистиң үеживис» деп бодалды шынзыдар сорулгалыг ук ажылывысты сайгарган бис.
Слайд 1
К.Чамыян «Ханы дазыл» деп чогаалда Пар-оол- бистиң үеживисСлайд 2
Ажылывыс сорулгазы: Чогаалда көд ү ртүнген теманы тодарадыр Чогаалда кол бодалды илередип тывар «Кол маадыр – бистиң үеживис» деп бодалды шынзыдар
Слайд 3
Ажылдың чугулазы «Ханы дазыл» деп чогаалга хамаарыштыр материалдар тургузар. Пар-оолдуң иштики болгаш даштыкы делегейин шинчилээн ажылдарның бо үеде чок болганындан психологтуг байдалын тургузар
Слайд 4
Чогаалчынын допчу-намдары Т.чери: ТАР, Тес-Хем Өөр енген ч.: чайлаг школазы, башкы инст. Ажылы: башкы, чогаалчы. Номнары: «Чаңгыс аалдың кижилери», «Кыштагда чырык», «Ханы дазыл», «Часкы х өө ннер», «М ө ңг ү н оттук», «Хаяа».
Слайд 5
Чогаал маадырлары кымнарыл ол? Пар-оол Шевер-оол Чудай-оолович Алексей Тоорукович Авазы Ачазы Эштери
Слайд 6
Кичээл дургузунда Пар-оол таныттынмас! Бажыёы Школа Кудумчу
Слайд 7
«Пар-оолду, Пар-оолду!!!» «..Кончуг сарыг-кидисти, кончуг маңгысты!...» Соңгу ие « …кымны дөзээн маңгыс сен!»Төрээн ада «…Дыштаныр дыштыг, аштаар хырынныг кижи мен!»Ш.Ч.Х ү рбелдей «Бо ераң-биле бо класска катап соктаар сен. Бажыңда мээ бар бе? Бажыңда саваң тырып каан бе, сарыг- суг кудуп каан бе?» Ш.Ч.Хүрбелдей
Слайд 8
Эрендик Пар-оолдуң бодунга бүзүрелиниң дилээшкиннери Бүзүре Бажыңы Школа Башкы-биле чугаа Шагны ң д ө рт эргилдези Эки-ле ч ү ве болгай Алексей Тоорукович-биле ужуражылга Куду м чу
Слайд 9
Школа Улус ону кедээр ышкаш Пар-оолду! Пар-оолду! Башкылар ө рээли киирер Булу ң ээлээр Кичээлге п ө р үүр гээр Харыылаарындан ыядыр Ыыттавас Чиг шалбаага дүшкен чөлдүр молдурга дег. хүнден хүнче чөгели төнүп чоруур
Слайд 10
Бажың Ачазы- ыяш белеткээр бригадта Авазы- ажыл чок, иже бергенде, кудук тып алган согур инек-ле… Пар-оол Бажың хап кезедип каапкан аът-ла Чүнү -даа кылып каарга, херекке алыр кижи чок Хөңнү калган Чалгаараан Холу салдынган Сагышта өөрүнчүг,солун, күзенчиг чүү -даа чок
Слайд 11
Кудумчу Кыйгызы: «Ч үс акша орнунга ч ү с эштиг чоруур херек» « Алдан хонук холга чурттаар орнунга, алды хонук хостуг чурттаар бис» «Будум-будум кылдыр кезиир, хырным-хырным кылдыр чиир,ижер, удуур» Дү\рээн бот – куруг аазаашкыннар
Слайд 12
Догааштырыг … шынап-ла бажымда сава ң азы шаар кире берген ирги бе… … дүүрээн бот… … кажарын көрем мооң …дөмей-ле мени буруудадыр сен. - … шупту дөмей болур ужурлуг…маңаа дүжүп бербес херек… «Кемниг- ле чүве Пар-оол, кертик-ле чүве теве болгай…»
Слайд 13
Пар-оолдуң азып чорууру Таакпылаан П а р - о о л Б өрттү г кылаштаан Уруглар дегээлээн «Ат кылыр-ла боор» «Чоп ч ү ве ыыттавас башкы боор» «Мени к ө р ү п-ле олур ыйнаан, арттырап алган кижи» «Бо башкы кончуттунуп-ла үнер боор…» «Чо-оок! Класс башкылары шупту д ө мей болур ужурлуг. Ма ң аа д ү ж үп бербес !» «Хамык үү лгедиглеримни билбези ол бе?»
Слайд 14
Пар-оолдуң бодунга бүзүрелиниң оттуушкуну Эпиграф: «…Кандыг-даа төлге талант турар. Ону чүгле үезинде эскерип, деткип, сайзырадыры чугула…» Е.Танова
Слайд 15
Башкыны ң чугаазы Оожум Дилээн Чымчак хүлүмзүрүү көзүлген Хомудаан аян ды ң налган: «Бүзүрежиили деп чугаалаксаан сөзүмнү дың наан боор сен»
Слайд 16
Башкы-биле чугаа соонда… Сактырга, кылып шыдавазы чүве чок!
Слайд 17
Башкының куспаа Пар-оол Ө зе бергенин чаа билип каан Х өр ээн чылдып артып калган Сагыжы ажык, сергек Катап ужуражыр !!! Башкыга дузалаар деп аазаан болганда, чоруй баарга, хоржок Башкы ОЗАЛДАВАЗЫН ААЗААН!!!
Слайд 18
Бүзүрел соонда Пар-оол Бажын к ө дүрүпкен кылаштап орган… Буттары чиик- чиик, карактары чырык-чырык… Куу довурак безин онза өң - биле будуп каанзыг… Кижилер сергек, чазык… Өрү шураксаары, ырлаксаазы келген! Эрткен улусту доктаадып, чугаалажыксаазы келген! Сактырга, кылып шыдавас ч ү вези чок ышкаш!!!
Слайд 19
Шагны ң д ө рт эргидези эки-ле болгай… Амыдырал- шылгалда Бажы ң ээн Эки сактыышкыннар, бо эстеп турар таакпы ыжы дег, арлы берген Башкыга берген сөс Онаалгаларны ыяап күүседир болгай Идегел Ачазының таакпызын дедир бээри «…Сактырга, хамык бойдус муңгарап, шыырныккан-даа ышкаш. Шынында кайын ындыг боор ийик. Шагның дөрт эргилдези бодунуң ээлчээнде эки-ле чүве болгай» .
Слайд 20
Алексей Тоорукович ышкаш башкылар бистин школада база бар: дуржулгалыг-даа, аныяк-даа, эр-даа, херээжен-даа…
Слайд 21
Түңнел Ча ң гыс-Терек суур Х ө й- Терек болу берген. Алексей Тооруковичини ң өө реникчилери аңаа бердинген, б ү з ү рээр. Х ө й теректерни ң – б ү з ү релди ң дазылы ханы. Ханы дазыл – идегелдиг.
Слайд 22
Бүзүрежип чоруулу шүве! Эпиграф: «…Шагның дөрт эргилдези бодунуң ээлчээнде эки-ле чүве болгай». К.Чамыян Ужурашкыже! Эки өөрениңер!
Сказка "Колосок"
Рисуем "Ночь в лесу"
Иван Васильевич меняет профессию
Свадьба в Малиновке
Золотая хохлома