Марий туныктышо

Йӱшаш вӱдемжат,кочшаш киндемжат   - шочмо марий йылме.

                                                                   Изи кидышкем сапемым кучалын,

                                                                   Ончыко мый тура шупшылам.

                                                                    Шочмо школемын чапшым нӧлталын,

                                                                    Кугу айдеме садак мый лиям.

Тӱҥалтыш классыште тунеммем годым «Кугу лиймекет кӧ лийнет?» манме йодышлан тӱрлӧ-тӱрлӧ вашмутым пуэнам: мурызо, кевытче, эмлызе. Кызыт мый раш да пеҥгыдын каласен кертам: туныктышо лиям. Тиде неле, но моткочак оҥай шонымашым мылам шочмо школыштем марий йылмым туныктышо -  Наталья Ивановна Новикова – шыҥдарен. Наталья Ивановнан юзо вийже мыйым шинчымаш элыште ушым пойдараш, марий йылмым келгын шымлаш, йӧратен тунемаш ӱжеш. Шочмо йылме. Марий туныктышо. Нине кок муткылдыш вашла чак кылдалтыныт, кажне тунемше чонышто уш-акылым ӱдат. А сай, келге нӧшмым шавыше кокла гыч иктыже – тиде лач мыйын туныктышем, кокымшо авам, поро йолташем. Тудо уло тӱнялан икте тыгай. Миллионло, тӱжем еҥ кокла гыч мый тудым шӱлышыжӧ, шӱм кӱлткымыжӧ гыч пален налам. Ончал, шыргыжал колта гын, класс пӧлемыште волгыдо лиеш. Пелештен, мутланен колта гын, шулен колыштат жапым мондымеш. Урокышко «Салам», «Поро кече» мутла дене вашлиеш да чеверласымек, «Вес гана вашлиймешке» манын ужата, кече мучкылан сай кумылым пӧлекла. А урокышто каласкалаш тӱҥалеш гын, кушеч тынар шомакшым муын, ойлен-савырен, ушыш шыҥдарен мошта шонет. Нылле вич минутан урок тугай вашкен да пайдалын эртен кая, вес урокыш кайыметат ок шу.

Пагалыме туныктышемын «йӱшаш вӱдемжат, кочшаш киндемжат – шочмо марий йылме» манмыже мылам коштмо йолгорныштем тылзе семын волгалтара, илаш вийым пуа. Марий калыкемым шокшын ӧндалын, сорта тулым ылыжтыме семын «тунемза шочмо йылмым, ӧрканыде тунемза, аралыза пытартыш шӱлышда марте» манын, ойлымемак шуэш.

Туныктышемын чолга кумылжо, мудреч улмыжо, артист койышыжо мыланем моткоч келша. Урокышто тудо пеҥгыде койышан, келгын умылтарен мошта гын, каныме жапыште йӧршын вес койыш-шоктышан. Кажныжым вуй гыч шыман ниялта, вӱчкалтен колта, ойлымет тӱткын колыштын, ушан, сай каҥашым пуа. Мемнан ден пырля тудат куана, шӱлык кумылнам шижын шуктен, пеленна ойгыра. Арам огыл туныктышым кокымшо ава маныт. Мом шылташ? Южо ешыште аваже тыге колышт ок мошто, полыш кидым ок шуялте, вуй гыч тӱҥалын, йол марте мыскылен налын, вурсен кертеш. Наталья Ивановнам мый шуко шочшан ава ден таҥастарем. Вет мыняр шуко икшывылан тудо кугу элыш корным почын пуа, илыш сугыньым пӧлекла. Кажне тунем лекше ӱдыр-рвезе влак верч чонжо коржеш, илышыштым эреак эскерен шога. Таклан огыл кажне гана тудын мӱкшомарташтыже ожнысо-кызытсе тунемше-влак шолыт, пашам ыштат, тунемыт, кече лектышым иктешлат, эрласе кечын паша радамжым лончылат. Эр волгыдо ден тӱҥалын, кас пычкемыш марте шочмо йылме пӧлемыште марий шомак ший памаш гыч шыргыктен йогышо вӱдла йога, муро семла йоҥга.

Шергакан туныктышем, юзо еҥ лиям ыле гын, йӱдшӧ-кечыже ом мале ыле, тыланда пеҥгыде тазалыкым, кужу ӱмырым, чытымашым ӱденак коштам ыле. А пагалымашым ом тылане. Те тудым шукертак сулен налында, тӱнян азапше дене шуаралтын, айдеме лӱмым те ала-кунамак муында.

Мый шкемым эн пиаланлан шотлем. Тыгай ушан-шотан, келге шинчымашым пуышо, шочмо йылмын ямжым шижын-умылен моштышо туныктышын тунемшыже улам. Шочмо йылмем йӧратен, туныктышем пагален, шкемым илыш-корнышто муашак тыршем. Койыш-шоктышем, сын-кунем, поро чонем шергакан, йӧратыме туныктышемын гай лиеш гын, мый курыкымат савырен кертам, очыни. Илен-толын, шке шочшем, тунемшем-влаклан «йӱшаш вӱдемжат, кочшаш киндемжат – шочмо марий йылмак, мый Наталья Ивановнан тунемшыже улам»  кугешнен манам.

                                                Романова Анна, 9 класс

Йӱшаш вӱдемжат,кочшаш киндемжат   - шочмо марий йылме.

                                                                   Изи кидышкем сапемым кучалын,

                                                                   Ончыко мый тура шупшылам.

                                                                    Шочмо школемын чапшым нӧлталын,

                                                                    Кугу айдеме садак мый лиям.

Тӱҥалтыш классыште тунеммем годым «Кугу лиймекет кӧ лийнет?» манме йодышлан тӱрлӧ-тӱрлӧ вашмутым пуэнам: мурызо, кевытче, эмлызе. Кызыт мый раш да пеҥгыдын каласен кертам: туныктышо лиям. Тиде неле, но моткочак оҥай шонымашым мылам шочмо школыштем марий йылмым туныктышо -  Наталья Ивановна Новикова – шыҥдарен. Наталья Ивановнан юзо вийже мыйым шинчымаш элыште ушым пойдараш, марий йылмым келгын шымлаш, йӧратен тунемаш ӱжеш. Шочмо йылме. Марий туныктышо. Нине кок муткылдыш вашла чак кылдалтыныт, кажне тунемше чонышто уш-акылым ӱдат. А сай, келге нӧшмым шавыше кокла гыч иктыже – тиде лач мыйын туныктышем, кокымшо авам, поро йолташем. Тудо уло тӱнялан икте тыгай. Миллионло, тӱжем еҥ кокла гыч мый тудым шӱлышыжӧ, шӱм кӱлткымыжӧ гыч пален налам. Ончал, шыргыжал колта гын, класс пӧлемыште волгыдо лиеш. Пелештен, мутланен колта гын, шулен колыштат жапым мондымеш. Урокышко «Салам», «Поро кече» мутла дене вашлиеш да чеверласымек, «Вес гана вашлиймешке» манын ужата, кече мучкылан сай кумылым пӧлекла. А урокышто каласкалаш тӱҥалеш гын, кушеч тынар шомакшым муын, ойлен-савырен, ушыш шыҥдарен мошта шонет. Нылле вич минутан урок тугай вашкен да пайдалын эртен кая, вес урокыш кайыметат ок шу.

Пагалыме туныктышемын «йӱшаш вӱдемжат, кочшаш киндемжат – шочмо марий йылме» манмыже мылам коштмо йолгорныштем тылзе семын волгалтара, илаш вийым пуа. Марий калыкемым шокшын ӧндалын, сорта тулым ылыжтыме семын «тунемза шочмо йылмым, ӧрканыде тунемза, аралыза пытартыш шӱлышда марте» манын, ойлымемак шуэш.

Туныктышемын чолга кумылжо, мудреч улмыжо, артист койышыжо мыланем моткоч келша. Урокышто тудо пеҥгыде койышан, келгын умылтарен мошта гын, каныме жапыште йӧршын вес койыш-шоктышан. Кажныжым вуй гыч шыман ниялта, вӱчкалтен колта, ойлымет тӱткын колыштын, ушан, сай каҥашым пуа. Мемнан ден пырля тудат куана, шӱлык кумылнам шижын шуктен, пеленна ойгыра. Арам огыл туныктышым кокымшо ава маныт. Мом шылташ? Южо ешыште аваже тыге колышт ок мошто, полыш кидым ок шуялте, вуй гыч тӱҥалын, йол марте мыскылен налын, вурсен кертеш. Наталья Ивановнам мый шуко шочшан ава ден таҥастарем. Вет мыняр шуко икшывылан тудо кугу элыш корным почын пуа, илыш сугыньым пӧлекла. Кажне тунем лекше ӱдыр-рвезе влак верч чонжо коржеш, илышыштым эреак эскерен шога. Таклан огыл кажне гана тудын мӱкшомарташтыже ожнысо-кызытсе тунемше-влак шолыт, пашам ыштат, тунемыт, кече лектышым иктешлат, эрласе кечын паша радамжым лончылат. Эр волгыдо ден тӱҥалын, кас пычкемыш марте шочмо йылме пӧлемыште марий шомак ший памаш гыч шыргыктен йогышо вӱдла йога, муро семла йоҥга.

Шергакан туныктышем, юзо еҥ лиям ыле гын, йӱдшӧ-кечыже ом мале ыле, тыланда пеҥгыде тазалыкым, кужу ӱмырым, чытымашым ӱденак коштам ыле. А пагалымашым ом тылане. Те тудым шукертак сулен налында, тӱнян азапше дене шуаралтын, айдеме лӱмым те ала-кунамак муында.

Мый шкемым эн пиаланлан шотлем. Тыгай ушан-шотан, келге шинчымашым пуышо, шочмо йылмын ямжым шижын-умылен моштышо туныктышын тунемшыже улам. Шочмо йылмем йӧратен, туныктышем пагален, шкемым илыш-корнышто муашак тыршем. Койыш-шоктышем, сын-кунем, поро чонем шергакан, йӧратыме туныктышемын гай лиеш гын, мый курыкымат савырен кертам, очыни. Илен-толын, шке шочшем, тунемшем-влаклан «йӱшаш вӱдемжат, кочшаш киндемжат – шочмо марий йылмак, мый Наталья Ивановнан тунемшыже улам»  кугешнен манам.

                                                Романова Анна, 9 класс