Прозо «Эхын дуран»

Министерство образования и науки РБ

МБОУ «Ацагатская средняя общеобразовательная школа-интернат

имени А. Доржиева»

с. Нарын-Ацагат, Заиграевский район

Секция№2«Уран hайханай юртэмсэ»

«Үргэлжэлhэн зохёол»  (Прозо)

5 класс

Цыренова Айлана Бэлигтоевна

«Эхын дуран»

Руководитель: Дондукова Оюна Цыбиковна

Учитель бурятского языкаи литературы

2018г.

Эхын дуран

..Оршолонто дэлхэйн жама ёhоор хүн бүхэндэ эдлэхэ наhан, хуби заяан,  дурлаха дуран байдаг гээшэл.

 Дуран гээшэмнай -зоболон жаргал хоёрые нэгэдүүлhэн, үдэр hүнигүй hанааеш эзэлдэг мэдэрэл юм.Дуран гээшэ ехэл hайхан юумэн даа. Дуранай ошон аргагүй hайхан, арюун, дуранда абтаhан хүнэй дотор булангиргүй сэбэр байдаг гээшэ. Дуранхүндэшье, ямаршье амитаншье байдаг бэзэ гэжэ hанагшаб. Жэшээнь: Амитанда дурлахадаа,  тэрээндээ туhалхаа, эдихэ юумэ асархаяа, юумэнhээ абарха hанаан бии болодог. Дурлаhан хүн хадаа  дурандаа ехэ шүтэдэг, энэ дуранайнгаа арюун нангинииемуу юумэнhээ хамгаалха,  аршалхаа hанадаг.

 Энээхэн зохёолоо зохёон hуухадаа, гэнтэ  багшынгаа  хѳѳрэhэн эхын дуран тухай бодолнууд  hанагдажа,  ехэл зүрхэ сэдьхэлыем хүдэлгѳѳбэ. Үнэхѳѳрѳѳшье, «Эхэ» гэhэн оройдоол гурбан үзэгэй үлхэлдѳѳн соо захагүй үргэн энхэрэл, мүнхэ дуран, гэрэлтэ байдал, зүрхэ сэдьхэлэй урин ульhан, баялиг булта багтанхай. Эхын мэндэ ябахада, бүхы тойроод байhан юумэн үргэн, hаруул, ямаршье бэрхэшээлнүүд хуу баран хүнгѳѳр дабагдажа, hанаан сэдьхэл тэгшэ байдаг ха юм. Түрэhэн эхын энхэргэн дурые, зѳѳлэнхэн гарнуудые,  энэрхы дулаахан үгэнүүдые hэлгэхэ юумэн дэлхэй дээрэ олдохогүй.

Гэнтэ нэгэ ушар hанаандам hанагдаба. Нэгэтэ манай газаа сарайн hарабша доро алтан хараасгай уургайгаа зохёоhон байба. Эхынгээ ниидэн ерэхэдэ, жаахан дальбараануудынь шаг шууяа табилдаха. Эхэнь энхэрэн дальбараануудтаа нэгэ юумэ асараад лэ эдюулхэ.

Уураг шарахан хушуутай дальбараанууд үдэр ошохо бүри ургажа, хараhаар байтарнай угаа хѳѳрхэнүүд болобо. Монсогорхон, нюсэгэн шахуу бэенүүдынь үдэ далинуудаар хушагдаба. Хаа-яахан шабар уургайнгаа эрмэг дээрэ жэрылдэжэ hуугаад, пишаганалдахыень харахадаа, аргагүй хѳѳршѳѳн баряад үзэhэйб гэжэ ходо hанахаш.

        Гэнтэ дүү хүбүүмни хажуудам бии болоод, «Ямар гоёхонууд бэ даа, абаад наадая», - гэжэ  намда хэлэбэ. Бинь баhа дүү хүбүүндэеэ адли болошонхой тиигэе гэжэрхибэб. Эжы аба хоёрнай  тиихэдээ гэртээ үгы, ажалдаа байhан юм. Би үүдэнэй хажууда байhан ябаган дамжуур тулгада түшүүлээд, ѳѳдѳѳ миисгэй мэтэ абиран гаража, дальбараануудые бултыень малгай соогоо хээд, доошоо буужа үрдеэгүй ябатарни, алтан хараасгайнууд хойно хойноhоо ниидэн ерэшэбэ. Дүү хүбүүнэйнгээ хажууда ошожо үрдибэгүйб. Зоримгой хараасгайнууд дором байhан дүү хүбүүнэйм толгойе дайран hагад шүрд-шүрд дээгүүрнь ниидэнэ. Тиихэдэнь, дүүм толгойгоо хоёр гараараа тэбэреэд, бархиршаба. Бинь ехээр сошоhондоо байраhаа хүдэлхѳѳшье болишоод байнаб. Алтан хараасгайнуудни hомон шэнгеэр хажуугаарни ниидэн гараха бүринь, хуухымни  үhэн арбайхадал гэжэ, нюргаарни хүйтэ даагаад абаба. Дором байhан дүү хүбүүмни уйлаганан иигэжэ хэлэбэ:

- Һѳѳргэнь орхи, хэрэггүй! Бинь жаахан дальбараануудаа арайхан гэжэ hѳѳргэнь уургай руунь хэжэ байтараа,  малгай соо байжа үрзышэhэн нэгэ  дальбарааханииень  доошонь оро бодогүй алдажархибаб. Айhан мэгдэhэн

 гээшэмнай аргагүй. Яаха хээхэеэшье мэдэхээ болишон хоюулаа hалганалдан байнабди. Зоримгой алтан хараасгайнууднай бидэ хоёрhоо бэлээр  hалахаар бэшэ дээгүүрнай элин халин байна.

-Ай бурхан! Хүлисыт! Ямаршье аймшагтай юумэ хэжэрхибэ гээшэбибди.

- Ши эжыдээ бү хоблоорой – гэжэ аалихан дүү хүбүүндээ  хэлэбэб. Дальбарааханииень абажа, харагдахагүй газарта абаашажа орхибобди. Хойто  үдэрынь аргаахан ошожо,  алтан хараасгайнгаа уургай хараhамни, эхэнь                                                                                                                                                                                                                                       абяа шэмээгүйгѳѳр тэдэнээ ажаглажа hууба. Урдаhаань харахада, уйлажа байhан шэнги байгаа бэлэй. Миниишье нюдэнhѳѳ уйдхарай монсогорхон дуhалнууд хасарнууд  дээгүүрни доошоо hабиршоо hэн.

Иимэл даа,эхын энэрхы сэдьхэл, эхын дуран үриингѳѳ аминай түлѳѳ юушье дабахаар, юунэйшье, хэнэйшье  урдаhаа тэмсэжэ орохоор бэлэн боложо, зоригоо зангидан байхал.