Конкурсное сочинение "Мой язык- мое богатство!"

Сочинение

" Адыгабзэр сыбзэ-си Дунай"

Зытхыгъэр я- 11 классым исэу ДзэлI Саид

КIэлэегъаджэр Алексеенко Сариет Бэчмызэ ыпхъу

къ. Псэйтыку

2019

                                                                                            Си Адыгее пэсш1ын

                                                                                            Мы дунаишхом темыт

                                                                                            Сэ сыадыг

                                                                                            Сихэку сэ сис

                                                                                           Адыгабзэр сыбзэ-си дунай.

      К1элэегъаджэм къызысеIом сочинение къэстхынэу " Адыгабзэр сыбзэ-си Дунай", сыгу къэпсыпсыгъ. Сятэ ыбзит1у грузиныбзэр, урысыбзэр,сянэ-адыгабзэр сэш1эх. Мы бзищмэ сыхарэгъади сэ сыбзэу с1ощтыр адыгабзэр ары.

      К1алэр Тхьам зыфигъази щэ еупч1ыгъ: " Хэт анахь лъап1эу мы дунаим тетыр? ". Ащ къари1уагъ : " Ныр ары ". Япл1энэрэу зеупч1ым: " Уят анахь лъап1эу мы дунаим тетыр ". Мыщ къик1ырэр ным нахь лъап1э зэрэщымы1эр ары. Ащ бзэу 1улъыр тэ тымыш1эмэ, хэты ыбза тиеу т1ощтыр?

     Сянэ дэхагъэу хэслъагъорэм, уасэу фэсш1ырэм фэдиз синыдэлъфыбзи уасэ есэты. Сянэ зыхэмыт дунаир ш1унк1эу, гуш1огъончъэу, гуштэгъуаеу сэлъытэ, сыда п1омэ ар бзэм, нэфым, фабэм, гуш1уагъом, ш1ум язехьак1у. Апэу сыбзэ ш1улъэгъуныгъэ фэсэзгъэш1ыгъэмэ сянэ ащыщ. Адыгабзэк1э, сиапэрэ к1элэегъаджэ ыуж, сянэ буквэхэр, хьарыфхэр, еджак1и, тхак1и сш1энымк1э къыспылъыгъэр, къызде1агъэр.

      Гъэмэфэ огъум псы щэндж гу1алэр нэпкъым дэгъук1мэ бэу дэи. Джащ фэзгъадэу сэ бэрэ зэхэсхыгъэ зэуи рамыдзэу, аш1ош1ырэр ра1уал1эу синыдэлъфыбзэу сиадыгабзэ.

      " Моу Пшызэ к1ыб плъапэ зэрибдзэу уиадыгабзэ хэт ищык1агъ?"

      Жьыбгъэу къилъыгъэм фэдэу мэкъэхъоу, уц тхьэпэ ц1ык1ум фэдэу 1ушъабэу, тыгъэу къепсырэм фэдэу сш1офабэу синыдэлъфыбзэ дэими, дэгъуми дунаир рысш1эу  ч1ылъэм сытетэу сэлъытэ.

      Адыгабзэр ш1у сэзгъэлъэгъугъэмэ ащыщ Сариет Бэчмызы ыпхъу. Бзэ къабзэр т1улъынэу, тиакъыли, тигулъыти чанэу хъунэу ащ тегъасэ. Урокым къыч1ахьэу  апэрэ гущы1эухыгъэр ыжэ къызыдэк1ырэм къыщегъэжьагъэу къы1ощтыр къеухыфэ нэс тш1огъэш1эгъонэу, тигъатхъэу ащ тедэ1у. Жэбзэ дахэу 1улъыр щыгъыжъыехэм афэдэу зэпыш1агъэхэу ыжэ къыдэтэкъух. Адыгабзэм ш1улъэгъуныгъэ фытегъэш1ы, поэтымэ яусэхэр къытфе1ох, ярассказхэр, япоэмэхэр къытфе1уатэх. Усэм фэдэу зэгъэк1угъэхэу гущы1эхэр къы1ошъэшъык1ых, орэд дахэ къы1орэм фэдэу урокыр къытфе1уатэ. Зэнэкъокъумэ, еджэп1э олимпиадэмэ тахэлажьэ. Райоными, Республикэми апэрэ ч1ып1эхэр къэтэхьых. Мы илъэс еджэгъум районым ящэнэрэ ч1ыпэр къыщысхьыгъ. 1офэу къыддиш1эрэр зэрэмыпк1эчыр къэтэушыхьатыжьы. Ти еджап1э ц1ык1у ыц1э рятэгъа1о. Сариет Бэчмызэ ыпхъу нэ1уасэ тыфиш1ыгъ К1эрэщэ Зэйнабы игущы1алъэу 1960-рэ илъэсым Мыекъуапэ къыщыдэк1ыгъэм. Мыщ къыуегъаш1э адыгабзэр зыл1эужыгъор, мэхьанэу и1эр. Грамматикэк1и 1эпы1эгъушху. Жабзэмк1э тымыгъэфедэу бэ гущы1эу дэтыр. Гущы1эм пае ахэмэ ащыщых: пхъы (морковь), хъарыхъу (горох), хъамп1ырашъу (бабочка), щамсый (зонтик) ащ нэмык1хэри. Мы къэспчъыгъэхэр сурэтэу ш1ыгъэу доскэм урок пэпчъ пылъагъэх. Гуфаплъэу ахэмэ тяплъы, чанэу гущы1эу ак1этхагъэхэр тыгу итэубытэх. Сицыхьэ телъ сэ сикласс ис еджак1охэм зэрагъэфедэщтыр, зэрамыгъэк1одыжьыщтыр мы гущы1эхэр.

      Бзэр щэ1эфэ лъэпкъыр щы1, лъэпкъыр зык1одырэм бзэри мэк1оды.

      " Моу шъуеплъ мы л1ыжъым..., къытхыщтыгъ декабристэу А. Бестужевым, - ур мыжъо пц1анэм ч1ыгу щылъэхъу коц 1эбжыбэ ыгъэт1ысхьанэу. Егъэт1ысхьэ, 1уехыжьы, пк1энт1эпсык1э къыгъэхъурэ былымыр къегъэгъунэ ылъ ыгъачъэзэ. Ихэгъэгу тхьамык1, ау шъуеупк1и къышъуи1ощт зыфырик1асэр къызщыхъугъэр:      " Сэ мыщ сызфаер щысэш1э,сыбзэк1э сэгущы1э, мы шъофхэм, губгъохэм, къушъхьэхэм сыкъаухъумэ! ".

      Мы гущы1эхэр сыгу къэзгъэк1ыжьыгъэхэр сятэжъ къысфи1отэгъагъэ къэбарыр ары. 1828-1829 илъэсым урыс-тырку зэошхор к1уагъэ. Мыщ бэ хэк1одагъэр ти адыгэ ц1ыфэу бэ ращыгъэри Турцием. Хы ш1уц1эм зэпыращыхэ зэхъум гъаблэм, узым арыл1ык1ыгъэр бэ.

      Урыс пщым идзэхэм ч1ыгур арагъэлэжьыщтыгъэп, былымхэр арагъэхъущтыгъэп. Яч1ыгухэр аубытыщтыгъ, мэзхэр раупк1ыщтыгъ, чылэхэр агъэстыхэти къэзэкъхэр рагъэт1ысхьэщтыгъэх.

      Къэнэгъэ адыгэхэр Кубань ч1ыгум къафыхэщтыгъ, апэуцужьыхэрэр аук1ыщтыгъэх. Урыс тхьмык1э ц1ыфхэр къаде1эщтыгъэх. Ти адыгэ ц1ыфмэ уни, щагуи, ч1ыгу зимы1эжьхэмэ.

       Ясабыйхэр урыс унагъохэм аштэщтыгъэх. Ахэмэ адыгэ к1элэц1ык1ухэр рагъаджэщтыгъэх, сэнэхьат зэфэшъхьафхэр арагъэгъотыщтыгъэ янэ-ятэхэр алъакъо теуцофэхэк1э. Урыс унагъом щап1урэ сабыим ыбзэ 1эч1эзыщтыгъэ.

      " Сыд заш1и ти адыгэ лъэпкъи, тыбзи афагъэк1одышъугъэп" - сятэжь къыси1огъагъ.

      Сэгуш1о тиадыгабзэ зэрэдахэм ык1и зэрэбаим пае. Адыгабзэр зэгъэзэфагъэу ык1и 1упк1эу ныбжьык1эхэмк1э дгъэ1орыш1энэу сыфай. Жэбзэ тэрэз п1улъыныр сыдигъуи мэхьанышхо и1. Сыда п1омэ сыд фэдэ гъэсэныгъэ уи1эми, сыд фэдиз мылъку п1эк1элък1и, уимурадхэр, 1офэу епхьыжьагъэр ц1ыфмэ жабзэк1э анэбгъэсынэу амал уи1эн фай.

                                                                                            Шъоум фэд сыбзэ,

                                                                                            Сян адыгабзэр,

                                                                                            Сят адыгабзэр,        

                                                                                            Сыда п1омэ тпсэ

                                                                                                        (Нэхэе Руслан)