Дэлхэй - минии альган дээрэ

Дэлхэй-минии альган дээрэ

   Хүнэй бүхы ажабайдал байгаалитай нягта холбоотой. Байгаалимнай алтан дэлхэй дээрэ түрэһэн амитан бүхэнэй эхэ юм. Хүн түрэлтэнэй ажамидарал газар дэлхэйн баялиг, байгаалиһаа ехэ дулдыдадаг. Оршон тойронхи байгаалияа бидэ түрэһэн эхэ мэтэ хүндэлжэ, хайрлажа, гамнажа ябаха шухала уялгатайбди.

   Минии нютаг – Сагаан-Морин. Түрэһэн нютагайнгаа байгаали магтаха дурамни хүрэнэ...

   Һахалта Һарьдагай хормойдо, табан уулын зангилаада, хоер голой уулзуурта оршодог юм даа, нютагни. Нютагаймни үзэсхэлэн һайхан байгаали жэлэй дүрбэн уларилда баян хэшэгээ бултандаа һарбайжа байдаг лэ.

   Оройгоороо огторгой хадхаһан, угалза татаһан орьел үндэр хаданууднай орой дээрэһээшни хаража, хаяа болон байдаг юм. Һарьдаг уулын хормойһоо эхиеэ абаһан, арсын үнэрөөр анхилһан арбан табан аршаанууднай аргагүй зондоо туһа хүргэдэг.

   Хүбшын нуурһаа эхиеэ абаһан тунгалаг сэбэр уһатай Баянголоймни горхон урда хойто жалгануудай бусад горходтой ниилэһээр, мүнгэн хашарһатай олон тоото загаһануудаа суглуулһаар Нууд уһанда шудхажа ороод, тэндэһээ шэнэ хүсэ абажа гарахадаа, бүри үргэн гол боложо зүүлэдэг.

   Нэмжыһэн талаар оршодог олон нуур сөөрэмүүд соо хабартаа нютагаа бусаһан хун шубууд дуран тухай дуугаа татан, дальбраануудаа тэнжээн, намарай хаһын ерэхэдэ, дулаан ороноо бусадаг. Оршолонто дэлхэйн жама ёһоор, түрэл нютагай татасын шангал хада тэдэнэр хабартаа дахинаа эрьедэг.Уужам һайхан тала дайдаарни үнгын сэсэгүүд һалбаржа, сэбэрхэн шарайнуудаа уяруулан, хангалтай үнэрөөр анхилжа, нютагаймни шэмэг болон һуудаг юм.

   Зэнхэгэр хүбшын арада Зэмхын нуур харагдажа, шэл мэтэ уһан соонь зэмхэ сэсэг ургана. Олон энди, буйр хандагайнууд энэ нуурай оёорһоо элдэбын замагаар хооллохоёо ара тайгаһаа буужа ерэнэ. Үшөө энэ нуурай уһан арһанай үбшэнүүдые аргалдаг  юм гэжэ алдаршанхай.

   Үдхэнөөр ургаһан шэнэһэн ой, дундуурань сагаахан хуһад дангина басагад мэтэ хүтэрэлдэн, уляаһад олон мэргэн үбгэдтэл, хоер-гурбан уялангир уяхан хүүгэдтэл харагдана.

Баатарнууд мэтэ жэрылдэһэн хушын хүбшэ. Орой дээгүүрнь болоһон сонсогойнууд хүхэрнэ, оройһоонь доошоо бүмбэрһэн хэрмэн сүлөөгүй һамараа суглуулна. Саашань ябажа харахада шонын мүр, үнэгэнэй, шандаганай.

   Олон тоото жалгануудай ушарһан адагта гүрөөһэнүүд аажамханаар бэлшэнэ. Ойн соорхой соо олон хүбүүдээ дахуулһан бодон гахай харагдана. Нажарай сагай дулаанда эдихэ холоо бэдэрэн, иишэ тиишээ ябалданад. Һарьдагуудай дүхэриг соо тайгын эзэнэй эшээн. Тэрээн сооһоонь дүрбэн нюдэд ялалзана. Гараад ерэхэдээ баабгайн гүлгэд. Бүмбэгэ мэтэ мухарилдан, хүүгэд мэтэ наадана. Алтан намарай дүтэлхэдэ бугын урамдаан ара тайгаар зэдэлнэ.

   Үльгэрэй үбгэд шэнги Һарьдагай орьел хадануудаар ябахада, арса хужын, сагаан далиин, һанзайн хангалта үнэр анхилна. Шууяатай түргэн хадын горход урилдаһаар доошоо урдана. Арса, сагаан дали, һанзай суглуулжа, ара бэеэ арюудхаад, гэртээ баяртай бусахаш.

   Зэдэгэнээтэй шэнэһэн ой. Хоншуухан үнэрөөр анхилһан, ойн наруули газараар элбэгээр ургаһан зэдэгэнээ.Түүгээд эдихэдэш амтатай, хүүгэдэй баяр болонхой.

   Алирһанай улайха хаһа дүтэлбэ. Хүбшэ гархадаш улаан шүрэ сасаһандал эндэ тэндэ алирһан улайна. Хүнэгүүдээ алирһаар дүүргээд, омогтой гэртээ бусахаш. Үглөөдэрынь үшөө гарахадаш хүхэ хүнжэлөөр хушаатай ойн соорхой.  Моринһоо буугаад харахадаш, нэрһэн.Эдихэдэш гашуубтар, хүхэ үнгөөр уралыш будаха, энеэхэдэш хүхэ шүдэнүүд харагдаха.

Шэрингеэр бүрхөөлгөөтэй жалганууд. Жалга үгсэхэдэш үхэр нюдэнэй эшэнүүд. Ираад харахадаш томо, томо үхэр нюдэн. Гэдэһэнэйнгээ садатар эдеэд, богсооноо дүүргээд мориндоо мордохош.

Харьялаата Баруун Адагай горхон, эрьеыень  дахан ябахадаш улааганай. Жэмэсээр баян ой тайгамни шамдаа баярые хүргэнэб.

  Ямаршье сагта бидэ өөрынгөө түрэл байгаали хамгаалжа, аршалжа яабаха ёһотойбди. Элинсэг хулинсагуудайнгаа орхиһон энэ ехэ бэлэг нэгэтэшье бузарлангүй, сахижа ябаха манай эгээ түрүүшын уялга болоно.

                                                                                                Галданова Норжима, 11 класс